Một số vấn đề về truyền thông đại chúng, văn hóa đại chúng và văn hóa truyền thông trong kỷ nguyên kỹ thuật số

t qu  iu tra xã h i h c, trong khi nhi u nhà nghiên c u b n kho n v  giá tr  c a 
ph ơ ng pháp nghiên c u  nh l ng này trong vi c t o l p lý thuy t xã h i, khi cho r ng 
nó gi n l c hoá s  ph c t p c a nghiên c u truy n thông. 
 Trong kho ng th p niên 70-80, nghiên c u tác  ng c a truy n thông  i v i xã h i 
không ch  bó h p trong nh ng nghiên c u th c nghi m (empirical) mà còn xu t hi n nhi u 
hng nghiên c u phê phán (critical theory), nghiên c u di n gi i (interpretative theory). 
Các h c gi  quan tâm nhi u h ơn n m i quan h  gi a truy n thông  i chúng v i tri th c, 
quan im, nh n th c v n hóa c ng nh  nh h ng c a b o l c và tình d c trên truy n 
thông t i công chúng,  c bi t là gi i tr , thông qua vi c nghiên c u v  n i dung thông 
ip truy n thông, v  quá trình truy n thông, quá trình s n xu t các s n ph m truy n thông, 
cách th c ti p c n và s  d ng các PTTT C c a công chúng 
 Nhi u nghiên c u ch  ra nh h ng rõ nét c a truy n thông  i v i nh ng ng i 
‘nghi n’ ti vi, và cho r ng, h  có th  b ‘tha hoá’ v  thái  , ni m tin và thói quen v n hóa 
bi nh ng nhân v t th ng c xu t hi n trên truy n hình (Bryant & Thompson 2002). 
Các nhà nghiên c u c ng ch  ra nh h ng  c bi t c a truy n thông  i chúng t i nhóm 
công chúng nh y c m, ví d  nh  tr  nh  và thanh thi u niên (Bryant & Thompson, 2002; 
McCombs & Shaw 1972; McLuhan 1964). Nh ng lo ng i v  n i dung b o l c và tình d c 
trên các PTTT C là v n  tranh lu n sôi n i trong các nguyên c u c a Court 1984, Harris 
1994, Bryant & Thompson 2002. Các nhà nghiên c u ã ch  ra nh h ng to l n c a 
truy n thông  i v i ng i ti p nh n thông tin, trong ó Joseph Nye, ng i a ra thu t 
ng  ‘s c m nh m m’ (soft power) vào n m 1990 ã t ng vi t: “ tr c khi b c t ng Berlin 
sp  vào n m 1989, nó ã b  xuyên th ng b i truy n hình và phim nh ” (Thu L ng 
2010). 
 Nhi u nghiên c u cho r ng các kênh truy n thông tác  ng m nh  n v i công chúng 
thông qua vi c ‘thi t l p ch ơ ng trình ngh  s ’ (McCombs và Shaw, 1972), t c là qua cách 
truy n thông l a ch n ‘tin ni b t’ và cách truy n thông làm n i b t tin t c này. Thông qua 
vi c l a ch n và  a tin hàng ngày, ng i cung c p tin t c  nh h ng s  chú ý c a công 
chúng và tác ng lên nh n th c c a h  v  v n  gì là quan tr ng nh t, hay v n  nào 
quan tr ng h ơn v n  nào. Nhi u nghiên c u khác kh ng  nh truy n thông  i chúng 
không áp t công chúng ‘ngh  cái gì’ nh ng thành công trong vi c tác  ng  n iu mà 
ng i ta ngh   n. 
 Các PTTT C là m t ph n c u thành cu c s ng hàng ngày c a chúng ta, xâm nh p 
vào m i ngóc ngách c a cu c s ng, công khai len l i và b n b  tác  ng, và góp m t ph n 
quan tr ng làm thay i nh n th c và hành vi c a các cá nhân trong xã h i. Truy n thông 
k thu t s  v i th  m nh c a s  lan to  nhanh chóng, và r ng kh p, a ph ơ ng ti n và h i 
t, ch   ng và t ơ ng tác, d  sao chép, l u gi  và truy n bá ang t o ra s c m nh m i cho 
truy n thông hi n  i. Tác  ng c a truy n thông k  thu t s   i v i  i s ng v n hoá xã 
hi hi n nay nh  th  nào? Trong b i c nh h i nh p toàn c u và th i  i k  thu t s , báo chí 
truy n thông Vi t Nam c n ph i làm gì  phát huy n n v n hóa Vi t,  m b o s  hài hòa 
gi a vi c b o t n các giá tr  v n hóa truy n th ng v i vi c phát tri n các giá tr  m i g n 
li n v i quá trình y m nh công nghi p hóa, hi n  i hóa và h i nh p qu c t ? 
3. Truy ền thông k ỹ thu ật s ố và tác động c ủa nó t ới đờ i s ống v ăn hóa hi ện nay 
 Trong các nhân t  làm ‘ph ng’ th  gi i c T. Friedman (2005)  c p t i, tính ch t 
s, di  ng, cá nhân và o c xem là nh ng y u t  quan tr ng nh t, và tr c ti p nh t làm 
thay i  i s ng v n hoá xã h i toàn c u, hình thành nên xu h ng cá nhân hóa, dân ch  
hóa, a d ng các hình th c giao ti p, a d ng các hình th c v n hóa gi i trí, và hình thành 
mt th  gi i o. 
 S phát tri n c a in tho i di d ng và m ng internet ang có xu h ng chi ph i 
ng c tr  l i thói quen sinh ho t c a b n thân ng i s  d ng, v i t  cách không ch  là thi t 
b liên l c, mà còn là ph ơ ng ti n giúp qu n lý cu c s ng, trao  i ki n th c, thông tin và 
gi i trí, Theo th ng kê m i nht, Vi t Nam có g n 130 tri u thuê bao in tho i di  ng, 
trong ó có 13 tri u thuê bao 3G. Toàn qu c có trên 31 tri u ng i s  d ng Internet,  t 
mt  35%. Internet ã v t qua radio và báo gi y  tr  thành ph ơ ng ti n thông tin 
c s  d ng hàng ngày ph  bi n t i Vi t Nam v i t  l  42%. Bên c nh 97% ng i vào 
mng   c tin t c, có t i 52% s  d ng Internet  c p nh t thông tin trên các trang m ng 
xã h i (Facebook, Zing) và t  l  công chúng vào m ng  gi i trí khá cao: 38%  ch ơi 
game tr c tuy n, 57%  nghe nh c, 45%  xem video và hình nh thú v  trên internet 
(Báo cáo c a B  Thông tin và Truy n thông 2011). 
 Các ph ơ ng ti n truy n thông k  thu t s  m  ra nhi u ho t  ng h p d n, cu n hút 
gi i tr , và t o ra hàng lo t các nhu c u m i. Cùng v i chi c di  ng ngày càng a d ng, a 
ch c n ng và d ch v , nhi u nhu c u bên l  khác n y sinh nh  ch ơi game, cá  và d ch v  
gi i trí. V i s  phát tri n c a m ng internet, m i ng i  u có c ơ h i  tr  thành nhà v n, 
nhà báo online, vi t blog, hay ch   ng  ng t i các video clip lên YouTube. Trong khi 
bn s c v n hóa Vi t  cao tính c ng  ng, thì các ph ơ ng ti n truy n thông m i l i thúc 
y quá trình  cao ‘cái tôi’ cá nhân (Bùi Quang Th ng, 2006). Bên c nh ó, iu ki n 
‘riêng t ’ và ‘cá nhân’ khi ti p c n v i thông tin và gi i trí hi n nay khi n nhi u b c ph  
huynh lo ng i con em mình s m ti p xúc v i v n hóa ‘ en’ trên m ng internet mà không 
ki m soát c. Chính quá trình cá nhân hóa này ã thay i các hình th c sinh ho t v n 
hóa, và thách th c các giá tr  v n hóa c ng  ng truy n th ng. 
 S ra  i c a công ngh  k  thu t s  ã và ang bi n th  gi i hi n nay thành m t th  
gi i in t , v i các lo i email, e-book, e-learning, e-business, e-marketing. d n  n 
nhi u thay  i trong ho t  ng giao ti p và ho t  ng xã h i. M t th  gi i m i, m t không 
gian m i c hình thành - c  dân c a th  gi i này c g i là ‘c  dân m ng’. C  dân 
mng ti p nh n t t c  nh ng gì ang t n t i, và có th  sáng t o ra nh ng gì h  mu n trong 
môi tr ng internet. Cái th  gi i ‘ o’ mà internet em l i c ng ang ngày m t tác  ng lên 
th  gi i ‘th c’ c a con ng i. Nhi u c  dân m ng say mê v i th  gi i o th m chí còn h ơn 
th  gi i th c mà h  ang s ng. H  ang  cho mình b  b nh ‘nghi n internet”, dành nhi u 
th i gian  chat chit,  ch ơi game online, hay th  hi n cá nhân ‘ o’ c a mình trên m ng 
hơn là cho các sinh ho t th c c a  i th ng. 
 Công ngh  m i,  c bi t là h  th ng truy n thông  i chúng m i, là m t trong nh ng 
công c  quan tr ng t o iu ki n cho s  thi t l p các m u hình m i c a s n ph m v n hóa, 
qu n lý và phát tán thông tin. Công chúng tr c ây ch  bi t ti p nh n thông tin m t chi u, 
thì v i m ng Internet, b t  u h c cách ‘  c t ơ ng tác’ - c và g i bình lu n, ph n bi n 
tc th i ngay trên m ng Các PTTT C m i ã giúp phá b  ‘vòng xoáy c a s  im l ng’, 
to c ơ ch   m i ng i có c ơ h i phát tri n trí tu  và phát huy ý th c cá nhân, v a t o cho 
con ng i kh  n ng sáng t o, v a m  ra nhi u c ơ h i qu n lý xã h i và h i nh p qu c t , 
giao l u t ơ ng tác v i nhau trong m t môi tru ng không còn b  h n ch  b i th i gian và 
không gian. M ng xã h i hay YouTube,... ang t o nên n n báo chí công dân, có s c m nh 
không kém gì so v i các PTTT C truy n th ng. S  v  v n c a truy n thông  i chúng 
khi n cho công chúng nhóm nh  c ph c v  d  dàng h ơn, ng th i, c ng khi n cho 
truy n thông th c s   i chúng tr  nên vô cùng thách th c. “S  tan v  c a các ph ơ ng ti n 
truy n thông ang gây ra tình tr ng thi u nh t quán ho c c n ch n l c thông tin (nh  s  
phân c c c a xã h i M ), nh ng m t khác l i t o ra hi n t ng phi t p trung hóa quy n l c 
và b o  m r ng ang t n t i m t s  th t tr n v n  âu ó trong các m nh v ” 
(Friendman 2005, tr.75). 
 Bên c nh ó, kh i l ng thông tin kh ng l  c chuy n t i t c th i t ng giây phút 
trong th i  i bùng n  thông tin khi n con ng i khó có  kh  n ng ki m soát. Hi n 
tng thông tin thi u trung th c, bóp méo s  th t, lèo lái thông tin, phát tán thông tin m t 
cách h n  n và sai l ch khi n vi c ti p nh n thông tin trung th c, chính xác ang tr  
thành m t thách th c  i v i công chúng th i  i net. Ngày 6-2-2011, Chính ph  ã thông 
qua Ngh   nh 02/2011/N -CP v  x  ph t vi ph m hành chính trong ho t  ng báo chí, 
xu t b n, trong ó có nêu rõ nh ng tr ng h p ho t  ng báo chí không phép ho c thông 
tin sao chép, nh m m c ích gi t gân câu khách là vi ph m quy  nh c a pháp lu t. Trong 
nm 2011, ã có 50 tr ng h p các c ơ quan báo chí in t , trang tin in t  b  Thanh tra 
B Thông tin và Truy n thông xem xét x  lý sai ph m trong ho t  ng cung c p thông tin, 
vi các l i vi ph m t p trung  vi c thông tin sai s  th t ho c thông tin vi ph m thu n 
phong m  t c Vi t Nam (Báo cáo c a B  Thông tin và Truy n thông 2011). Tuy nhiên, 
nh ng tru ng h p b  x  ph t còn nh  mu i b  bi n so v i các sai ph m còn nhan nh n trên 
các trang m ng in t . 
 Các PTTT C m i ang d n t o thành th  h  công chúng m i – th  h @, v i nh ng 
khác bi t v  l i t  duy, m i quan tâm và s  thích – và d n t o thành nhân t  m i trong  i 
sng v n hóa  Vi t Nam. Công chúng không ơn gi n ch  là qu ng  i qu n chúng không 
bn s c, không ơn gi n ch  là ‘khán-thính-c gi ’ th   ng th  h ng s n ph m truy n 
thông mà th c s  là ng i s  d ng, ng i tiêu dùng, ng i th m  nh, ánh giá và là ng i 
ng sáng t o s n ph m truy n thông. M i quan h  gi a th ơ ng m i, truy n thông và v n 
hóa tr  nên a chi u, và mô hình 2 chi u gi a ng i truy n tin và ng i ti p nh n thông tin 
mà Lasswell và Shannon mô t  ang tr  nên quá ơ n gi n  có th  bi u  t m i quan h  
a chi u ph c t p c a truy n thông trong k  nguyên k  thu t s . 
 Thay cho l ời k ết 
 Không th  ph  nh n s  bi n  i v n hóa ch u nh h ng l n t  các PTTT C, trong 
ó, nguyên nhân sâu xa nh t là s  phát tri n c a khoa h c k  thu t. V n hóa bi n  i do 
nh h ng c a PTTT C không ph i là hi n t ng cá bi t c a riêng qu c gia nào, mà là 
hi n t ng có tính ch t toàn c u. Th  gi i hôm nay ang b c vào k  nguyên truy n thông 
mi, khi các PTTT C tr c tuy n hi n  i ang ti p t c thu hút ngày càng nhi u ng i s  
dng h ơn v i nh ng tính nng cung c p thông tin nhanh nh y, toàn di n, phong phú, tr c 
ti p và t ơ ng tác. 
 Vn hóa truy n thông, chính vì v y, c n ph i c xây d ng trên n n t ng giá tr  và 
tính liên t c l ch s , kh ơi d y các kh  n ng sáng t o c a công chúng, và ph c v  công 
chúng. Ngh  quy t trung ơ ng 5 khóa VIII ã kh ng  nh ‘ i m i t  duy v  phát tri n v n 
hóa, coi v n hóa là n n t ng tinh th n c a xã h i, v a là m c tiêu, v a là ng l c thúc 
y s  phát tri n kinh t  - xã h i” . Không th  ánh  ng v n hóa  i chúng v i khuynh 
hng thu ơng m i hóa, t m th ng hóa và dung t c hóa n n v n hóa. Do v y, truy n thông 
i chúng ph i óng vai trò then ch t trong vi c phát tri n ngành công nghi p v n hóa Vi t 
Nam, nâng cao tính  kháng cho n n v n hóa dân t c tr c nh ng nh h ng tiêu c c c a 
toàn c u hóa v n hóa,  ng th i h n ch  tác  ng tiêu c c c a xu h ng th ơ ng m i hóa 
vn hóa và th ơ ng m i hóa báo chí. 
 Tài li ệu tham kh ảo 
 1. J. Bryant và S.Thompson, 2002. Fundamental of Media Effects , 1 st ed. New York: 
 McGraw-Hill Higher Education. 
 2. M.E. McCombs. & D.L. Shaw, 1972. The agenda-setting function of mass media . 
 Public Opinion Quarterly, 36:2, 176 – 187. 
 3. J.H. Court. 1984. Sex and violence: A ripple effect . In N.M. Malamuth & E. 
 Donnerstein (Eds.), Pornography and sexual aggression, 143-172. Orlando, FL: 
 Academic Press. 
 4. F. E.X. Dance, 1970. The ‘Concept’ of Communication. The Journal of 
 Communication , vol.20, June 1970, p.201-210. 
 5. J. Gripsrud, 2002. Understanding Media Culture . London: Arnold 
 6. T. L. Friedman, 2005. The World is Flat . Farrar, Straus and Giroux. 
 7. R.J. Harris, 1994. The impact of sexually explicit media . In J. Bryant & D. Zillmann 
 (eds). Media Effects: Advances in Theory and Research, 505. Hillsdale, NJ: 
 Lawrence Erlbaum Associates. 
 8. Nguy t H ng, 2011. Trung Qu c ch a ph i  i th  c a M v  s c m nh m m. t 
 Vi t Online. 
 My-ve-suc-manh-mem/20112/127964.datviet 
 9. A.L.Kroeber và C.Kluckhohn, 1952. Culture: A critical Rreview of Concepts and 
 Definitions . New York: Vintage Books. 
 10. M. McLuhan, 1964. Understanding Media: The extensions of Man . 1 st ed. New 
 Yorrk: McGraw-Hill. 
 11. Thu L ng, 2010. V khí ‘m m’ có s c phá kh ng . Tu n Vietnamnet. 8.4.2010. 
 12. Mai Qu nh Nam, 2010. Truy n thông  i chúng: t ơ ng tác v n hóa. In trong: Báo 
 chí – Nh ng v n  lý lu n và th c ti n, t p 7. NXB HQGHN, tr.81-88. 
 13. D. Strinati, 1995. An Introductrion to Theories of Popular Culture . Routledge 
14. Bùi Quang Th ng, 2006. Tác ng c a nh ng ph ơ ng ti n truy n thông m i  i v i 
 i s ng v n hóa c a c  dân ô th   Vi t Nam.  tài nghiên c u c p B  - B  V n 
 hóa Thông tin. 
15. Nguy n Xuân Th ng. Phát tri n các s n ph m và d ch v  v n hóa trong iu ki n 
 kinh t  th  tr ng và h i nh p qu c t . Tp chí Khoa h c Xã h i Vi t Nam . Vi n 
 Khoa h c và Xã h i Vi t Nam s  2 (45) n m 2011. 
16. K. Tuner, 1984. Mass Media and Popular Culture . Chicago: Science Research. 
17. UNESCO, 2002. Universal Declaration on Cultural Diversity. 
18. Tr n Qu c V ng (ch  biên), 1997. Cơ s  v n hóa Vi t Nam . NXB 
 HQGHN. 
19. J. Wilson và S. L. R. Wilson, 1998. Mass Media, Mass Culture . NXB McGraw-Hill, 
 Inc.