Một số vấn đề của các tạp chí khoa học Việt Nam tham gia phản biện khoa học và phản biện xã hội

 tạp chí nghiên cứu ở Việt Nam. Một tạp 
lượt xuất hiện các tạp chí nghiên cứu tương tự chí nghiên cứu ở nước ngoài có khi lên đến 
nhau. Sự trùng lặp này sẽ không có vấn đề gì hàng nghìn trang. Nhưng tạp chí nghiên cứu ở 
nếu mỗi hệ thống xác định rõ nhiệm vụ của Việt Nam ít có các tạp chí quá 100 trang. 
mình. Tuy nhiên, trên thực tế, hai hệ thống tạp Không chỉ dừng lại ở trang tạp chí, dung 
chí này đang có sự chồng chéo nhau trong các lượng bài viết trên các tạp chí nghiên cứu ở 
nội dung nghiên cứu. Sự chồng chéo này khiến Việt Nam cũng quá ngắn. Một bài nghiên cứu 
cho các tạp chí vốn đã yếu về tính phản biện, thuộc chuyên ngành khoa học xã hội dao động 
 từ 10 – 20 trang, ở Việt Nam, con số này là 7 – 
nay việc công bố các nghiên cứu mới lại bị 
 8 trang. Thực trạng này khiến cho các bài viết 
trùng lặp nhau, thậm chí công bố lại các nghiên 
 công bố trong các tạp chí giống với các tóm tắt 
cứu tương tự nhau về các nội dung. 
 nghiên cứu hơn là các nghiên cứu được trình 
 bày chi tiết, cụ thể. 
1.6. Quy trình thẩm định tác phẩm chưa chặt chẽ 
 Nguyên nhân của thực trạng cũng xuất phát 
 từ hai phía: Năng lực thực hiện nghiên cứu của 
 Với hệ thống lên tới hàng trăm tạp chí người công bố nghiên cứu không đủ khả năng 
nghiên cứu nhưng số lượng tạp chí thực hiện quy để trình bày chi tiết và cũng chưa có thói quen 
trình thẩm định bằng phản biện kín không nhiều. đi đến cùng của vấn đề nghiên cứu. Bởi vậy nên 
 Một thực trạng là ở hầu hết các tạp chí, việc nhiều nghiên cứu chỉ vĩnh viễn dừng lại ở công 
chọn lựa bài, quyết định bài đăng nằm trong tay bố kết quả bước đầu. 
Ban Biên tập và người phụ trách tạp chí, phụ Nguyên nhân thứ hai, quan trọng hơn là sự 
trách trang. Điều này khiến cho việc thẩm định khống chế dung lượng chữ trong mỗi bài 
nội dung nghiên cứu bị nới lỏng, thậm chí bỏ nghiên cứu. Thông thường, trong quy cách gửi 
qua bởi đội ngũ trong Ban Biên tập và biên tập bài do các tạp chí đặt ra đều khống chế số lượng 
viên không thể nắm hết được mọi chuyên ngnàh trang. Số lượng này không giống nhau giữa các 
trong lĩnh vực mình. tạp chí nhưng ít có bài viết nào vượt quá số 
 lượng 50 trang. Trong khi đó, có những công bố 
 Hơn nữa, đội ngũ này ở một số tạp chí có 
 nghiên cứu trên tạp chí nước ngoài lên tới 100 
kinh nghiệm về quản lý nhưng kiến thức trang. 
chuyên môn lại không sâu. Bởi vậy, việc thẩm 
 Sự khống chế này bắt nguồn từ số lượng 
định chất lượng khoa học của bài viết bị thả 
 trang trong mỗi số tạp chí quá mỏng vì tính 
lỏng, dẫn tới chất lượng khoa học của các tạp định kỳ trong nhiều tạp chí nghiên cứu ở Việt 
chí này cũng chưa được đảm bảo. Nam quá dày, trong khi nhân lực thiếu, trình độ 
 Nghiên cứu này sẽ khảo sát một số hệ thống yếu, kinh phí in ấn và nhuận bút thấp, số lượng 
tạp chí nghiên cứu tiêu biểu để tìm hiểu về quá bài viết ít. Do vậy, để đảm bảo dung lượng 
trình thẩm định bài viết của các tạp chí này. trang và tạp chí ra được đúng định kỳ, các tạp 
 chí khống chế số trang công bố. Sự khống chế 
 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 2 (2015) 29-38 35
này ở các tạp chí nghiên cứu tại Việt Nam quá cứu trẻ. Một thống kê nhỏ tại trường Đại học 
nghiệt ngã, khiến cho ít có công bố nào có thể Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc 
có cơ hội đi đến cùng của nghiên cứu. gia Hà Nội thông qua cuốn “Danh mục các 
 công trình khoa học xã hội và nhân văn” [8] từ 
 năm 2006 – 2010 và kết quả là có 71/221 tác 
 2. Giải pháp giả là cán bộ trẻ có nghiên cứu khoa học được 
 công bố, chiếm 32% tổng số tác giả. Trong khi đó, 
2.1. Cần một chiến lược quy hoạch tổng thể về theo số liệu thống kê từ phòng Tổ chức cán bộ, 
tạp chí và tạp chí khoa học hiện tại, số cán bộ trẻ của trường ĐHKHXH&NV 
 là 237/486 cán bộ, chiếm gần 49 %. 
 Đã đến lúc các cơ quan quản lý báo, tạp chí 
Việt Nam nghĩ tới một chiến lược quy hoạch lại Trừ đi những sai số thuộc về thiếu sót của 
hệ thống tạp chí khoa học. Thực trạng chồng số liệu Danh mục như có những cán bộ trẻ có 
chéo về nội dung, mập mờ giữa tính chất nghiên cứu và công bố nghiên cứu mà không có 
nghiên cứu và tính chất thông tin của các tạp tên trong cuốn danh mục này, cũng như có 
chí khiến cho năng lực nghiên cứu và công bố những cán bộ không còn trẻ có rất nhiều nghiên 
nghiên cứu để tham gia vào quá trình tư vấn, cứu và công bố nghiên cứu nhưng cũng không 
phản biện và giám sát xã hội của hệ thống tạp có tên trong danh mục này (tất nhiên, chúng tôi 
chí nghiên cứu tại Việt Nam bị hạ thấp. hiểu là số lượng cán bộ trẻ có công bố nghiên 
 cứu nhưng không có tên trong Danh mục vẫn 
 Cần có một giải pháp phân luồng các dòng 
 nhiều hơn cán bộ không còn trẻ có công bố 
tạp chí rõ hơn bằng cách xây dựng bộ quy định 
 nghiên cứu nhưng không có tên trong danh mục 
về tiêu chí nội dung, hình thức và dung lượng... 
 này), chúng ta có thể thấy ngay con số chênh 
của các dòng tạp chí. Giải pháp này sẽ khiến 
 lệch giữa tỷ lệ cán bộ trẻ - cán bộ không trẻ và 
cho các dòng tạp chí nghiên cứu đảm bảo được 
 cán bộ trẻ có công bố nghiên cứu khoa học và cán 
tính thống nhất và đồng đều về chất lượng 
 bộ không trẻ có công bố nghiên cứu khoa học. 
nghiên cứu. 
 Trong Danh mục các công trình nghiên cứu 
 Cũng cần có một giải pháp để phân luồng 
 khoa học Xã hội và Nhân văn này, phần lớn 
các dòng tạp chí có sự chồng chéo về nội dung 
 nghiên cứu khoa học của cán bộ trẻ được công 
nghiên cứu. Cần có một hệ thống tiêu chí về nội 
 bố vẫn là trên các tạp chí, các hội thảo khoa học 
dung để phân định rõ chức năng, nhiệm vụ và 
 trong nước. Số lượng hội thảo, tạp chí quốc tế 
nội dung của các tạp chí cùng trong một hệ 
 (tính chung cho tạp chí và hội thảo nước ngoài 
thống chiều ngang về nội dung. 
 nói chung chứ chưa tính đến tạp chí có tên 
2.2. Xây dựng hệ thống cố vấn, cộng tác viên, trong danh bạ của Viện Thông tin Khoa học - 
các nhà khoa học... ISI) lại nhỏ hơn nữa. Những tác giả có nghiên 
 cứu khoa học công bố trong các hội thảo, tạp 
 Đội ngũ các nhà khoa học, những người chí quốc tế lại chủ yếu là những người vừa bảo 
nghiên cứu và đang tham gia nghiên cứu, giảng vệ thành công luận án tiến sĩ/thạc sĩ ở nước 
dạy đai học tại Việt Nam khá đông đảo. Tuy ngoài. Và trong những nghiên cứu được công 
nhiên, số lượng người viết nghiên cứu và công bố trong Danh mục này, phần lớn vẫn là những 
bố các nghiên cứu trên các tạp chí chuyên tham luận tham gia tại các hội nghị khoa học do 
ngành lại rất hạn chế, đặc biệt là đội ngũ nghiên các trường đại học quốc tế tổ chức. Dường như, 
36 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 2 (2015) 29-38 
đó là yêu cầu bắt buộc phải có để họ có thể đủ tòa soạn tập hợp và thẩm định, nếu đạt yêu cầu 
điều kiện bảo vệ luận án của mình theo quy thì cho công bố. Chưa tính đến việc quy trình 
định chung. Những giảng viên trẻ có từ 3 bài thẩm định chưa đạt yêu cầu thì việc nhận bài 
báo/tham luận trở lên tại các hội nghị khoa học một cách thụ động như thế sẽ khiến cho nội 
hay tập san quốc tế vẫn chiếm tỷ lệ rất nhỏ. dung nghiên cứu chỉ tập trung vào một mạch 
 Khảo sát các nghiên cứu của cán bộ trẻ duy nhất là khung nội dung của ngành nghiên 
trường ĐHKHXH&NV, (Đại học Quốc gia Hà cứu. Như vậy, trong nội biên của mỗi chuyên 
Nội) trong cuốn Danh mục này, chúng tôi ghi ngành hẹp, các vấn đề nghiên cứu vẫn chỉ là 
nhận được chưa đầy 10 cán bộ trẻ có từ 10 những nghiên cứu lẻ, manh mún từ các tác giả 
nghiên cứu trở lên được công bố trong nước và chứ chưa có một hệ thống thực sự. 
quốc tế (bao gồm bài báo khoa học, tham luận Để giải quyết thực trạng này, đòi hỏi các tạp 
khoa học, đề tài nghiên cứu, sách). Đó là chí phải xây dựng cho mình những chiến lược 
Phạm Thị Thu Giang (Đông phương học); Trần nội dung theo định kỳ để các chuyên gia nắm 
Bách Hiếu (Khoa học Chính trị); Nguyễn Văn được giới hạn nghiên cứu cũng như tòa soạn có 
Chiều (Khoa học Quản lý); Phạm Đức Anh, kế hoạch đặt bài vở cho các chuyên gia uy tín 
Đinh Thị Thùy Hiên, Đặng Hồng Sơn (Lịch trong từng lĩnh vực. 
sử); Nguyễn Thị Minh Hằng (Tâm lý học); Hiện nay, đội ngũ chuyên gia có chuyên 
Lương Thùy Liên (Triết học); Hoàng Thu môn sâu trong từng lĩnh vực tập trung chủ yếu 
Hương (Xã hội học) [1]. tại các viện nghiên cứu, các trường đại học. Một 
 Các cán bộ trẻ còn lại có tên trong Danh thực trạng là, ngoài các tạp chí nghiên cứu hiện có 
mục này đều chưa có quá 10 nghiên cứu trong tại các trường, các viện, các tạp chí nghiên cứu 
vòng 4 năm trở lại đây. Đó có thể coi là một theo ngành dọc gần như chưa có một sự liên kết 
con số ít ỏi trong khi các điều kiện để công bố nào với các đơn vị nói trên để có những kế hoạch 
nghiên cứu khoa học đối với cán bộ trẻ hiện nay xây dựng các nội dung nghiên cứu hay các kết 
không hề hạn chế hay khó khăn. hoạch dài hạn trong nội dung nghiên cứu. 
 Thực trạng này đặt ra một yêu cầu là cần Thực trạng này khiến cho nội dung cần 
phải tiếp tục xây dựng một hệ tiêu chí rõ ràng công bố thì vẫn thiếu, trong khi chiến lược 
cho yêu cầu đối với một nhà nghiên cứu trong nghiên cứu, trọng tâm nghiên cứu không được 
số lượng các công bố khoa học hàng năm trên xây dựng mà tại các viện, các trường, nội dung 
các tạp chí chuyên ngành. Hệ tiêu chí này đi nghiên cứu vẫn không được công bố. 
vào thưc tiễn sẽ góp phần xóa bỏ tình trạng có Bởi vậy, cần xúc tiến ngay sự liên kết này 
những giảng viên không nghiên cứu mà vẫn để giải quyết nhiều vấn đề tồn tại tại các tạp chí 
giảng dạy tại nhiều trường đại học. Đồng thời, chuyên ngành. 
giúp các tạp chí chuyên ngành có nguồn bài vở 
chất lượng hơn để chọn lọc khi đăng. 2.4. Xây dựng đội ngũ biên tập, tổ chức tòa 
 soạn chuyên nghiệp 
2.3. Xây dựng chiến lược nội dung tốt 
 Đội ngũ tham gia biên tập, tổ chức tòa soạn 
 Hiện tại, các tạp chí chuyên ngành vẫn hoạt tại các tạp chí nghiên cứu hiện nay chưa được 
động theo hình thức: Các cộng tác viên, chuyên đào tạo bài bản về cả nghiệp vụ chuyên môn 
gia gửi bài nghiên cứu để công bố tới tòa soạn, 
 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 2 (2015) 29-38 37
sâu của ngành nghiên cứu lẫn nghiệp vụ tổ chức những đòi hỏi về đặc thù và kỹ năng mà một 
xây dựng tòa soạn tạp chí. người tổ chức xây dựng tạp chí cần trang bị. 
 Hiện nay, đội ngũ này vẫn rơi vào một Một giải pháp được nhóm nghiên cứu đề 
trong hai trường hợp: Các chuyên gia có chuyên xuất là: Xây dựng một khung chương trình đào 
môn về lĩnh vực chuyên ngành hẹp lại thiếu tạo chuyên ngành Tổ chức xây dựng tạp chí (có 
kiến thức, chuyên môn về xây dựng tạp chí và thể trên cơ sở nâng cấp từ môn học “Tổ chức và 
tổ chức hoạt động tòa soạn tạp chí. Ngược lại, Xây dựng tạp chí” tại trường ĐHKHXH&NV 
những người được đào tạo bài bản và có kỹ Hà Nội) thành một ngành học độc lập, cung cấp 
năng tổ chức hoạt động và xây dựng tòa soạn nhân lực chuyên nghiệp cho các tạp chí nói 
tạp chí lại không đáp ứng được yêu cầu về chung và các tạp chí nghiên cứu nói riêng. 
chuyên môn theo lĩnh vực hẹp. Để thực hiện được điều này, đòi hỏi phải có 
 Bởi vậy, cần có một giải pháp tổng thể về một dự án đầu tư và xây dựng đội ngũ nhân lực 
nhân lực cho các tòa soạn tạp chí nghiên cứu giảng dạy cũng như nguồn tuyển sinh. Đầu ra 
chuyên ngành. Phương án được đề xuất là tổ của chuyên ngành này sẽ bổ sung tích cực vào 
chức các khóa bồi dưỡng về tổ chức và hoạt động những nhược điểm mà hệ thống tạp chí nói 
tòa soạn cũng như tổ chức và xây dựng tạp chí chung và hệ thống tạp chí khoa học tại Việt 
cho đội ngũ có chuyên môn sâu tại các tạp chí. Nam nói riêng đang có. 
2.6. Xây dựng chuyên ngành tổ chức và xây 
dựng tạp chí 3. Kết luận 
 Việt Nam hiện có hơn 9 cơ sở đào tạo về 
 Mặc dù đóng vai trò vô cùng quan trọng 
báo chí truyền thông chính thống (Học viện 
 trong việc phát triển sự nghiệp khoa học công 
Báo chí Tuyền truyền, Đại học KHXH&NV Hà 
 nghệ cũng như tham gia vào quá trình phản 
Nội, Đại học KHXH&NV TPHCM, Đại học 
 biện, giám sát xã hội bằng khoa học, nhưng 
Khoa học Huế, Đại học Văn hóa Nghệ thuật 
 dưới góc độ tiếp cận của báo chí học, các tạp 
Quân đội, Đại học Thái Nguyên, Đại học Vinh, 
 chí khoa học ở Việt Nam về cơ bản vẫn đang 
Đại học Đà Nẵng, Đại học Văn hóa Hà Nội...). 
 thiếu và chưa đạt chuẩn về chất lượng. Hiện 
Trong 9 cơ sở đào tạo này, Học viện Báo chí 
 nay, hệ thống tiêu chuẩn đánh giá ISI và Scopus 
tuyên truyền chọn hình thức đào tạo theo 
 là hệ thống tiêu chuẩn phổ biến và được công 
chuyên ngành hẹp. Tuy nhiên, sự phân chia này 
 nhận trên toàn thế giới. Tuy nhiên, sau rất nhiều 
chỉ theo loại hình báo chí. Do vậy, mảng đào 
 năm cố gắng, năm 2014, hệ thống tạp chí khoa 
tạo chuyên sâu về Tổ chức xây dựng tạp chí 
 học ở Việt Nam mới có 2 tạp chí được cấp chỉ 
chưa có đơn vị nào chú trọng. 
 số Scopus là tạp chí Nghiên cứu Nano và tạp 
 Tại Khoa Báo chí và Truyền thông, trường chí Toán học. 
ĐHKHXH&NV Hà Nội có tổ chức giảng dạy 
 Để hướng tới một mục tiêu tiêu chuẩn quốc 
môn học “Tổ chức và xây dựng tạp chí” cho tất 
 tế, hệ thống tạp chí khoa học Việt Nam cần phải 
cả các hệ đào tạo đại học của khoa. Tuy nhiên, 
 thay đổi nhiều vấn đề cả về nội dung, hình thức, 
nội dung này cũng chỉ dừng lại ở mức độ một 
 chất lượng, quy mô và quy trình thực hiện. 
chuyên đề với 2 tín chỉ học, chưa giải quyết được 
 Những tham góp của bài viết này, tuy chưa hẳn 
38 P.V. Kiền / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 31, Số 2 (2015) 29-38 
là toàn diện nhưng sẽ là một góc nhìn nên được [3] Tạp chí Thông tin tài chính năm 2010 
các tạp chí khoa học chú ý. [4] Tạp chí Tạp chí Cộng sản năm 2012 
 [5] Tạp chí Lý luận Chính trị năm 2010 
 [6] Tạp chí Khoa giáo năm 2008 
 [7] Tạp chí Kinh tế và Chính trị thế giới năm 2009 và 
Tài liệu tham khảo 2014 
 [8] Đại học KHXH&NV, ĐHQGHN (2010), Danh 
[1] Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế năm 2012 mục các công trình khoa học xã hội và nhân văn, 
[2] Tạp chí Kinh tế và dự báo năm 2014 NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 
 Problems of Scientific and Social Criticism in Vietnamese 
 Scientific Journals Today 
 Phan Văn Kiền 
 Faculty of Journalism and Communication, VNU University of Social Sciences and Humanities, 
 336 Nguyễn Trãi Road, Thanh Xuân Dist., Hanoi, Vietnam 
 Abstract: The system of science journals in Vietnam is quite abundant in terms of quantity, 
contents and frequency. However, behind this seemingly strong development, this system still exposes 
many problems which requires comprehensive solutions. Begining with a systematic and critical 
overview of the system, this paper studies in particular some cases to point out its actual situation, then 
proposes a potential solutions to change and develop of the Vietnamese scientific journals. In this 
paper, the problems are approached from the viewpoint of journalism studies. 
 Keywords: Journal publishing, magazine publishing, actual situation of the Vietnamese journals, 
journal of science.