Một số quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục đại học và vận dụng trong việc đổi mới giáo dục đại học hiện nay

 cụ thể tại từng trường đại học. Đó là phải xác định được: giáo dục đại học là 
bậc học có vai trò đào tạo ra những người có tri thức, hiểu biết, tinh thông nghề nghiệp 
(làm việc), có đạo đức (làm người), có phẩm chất chính trị (làm cán bộ). Mục đích đào 
tạo ra những con người như vậy để phục vụ cho đất nước, cho nhân dân, đóng góp vào 
sự phát triển chung của Tổ quốc và nhân loại. Trong mục đích giáo dục đại học, theo Hồ 
Chí Minh, một vấn đề có ý nghĩa quyết định là phải đào tạo ra được những con người 
vừa có tài vừa có đức. Ngày 21-10-1964, tại buổi nói chuyện với cán bộ, sinh viên 
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Người chỉ rõ: “Dạy cũng như học phải chú trọng đến 
cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng. Đó là cái gốc, rất quan trọng. Nếu không có 
 9
đạo đức cách mạng thì có tài cũng vô dụng”P9F .P Nhận thức được tầm quan trọng của vấn 
đề này sẽ góp phần khắc phục một thực tế là trong giáo dục đại học hiện nay, việc bồi 
dưỡng những giá trị đạo đức cho sinh viên chưa thật sự được coi trọng so với đào tạo 
kiến thức. Đây là một sự khập khiễng cần phải được điều chỉnh cho phù hợp theo đúng 
như quan điểm của Hồ Chí Minh. Với vai trò và mục đích cụ thể như vậy, có thể thấy 
được tầm quan trọng đặc biệt của giáo dục đại học trong nền giáo dục nói riêng và sự 
phát triển của đất nước nói chung. Đó cũng là một cơ sở quan trọng góp phần vào việc 
xây dựng triết lý giáo dục Việt Nam cũng như xác định tôn chỉ hoạt động cụ thể cho các 
trường đại học hiện nay. 
 Thứ hai, phải xác định cụ thể về nội dung đào tạo và phương hướng xây dựng 
giáo dục đại học. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng việc dạy và học phải xuất phát từ 
nhu cầu của thực tiễn cuộc sống. Ngày 23-3-1956, khi nói chuyện tại Đại hội Giáo dục 
phổ thông toàn quốc Người động viên các thầy, cô giáo: “Dạy và học cần phải theo nhu 
cầu của dân, của Nhà nước. Thầy dạy tốt, trò học tốt, cung cấp đủ cán bộ cho nông 
7 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 9, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.180. 
8 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.208. 
9 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 11, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.331. 
148 
 Thành phố Huế, ngày 26 tháng 8 năm 2019 
Đại học Huế 
nghiệp, công nghiệp, cho các ngành kinh tế và văn hóa. Đó là nhiệm vụ vẻ vang của các 
 10
thầy giáo, cô giáo”P10F .P Như vậy, đối với nội dung giáo dục trong các trường đại học, 
theo quan điểm của Hồ Chí Minh, tiêu chí hàng đầu là phải theo nhu cầu của xã hội với 
chất lượng dạy (thầy dạy tốt) và học (trò học tốt) cao nhất. Đối với phương hướng xây 
dựng và phát triển giáo dục đại học, Người cũng chỉ rõ: “Đối với đại học thì cần kết 
hợp lý luận khoa học với thực hành, ra sức học tập lý luận và khoa học tiên tiến của các 
nước bạn, kết hợp với thực tiễn của nước ta, để thiết thực giúp ích cho công cuộc xây 
 11
dựng nước nhà“P1F .P Do đó đối với trường đại học, yêu cầu đặt ra là phải kết hợp được 
giữa lý luận với thực tiễn (học và hành), tiếp cận với trình độ tiên tiến của thế giới để 
quay trở lại phục vụ quốc gia. Có thể thấy, việc xây dựng nền giáo dục trong đó có giáo 
dục đại học mà kết hợp được giữa lý luận với thực tiễn, giữa học và hành là yêu cầu đặc 
biệt quan trọng mà Hồ Chí Minh đã nhiều lần đề cập. Người đã từng nói: “Học phải suy 
nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực hành. Học với hành phải 
 12
kết hợp với nhau”P12F .P Cụ thể, đối với các ngành đào tạo đại học, Người còn nhấn mạnh: 
“Một người học xong đại học, có thể gọi là có trí thức. Song y không biết cày ruộng, 
không biết làm công, không biết đánh giặc, không biết làm nhiều việc khác. Nói tóm lại: 
Công việc thực tế, y không biết gì cả. Thế là y chỉ có trí thức một nửa. Trí thức của y là 
trí thức học sách, chưa phải là trí thức hoàn toàn. Y muốn thành người trí thức hoàn 
 13
toàn, thì phải đem cái trí thức đó áp dụng vào thực tế”P13F .P Từ những quan điểm trên, có 
thể thấy trong giáo dục đại học thì thực hành chính là yếu tố tiên quyết để có thực 
nghiệp đối với mỗi sinh viên cũng như là yêu cầu đào tạo đối với mỗi trường đại học. 
Nhận thức được tầm quan trọng của điều này sẽ góp phần khắc phục một tình trạng 
đang diễn ra hiện nay là một số ngành và trường đào tạo vì lợi nhuận mà không theo 
yêu cầu của xã hội, của sự phát triển dẫn đến đào tạo dàn trải, tràn lan vừa kém hiệu quả 
vừa lãng phí. Hơn thế nữa, trong đào tạo thì nặng về lý thuyết mà thiếu phương tiện, cơ 
sở để cho sinh viên thực hành dẫn đến chất lượng đào tạo không cao, chưa đáp ứng 
được yêu cầu của xã hội. 
 Thứ ba, trong phương pháp đào tạo ở bậc đại học, Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng 
việc phát huy vai trò tự học của sinh viên. Bản thân Hồ Chí Minh là một tấm gương vĩ đại 
về tinh thần tự học mà trở thành nhà tư tưởng lỗi lạc, danh nhân văn hóa kiệt xuất. Năm 
1959, khi nói chuyện với sinh viên Đại học Bandung (Indonesia), Chủ tịch Hồ Chí Minh 
đã tâm sự: “Khi còn trẻ tôi không có dịp đến trường học. Tôi đã đi du lịch và để làm việc, 
10 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 8, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.138. 
11 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 8, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.81. 
12 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 11, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.133. 
13 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.504. 
 149 
Kỷ yếu Hội thảo Hội thảo “Bác Hồ với giáo dục” 
đó là trường đại học của tôi. Trường đại học ấy đã dạy cho tôi khoa học xã hội. Nó đã 
dạy cho tôi cách yêu, cách ghét, yêu nước, yêu loài người, yêu dân chủ và hòa bình và 
căm ghét áp bức, ích kỷ, Trường học ấy đã dạy cho tôi khoa học quân sự Trường học 
 14
ấy đã dạy cho tôi lịch sử Trường học ấy đã dạy cho tôi chính trị”P14F .P Từ đó, có thể 
thấy tinh thần tự học để phát huy tính chủ động của sinh viên là một yêu cầu mà người đề 
cao trong giáo dục đại học. Điều này xuất phát bởi quan điểm của Hồ Chí Minh về học 
tập suốt đời. Người quan niệm rằng: “Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời. Suốt đời 
phải gắn lý luận với công tác thực tế. Không ai có thể tự cho mình đã biết đủ rồi, biết hết 
rồi. Thế giới ngày nay đổi mới, nhân dân ta ngày càng tiến bộ, cho nên chúng ta phải tiếp 
 15
tục học và hành để tiến bộ kịp nhân dân”P15F .P Chính vì vậy, ngày 21-7-1956, khi nói 
chuyện tại Lớp nghiên cứu chính trị khóa 1, Trường Đại học Nhân dân Việt Nam, Người 
chỉ rõ: “Thời gian các bạn đến nghiên cứu ở trường này tương đối ngắn ngủi, cho nên 
không thể yêu cầu quá cao, quá nhiều. Những điều các bạn nghiên cứu được ở đây có thể 
ví như một hạt nhân bé nhỏ. Sau này, các bạn sẽ tiếp tục chăm sóc, vun xới, làm cho hạt 
 16
nhân ấy mọc thành cây và dần dần nở hoa, kết quả”P16F .P Từ quan điểm chung đó, Người 
xác định phương pháp học tập cụ thể đối với sinh viên đại học là: “Phải biết tự động học 
 17
tập”P17F ,P “phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng. Đọc tài liệu phải đào 
sâu hiểu kỹ, không tin một cách mù quáng từng câu một trong sách, có vấn đề chưa thông 
suốt thì mạnh dạn đề ra và thảo luận cho vỡ lẽ. Đối với bất cứ vấn đề gì đều phải đặt câu 
hỏi “vì sao”, đều phải suy nghĩ kỹ càng xem có hợp với thực tế không, tuyệt đối không 
 18
nên nhắm mắt tuân theo sách vở một cách xuôi chiều. Phải suy nghĩ chín chắn”P18F .P Người 
còn nhấn mạnh tinh thần chủ động học tập đối với sinh viên là “không phải có thầy đến 
 19
thì học, thầy không đến thì đùa. Phải biết tự động học tập”P19F .P Đặc biệt, việc tự học của 
sinh viên không thể tách rời việc tăng cường trao đổi, thảo luận với nhau nhằm giúp đỡ 
nhau tiến bộ trong việc lĩnh hội tri thức. Người chỉ rõ: “Lấy tự học làm cốt. Do thảo luận 
 20
và chỉ đạo giúp vào”P20F ;P do đó đối với người thầy thì “phải nâng cao và hướng dẫn việc tự 
 21
học”P21F P cho sinh viên. 
 Thứ tư, về vai trò của người giảng viên đại học. Vì xác định người thầy ở bậc đại 
học không phải chỉ là người biết truyền dạy kiến thức mà còn phải là người có khả năng 
14 Đặng Quốc Bảo (2008), Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, NXB Giáo dục, Hà Nội, tr.60. 
15 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 8, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.215. 
16 Những lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1956, tr.301-305. 
17 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.51. 
18 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 8, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.500. 
19 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.50. 
20 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.272. 
21 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 6, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.51. 
150 
 Thành phố Huế, ngày 26 tháng 8 năm 2019 
Đại học Huế 
hướng dẫn cho sinh viên trong việc tự phát triển khả năng tìm hiểu, nghiên cứu độc lập 
nên Hồ Chí Minh đã xác định những yêu cầu rất cao đối với giảng viên đại học. Theo 
Người thì bản thân người thầy cũng phải tự học, không ngừng nâng cao trình độ mọi mặt. 
“Thầy giáo, những cán bộ giáo dục đều phải luôn luôn cố gắng học thêm, học chính trị, 
học chuyên môn. Nếu không tiến bộ mãi, thì sẽ không theo kịp đà tiến chung, sẽ trở thành 
 22
lạc hậu”P22F .P “Tất cả giáo viên chớ nên cho học như thế này đã là đủ, mà phải tiếp tục học 
tập thêm để tiến bộ mãi”; “Cán bộ và giáo viên cũng phải tiến bộ cho kịp thời đại thì mới 
làm được nhiệm vụ. Chớ tự túc, tự mãn, cho mình là giỏi rồi thì dừng lại. Mà dừng lại là 
 23
lùi bước, là lạc hậu, tự mình đào thải trước”P23F .P Ngoài những tiêu chuẩn chung đối với 
nhà giáo thì yêu cầu đặc biệt quan trọng đối với nhà giáo ở bậc đại học là phải tự học để 
không chỉ phục vụ giảng dạy mà còn phải tiến kịp với thời đại. Đó là một yêu cầu rất cao, 
đòi hỏi một nỗ lực không ngừng của mỗi người giảng viên đại học. 
2.2.Vận dụng các quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục đại học trong việc đổi 
 mới giáo dục đại học hiện nay 
 Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04-11-2013 của Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành 
Trung ương Đảng Khóa XII “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp 
ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định 
hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định mục tiêu tổng quát trong đổi 
mới giáo dục đại học là “tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, 
phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của người học. 
Hoàn thiện mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học, cơ cấu ngành nghề và trình độ đào 
tạo phù hợp với quy hoạch phát triển nhân lực quốc gia; trong đó, có một số trường và 
ngành đào tạo ngang tầm khu vực và quốc tế. Đa dạng hóa các cơ sở đào tạo phù hợp 
với nhu cầu phát triển công nghệ và các lĩnh vực, ngành nghề; yêu cầu xây dựng, bảo 
 24
vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế”P24F .P Từ mục tiêu này đồng thời trên cơ sở những quan 
điểm của Hồ Chí Minh, có thể xác định một số giải pháp góp phần vào việc đổi mới 
giáo dục ở bậc đại học hiện nay như sau: 
 Thứ nhất, đối với phát triển giáo dục đại học nói chung và mỗi trường đại học nói 
riêng hiện nay cần phải xác định rõ mục tiêu đào tạo là hướng đến đáp ứng nhu cầu cụ 
thể của xã hội, của nền kinh tế. Trên cơ sở nhu cầu đó, căn cứ vào thực tế về nguồn lực 
để xây dựng chương trình đào tạo và tuyển sinh. Cần khắc phục ngay hiện tượng nhiều 
trường đại học vì mục tiêu lợi nhuận mà tuyển sinh đại học một cách không phù hợp với 
22 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 9, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.126-127. 
23 Hồ Chí Minh (2000), Toàn tập, Tập 9, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.499. 
24 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 29 NQ/TW ngày 04-11-2013 Hội nghị Trung 
 ương 8 Khóa XI Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. 
 151 
Kỷ yếu Hội thảo Hội thảo “Bác Hồ với giáo dục” 
nhu cầu và năng lực thực tế. Điều này đã dẫn đến hiện tượng chất lượng đào tạo thấp, 
không đáp ứng được nhu cầu của xã hội đồng thời gây nên tình trạng lãng phí về nhiều 
mặt đối với xã hội mà trực tiếp là đối với phụ huynh và sinh viên. 
 Thứ hai, trong giáo dục đại học phải luôn đặt lên hàng đầu nội dung đào tạo kết 
hợp giữa giáo dục tri thức với đạo đức, phương pháp đào tạo kết hợp giữa học và hành. 
Đây phải được xem là tôn chỉ trong hoạt động của các trường đại học hiện nay để trên 
cơ sở đó hình thành được một đội ngũ người lao động có chuyên môn đồng thời có nhân 
cách, có tri thức tổng hợp cũng như khả năng thực hành thành thạo. Tiêu chí này cần 
được áp dụng một cách rộng rãi cho tất cả các ngành và lĩnh vực đào tạo, kể cả khoa 
học xã hội và nhân văn, trong đó có cả đối với các môn lý luận chính trị. 
 Thứ ba, trong giáo dục đại học thì phương pháp hàng đầu cần phải nhấn mạnh 
là phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi của sinh viên. Do đó, môi trường 
đại học phải là một môi trường khơi nguồn và kích thích được sức sáng tạo của 
người học. Điều này đòi hỏi một sự đầu tư trên nhiều phương diện của các trường 
hiện nay kể cả về vật chất và nhân sự. Chỉ khi làm được như vậy mới có thể đáp ứng 
được sự phát triển của giáo dục trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 khi mà 
khả năng tìm kiếm, tiếp cận thông tin đã trở nên thuận tiện và nhanh chóng hơn rất 
nhiều so với trước đây. 
 Thứ tư, mặc dù trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ thì 
vai trò của người thầy vẫn không thể thay thế. Do đó, đội ngũ giảng viên đại học 
phải là những người có tri thức chuyên sâu về lĩnh vực đào tạo, phải là những người 
có khả năng tự nghiên cứu, đặc biệt là hướng dẫn tự nghiên cứu cho sinh viên. Tiêu 
chuẩn này phải trở thành căn cứ hàng đầu trong việc xây dựng đội ngũ giảng viên 
cho các trường đại học nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo 
dục Việt Nam, theo kịp với đòi hỏi phát triển của xã hội và đất nước, hội nhập vào 
nền giáo dục thế giới. 
3. Kết luận 
 Quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục đại học tuy đã được Người nêu lên ngay 
từ những ngày đầu cách mạng và gắn với bối cảnh xây dựng đất nước trong thời kỳ 
kháng chiến kiến quốc, giải phóng dân tộc trước đây nhưng đến hiện nay vẫn còn 
nguyên giá trị lý luận và thực tiễn cũng như phương pháp luận sâu sắc. Trải qua hơn 30 
năm đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam đã có những sự vận dụng cụ thể những 
quan điểm này vào việc xây dựng nền giáo dục của đất nước và đã đạt được những 
thành tựu to lớn. Tuy nhiên, đứng trước những yêu cầu mới của sự phát triển đất nước 
gắn với quá trình hội nhập quốc tế, việc xây dựng một chiến lược toàn diện với những 
152 
 Thành phố Huế, ngày 26 tháng 8 năm 2019 
Đại học Huế 
giải pháp cụ thể trong phát triển giáo dục đại học là một đòi hỏi vừa tất yếu vừa cấp 
bách của ngành giáo dục. Do đó bằng việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 
(Khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục gắn với việc vận dụng những 
quan điểm cụ thể của Hồ Chí Minh sẽ có tác động mạnh mẽ góp phần vào sự phát triển 
của giáo dục đất nước hiện nay. 
 153