Một số đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài xoan đào (Pygeum arboreum Endl.) tại tỉnh Thái Nguyên và Bắc Kạn

,5 22,3 7,2 11,1 22,8 
 Hoàng Nông 9,2 14,8 23,2 8,6 14,9 23,7 
 II Thái Nguyên Đại Từ 
 b La Bằng 7,7 13,3 24,4 7,9 15,2 23,2 
 1635 
.
 TIỂU BAN SINH THÁI HỌC VÀ MÔI TRƯỜNG 
 Nghinh Tường 7,1 15,4 27,8 6,8 13,6 25,4 
 Võ Nhai 
 Sảng Mộc 6,7 15,9 25,2 8,3 10,7 24,9 
 Bình Chung 9,6 15,7 30,2 8,7 15,5 25,8 
 Chợ Đồn 
 Yên Mỹ 7,5 16,4 27,7 6,8 16,3 26,1 
 Bắc Kạn 
 Đổng Xá 8,1 15,3 28,1 8,9 13,6 23,8 
 Na Rì 
 Quang Phong 9,3 16,9 30,7 9,5 14,3 26,9 
 Ở trạng thái IIb, do thảm thực vật được phục hồi sau khai thác kiệt vì vậy cấu trúc tầng thứ 
 của rừng chia làm 3 tầng, trong đó tầng trên cùng có H > 30 m là những loài cây gỗ thuộc thế hệ 
 rừng cũ còn sót lại trong khi khai thác, ở tầng này tán rừng không giao nhau gồm một số loài 
 cây như Kháo vàng (Machilus thunbergii), Dẻ xanh (Lithocarpus tubulosus), Vàng tâm 
 (Manglietia fordiana), Dẻ gai (Castanopsis indica) 
 Tầng giữa có số cá thể nhiều nhất, tạo lập nên tầng rừng chính, tán giao nhau và bao gồm 
 những loài cây gỗ có chiều cao từ ≤ 15 m, bao gồm: Xoan đào (Pygeum arboreum), Ràng ràng 
 mít (Ormosia fordiana), Sảng đá (Sterculia thorelii), Nhọ nồi (Diospiros eriantha), Máu chó lá 
 nhỏ (Knema globularia),... Tầng dưới cùng bao gồm một số loài cây bụi và cây tái sinh của 
 những loài cây gỗ có chiều cao ≤ 8 m như Chò nâu (Dipterocarpus retusus), Chẹo tía 
 (Engelhardtia spicata), Cà lồ (Caryodaphnopsis tonkinensis), Lim xẹt (Peltophorum var. 
 tonkinense), Kháo (Machilus sp.). 
 Như vậy, trong cấu trúc tầng thứ của rừng ngoài sự góp mặt của những loài cây gỗ nhỡ còn 
 thấy có loài Xoan đào (Pygeum arboreum) cũng tham gia trong tầng tán chính của rừng. Trong 
 tương lai, nếu rừng không bị tác động bởi các yếu tố khách quan và chủ quan, Xoan đào 
 (Pygeum arboreum) sẽ trở thành loài cây gỗ lớn khi trưởng thành và tham gia vào tầng vượt tán 
 của rừng. 
 3. Đặc điểm tái sinh của lâm phần và Xoan đào tại khu vực nghiên cứu 
 3.1. Cấu trúc tổ thành cây tái sinh 
 Đặc điểm cấu trúc tổ thành tầng cây tái sinh của trạng thái rừng tại khu vực nghiên cứu được 
 trình bày tại bảng 4-5. 
 Bảng 4 
 Cấu trúc tổ thành tầng cây tái sinh trạng thái IIa 
 Loài/ 
 Vị trí Xã Công thức tổ thành 
 CT 
 Thái Nguyên 
 Hoàng Nông 6 1,14Mtg+0,87Tht+0,8Kh + 0,73Vgt + 0,67Dg + 0,6Xđ + 5,18Lk. 
 Đại Từ 
 La Bằng 6 0,96Khv + 0,87Xđ + 0,78B + 0,61Lx + 0,52Hđ + 5,7Lk. 
 Nghinh Tường 5 1,23Kh + 1,12D + 0,89Vg + 0,78Xđ + 0,67Tr + 5,28Lk. 
 Võ Nhai 1,97Tht + 1,78Thn + 1,09Kh + 0,95Cht + 0,79Tht + 0,59Xđ + 
 Sảng Mộc 7 
 0,51Mđ + 5,39Lk. 
 Bắc Kạn 
 Bình Chung 6 2,1Xn+1,96Hđ+1,04Thng+0,68Dg + 0,62Lm + 0,53Xđ + 5,1Lk. 
 Chợ Đồn 
 Yên Mỹ 7 1,13Mđ+1,13Mt + 0,9Xđ + 0,9B + 0,68Thng + 0,68Lx + 3,9Lk. 
 Đổng Xá 6 1,51Sph+1,34Kh+1,07Ng+0,63Dg+0,55Cht + 0,52Xđ + 4,32Lk. 
 Na Rì 1,23Hđ + 1,15Lm + 0,98BLn + 0,87Dx + 0,71Xđ + 0,68St + 
 Quang Phong 6 
 0,73Lk. 
 Chú thích: Mần tang: Mtg; Thanh thất: Tht; Kháo: Kh; Dẻ gai: Dg; Xoan đào: Xđ; Kháo vòng: 
 Khv; Bưởi bung: B; Lim xẹt: Lx; Hu đay; Hđ; Dổi: D; Xoan nhừ: Xn; Ngát: Ngt; Chẹo tía: Cht; Dẻ xanh: 
 Dx: Sồi phảng: Sph; Sòi tía: St; Loài khác: LK. 
 1636 
.
 HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 
 Dẫn liệu tại bảng 4 cho thấy: 
 Ở Thái Nguyên, số loài cây tái sinh dao động từ 29-34 loài, số loài tham gia vào công 
 thức tổ thành dao động từ 5-7 loài, các loài phổ biến như Thẩu tấu (Aporosa dioica), Chẹo tía 
 (Engelhardtia roxburghiana), Kháo vàng (Machilus thunbergii), có tỉ lệ tổ thành dao động từ 
 0,51-1,97 tại khu nghiên cứu. 
 Ở Bắc Kạn có từ 6-7 loài tham gia trong công thức tổ thành như: Bứa (Garcinia 
 oblonggifolia), Kháo vàng (Machilus thunbergii), Dẻ đỏ (Castanopsis armata), Chẹo tía 
 (Engelhardtia roxburghiana) có hệ số tổ thành dao động từ 0,52- 2,1. Một số loài khác có số cá 
 thể ít nên không tham gia vào công thức tổ thành rừng. Tính bình quân số loài tái sinh tham gia 
 công thức tổ thành khoảng 6 loài, chiếm 30% số loài có trong ô nghiên cứu. 
 Bảng 5 
 Cấu trúc tổ thành tầng cây tái sinh trạng thái IIb 
 Loài/ 
 Vị trí Xã Công thức tổ thành 
 CT 
 Thái Nguyên 
 Hoàng Nông 6 0,81Thgm+0,71Cht+0,66Ng+0,61Lb+0,51Trm + 0,51Xđ +5,69LK 
 Đại Từ 
 La Bằng 6 1,35Cht+0,82Thng+0,62Tht+0,58Khv+ 0,55Hđ + 0,5Mlt +5,78Lk. 
 Nghinh 
 6 1,79Mđ+1,53Khv+1,31Tht+0,89Sa+ 0,58Xđ + 0,51Thng +4,08Lk. 
 Tường 
 Võ Nhai 
 1,29Sg+0,81Lx+0,73Thng+0,58Mlt+0,55Khv+0,51Xđ+0,5Rh 
 Sảng Mộc 7 
 +5.35Lk. 
 Bắc Kạn 
 Bình Chung 4 0,93Nhc + 0,71Dđ + 0,56 Nga + 7,7 Lk. 
 Chợ Đồn 1,95Thn + 1,11Khv + 0,88Xđ+0,75Nhc+ 0,66Tmu + 0,58Gi + 
 Yên Mỹ 7 
 0,53 Mđ + 2,47Lk. 
 Đổng Xá 6 0,63Bđ + 0,59Tht + 0,54Lm +0,54Ttr +0,54Trc+ 0,5Xđ +6,65Lk 
 Na Rì 
 Quang Phong 6 0,8Vtr + 0,73Tra +0,65Dd+0,61Dg +0,61Kh +0,53Xđ + 6,07 Lk. 
 Chú thích: Thừng mực: Thgm: Chẹo tía: Cht; Ngát: Ng; Trám chim: Trc; Thanh thất: Tht: Kháo 
 vòng: Khv; Mắn đỉa: Mđ; Sau sau: Ss; Nhọc: Nhc; Vạng trứng: Vtr; Thành ngạnh: Thng; Bồ đề: Bđ; Vối 
 thuốc: Vth; Lim xanh: Lx; Xoan đào: Xđ; Loài khác: LK. 
 Tại Thái Nguyên số loài tham gia trong tầng cây tái sinh dao động từ 25-28 loài, trong đó có 
 6-7 loài tham gia vào công thức tổ thành rừng, một số loài cây ưa sáng có đời sống dài, giá trị 
 kinh tế chưa cao đã tham gia vào tầng cây tái sinh như Nhọc (Polyalthia cerasoides), Bồ đề 
 (Styrax tonkinensis), Vạng trứng (Endospermum chinensis), Thành ngạnh (Cratoxylum 
 cochincinensis), Ràng ràng mít (Ormosia balansae), Dẻ xanh (Lithocarpus tubulosus), Kẹn 
 (Aesculus assamica), Vàng anh (Saraca dives), những loài cây nàytrong tương lai sẽ tạo lập 
 hoàn cảnh rừng để tạo điều kiện cho những loài cây có đời sống dài, tầm vóc lớn, có giá trị kinh 
 tế xuất hiện và tham gia vào tổ thành rừng. 
 Tại Bắc Kạn, số loài tham gia trong công thức tổ thành từ 4-7 loài, ngoài những loài ưa 
 sáng, mọc nhanh, kích thước nhỏ còn thấy xuất hiện một số loài cây gỗ có kích thước lớn khi 
 trưởng thành như: Trám trắng (Canarium album (Lour.) Raeusch.), Lim xanh (Erythrophleum 
 fordii Oliver), Vối thuốc (Cleistocalyx operculatus (Roxb.), Dẻ gai (Castanopsis indica) và 
 Xoan đào (Pygeum arboreum) có hệ số tổ thành dao động từ 0,53-1,95. Còn lại các loài khác do 
 số lượng cá thể ít nên không tham gia vào công thức tổ thành rừng và chiếm tỷ lệ tổ thành rừng 
 từ 2,47-7,7. 
 1637 
.
 TIỂU BAN SINH THÁI HỌC VÀ MÔI TRƯỜNG 
 3.2. Chất lượng, nguồn gốc và số lượng cây tái sinh triển vọng 
 Chất lượng, nguồn gốc và số cây tái sinh triển vọng được tổng hợp ở bảng 6. 
 Bảng 6 
 Chất lƣợng và nguồn gốc cây tái sinh tại khu vực nghiên cứu 
 Trạng Nguồn gốc tái sinh Chất lƣợng cây tái sinh 
 thái Khu vực Giá trị Tổng 
 Chồi Hạt Tốt TB Xấu 
 TTV 
 N/ha 480 1.893 1.093 800 480 2.373 
 Thái Nguyên 
 Tỷ lệ (%) 20,2 78,9 46,1 33,7 20,2 100 
 II 
 a N/ha 453 1.973 1.413 747 267 2.427 
 Bắc Kạn 
 Tỷ lệ (%) 18,7 81,3 58,2 30,8 11,0 100 
 N/ha 480 2.560 1.973 720 347 3.040 
 Thái Nguyên 
 Tỷ lệ (%) 15,8 84,2 64,9 23,7 11,4 100 
 II 
 b N/ha 589 3.384 2.067 1.137 769 3.973 
 Bắc Kạn 
 Tỷ lệ (%) 14,8 85,2 52,03 28,62 19,36 100 
 Kết quả bảng 6 cho thấy, tại hai khu vực nghiên cứu, số lượng cây tái sinh từ 2.373-2.427 
 cây/ha, trong đó số lượng cây tái sinh có nguồn gốc từ hạt từ 1.893-1.973 cây/ha chiếm tỷ lệ từ 
 78,9-81,3% trong tổng số cây tái sinh trong khu vực nghiên cứu. 
 Chất lượng cây tái sinh trong trạng thái IIa cho thấy, số lượng cây tốt từ 1.093-1.413 cây/ha, 
 chiếm tỷ lệ từ 46,1-58,2% trong tổng số cây tái sinh. Chất lượng cây tái sinh trung cho cả hai 
 khu vực dao động từ 747-800 cây/ha, chiếm tỷ lệ từ 30,8-33,7%; số cây tái sinh có chất lượng 
 xấu chiếm tỷ lệ từ 11-20,2% trong tổng số cây điều tra. 
 Dẫn liệu trên cũng cho thấy ở trạng thái IIb, tỷ lệ cây tốt chiếm từ 52,0-64,9%, cây tái sinh 
 từ hạt từ 84,5-85,7%. Như vậy tỷ lệ cây tốt và trung bình chiếm khá cao thuận lợi cho quá trình phục 
 hồi rừng. Tuy nhiên cần phải có những biện pháp kỹ thuật lâm sinh tác động khác nhau nhằm nâng cao 
 chất lượng của rừng. 
 Bảng 7 
 Số lƣợng cây tái sinh triển vọng tại khu vực nghiên cứu 
 Số lƣợng cây tái sinh triển vọng (cây/ha) 
 Trạng thái TTV Khu vực 
 Lâm phần Xoan đào Tổng 
 Thái Nguyên 1.093 93 1.186 
 II 
 a Bắc Kạn 1.466 111 1.577 
 Thái Nguyên 1.147 176 1.323 
 II 
 b Bắc Kạn 1.681 75 1.756 
 Kết quả bảng 7 cho thấy, số lượng cây tái sinh triển vọng tại khu vực nghiên cứu trong trạng 
 thái IIa từ 1.186-1.577 cây/ha; trạng thái IIb dao động từ 1.323-1.756 cây/ha, trong đó loài Xoan 
 đào có mật độ dao động từ 93-111 cây/ha ở trạng thái IIa và từ 75-176 cây/ha ở trạng thái IIb. 
 Kết quả trên cũng cho thấy, Xoan đào (Pygeum arboreum) là loài cây bản địa có năng lực tái 
 sinh thấp, đây là loài cây ưa bóng trong giai đoan đầu, khi cây đạt chiều cao >1,3m tức là đã 
 vượt qua tầng thảm tươi thì khả năng sống sót sẽ cao hơn. 
 3.3. Phân bố cây tái sinh theo chiều cao 
 Phân bố số cây theo cấp chiều cao là một chỉ tiêu quan trọng phản ánh hình thái của quần 
 thể thực vật và quy luật kết cấu lâm phần. Kết quả được trình bày trong bảng 8. 
 Kết qua bảng 8 cho thấy, trong trạng thái IIa ở cấp chiều cao I, II và III có số lượng cá thể 
 lớn nhất từ 524-650 cây/ha, trong đó loài cây Xoan đào (Pygeum arboreum) có số lượng cá thể 
 dao động từ 30-40 cây/ha. Sau đó, số lượng cây có xu hướng giảm dần khi cấp chiều cao tăng 
 1638 
.
 HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 7 
 lên, trong lâm phần số lượng cây giảm từ 320 cây/ha (cấp IV) xuống 80 cây/ha (cấp VII), tương 
 tự số cá thể loài Xoan đào (Pygeum arboreum) giảm từ 24 cây/ha xuống 7 cây/ha ở cấp VII. 
 Bảng 8 
 Phân bố cây tái sinh theo cấp chiều cao tại khu vực nghiên cứu 
 Trạng thái TTV Số cây theo cấp chiều cao (cây/ha) 
 Khu vực Vị trí 
 N/ha I II III IV V VI VII 
 Xoan đào 160 30 37 40 24 13 9 7 
 Thái Nguyên Lâm phần 2.213 507 613 480 320 120 93 80 
 Tổng 2.373 537 650 524 344 139 96 83 
 IIa 
 Xoan đào 187 27 47 42 28 21 13 11 
 Bắc Kạn Lâm phần 2.240 385 389 558 401 267 151 89 
 Tổng 2.427 423 438 602 439 261 173 87 
 Xoan đào 373 45 80 72 70 53 34 19 
 Thái Nguyên Lâm phần 2.667 373 507 640 453 373 193 127 
 Tổng 3.040 418 587 712 523 427 227 146 
 IIb 
 Xoan đào 240 68 43 44 31 21 12 21 
 Bắc Kạn Lâm phần 3.733 758 711 583 699 387 321 274 
 Tổng 3.973 836 754 627 730 411 330 285 
 Trong trạng thái IIb, số lượng cây tái sinh tại khu vực nghiên cứu dao động từ 3.040-3.973 
 cây/ha, trong đó số cá thể thuộc cấp chiều cao từ I-IV chiếm tỷ lệ nhiều nhất (trên 70%), trong đó 
 số cá thể loài Xoan đào cũng có xu hướng giảm dần khi chiều cao tăng lên, điều đó cho thấy Xoan 
 đào (Pygeum arboreum) là loài cây bản địa khó tái sinh trong điều kiện môi trường bị tác động 
 mạnh, cấu trúc tầng trên bị phá vỡ. Đây là một đặc điểm quan trọng để đề xuất các giải pháp lâm 
 sinh phù hợp nhằm xúc tiến tái sinh loài cây này ngoài tự nhiên. Kết quả được mô tả ở hình 1 và 2. 
 N/ha N/ha 
 2500 700
 Xoan đào
 600 Xoan đào
 2000 Lâm phần Lâm phần 
 500
 1500 400
 300
 1000
 200
 500 100
 0 0
 I II III IV V VI VII
 I II III IV V VI VII Cấp H Cấp H 
 Hình 1: Số cây tái sinh theo cấp chiều cao Hình 2: Số cây tái sinh theo cấp chiều cao 
 trạng thái IIa trạng thái IIb 
 III. KẾT LUẬN 
 - Tại khu vực nghiên cứu những lâm phần có loài Xoan đào (Pygeum arboreum) phân bố có mật 
 độ dao động từ 284-393 cây/ha, có từ 5-7 loài tham gia vào công thức tổ thành rừng trong đó Xoan 
 đào (Pygeum arboreum) có chỉ số IV% từ 5,08-11,8% và tham gia vào tầng rừng chính của rừng. 
 - Thành phần loài cây tái sinh tại khu vực nghiên cứu dao động từ 25-34 loài, trong đó có từ 
 4-7 loài tham gia vào công thức tổ thành rừng như Xoan đào (Pygeum arboreum), Vạng trứng 
 (Endospermum chinensis), Ràng ràng mít (Ormosia balansae), Dẻ xanh (Lithocarpus tubulosus), 
 1639 
.
 TIỂU BAN SINH THÁI HỌC VÀ MÔI TRƯỜNG 
 - Tại khu vực nghiên cứu, số lượng cây tái sinh từ 2.373-3.973 cây/ha, trong đó số lượng 
 cây tái sinh có nguồn gốc từ hạt từ 1.893-3.384 cây/ha chiếm tỷ lệ trên 78%. Số lượng cây tái 
 sinh triển vọng dao động từ 1.093-1.681 cây/ha cho toàn khu vực nghiên cứu, trong đó cây 
 Xoan đào (Pygeum arboreum) có mật độ từ 75-176 cây/ha. 
 - Số cây tái sinh có xu hướng giảm dần khi chiều cao tăng lên, khoảng 70% số cá thể thuộc 
 cấp chiều cao từ I-IV trong đó Xoan đào (Pygeum arboreum) cũng có xu hướng giảm dần khi 
 chiều cao tăng lên, điều đó cho thấy Xoan đào (Pygeum arboreum) là loài cây bản địa khó tái 
 sinh trong điều kiện môi trường bị tác động mạnh. Đây là đặc điểm quan trọng để đề xuất giải 
 pháp lâm sinh phù hợp nhằm xúc tiến tái sinh tự nhiên cho loài này tại khu vực nghiên cứu. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 1. Bộ Khoa học và Công nghệ, 2007. Sách Đỏ Việt Nam. Phần II-Thực vật. Nxb. Khoa học 
 tự nhiên và Công nghệ, Hà Nội. 
 2. Le Dinh Kha, Nguyen Xuan Lieu, Nguyen Hoang Nghia, Ha Huy Thinh, Hoang Sy 
 Dong, Nguyen Hong Quan, Vu Van Me, 2003. Forest tree species selection for planing 
 program in Vietnam. 
 3. Nguyễn Thị Nhung, 2009. Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật xây dựng mô hình trồng rừng gỗ lớn 
 bằng các loài cây bản địa vùng Trung tâm Bắc Bộ. Báo cáo tổng kết đề tài Viện Khoa học 
 lâm nghiệp Việt Nam. 
 4. Nguyễn Văn Thông, 2001. Kết quả phục hồi rừng tại Cầu Hai, Phú Thọ, Nghiên cứu rừng 
 tự nhiên,Nxb. Thống kê Hà Nội. 
 5. Thái Văn Trừng, 1978. Thảm thực vật rừng Việt Nam, Nxb. Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội. 
 6. Đỗ Đình Sâm, 2001. Cơ sở khoa học bổ sung những vấn đề kỹ thuật lâm sinh nhằm nâng 
 cao năng xuất rừng tự nhiên sau khai thác và rừng trồng công nghiệp. Kết quả nghiên cứu về 
 trồng rừng và phục hồi rừng tự nhiên, Nxb. Nông nghiệp Hà Nội, trang 5-24. 
 NATURAL REGENERATION CHARACTERISTICS OF PYGEUM 
 ARBOREUM ENDL. IN THAI NGUYEN AND BAC KAN PROVINCES 
 Nguyen Cong Hoan, Tran Quoc Hung, Nguyen Thi Thoa, Dang Kim Vui 
 SUMMARY 
 The present work describes the structural features of woody plants and regeneration 
 characteristics of Pygeum arboreum Endl.. The results showed that Pygeum arboreum Endl. is 
 mainly distributed in the restored secondary forest that have elevation under 800 m, and it grows 
 well in forest soil conditions. In addition, the stand that Pygeum arboreum Endl. occupied has 
 diverse structural composition, and it is presented in the dominant canopy with important 
 value index ranging from 5.08 to 11.8%. It is able to regenerate from seed but the number 
 of good quality seedlings is less accounted. The density of regeneration ranged from 75 to 
 176 individuals/ha but unevenly distributed, however, there are still a number of mother 
 plants, which are flowering and fruiting. As a result, there should be not only silvicultural 
 treatments to promote the natural regeneration of this species in the study area, but also 
 there should be a plan to propagate from seed or cuttings to preserve and develop this 
 species efficiently. 
 1640