Một số biến đổi trong lễ cúng Thần Lúa của người Chơ-ro

ừng thời 
gian khác nhau, tránh trùng lặp, để 
mọi ngƣời trong dòng họ, xóm giềng 
đều đến chung vui với gia đình. Theo 
tập quán truyền thống, lễ cúng Thần 
lúa đƣợc ngƣời Chơ-ro thực hiện 
ngay tại rẫy, ruộng. Tại khu rẫy trồng 
lúa, khi thu hoạch mùa màng, ngƣời 
Chơ-ro để lại một vạt lúa trĩu hạt. 
Những bông lúa tốt đƣợc chọn bó lại 
bằng tranh, rơm, lá chuối và rào bốn 
bên bằng gai tre, gai cây cối để bảo 
vệ. Ngƣời Chơ-ro quan niệm hồn lúa 
rẫy trú ngụ tại vùng lúa tốt và chờ đến 
khi tổ chức lễ Yang Va thì rƣớc về. 
Nghi thức rƣớc hồn lúa là nghi thức 
đầu tiên trong lễ cúng Yang Va. 
3.1. Nghi thức và lễ vật cúng tế 
Rước hồn lúa: Bắt đầu cho buổi lễ 
cúng Yang lúa là nghi thức rƣớc hồn 
lúa. Buổi sáng của ngày bắt đầu cúng, 
lúc mặt trời lên, ngƣời nhà thực hiện 
việc đi rƣớc hồn lúa. Ngƣời gọi Yang 
khấn trƣớc bàn thờ xin cho ngƣời nhà 
đi lên rẫy. 
Ngƣời phụ nữ chính trong nhà và 
ngƣời thân (thƣờng là ba ngƣời) đem 
theo liềm, chà gạc, bầu khô (đựng 
nƣớc) để trong gùi mang đi. Họ đi đến 
rẫy lúa (rẫy lúa thƣờng khá xa nhà). 
Đến nơi, ngƣời phụ nữ chính thực 
hiện nghi thức khấn mời hồn lúa từ 
rẫy về nhà dự lễ cúng, cầu xin hồn lúa 
thuận ý và phù hộ cho mọi sự diễn ra 
tốt lành. Khấn xong, ngƣời phụ nữ lấy 
nƣớc trong trái bầu khô rải vào chùm 
lúa thể hiện sự tẩy sạch và tƣơi tắn 
cho chùm lúa chọn. Những ngƣời đi 
theo dỡ bỏ những rào che, mở chùm 
lúa khỏi những dây bó, lá chuối và lấy 
liềm gặt lấy, bó lại, bỏ vào gùi. Tiếp 
theo, những ngƣời đi cùng tìm đến 
một phần đất khác để chặt hai ngọn 
mía và hai ngọn chuối con (có khi 
không có mía nhƣng bắt buộc phải có 
đọt chuối non). Những cây mía và cây 
chuối cũng đƣợc chọn sẵn trƣớc với 
điều kiện lá xanh, đọt thẳng, thƣờng 
nảy nở từ những bụi gốc lớn. Trƣớc 
khi chặt đọt chuối và cây mía ngƣời 
TRƢƠNG QUANG ĐẠT – MỘT SỐ BIẾN ĐỔI TRONG LỄ CÚNG 
77 
phụ nữ đọc lời khấn và xin đƣợc chặt 
chuối non về làm lễ; bên cạnh đó, họ 
đọc lời khấn cho con cái trong nhà 
đƣợc an, đƣợc phúc, nhanh lớn nhƣ 
đọt chuối. Tất cả những đồ vật đƣợc 
bỏ vào gùi, mang về trình Yang nhà. 
Những vật lấy từ rẫy có ý nghĩa quan 
trọng trong quan niệm của ngƣời 
Chơ-ro. Chùm bông lúa chọn là hồn 
lúa của mùa màng, thể hiện lòng biết 
ơn đối với thần linh trong mỗi kỳ làm 
rẫy. Cái tốt nhất, đẹp nhất dành cho 
ngày cúng tế Yang Va. Hai đọt chuối 
non và cây mía thể hiện sức sống, sự 
sinh sôi nảy nở của con cái nhƣ lời 
khấn và cho các loại cây khác mà 
ngƣời Chơ-ro trồng tỉa trên nƣơng rẫy. 
Con số hai (chẵn) của lễ vật rẫy lúa 
trong quan niệm của ngƣời Chơ-ro 
biểu hiện sự hoàn thiện, có đôi, có 
bạn cho cả ngƣời chủ rẫy, chủ gia 
đình, ngƣời gọi Yang. 
Khi những ngƣời đi rƣớc hồn lúa về 
thì họ dừng lại ngay tại gốc cây nêu. 
Tại gốc cây nêu có buộc sẵn các con 
vật hiến tế là heo và gà, ngƣời phụ nữ 
chính đặt gùi xuống (bên trong có 
chùm bông lúa, hai cây mía, hai cây 
chuối) nhƣ trình báo cho thần linh, tổ 
tiên chứng giám. 
Trình Yang nhà và làm vật hiến tế: Khi 
những ngƣời đi rƣớc hồn lúa về và 
trình lễ vật tại gốc cây nêu thì ngƣời 
gọi Yang ngồi chờ sẵn tại cửa nhà 
sàn. Ngƣời phụ nữ mang gùi lên cầu 
thang và giao lại những vật mang từ 
rẫy cho ngƣời gọi Yang. Ngƣời gọi 
Yang đem các vật từ rẫy vào trƣớc 
bàn thờ. Các chùm bông lúa đặt lên 
tầng thứ hai của bàn thờ. Sau đó, 
ngƣời gọi Yang tách lấy một phần của 
chùm bông lúa ra từng bông gắn lên 
thân cây Nhang mùa cúng trƣớc, đọt 
chuối non gắn hai bên cây Nhang. 
Vừa sắp xếp lễ vật, ngƣời gọi Yang 
vừa đọc lời khấn với sự cung kính. 
Một ngƣời phụ cúng bắt con gà từ cây 
nêu đƣa cho ngƣời gọi Yang. Ngƣời 
gọi Yang cầm con gà cúng ngồi trƣớc 
bàn thờ Nhang đƣa lên vái ba lần, 
miệng đọc lời khấn xin làm thịt những 
con vật hiến tế. Những ngƣời phụ 
cúng đem cây Nhang và con gà xuống 
phía dƣới nhà sàn làm thịt. Một ngƣời 
cắt cổ gà lấy huyết bôi đều vào các 
chùm tia của cây Nhang. Tiếp theo, 
những ngƣời phụ cúng bắt heo từ gốc 
cây nêu làm thịt, huyết heo đƣợc bôi 
đều lên cây Nhang mà trƣớc đó đã bôi 
huyết gà. Cây Nhang đó đƣợc mang 
tới nhà sàn đƣa cho ngƣời gọi Yang. 
Ngƣời gọi Yang cung kính đón nhận 
và đọc lời khấn và gắn vào phía dƣới 
cùng bàn thờ Nhang. Trong thời gian 
trình các lễ vật từ rẫy và trình cây 
Nhang đã đƣợc bôi huyết thì những 
ngƣời phụ nữ Chơ-ro liên tục đánh 
giàn chiên trên nhà sàn để tấu những 
làn điệu nhộn nhịp mừng lễ cúng. 
Phía dƣới nhà sàn, ngay từ buổi sáng 
diễn ra lễ cúng, những ngƣời tham gia 
lễ hội làm các thứ thức ăn nhƣ bánh 
dày, cơm lam, củ nần, củ mì, củ chụp, 
đọt mây để đãi khách khi lễ cúng 
hoàn tất. Nếu lƣợng thức ăn nhiều thì 
họ chuẩn bị từ đêm trƣớc lễ hội. 
Bánh dày đƣợc làm từ sáng sớm. 
Ngƣời Chơ-ro rang mè đen, sau đó 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (268) 2020 
78 
cho vào xôi nếp đem đi giã. Để thực 
hiện một ổ bánh dày thì ba ngƣời giã 
và một ngƣời phụ trở bánh trong cối. 
Khi xôi và mè đƣợc giã nhuyễn thì họ 
cầm bánh đập vào cối cho có độ dẻo 
chặt. Bánh mềm dẻo với màu đen, 
trắng chấm li ti đƣợc tạo dáng hình 
tròn để trên lá chuối rừng. 
Nếp, củ nần, củ mì, củ chụp, đọt mây 
đƣợc ngƣời Chơ-ro cho vào ống tre lồ 
ô với một lƣợng nƣớc vừa đủ để nấu. 
Tất cả các ống tre đƣợc bịt chặt lại 
bằng lá chuối. Một bếp lửa dài đƣợc 
đốt lên và có một giá đỡ ngang để giữ 
những ống tre. Phải canh độ lửa để 
những ống tre đƣợc đốt đều. Lá bếp 
đƣợc quấn trong lớp lá chuối, kẹp vào 
thanh tre để nƣớng. Thịt heo, thịt gà 
đƣợc xâu bằng các xiên tre vót nhọn 
để nƣớng. Các thức ăn làm đƣợc bày 
sẵn theo thứ tự trên các sàn tre, cây 
đƣợc làm sẵn. 
Nghi thức cúng Yang nhi: Lễ cúng 
Yang thƣờng đƣợc bắt đầu vào buổi 
trƣa. Những ngƣời phụ cúng bài trí 
các lễ vật trên bàn thờ Nhang. Chén 
vỏ cây chùm hum đƣợc chuyển từ 
tầng trên cùng xuống tầng thứ hai của 
bàn thờ để xông hƣơng, hai cây đèn 
sáp ong đƣợc đốt lên, bên cạnh là 
bánh dày, cơm lam, củ nần, củ mì, đọt 
mây đã đƣợc nấu chín. 
Ché rƣợu cần đƣợc khai miệng, đã đổ 
nƣớc vào và cắm cần hút. Bốn cần 
hút nghiêng ra bốn hƣớng và 1 cần 
chính (ngắn) ở giữa và cái cò bắc 
ngang miệng ché. Từ bốn cần hút bốn 
bên đƣợc buộc nối vòng những sợi 
dây chỉ đều nhau. Có hai sợi dây chỉ 
nối từ hai ống hút của ché rƣợu cần 
lên trên trần nhà - nơi để những bông 
lúa, cây nhang của mùa cúng trƣớc. 
Trên những sợi dây đƣợc kết những 
bông gòn theo từng nấc tƣợng trƣng 
cho cái thang để thần linh đến dự 
hƣởng rƣợu cần của mùa lúa đã thu 
hoạch. Ngƣời phụ cúng nối vào cần 
hút ngắn chính giữa một đoạn dây 
ống nhựa để lấy ra một chai nƣớc 
rƣợu đầu tiên. 
Thịt của các con vật hiến tế đƣợc xếp 
lên bàn thờ, gồm: một đùi heo phía 
chân sau, giữ nguyên đuôi; một nửa 
con gà nhƣng giữ nguyên phần đầu 
và đĩa đựng một số đồ lòng của con 
vật nhƣ gan, cật, một ít thịt chặt rời. 
Các phần thịt để tƣơi. Ngƣời gọi Yang 
bày lễ vật phía dƣới bàn thờ Nhang 
cùng với một ổ bánh dày và các loại 
củ nấu chín (nần, mì, chụp). Kế tiếp, 
ngƣời phụ cúng đem đĩa thịt ra xâu 
vào hai xiên tre (xâu riêng thịt heo và 
thịt gà). 
Ngƣời gọi Yang ngồi trƣớc ché rƣợu 
cần, mắt hƣớng về bàn thờ Nhang 
đọc lời khấn. Những ngƣời phụ cúng 
đứng phía sau. Khi khấn xong, ngƣời 
gọi Yang đứng lên đi về phía bàn thờ 
vừa khấn với nội dung cầu an cầu 
phúc vừa lấy mâm lễ vật nhƣ dâng lên 
mời thần linh. Ngƣời gọi Yang lấy một 
xiên thịt gà từ mâm lễ vật cắm vào ổ 
bánh dày trên tầng hai của bàn thờ. 
Mâm lễ vật gồm thịt gà, thịt heo (phần 
thịt gà: nửa con gà - phần nguyên cái 
đầu; phần thịt heo: đùi sau và nguyên 
cái đuôi); ổ bánh dày; các loại củ 
nƣớng - luộc chín; xiên lòng heo và 
TRƢƠNG QUANG ĐẠT – MỘT SỐ BIẾN ĐỔI TRONG LỄ CÚNG 
79 
đặc biệt là đầu heo; chai rƣợu lấy từ 
ché rƣợu cần; chùm bông lúa đƣợc 
những ngƣời phụ cúng mang đi theo 
ngƣời gọi Yang. Ngƣời gọi Yang tay 
cầm cây Nhang có bôi huyết vật tế từ 
bàn thờ đi đến kho lúa. 
Nghi thức cúng Yang Va tại kho lúa: 
Đến kho lúa, chỉ một ngƣời gọi Yang 
đƣợc trèo lên trong kho. Các lễ vật và 
một chén vỏ chùm hum khác đƣợc 
những ngƣời phụ giúp đứng phía 
dƣới đƣa lên. Khi bƣớc vào trong kho, 
ngƣời gọi Yang khấn lâm râm với nội 
dung trình báo cho Yang Va biết gia 
đình tổ chức lễ cúng. Ngƣời gọi Yang 
cắm cây Nhang (dáng đứng thẳng) 
vào giỏ đựng lúa. Chùm lúa dắt ngang 
lên cây đòn dông của nhà kho trên 
ngọn Nhang. Trên giỏ cây Nhang để 
chén vỏ cây chùm hum hun khói xông 
nghi ngút. Dƣới gốc cây Nhang trong 
giỏ lúa đặt chai rƣợu. Mâm lễ vật (thịt 
và bánh) đƣợc bày trên sàn kho. 
Ngƣời gọi Yang ngồi xếp bằng, mắt 
hƣớng lên chùm lúa và cây Nhang 
khấn, trƣớc tiên là cầu Yang Va, sau 
là cầu phúc cầu an. Nội dung có thể 
tóm lƣợc nhƣ sau: “Cầu thần linh, tổ 
tiên về đây chứng giám. Hôm nay, gia 
đình tôi làm lễ cúng Yang Va. Tôi đã 
trình qua Yang Nhi. Nay tôi đem lễ vật 
đên cúng và cầu khấn Yang Va tại kho 
lúa. Gia đình tôi biết ơn Yang Va đã 
giúp đỡ mùa hái gặt đã qua. Cầu xin 
Yang Va luôn thương xót gia đình tôi, 
phù hộ cho mùa màng, cây cối, nương 
rẫy của chúng tôi tr ng mau xanh mau 
lớn, có mưa có gió thuận hòa, không 
bị thú rừng phá phách, dịch hại phá 
hủy. Lúa chúng tôi tr ng cho nhiều hạt, 
thu về chất đầy kho để nuôi mạng gia 
đình. Xin thần linh, tổ tiên chứng giám 
cho lòng thành của gia đình chúng tôi. 
Gia đình chúng tôi luôn giữ tấm lòng 
thành, năm nào cũng tổ chức cúng 
Yang, tổ tiên. Xin thần linh, tổ tiên 
nghe lời khấn và phù hộ chúng tôi”. 
Đọc lời khấn xong, ngƣời gọi Yang vái 
lạy ba lần và đứng lên quay trở xuống 
đi về nhà sàn (lễ vật để lại trên kho 
lúa). Trƣớc đây, mâm lễ vật để tại kho 
lúa ba ngày ba đêm, hiện nay, chỉ để 
tại khoảng một giờ đồng hồ sau khi 
cúng. Sau đó, những ngƣời phụ cúng 
đem xuống, phần thịt nấu chín, bánh 
trái đem lên nhà sàn đãi khách. Cây 
Nhang vài ngày sau đƣợc ngƣời gọi 
Yang đem lên dắt trên mái nhà trƣớc 
bàn thờ Nhang trên nhà sàn. 
Rƣợu cần để uống và sử dụng trong 
lễ tiết, lễ hội; là lễ vật dâng lên thần 
linh và phƣơng thức bày tỏ lòng mến 
khách. Rƣợu cần chế biến từ gạo nấu 
thành cơm, trộn thêm trấu bổi và men 
rƣợu làm từ lá, vỏ và rễ một số loại 
cây rừng (lá cây Gàng, lá cây Vlân, vỏ 
cây Ktờram). Theo già làng Năm 
Nổi (ở ấp Lý Lịch), có đến 37 loại lá, 
vỏ, rễ cây để làm men rƣợu cần. 
Nguyên liệu chế biến rƣợu cần đƣợc 
cho vào ché sành, ủ trong một vài 
tháng. Khi uống rƣợu cần thì đổ nƣớc 
vào ché, hút bằng cần (làm từ ống 
trúc nhỏ) (Lâm Nhân, 2018). 
3.2. Phần hội 
Khi ngƣời gọi Yang trở về lại nhà sàn 
và bắt đầu cho buổi sinh hoạt cộng 
đồng sau khi các nghi thức cúng hoàn 
TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (268) 2020 
80 
tất. Những ngƣời đánh cồng chiêng 
tấu lên những bài mừng trong lễ hội. 
Những ngƣời phụ cúng dọn thức ăn 
đã chuẩn bị lên sàn nhà. Khách mời 
hầu hết là ngƣời lớn tuổi ngồi dự trên 
nhà sàn, những ngƣời nhỏ tuổi trong 
cộng đồng tham gia sinh hoạt dƣới 
sân. Thức ăn đƣợc bày sẵn trên bàn 
(bàn bằng cây/tre). Mọi ngƣời vừa ăn 
uống, vừa nói chuyện vui vẻ. 
Phía trên nhà sàn, ngƣời gọi Yang 
khai mở ché rƣợu cần mời khách. 
Ngƣời phụ nữ lớn tuổi nhất trong nhà 
uống trƣớc. Theo quan niệm của 
ngƣời Chơ-ro, đây là thái độ biết ơn 
công lao của ngƣời phụ nữ, do phụ 
nữ đã phải chịu nhiều cực khổ, từ việc 
nƣơng rẫy đến nội trợ. Lần lƣợt khách 
mời đều đƣợc mời lên uống rƣợu cần. 
Một ngƣời trong gia đình cầm cây đèn 
sáp ong trên bàn thờ đến cúi chào 
ngƣời khách nào thì ngƣời khách đó 
đƣợc lên uống rƣợu cần. Thƣờng thì 
chủ nhà mời mỗi khách một cò rƣợu 
(khoảng một chén). Ngƣời châm nƣớc 
ngồi sẵn bên ché rƣợu mỗi khi khách 
uống. 
Trong khi khách tham dự tiệc, uống 
rƣợu cần, thƣởng thức cồng chiêng, 
những ngƣời đánh cồng mang cồng 
vào vai, vừa đi vừa đánh chung quanh 
nhà sàn. Một số phụ nữ, trẻ em hát và 
múa những bài truyền thống của dân 
tộc. Tiếng đàn tre, khèn môi, kèn lúa 
đƣợc nhiều ngƣời khảy, thổi để cầu 
phúc, chúc lành cho nhau cho đến khi 
tiệc tan. 
Đêm xuống, ngƣời Chơ-ro đốt lửa 
trƣớc sân nhà, cùng nhau ca hát, 
nhảy múa. Những ngƣời đánh cồng 
vừa đi quanh đống lửa theo chiều 
ngƣợc kim đồng hồ, đánh tấu cồng 
theo vòng tròn từ ngoài vào cho đến 
sát gốc cây nêu. Giàn chiêng treo 
đƣợc những ngƣời phụ nữ đánh hòa 
nhịp theo điệu múa của các cô gái, và 
mọi ngƣời nhƣ say thêm không khí 
của lễ hội, không khí vui vẻ, nhộn nhịp 
với tiếng nhạc, tiếng kèn, lời ca, điệu 
múa. Lửa tàn (lúc nửa đêm) cũng là 
lúc Sa Yang Va kết thúc. 
4. TẠM KẾT 
Sa Yang Va là một nét sinh hoạt văn 
hóa độc đáo, duy nhất của ngƣời 
Chơ-ro còn lƣu giữ. Lễ hội góp phần 
làm đa dạng di sản văn hóa phi vật 
thể của cộng đồng tộc ngƣời Chơ-ro 
ở Bà Rịa - Vũng Tàu nói riêng và miền 
Đông Nam Bộ nói chung. Hiện nay, do 
nhiều biến đổi trong đời sống kinh tế - 
xã hội, nƣơng rẫy không còn là sinh 
kế chính nên Sa Vang Ya trong nhiều 
gia đình ngƣời Chơ-ro bị mai một, 
không thực hiện hàng năm. 
Lễ hội Sa Yang Va là dịp ngƣời Chơ-
ro ăn mừng mùa thu hoạch và chuẩn 
bị cho mùa vụ tới, qua đó thể hiện 
cách ứng xử của ngƣời Chơ-ro với 
thần linh, tổ tiên, môi trƣờng tự nhiên 
và cộng đồng mà theo họ có tác động 
sâu sa đến cuộc sống của mình và 
cộng đồng. 
Trong nhiều năm qua, lễ hội Sa Yang 
Va đƣợc tổ chức tại Khu phố 1, 
Phƣờng Hắc Dịch, thị xã Phú Mỹ đều 
đƣợc chính quyền và các ban ngành 
quan tâm, nhiều ngƣời dân địa 
phƣơng tham gia, ngày càng trở 
TRƢƠNG QUANG ĐẠT – MỘT SỐ BIẾN ĐỔI TRONG LỄ CÚNG 
81 
thành nét sinh hoạt văn hóa lành 
mạnh, tiêu biểu, góp một phần trong 
công tác bảo tồn và phát huy các giá 
trị văn hóa của cộng đồng các dân tộc 
Việt Nam tại địa phƣơng.  
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 
1. Lâm Nhân. 2018. “Dân tộc tại chỗ ở Đồng Nai”, https://www.dongnai.gov.vn/Pages/ 
newsdetail.aspx?NewsId=159547&CatId=112, truy cập ngày 25/10/2020. 
2. Mai Phƣơng. 2018. “Lễ hội Sayangva của ngƣời Chơ Ro tại huyện Vĩnh Cửu”, 
 truy cập ngày 
25/10/2020. 
3. Minh Thanh. 2019. “Lễ hội mừng lúa mới của ngƣời Châu Ro”,  
bariavungtau.com.vn/xa-hoi/201907/le-hoi-mung-lua-moi-cua-nguoi-chau-ro-865893/ind 
ex.htm, truy cập ngày 25/10/2020. 
4. Nguyễn Xuân Thanh. 2006. “Vài nét khái quát về tôn giáo trong vùng đồng bào dân 
tộc thiểu số ở Việt Nam”, trong Hội thảo quốc tế: Tôn giáo và pháp quyền ở Đông Nam 
Á, tháng 9/2006. Hà Nội. 
5. Phan Thị Yến Tuyết. 2018. “Chuyển đổi tín ngƣỡng, tôn giáo trong các cộng đồng 
dân tộc thiểu số tại miền Đông Nam Bộ”. Tạp chí Khoa học Xã hội, số 2. 
6. Ủy ban Dân tộc, Tổng cục Thống kê. 2020. Đặc trưng cơ bản của 53 dân tộc thiểu số 
năm 2019. Hà Nội: Nxb. Thống kê. 
7. Ủy ban Dân tộc. 2006. “Bức tranh văn hóa các dân tộc - Ngƣời Chơ ro”,  
cema.gov.vn/modules.php?name=Content&op=details&mid=492, truy cập ngày 25/10/2020. 
8. Ủy ban nhân dân phƣờng Hắc Dịch. 2020. “Danh sách các hộ đồng bào dân tộc 
Châu Ro trên địa bàn phƣờng Hắc Dịch”. Phƣờng Hắc Dịch, ngày 12/6/2020.