Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay

 quá trình xã hội hóa sản xuất. Các 
nhân tố xã hội chủ nghĩa đóng vai trò hướng dẫn, mở đường và tiết chế nhằm tạo ra sự 
phát triển cân đối giữa các ngành, lĩnh vực kinh tế, tạo ra sự phát triển tương đối đồng 
đều giữa các vùng lãnh thổ, tạo ra mặt bằng thu nhập của dân cư ngày càng nâng cao 
trên phạm vi toàn xã hội, chứ không phải chỉ ở một nhóm thiểu số cư dân hay tầng lớp 
người đặc biệt [9, tr.119]. 
Đối với nước ta, quá trình chuyển đổi từ cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp sang 
phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có 
sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất là xây dựng nền 
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đã bắt đầu từ Đại hội đại biểu toàn quốc 
lần thứ VI của Đảng (1986) và ngày càng được hoàn thiện. Thực tế hơn 30 năm đổi mới 
và phát triển nền kinh tế theo mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa 
đã chứng minh rằng, kinh tế thị trường là con đường phát triển kinh tế có hiệu quả, từ 
đó quá độ lên chủ nghĩa xã hội. 
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng (2001) khẳng định: "... thực hiện 
nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận 
động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ 
nghĩa; đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" [2, tr.86]. 
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (2006) tiếp tục khẳng định: "Để đi 
lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội 
chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa; xây dựng nền văn hóa tiên tiến, 
đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng tinh thần của xã hội; xây dựng nền dân chủ xã hội 
chủ nghĩa, thực hiện đại đoàn kết dân tộc; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; 
bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia; chủ động và tích cực hội nhập kinh 
tế quốc tế" [3, tr.69]. Sự lựa cho chọn mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ 
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 17, Số 3 (2020) 
135 
nghĩa ở Việt Nam là tất yếu, không có cách lựa chọn nào khác trong bối cảnh kinh tế thị 
trường đã “phủ kín” bản đồ kinh tế thế giới và cũng không thể quay lại với mô hình kinh 
tế kế hoạc hóa tập trung quan liêu, bao cấp. 
Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng (2011) đã chỉ ra những nội 
dung cụ thể hóa về định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế ở nước ta. Đó là “nền kinh 
tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà 
nước dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Đây là một hình thái kinh tế thị trường vừa 
tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường, vừa dựa trên cơ sở và được dẫn dắt, 
chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội” [4, tr.204 - 205]. Nền kinh 
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam “là nền kinh tế vận hành đầy đủ, 
đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng xã hội 
chủ nghĩa phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị 
trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
nghĩa, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân 
chủ, công bằng, văn minh” [5, tr.102]. Như vậy, việc nhận thức của Đảng ta về mối quan 
hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa ngày càng 
sáng tỏ hơn, đã khẳng định kinh tế thị trường không chỉ là sản phẩm của chủ nghĩa tư 
bản, mà là thành tựu chung của nhân loại; phải sử dụng kinh tế thị trường như một 
phương tiện chủ yếu để đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Định hướng xã hội chủ 
nghĩa sẽ phát huy những mặt tích cực, giảm thiểu những mặt tiêu cực của kinh tế thị 
trường, phục vụ mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 
Việc khẳng định mô hình kinh tế tổng quát của Việt Nam là nền kinh tế thị trường 
định hướng xã hội chủ nghĩa làm cho việc xác định mối quan hệ giữa hai phạm trù “kinh 
tế thị trường” và “định hướng xã hội chủ nghĩa” trở thành nội dung cốt lõi trong đổi 
mới nhận thức ở nước ta hơn 30 năm qua và những năm tới. Tuy vậy, đến nay vẫn còn 
những nhận thức, ý kiến băn khoăn: Liệu có cái gọi là kinh tế thị trường định hướng xã 
hội chủ nghĩa hay không, liệu trong điều kiện kinh tế thị trường có thể đảm bảo định 
hướng xã hội chủ nghĩa thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn 
minh? Thực chất của quan điểm này là đồng nhất kinh tế thị trường với kinh tế tư bản 
chủ nghĩa, cho rằng chỉ có một loại hình kinh tế thị trường là kinh tế tư bản chủ nghĩa. 
“Nhưng thực tế ra “kinh tế thị trường không đồng nghĩa với chủ nghĩa tư bản”. Kinh tế 
thị trường là tài sản chung của xã hội loài người và sẽ còn tiếp sau chủ nghĩa tư bản với 
“bản chất hoàn toàn khác” trong một thời kỳ lịch sử mới, một chế độ xã hội mới - xã hội 
hiện đại, tiến bộ, công bằng, văn minh”[9, tr.114]. 
Đặc trưng cơ bản của kinh tế thị trường là sự tồn tại của nhiều hình thức sở hữu, 
nhiều thành phần kinh tế, đa dạng hóa các loại hình doanh nghiệp trong điều kiện phân 
công lao động xã hội ngày càng phát triển. Tính chất của một nền kinh tế thị trường phụ 
thuộc vào tính chất của những bộ phận cấu thành của nó, đặc biệt là tính chất của Nhà 
nước và tính chất của thành phần kinh tế giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế thị trường. 
Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam  
136 
Ở nước ta, một nước chưa qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa có thể quá độ lên 
chủ nghĩa xã hội. Do vậy, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là mô hình 
kinh tế để thực hiện sự quá độ này. Đây là một nền kinh tế vận động theo cơ chế thị 
trường có sự quản lý, điều tiết của Nhà nước. 
Tính chất định hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế thị trường là do thành phần 
kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, chi phối, định hướng hoạt động của nền kinh tế, 
cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế; và do 
Nhà nước quản lý, điều tiết chung cả nền kinh tế là Nhà nước mang tính chất xã hội chủ 
nghĩa. Điều đó càng chứng tỏ rằng kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa 
không phải là hai mảnh ghép làm một. Định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là “tấm 
áo khoác ngoài” của kinh tế thị trường mà nằm trong mục tiêu và nội dung hoạt động 
của kinh tế thị trường. Đây là mô hình kinh tế thị trường kiểu mới nhằm khắc phục 
những hạn chế và tiêu cực của kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, nhưng kế thừa và 
phát huy được các yếu tố tích cực và hợp lý của nó [Xem 6]. 
Các yếu tố định hướng xã hội chủ nghĩa mang tính “nội sinh” trong quá trình 
phát triển kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, thể hiện ở những điểm chủ 
yếu sau: Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phải có quan hệ sản xuất 
tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; nền kinh tế có nhiều hình 
thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. 
Bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội; thực hiện sự thống nhất giữa phát triển kinh tế và 
tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển. Đảng Cộng sản 
Việt Nam lãnh đạo phát triển kinh tế thị trường vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, 
công bằng, văn minh, sự lãnh đạo của Đảng là điều kiện tiên quyết để thực hiện định 
hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường. Có sự quản lý của Nhà nước pháp 
quyền xã hội chủ nghĩa. Phát huy vai trò làm chủ của nhân dân trong phát triển kinh tế 
- xã hội. 
Định hướng xã hội chủ nghĩa không phải là sự gán ghép một cách chủ quan, 
khiên cưỡng vào kinh tế thị trường, mà là phát huy mặt tích cực, hạn chế tối đa mặt tiêu 
cực của kinh tế thị trường, xây dựng và phát triển nền kinh tế định hướng cao về mặt xã 
hội, hạn chế tối đa những khuyết tật của tính tự phát thị trường, phục vụ tốt nhất lợi ích 
của đại đa số nhân dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Ở nước ta, “Kinh tế thị 
trường không chỉ tác động tích cực đến thực hiện định hướng xã hội chủ nghĩa, mà còn 
có những mặt tiêu cực mâu thuẫn với bản chất của chủ nghĩa xã hội. Đó là xu thế phân 
hóa giàu nghèo quá mức, là tâm lý sùng bái đồng tiền, vì đồng tiền mà chà đạp lên đạo 
đức, nhân phẩm” [8, tr.176]. Từ đó, Đảng ta đã chỉ rõ hơn cách thức giải quyết mối 
quan hệ lớn này: “Để phát triển sức sản xuất, cần phải phát huy khả năng của mọi thành 
phần kinh tế, thừa nhận trên thực tế còn có bóc lột và sự phân hóa giàu nghèo nhất định 
trong xã hội, nhưng phải luôn luôn quan tâm bảo vệ lợi ích của người lao động, vừa 
khuyến khích làm giàu hợp pháp, chống làm giàu phi pháp, vừa coi trọng xó đói giảm 
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 17, Số 3 (2020) 
137 
nghèo” [1, tr.72-73]. Như vậy, Đảng ta đã xác định đúng đắn phương thức thực hiện 
định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta. 
Trong mối quan hệ giữa kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa thì 
quan hệ giữa Nhà nước và thị trường có mối quan hệ tương hỗ, chế định, cùng vận động 
và bổ sung cho nhau trong một chỉnh thể và cùng hướng tới mục tiêu chung là xây dựng 
một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Theo đó, một mặt, 
cần tôn trọng các nguyên tắc và quy luật kinh tế thị trường và các cam kết hội nhập quốc 
tế nhằm tạo môi trường và động lực cạnh tranh đầy đủ, minh bạch, khai thác các nguồn 
lực và không ngừng nâng cao hiệu quả đầu tư xã hội. Mặt khác, không tuyệt đối hóa vai 
trò của thị trường, xem nhẹ vai trò kiến tạo và điều chỉnh theo tín hiệu thị trường, kiểm 
soát an toàn vĩ mô của Nhà nước. Một thị trường hoàn hảo, đồng bộ không chỉ giúp phát 
huy tính năng động, sáng tạo, trách nhiệm cá nhân và sự phân bổ các nguồn lực công 
bằng, hiệu quả, mà còn góp phần tạo áp lực hoàn thiện nâng cao năng lực, hiệu quả, 
minh bạch của các thể chế nhà nước. Hơn nữa, hệ thống thị trường hoàn hảo không thể 
hình thành đồng bộ và vận hành đầy đủ, lành mạnh trong điều kiện một Nhà nước yếu 
kém, thiếu trong sạch. Đến lượt mình, một Nhà nước vững mạnh là điều kiện và luôn 
có tác động tích cực cho sự phát triển đồng bộ, làm lành mạnh hóa các yếu tố thị trường 
và các loại thị trường, giúp khắc phục các thất bại, khuyết tật của thị trường và bảo đảm 
công bằng xã hội; giảm tác động mặt trái của tính tự phát, sớm nhận diện, ngăn chặn và 
kiểm soát khủng hoảng, bảo đảm tăng trưởng bao trùm và hài hòa lợi ích theo yêu cầu 
phát triển bền vững. 
Như vậy, định hướng xã hội chủ nghĩa không những không mâu thuẫn với kinh 
tế thị trường mà trái lại, nó còn có tác động làm hạn chế mặt trái của kinh tế thị trường 
như xóa đói, giảm nghèo, hạn chế phân cực giàu - nghèo, thực hiện công bằng xã hội: 
“Giải quyết việc làm, xóa đói giảm nghèo, thực hiện chính sách với người và gia đình có 
công, chính sách an sinh xã hội đạt kết quả tích cực. Trong 5 năm gần đây đã giải quyết 
được việc làm cho trên 8 triệu lao động, tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị giảm còn dưới 4,5%, 
tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 9,5%... chỉ số phát triển con người HDI không ngừng tăng lên; 
Việt Nam đã hoàn thành phần lớn các mục tiêu thiên niên kỷ” [5, tr.154]. 
3. KẾT LUẬN 
Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một trong những 
nội dung lớn trong đường lối đổi mới của Đảng ta, là sự phát triển sáng tạo lý luận của 
Đảng trong quá trình tìm tòi con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở một nước có những 
đặc điểm, điều kiện hết sức đặc thù. Thực chất đó là quá trình đổi mới tư duy về chủ 
nghĩa xã hội và xây dựng thể chế kinh tế bảo đảm cho nền kinh tế vận hành theo các quy 
luật của thị trường, nhưng mục tiêu của chủ nghĩa xã hội cũng từng bước được hiện 
thực hóa. Việc thừa nhận cơ cấu kinh tế nhiều thành phần đã tạo tiền đề hết sức quan 
Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam  
138 
trọng cho sự hình thành, phát triển nền kinh tế thị trường ở nước ta. Đảng ta xác định 
tầm quan trọng của mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và định hướng xã hội 
chủ nghĩa, chủ trương thường xuyên đấu tranh với xu hướng tự phát tư bản chủ nghĩa 
và những mặt tiêu cực trong hoạt động kinh tế của các thành phần đó. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính 
trị Quốc gia, Hà Nội. 
[2]. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị 
Quốc gia, Hà Nội. 
[3]. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị 
Quốc gia, Hà Nội. 
[4]. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị 
Quốc gia, Hà Nội. 
[5]. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb Chính trị 
Quốc gia, Hà Nội. 
[6]. Hoàng Thị Bích Loan (2007), Giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị 
trường ở nước ta hiện nay, Tạp chí Cộng sản, số 4. 
[7]. Lê Hữu Nghĩa (2007), Vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và sự quản lý của Nhà nước 
trong quá trình phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Tạp chí Cộng sản, số 2. 
[8]. Dương Xuân Ngọc (2012), Quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị ở Việt Nam, Nxb 
Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[9]. Vũ Văn Phúc (2006), Về quan hệ giữa kinh tế và chính trị ở nước ta hiện nay, Nxb Lý luận chính 
trị, Hà Nội. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 17, Số 3 (2020) 
139 
THE RELATIONSHIP BETWEEN DEVELOPING THE MARKET ECONOMY AND 
ENSURING THE SOCIALIST ORIENTATION IN VIETNAM 
Du Thi Huyen 
Faculty of Political Theory, University of Sciences, Hue University 
Email: huyendhkh83@gmail.com 
ABSTRACT 
The socialist-oriented market economy is a specific model in Vietnam. Although it 
has been formed in basic features, the movement process of the market economy in 
Vietnam always needs to be studied, supplemented and self-adjusted to suit the 
socialist orientation in Vietnam today. In this article, the author would like to 
emphasize that the socialist-oriented market economy in our country both follows 
the regulationsof the market economy and is affected by the economic regulations 
of socialism and the factors assuring the socialist orientation. 
Keywords: Market economy, socialist orientation, socialist oriented market 
economy. 
Dư Thị Huyền sinh ngày 26/5/1983. Bà tốt nghiệp cử nhân Triết học năm 
2005, tốt nghiệp thạc sĩ năm 2011. Từ năm 2007 đến nay, bà là giảng viên 
Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế. 
Lĩnh vực nghiên cứu: Triết học 
Mối quan hệ giữa phát triển kinh tế thị trường và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam  
140