Lập bản đồ phân vùng điều kiện lập địa thích hợp của cây dầu rái tại tỉnh Bình Phước

iêu nghiên cứu 
 trưởng này để phân cấp và đánh giá khả năng 
 Đối tượng điều tra khảo sát của nghiên cứu thích hợp của mỗi loài cây với lập địa. 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 2 - 2013 31
 L©m sinh 
 Kế thừa tài liệu: Kế thừa lưới cơ sở dữ liệu một mức độ sinh trưởng của cây trồng. 
điều kiện lập địa đã được trình bày ở những - Phù hợp với những thông số thống kê đặc 
nghiên cứu trước theo Trần Quốc Hoàn và trưng đối với chỉ sổ HGI cho mỗi loài cây, 
Phùng Văn Khoa (2013). Lưới điều kiện lập trong đó: (1) Lấy giá trị trung bình và độ lệch 
địa là hệ thống lưới ô vuông có cạnh 100 m, chuẩn làm căn cứ xác định mức trung bình; 
phủ đầy ranh giới tỉnh Bình Phước, mỗi ô (2) dựa vào giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, khoảng 
vuông được gắn thuộc tính là những giá trị về biến động và độ lệch chuẩn để xác định 4 cấp 
đặc điểm lập địa. còn lại. 
 Phương pháp xử lý nội nghiệp: Từ lưới cơ Từ giá trị chỉ số sinh trưởng HGI đã xác 
sở dữ liệu, thiết lập các chương trình ứng dụng định được tại mỗi điểm lập địa dựa vào 
xử lý, phân tích dữ liệu trong môi trường phương trình tương quan giữa chỉ số này với 
MVF9 để phân cấp, đánh giá khả năng thích các yếu tố lập địa, kết quả điều tra thực tiễn về 
hợp của một số loại cây lâm nghiệp chính đến sinh trưởng của cây Dầu rái tại Bình Phước và 
từng điểm lập địa. Kết quả đầu ra được sử những nguyên tắc nêu trên, nghiên cứu này đã 
dụng để xây dựng bản đồ phân vùng khả năng xác định được ngưỡng phân cấp chỉ số HGI 
thích hợp. của cây Dầu rái như sau: 
 1. Cấp 1: Rất thích hợp có HGI > 1,15 
III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 
 2. Cấp 2: Khá thích họp có HGI > 1,05 và 
3.1. Tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá lập địa thích hợp HGI ≤ 1,15 
 Mỗi một ô vuông (một điểm lập địa) trên 3. Cấp 3: Thích hợp vừa có HGI > 0,81 và 
lưới dữ liệu về điều kiện lập địa đã có giá trị HGI ≤ 1,05 
của những yếu tố lập địa cũng chính là giá trị 4. Cấp 4: Thích hợp thấp có HGI > 0,50 và 
của các biến độc lập trong các hàm hồi quy HGI ≤ 0,81 
nhiều nhân tố giữa chỉ số sinh trưởng chiều cao 5. Cấp 5: Không thích hợp có HGI ≤ 0,50 
vút ngọn (HGI) với các yếu tố lập địa. Dựa vào 3.2. Bản đồ phân vùng lập địa theo khả 
giá trị biến độc lập tại mỗi điểm lập địa và năng thích hợp 
phương trình hồi quy đã xác lập sẽ có được giá Từ lưới dữ liệu cơ sở điều kiện lập địa đã 
trị chỉ số sinh trưởng chiều cao cho mỗi điểm xác định chỉ số HGI cho mỗi loài cây tại mỗi 
lập địa trên toàn lưới lập địa (trên toàn tỉnh). điểm lập địa, tiến hành phân cấp khả năng 
Giá trị HGI trên lưới lập địa là một chuỗi số thích hợp tại mỗi điểm lập địa theo ngưỡng 
liệu liên tục, biến động trong một phạm vi nhất phân cấp ở mục 3.1 và đã xây dựng được bản 
định và có giá trị trung bình gần xấp với 1. đồ phân vùng khả năng thích hợp của cây Dầu 
Dựa vào chỉ số sinh trưởng chiều cao HGI này rái với điều kiện lập địa (ĐKLĐ) trong MVF9 
để làm tiêu chí đánh giá khả năng thích hợp và MAP. 
của một số loài cây lâm nghiệp chủ yếu trong Từ bản đồ phân vùng khả năng thích hợp 
đó có cây Dầu rái. Ngưỡng phân cấp chỉ số của cây Dầu rái với điều kiện lập địa cho thấy, 
HGI được xác định theo những nguyên tắc: phân bố diện tích các cấp thích hợp không 
 - Số ngưỡng phân cấp không quá nhiều để đồng đều; các vùng thích hợp phân bố xen kẽ 
thuận lợi cho công tác quản lý lập địa và tạo ra lẫn nhau. Tuy nhiên, nhìn chung trên phạm vi 
vùng sản xuất tập trung, đồng thời có sự phù toàn tỉnh thì khả năng thích hợp của cây Dầu 
hợp chung với những phương pháp đánh giá, rái với điều kiện lập địa có xu hướng giảm dần 
phân hạng đất lâm nghiệp khác. theo hướng từ Tây Nam sang Đông Bắc. Vùng 
 - Mỗi ngưỡng phân cấp phải phản ánh được cấp 1 phân bố ở phía Nam - Tây Nam, giáp với 
32 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 2 - 2013 
 L©m sinh 
ranh giới tỉnh. Vùng cấp 2 phân bố dọc theo phía Tây Bắc. Vùng cấp 5 phần lớn tập trung 
phía Tây Nam của tỉnh, vùng chuyển tiếp giữa phía Bắc - Tây Bắc và Tây - Tây Nam của tỉnh 
cấp 1 và 3 tương đối rõ. Vùng cấp 3 là vùng và diện tích đất mặt nước. 
phân bố nhiều ở khu vực trung tâm tỉnh, dọc Kết quả phân tích bản đồ phân vùng lập địa 
theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Vùng cấp 4 theo khả năng thích hợp với cây Dầu rái được 
và cấp 5 phân bố từ khu vực trung tâm tỉnh về tổng hợp trong Bảng 3.1. 
 Bảng 3.1. Diện tích và tỷ lệ các cấp thích hợp với lập địa 
 Phạm vi Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Cấp 4 Cấp 5 Tổng 
 ha 
 Toàn tỉnh 45.561,76 164.215,75 313.016,60 73.850,01 87.080,13 683.724,25 
 % 6,66 24,02 45,78 10,80 12,74 100,00 
 ha 3.015,35 27.239,23 81.278,51 29.514,30 33.250,63 174.298,02 
 Đất Lâm nghiệp % 1,73 15,63 46,63 16,93 19,08 100,00 
 (Trong đó: Cấp 1: rất thích hợp, cấp 2: khá thích hợp, cấp 3: thích hợp vừa, cấp 4: thích hợp 
thấp, cấp 5: không thích hợp theo bộ tiêu chí đánh giá khả năng thích hợp của cây Dầu rái). 
 Từ Bảng 3.1 cho thấy: (i) Diện tích các được ở những vùng có nhiều yếu tố lập địa hạn 
dạng lập địa trên địa bàn tỉnh được phân thành chế như rừng khộp. 
5 cấp thích hợp với cây Dầu rái từ cấp 1 đến 3.3. Dạng lập địa theo các cấp thích hợp của 
cấp 5, trong đó: diện tích cấp 1 chiếm 6,66 % Dầu rái và diện tích tương ứng 
diện tích tự nhiên (DTTN), diện tích cấp 2 
 Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong tổng số 
chiếm 24,02 % DTTN, diện tích cấp 3 chiếm 
 174.298,02 ha đất lâm nghiệp ở Bình Phước 
45,78 % DTTN, diện tích cấp 4 chiếm 10 % 
 ứng với 5 cấp lập địa đã nêu trên đây, có thể 
DTTN và diện tích cấp 5 chiếm 12,74 % 
 chia ra 163 dạng lập địa theo khả năng thích 
DTTN. (ii) Trên 174.298,02 ha đất lâm nghiệp 
 hợp của cây Dầu rái. Kết quả thống kê theo 
thì: cấp 1 có 3.015,35 ha trong đó có 1.73 % diện tích của các dạng lập địa đó ở Bình Phước 
diện tích đất lâm nghiệp (DTLN), cấp 2 có được tóm tắt như sau: 
27.239,23 ha (15,63 % DTLN), cấp 3 có (1) Cấp 1: 3.015,35 ha, có hai dạng lập địa. 
81.278,51 ha (46,63 % DTLN), cấp 4 có Những dạng lập địa này có lượng mưa bình 
29.514,30 ha (DTLN), cấp 5 có 33.250,63 ha quân năm ≤ 2000 mm, độ cao ≤ 250 mm, độ 
(19,08 % DTLN). dốc ≤ 10 độ, trên loại đất có thành phần cơ giới 
 Như vậy, trên diện tích đất lâm nghiệp có nhẹ đến trung bình. 
17,36 % DTLN là khá thích hợp và rất thích (2) Cấp 2: 27.239,23 ha, có 20 dạng lập địa. 
hợp, 46,63 % thích hợp vừa, 19,08 % diện tích Những dạng lập địa này hầu hết phân bố ở vùng 
không thích hợp (trong số 19,08 % diện tích có: Lượng mưa bình quân năm ≤ 2500 mm, độ 
không thích hợp có 7.397,78 ha, chiếm 4.24 % cao ≤ 250 m, độ dốc ≤ 10 %, đất có thành phần 
DTLN là diện tích của những loại đất nhỏ lẻ cơ giới trung bình (Fp, X), một ít diện tích trên 
được xếp vào cấp này). Với tỷ lệ các cấp thích đất có thành phần cơ giới nặng (Fk), độ dày 
hợp này là phù hợp với đặc điểm sinh học của tầng đất trên 50 cm (chỉ dạng lập địa với MH = 
cây Dầu rái, vì trong tự nhiên cây Dầu rái phân 1614 có độ dày tầng đất không quá 50 cm), tỷ lệ 
bố khá rộng rải trên các dạng lập địa, sinh kết von dưới 50 % (chỉ dạng lập địa với MH = 
trưởng khá nhanh, có khả năng sinh trưởng 94 có tỷ lệ kết von trên 50 %). 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 2 - 2013 33
 L©m sinh 
 (3) Cấp 3: 81.278,51 ha, có 66 dạng lập địa. cát đến sét (cấp cát chỉ xuất hiện trên dạng lập 
Những dạng lập địa này phân bố trên những địa MH = 589 và dạng lập địa MH = 605 với 
vùng có: lượng mưa bình quân năm ≤ 2730 mm, tổng diện tích 339,55 ha), phần lớn diện tích 
độ cao ≤ 720 m, độ dốc ≤ 20 độ, trên đất Fp, X, trên đất có độ dày tầng đất trên 50 cm (có 5 
Fk, Fu, Fs, thành phần cơ giới cát đến sét (cấp dạng lập địa với độ dày tầng đất ≤ 50 cm, có 12 
cát chỉ xuất hiện trên dạng lập địa MH = 589 và dạng lập địa có tỷ lệ kết von từ 50 đến 70 %. 
dạng lập địa MH = 605 với tổng diện tích 63,29 (5) Cấp 5: 33.250,63 ha, có 94 dạng lập địa. 
ha), phần lớn diện tích trên đất có độ dày tầng đất Trong số 33.250,63 ha có 7.397,78 ha là diện 
trên 50 cm và tỷ lệ kết von ≤ ≤ 50 %. tích của các loại đất nhỏ lẻ (Ru, D, E, Fa, P, 
 (4) Cấp 4: 29514,30 ha, có 60 dạng lập địa. Xg, Ho). 25.852,85 ha còn lại phân bố trên 58 
Những dạng lập địa này phân bố trên những dạng lập địa, những dạng lập địa này phần lớn 
vùng có: lượng mưa bình quân năm hầu hết trên phân bố trong những vùng có lượng mưa trên 
2.000 mm (chỉ có 5 dạng lập địa trên tổng diện 2.000 mm, độ dốc lớn hơn 10 độ, trong đó 26 
tích 53 ha có lượng mưa bình quân năm ≤ 2.000 dạng lập địa có độ dốc trên 20 độ, độ dày tầng 
mm), độ cao ≤ 720 m (40 dạng lập địa có độ đất trên 50 cm, thành phần cơ giới từ thịt đến 
cao dưới 250 m, 20 dạng lập địa có độ cao > sét, tỷ lệ kết von 50-70 %. 
250 m; độ dốc ≤ 20 độ (26 dạng lập địa có độ Tổng hợp khả năng thích hợp của cây Dầu 
dốc ≤ 10 độ, 34 dạng lập địa có độ dốc ≤ 20 độ), rái với đất lâm nghiệp trên địa bàn các huyện 
trên đất Fp, X, Fk, Fu, Fs, thành phần cơ giới được trình bày ở bảng 3.2. 
 Bảng 3.2. Khả năng thích hợp của cây Dầu rái với ĐKLĐ tại các huyện 
 Diện tích các cấp thích nghi (ha) 
 Huyện 
 Cấp 1 Cấp 2 Cấp 3 Cấp 4 Cấp 5 Tổng 
 Bù Đăng 0,00 0,00 35602,55 9868,20 12756,14 58226,89 
 Bù Gia Mập 0,00 576,57 24300,26 11982,15 13394,29 50253,27 
 Lộc Ninh 10,00 21250,57 3240,85 392,55 431,34 25325,31 
 Đồng Phú 0,00 1436,55 9834,50 4936,80 3411,70 19619,55 
 Bù Đốp 0,00 935,93 8169,35 2316,60 1482,70 12904,58 
 Hớn Quản 3005,35 3013,61 107,00 8,00 743,46 6877,42 
 Phước Long 0,00 26,00 24,00 10,00 1031,00 1091,00 
 Tổng 3015,35 27239,23 81278,51 29514,30 33250,63 174298,02 
 Tỷ lệ (%) 1,73 15,63 46,63 16,93 19,08 100,00 
 Từ Bảng 3.2 cho thấy diện tích đất lâm huyện Bù Gia Mập là hai huyện có diện tích 
nghiệp của các huyện có sự biến động từ 1.091 cấp không thích hợp lớn nhất vì hai huyện này 
ha ở thị xã Phước Long đến 58.226,89 ha ở có tổng diện tích những loại đất nhỏ lẻ, đặc 
huyện Bù Đăng. Diện tích ở các cấp thích hợp biệt là đất mặt nước lớn, bên cạnh đó đất 
trong mỗi huyện và giữa các huyện với nhau thường có độ dốc lớn, mưa nhiều và có độ cao 
cũng có nhiều biến động. Diện tích ở cấp rất cao hơn những huyện còn lại. 
thích hợp thì gần như tập trung ở huyện Hớn 
 IV. KẾT LUẬN 
Quản, diện tích ở cấp khá thích nghi thì phần 
 Chỉ số sinh trưởng HGI có thể được chọn để 
lớn tập trung ở huyện Lộc Ninh. Hai huyện này 
 làm tiêu chí đánh giá khả năng thích hợp của 
có độ cao tuyệt đối thấp và ít mưa hơn những cây Dầu rái với điều kiện lập địa, tiêu chí này 
huyện khác trong tỉnh. Huyện Bù Đăng và được phân thành 5 cấp, trong đó: cấp 1 là cấp 
34 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 2 - 2013 
 L©m sinh 
rất thích hợp có HGI>1,15; cấp 2 là cấp khá cho công tác quy hoạch sử dụng đất và trồng 
thích họp có HGI> 1,05 và HGI <=1,15; cấp 3 rừng Dầu rái tại tỉnh Bình Phước. 
là cấp thích hợp vừa có HGI> 0,81 và HGI 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
<=1,05; cấp 4 là cấp thích hợp thấp có HGI 
>0,50 và HGI <= 0,81; cấp 5 là cấp không 1. Trần Quốc Hoàn, Phùng Văn Khoa, 2013. Xây 
thích hợp có HGI <= 0,50 dựng lưới cơ sở dữ liệu lập địa tỉnh Bình Phước. Tạp chí 
 Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, số 5/2013 
 Khả năng thích hợp của cây Dầu rái với 2. Vũ Nhật Minh, 2007. Thực hành lập trình Visual 
điều kiện lập địa tỉnh Bình Phước: FOXPRO 9.0. Nhà xuất bản giao thông vận tải, Hà Nội. 
 - Trên phạm vi toàn tỉnh: Diện tích rất thích 3. Ngô đình Quế, 2011. Xây dựng tiêu chí và chỉ tiêu 
hợp là 45.561,76 ha, diện tích khá thích hợp là đơn vị lập địa cấp 2 và dạng lập địa cấp cho vùng trung 
164.215,75 ha, diện tích thích hợp vừa là du miền núi phía Bắc. Viện Nghiên cứu và Phát triển 
 lâm nghiệp nhiệt đới, Hà Nội. 
313.016,60 ha, diện tích thích hợp thấp là 4. Đỗ Đình Sâm và Nguyễn Ngọc Bình, 2001. Đánh 
73.850,01 ha, diện tích không thích hợp là giá tiềm năng sản xuất đất lâm nghiệp. Nhà xuất bản 
87.080,13 ha. Thống kê, Hà Nội. 
 - Trong 174.298.02 ha đất lâm nghiệp: Diện 5. Đỗ Đình Sâm, Ngô Đình Quế và Vũ Tấn Phương, 
tích rất thích hợp có 3015,35 ha, phân bố trên 2 2005. Hệ thống đánh giá đất lâm nghiệp Việt Nam, Nhà 
 xuất bản Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 
dạng lập địa; diện tích khá thích hợp có 6. Nguyễn Hải Tuất, Vũ Tiến Hinh và Ngô Kim 
27239,23 ha, phân bố trên 20 dạng lập địa; Khôi, 2006. Phân tích thống kê trong lâm nghiệp. Nhà 
diện tích thích hợp vừa có 81278,51 ha, phân xuất bản Nông nghiệp, Hà Nội, 324 trang. 
bố trên 66 dạng lập địa; diện tích thích hợp 7. Statpoit Technologies, Inc, 2010. Centurion XVI 
thấp có 29514,30 ha phân bố trên 60 dạng lập user manual. www. STATGRAPHICS.com 
 8. Sajjaduzzaman, Abdus subhan Mollick, Ralph 
địa; diện tích không thích hợp có 33250,63 ha Mitlohner, Nur Muhammed, Mohammad, 2005. Site 
phân bố trên 94 dạng lập địa. index for Teak (Tectona grandis Linn.F.) in Forest 
 Kết quả phân vùng khả năng thích hợp của plantation of Bangladesh. International journal of 
nghiên cứu này là cơ sở khoa học để phục vụ agriculture & biology . 
 MAPPING THE SUITABLE ZONES OF THE SITE CONDITIONS FOR 
 Dipterocarpus alatus in BINH PHUOC PROVINE 
 Tran Quoc Hoan, Phung Van Khoa, Vuong Van Quynh 
 SUMMARY 
 This research was conducted to meet the needs of reality of the sustainable forest plantation development 
 planning in general and the forest of Dipterocarpus alatus in particular in Binh Phuoc province. The main 
 methods applied in this study include: (i) Inventory and analysis of the growth of the Dipterocarpus alatus in 
 reality, determination of the suitable threshold (levels of criteria) of the total height growth index (HGI) of the 
 Dipterocarpus alatus. (ii) Establishing the applied programs for making the classification, assessment of the 
 suitability on the site conditions of the Dipterocarpus alatus. (iii) Establishing a map of suitable capability zones 
 of the Dipterocarpus alatus with the site conditions. The research results revealed that it is possible to use the 
 range of the total height growth index of the Dipterocarpus alatus for zoning the suitable areas of this species in 
 Binh Phuoc. Based on this index, the site suitability of the Dipterocarpus alatus would be classified into 5 levels, 
 including: level 1 – very suitable, having the HGI >1.15; level 2 – fairly suitable, having 1.05 < HGI ≤ 1.15; level 
 3 – moderately suitable, having 0.81< HGI ≤ 1.05; level 4 - low suitable, having 0.50 <HGI ≤ 0.81; level 5 – 
 unsuitable, having the HGI ≤ 0.50. Based on the zoning results, this research did successfully created a map of 
 suitable zones of the Dipterocarpus alatus, generated the statistical data of the site types and associated areas 
 according to the suitable levels of the Dipterocarpus alatus in the whole Binh Phuoc province. 
 Keywords: Map, database, Dipterocarpus alatus, site, suitability 
 Người phản biện: PGS.TS. Phạm Xuân Hoàn 
 Ngày nhận bài: 13/5/2013 
 Ngày phản biện: 15/5/2013 
 Ngày quyết định đăng: 07/6/2013 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 2 - 2013 35