Hình thái văn hóa và quyền lực văn hóa của truyền thông hội tụ

i n truy n thông khác nhau. ó là vì ng i ta ang s ng trong môi tr ng 
xã h i liên t c thay  i, do ó, yêu c u truy n thông h i t  ph i th  hi n c tính a d ng. 
Không m t hãng truy n thông nào có th  t  “v  ng c” r ng, b n thân mình là “c ng” cu i cùng 
ca truy n thông h i t . Chuyên gia truy n thông ng i M  Cheskin cho r ng: “Tr c kia, khi nói 
n h i t , chúng ta th ng ngh  r ng, em t t c  các thi t b  t p h p thành 1 thi t b  trung tâm, 
thi t b  này có th  làm t t c  m i vi c cho con ng i Hi n nay, cái mà chúng ta nhìn th y là, 
nh ng thi t b  mà chúng ta s  d ng r t a d ng, n i dung mà chúng ta thu c ang h i 
tNh ng thi t b  này s  áp ng nhu c u c a con ng i trong nh ng hoàn c nh khác nhau”. Do 
vy, truy n thông h i t  mà chúng ta ang  c p hi n nay không ph i là m t tr ng thái hoàn toàn 
tnh (  ng yên) mà là m t xu th   ng (có thay  i), m t quá trình ang c nghiên c u, tìm tòi 
2 Jenkins.H (2001) Convergence? I Diverge, Technology Review, June. P93 
và hàng lo t hành vi truy n thông có liên quan. Cùng v i s  phát tri n c a công ngh  truy n 
thông, truy n thông h i t  s  t ng b c “cu n trôi” ti n trình h ng t i h i t  c a các ph ơ ng ti n 
truy n thông truy n th ng, t  ó nh h ng  n toàn b  môi tr ng truy n thông c a nhân lo i. 
 - Th  hai , s  phát tri n c a truy n thông h i t  là k t qu  c a yêu c u do hai lo i l i ích 
cùng t ra,  ng th i nó tr  thành bi n pháp chung  th c hi n hai lo i l i ích này. Trong quá 
trình h i t , chúng ta có th  nh n ra hai quá trình kh i  ng không hoàn toàn gi ng nhau. Trong 
ó có m t quá trình kh i  ng c a doanh nghi p t  trên xu ng d i và m t quá trình kh i  ng 
ca ng i tiêu dùng t  d i lên trên. 
 Mt m t, các doanh nghi p mu n thông qua truy n thông h i t   m  r ng các hình th c 
 a tin, phát tri n hình th c m i trong vi c bán thông tin  t ng l i nhu n và t c l i ích cho 
mình. M t khác, nh ng khách hàng s  d ng d ch v  c a các ph ơng ti n truy n thông r t c n 
c ng d ng nh ng công ngh  truy n thông m i  n m b t s  ch   ng trong vi c trao  i n i 
dung truy n thông, t  ó  t c l i ích l n nh t. Th c ra, trong quá trình h i t , hai l i ích này 
có th  có chung m t m c tiêu, thúc y cùng nhau, tuy nhiên, nó c ng có th  sinh ra mâu thu n và 
th m chí giành gi t l n nhau. 
 - Th  ba , n i dung truy n thông h i t  là k t qu  và s  ph n ánh c a cu c  s c gi a hai 
cc là “ trí tu  t p th ” và “ vn hóa th ơ ng m i”. V n d ng n i dung c a truy n thông h i t  là 
“trí tu  t p th ”. Thông qua “trí tu  t p th ”, h  th ng tri th c m i c a nhân lo i ang c hình 
thành, song s  hình thành này l i do công chúng t o ra, các ph ơ ng ti n truy n thông m i c 
hình thành t  h  th ng tri th c chung có quy n l c t  do nh t, song nó l i b  ch u s  ki m soát và 
chi ph i c a v n hóa th ơ ng m i. M t y u t  xu t phát t  ho t  ng t  ch c t  phát c a công 
chúng, y u t  khác xu t phát t  s  t p trung quy n l c truy n thông, hai y u t  này hình thành nên 
hai cc  u tranh trong t ơ ng lai c a quy n l c truy n thông. S  cân b ng gi a hai c c này s  là 
“cu c trình di n” h p d n nh t c a quy n l c truy n thông trong k  nguyên truy n thông h i t . 
 Có th  th y, th i  i s  hóa không ph i là m t l nh v c truy n thông c quy n mà là k  
nguyên truy n thông tích h p. Và iu quan tr ng h ơn là, truy n thông trong truy n thông h i t  
tr  thành “sân ch ơi m i”  các ph ơ ng ti n truy n thông  i chúng và các t p oàn tranh giành 
quy n l c truy n thông. Nh ng v n  v n hóa xã h i nh  quy n l c truy n thông mà truy n 
thông h i t  mang l i ang thách th c và “t n công” m nh m  l nh v c nghiên c u các ph ơ ng 
ti n truy n thông truy n th ng và s  phát tri n c a lý lu n. 
 Vn hóa h i t  - “khuôn viên v n hóa” mà nh ng ng ưi nghiên cu v n hóa truy n 
thông mu n xây d ng 
 Trong th i  i truy n thông h i t , khi chúng ta liên k t thành m t m ng xã h i và tham gia 
mt cách t  giác hay không t  giác vào ho t  ng tái s n xu t tài nguyên truy n thông, cái mà 
chúng ta ph i  i m t không ch  ơ n thu n là s  phát tri n và thay i trên bình di n k  thu t. Ý 
ngh a và n i hàm c a truy n thông h i t  t s  ph i v t trên c  bình di n k  thu t và n sâu vào 
các l nh v c v n hóa xã h i. R t c c, truy n thông h i t  ã góp ph n làm t ng c ng s  ki m 
soát v n hóa xã h i t  trên xu ng d i hay em l i các hình th c v n hóa  i chúng m i ã tr  
thành v n  v n hóa then ch t c a ho t  ng nghiên c u truy n thông h i t , t  ó s n sinh ra 
mt thu t ng  m i và ph c t p – v n hóa h i t . 
 Nm 2004, môi tr ng truy n thông m i do truy n thông h i t  t o ra, l n  u tiên Henry 
Jenkins ã s  d ng c m t  “v n hóa h i t ” (convergence culture). Khi ó, Jenkins ch  y u s  
dng m t s  hi n t ng truy n thông m i m   miêu t  xu th  v n hóa này. Ví d  MP3 hay 
ph ơ ng th c truy n thông s  hóa c a in nh Hollywood. Trong cu n Vn hóa h i t : cu c xung 
t gi a th  gi i m i và th  gi i c  xu t b n n m 2006, Jenkins ã dùng r t nhi u ví d   gi i 
thích v n hóa h i t  là m t th  gi i m i mà  ó t t c  các c p  c a sân ch ơi truy n thông h i t  
vi nhau. T i ây, ng i s n xu t n i dung và ng i s  d ng các d ch v  truy n thông  u nh 
hng  n vi c hình thành n i dung truy n thông. N m 2007, Mark Deuze ã  ngh  các nhà 
khoa h c c n ph i nghiên c u v n  v n hóa h i t  c a Jenkins,  ng th i trong các công trình 
nghiên c u c a mình, ông ã s  d ng khái ni m v n hóa h i t , phân tích hi n t ng v n hóa 
truy n thông h i t . Tuy nhiên hai h c gi  này u không a ra m t  nh ngh a rõ ràng v  v n 
hóa h i t . 
 S d  xu t hi n ho t  ng nghiên c u không có  nh ngh a này là do ngay t  lúc ho t  ng 
nghiên c u m i c b t  u, thái  c a các nhà nghiên c u  i v i truy n thông h i t  và v n 
hóa khá ph c t p. Jenkins có thái  l c quan song mâu thu n v i v n hóa h i t . Ông s  d ng 
cm t  “ Vn ngh  s  ph c h ng ”  miêu t  v n hóa sau truy n thông h i t , qua ó có th  th y 
ni m mong ch  l n lao c a ông  i v i v n hóa h i t . Ông cho r ng, ây là m t s  chuy n  i 
mô hình v n hóa, và s  chuy n  i mô hình này “ gi ng nh v n ngh  ph c h ng, s  nh 
hng  n m i ph ơ ng di n c a  i s ng con ng i. Vì s  xung  t v  m c tiêu gi a ng i s  
dng d ch v , ng i s n xu t và ng i giám sát s  khi n chúng ta n y sinh nh ng tranh cãi trên 
các l nh v c chính tr , xã h i, kinh t  và pháp lu t. Và nh ng tranh lu n này v a thúc  y tính a 
dng c a v n hóa, v a thúc  y tính  ng nh t c a v n hóa”. Chính vì v y, Henkins ã tuyên b : 
“V n ngh  s  ph c h ng v a  trong th i k  t t nh t,  ng th i c ng là th i im t i t  nh t, 
nh ng m t tr t t  v n hóa m i ã c sinh ra t  ó. Chúng ta hãy ch   i xem” 3. Tuy nhiên, 
không ph i t t c  m i h c gi   u t  thái  l c quan nh  Henkins i v i th i  i v n hóa s  và 
tơ ng lai c a v n hóa h i t . Th c t  cho th y, theo b n n ng, a s  h c gi  u t  ra “d  ng” v i 
tơ ng lai c a v n hóa s ,  c bi t là các h c gi  l n lên trong th i  i in n truy n th ng. 
  làm rõ l p tr ng và m c tiêu nghiên c u v  v n hóa h i t , trong m t bài nghiên c u 
v v n hóa h i t , n m 2008, Henkins và Mark Deuze ch  ra r ng: V n hóa s  toàn c u hi n nay là 
mt hình thái v n hóa h n h p, là môi tr ng sinh thái m i mà n i dung truy n thông do công 
chúng s n xu t và v n hóa th ơ ng m i v a h i t  v a  u tranh v i nhau. 
 Có th  th y r ng, mu n hi u v n hóa h i t , c bi t là v n  quy n l c v n hóa c a 
truy n thông h i t , chúng ta v n ph i  ng trên ba ph ơ ng di n v n b n, ch  th  truy n thông và 
kt c u c a v n hóa h i t   xem xét v n  . 
 - Th  nh t, trong v n hóa h i t , v n b n c t o thành b i s  liên k t c a các ký hi u 
in t  hóa theo ph ơ ng th c a d ng hóa. Trong quá trình in t  hóa, v n b n truy n thông xu t 
hi n “nguyên t  hóa” mà Negroponte (ng i c coi là  a ra khái ni m truy n thông h i t   u 
tiên vào n m 1978) t ng nói, t c b  phân gi i thành các nguyên t  nh  h ơn, t  ó có c ph ơ ng 
th c t  h p linh ho t h ơn, l u ng trong các di n àn truy n thông khác nhau. Ví d , tr c ây 
báo chí ch  y u cung c p ch  vi t và tranh, nh, phát thanh ch  y u cung c p l i nói, ài truy n 
hình ch  y u cung c p hình nh và âm thanh. Còn trên “sân ch ơi”m ng Internet, m i thông tin thu 
th p c  u b  phân gi i b ng cách “ in t  hóa” thành các “nguyên t ” thông tin có th  s  
3 Jenkins, H&Deuze, M.(2008) Editorial: Convergence Culture. Convergence: The International Jounal of Reseach into New 
Media Technologies. Vol 14(1): 5-12. 
dng và tái s  d ng m t cách ti n l i h ơn, nhanh g n h ơn. Cùng là m t b n tin, có th   ng th i 
s d ng trên nhi u lo i hình truy n thông khác nhau g m v n b n b ng ch  vi t, âm thanh và hình 
nh di  ng, ch  c n công chúng c m th y phù h p v i nhu c u c a h . 
 Các b  phim ho t hình c a Disney có th  c chi u trên in tho i di  ng, c ng có th  
xu t hi n trong b n tin c a CNN, th m chí trong th  gi i o tr c tuy n Second Life. Tuy nhiên, nó 
cng có th  c v n d ng trong các ph n m m giáo d c khác. Có th  th y, ký hi u trong v n b n 
vn hóa truy n thông v n là ơ n v  c ơ b n nh t  truy n t i thông tin, nh ng s  t  h p và ph ơ ng 
th c liên k t gi a các ký hi u in t  hóa ã thay i theo h ng a d ng h ơn. Nhìn t  b  ngoài, 
s thay  i này em l i s  a d ng phong phú cho n i dung truy n thông và s  bi n hóa linh ho t 
cho ph ơ ng th c bi u  t, nh ng n u quan sát  m c  sâu h ơn, chúng ta s  th y, nó còn em l i 
vn hóa h i t  m i hoàn toàn và hình thành “môi tr ng truy n thông t p giao”. T c m i thông 
tin mang tính th ơ ng m i, công c ng, chính ph , cá nhân, chuyên nghi p, nghi p d  do t t c  
các t  ch c, th m chí c  cá nhân a ra u trà tr n h n t p vào nhau, khó có th  tách r i, c ng 
không th  khái quát và tách b ch m t cách ơn gi n. Nó không nh ng khi n v n hóa h i t  không 
th  dùng ngôn ng  tiêu chu n hóa  khái quát  c tr ng c a nó, mà còn khi n cho quy n l c v n 
hóa ngày càng ph c t p h ơn. 
 -Th  hai , ch  th  c a v n hóa h i t  là công chúng tích c c, vì v n hóa h i t  là v n hóa 
mang mô hình tham gia và cùng tác ng l n nhau, ranh gi i gi a ng i s n xu t n i dung truy n 
thông và ng i s  d ng các s n ph m truy n thông ngày càng m ơ h . Cho dù công chúng tham 
gia vào ho t  ng truy n thông, và s  tác  ng qua l i v i các ho t  ng truy n thông c s n 
sinh nh  th  nào, và b t lu n s  tham gia c ng nh  tác ng này có ý ngh a ph n kháng hay quy n 
lc th c s  hay không, công chúng trong v n hóa h i t  có n ng l c tham gia và tác ng l n h ơn 
là m t s  th t không th  ch i cãi. Trong khi giam gia và tác ng là ph ơ ng h ng phát tri n c a 
vn hóa h i t . 
 Công chúng tích c c trong v n hóa h i t  c tham gia sâu vào ho t  ng s n xu t n i 
dung truy n thông. D i s  phát huy c a “trí tu  t p th ”, các trang m ng nh  Wikipedia ã tr  
thành ph ơ ng ti n truy n thông m i có  nh h ng r t l n. iu này khi n cho m t s  ph ơ ng 
ti n truy n thông truy n th ng ph i thay  i nhanh chóng   i phó v i xu th  này trong t ơ ng 
lai, áp ng nhu c u ngày càng cao c a công chúng. Ví d , thông qua vi c thành l p trang in t  
washingtonpost.com, t  Bu in Washington ã ch   ng m  r ng ch c n ng truy n thông c a 
mình thành “di n àn cung c p thông tin cho công chúng”. Thông qua vi c tham gia vào ho t 
ng s n xu t v n hóa truy n thông, cá th  v n hóa trong v n hóa h i t  có c thân ph n m i 
ca mình. Công chúng v a có th  là nhà s n xu t, v a là khán gi ; V a là ng i s n xu t v n hóa, 
ng th i v a là ng i s  d ng các s n ph m truy n thông; V a là nhân viên chuyên nghi p, v a 
là nhân viên nghi p d . Ch  th  v n hóa trong v n hóa h i t  có nhi u b n s c v n hóa, ây là 
ph ơ ng th c sinh t n c ơ bn c a ch  th  v n hóa h i t . 
 - Th  ba , v n hóa h i t  ã em l i s  thay  i mang tính c u trúc cho quy n l c v n hóa. 
Vi vai trò là m t lo i v n hóa có tính ch t tham d , v n hóa h i t  ã em n m t lo i hình v n 
hóa i chúng m i. M t m t, m i cá nhân u có th  l i d ng “sân ch ơi” Internet  a tin và 
bày t  quan im, t  ó giúp v n hóa h i t  tr  thành v n hóa do công chúng t  s n xu t và c 
gi là v n hóa c a công chúng. Nh  v y, công chúng ã giành c quy n l c v n hóa truy n 
thông. M t khác, các ph ơ ng ti n truy n thông m i c s  d ng các tin t c do công chúng s n 
xu t v i giá thành r t r , h i t  nó thành m t ph n c a v n hóa th ơ ng m i  thu hút và duy trì s  
ng i s  d ng các d ch v  truy n thông nhi u h ơn. Qua ó, th  hi n c thu c tính th ơ ng m i 
và ch c n ng tiêu dùng m nh m  c a v n hóa h i t , t  ó xóa b  ý ngh a ph n kháng c a nó và 
quy n l c v n hóa c a công chúng. 
 Trong b i c nh công ngh  truy n thông phát tri n nh  v  bão nh  hi n nay, có l  v n hóa 
hi t  là m t khuôn viên v n hóa khác mà nh ng ng i nghiên c u v n hóa truy n thông mu n 
xây d ng. M c tiêu c a nó không có gì khác v i m c tiêu xây d ng v n hóa c a nhân lo i hàng 
nghìn n m qua, thoát kh i s  d  hóa c a con ng i và th c hi n ý chí t  do c a cá th . Tuy nhiên, 
vn hóa h i t  là m t lo i hình v n hóa m i ang phát tri n. R t c c v n hóa h i t  là c a công 
chúng hay c a các nhóm l i ích? R t c c nó ã ti n hành t i a hóa l i ích theo ph ơ ng h ng 
nào, có th c hi n c s  chuy n  i mô hình theo s  k  v ng c a các h c gi  hay không v n là 
nh ng v n  òi h i ph i có th i gian m i có th  k t lu n.