Hiện tượng đồng âm khác nghĩa của từ “когда” trong tiếng Nga từ góc độ chức năng

NGÔN NGỮ v
cách phát âm (hay đồng nhất về hình thức của 
từ); khác biệt về ngữ nghĩa; có mối liên hệ của 
từ đồng âm với các từ và hình thức của chúng.
Có thể nói, phân loại từ đồng âm khác nghĩa 
đa phần dựa theo 3 đặc điểm cơ bản trên. Theo 
đặc điểm đầu tiên thì các từ đồng âm khác nghĩa 
được phân chia thành đồng âm khác nghĩa về 
âm vị và ngữ âm. Theo đặc điểm thứ 2 (khác 
biệt về ngữ nghĩa) thì từ đồng âm khác nghĩa 
được phân chia thành 3 nhóm: 1) Đồng âm khác 
nghĩa về từ vựng (“горн” - chiếc kèn đồng (một 
loại nhạc cụ); - cái lò (trong lò rèn hay xưởng 
đóng móng ngựa); 2) Đồng âm khác nghĩa về 
ngữ pháp (“березы” – danh từ ở dạng cách 2 số 
ít và ở cách 1 số nhiều); 3) Đồng âm khác nghĩa 
về từ vựng-ngữ pháp, được chia nhỏ thành: +) 
đồng âm khác nghĩa về từ vựng-ngữ pháp đơn 
giản, nghĩa là nó chỉ thuộc một từ loại (“граф” 
– là danh từ cách 2 số nhiều được cấu tạo từ từ 
gốc “графа” (cột, đoạn) và về dạng thức cũng 
chính là danh từ cách 1 số ít (ngài bá tước); +) 
đồng âm khác nghĩa về từ vựng-ngữ pháp phức 
tạp, nghĩa là nó thuộc về các từ loại khác nhau 
(“дам” là dạng thức chia của động từ hoàn 
thành thể “дать” ở thì tương lai số ít (Я дам 
вам книгу). Bên cạnh đó, “дам” là dạng thức 
danh từ cách 2 số nhiều của từ gốc “дама”). 
Lần đầu tiên thuật ngữ “đồng âm khác nghĩa 
về mặt chức năng” được О.X. Аkhmanova sử 
dụng trong Chuyên khảo “Bút ký về từ vựng 
học tổng quát và từ vựng học tiếng Nga” 
(Аkhmanova, 1957). Аkhmanova là người đầu 
tiên nghiên cứu hiện tượng đồng âm khác nghĩa 
về mặt chức năng một cách đầy đủ nhất. Tác giả 
lưu ý đến “hiện tượng đồng âm khác nghĩa được 
hình thành do tính chất của các từ có cùng cách 
phát âm nhưng lại thuộc các từ loại khác nhau” 
(Аkhmanova, 1957). 
Ngoài ra, theo tác giả, đồng âm khác nghĩa 
về mặt chức năng là hiện tượng đồng âm khác 
nghĩa của thực từ dưới góc độ từ loại: ví dụ 
như hiện tượng đồng âm khác nghĩa một phần 
của tính từ và danh từ “biến đổi như tính từ” 
(từ “больной” – đau, ốm: từ loại là tính từ; 
từ “больная” – bệnh nhân: từ loại là danh từ) 
hay hiện tượng đồng âm khác nghĩa của các 
trạng từ và trạng vị thể (“больно”, “важно”, 
“весело”) hoặc hiện tượng đồng âm khác nghĩa 
của trạng từ có vĩ tố “о” và dạng ngắn đuôi của 
tính từ giống trung (“беспорно”, “бесплодно”, 
“благотворно”, “витиеватно”). Tuy nhiên, 
theo О.X. Аkhmanova “mối tương quan về mặt 
chức năng “thực từ” và “hư từ” của từ như là “sự 
hành chức khác nhau của chính từ đó” (từ “как” 
- trạng từ (thực từ) và từ “как” - liên từ (hư từ); 
từ “кругом” – trạng từ (thực từ) và “кругом” - 
giới từ (hư từ); “ладно” – trạng từ (thực từ) và 
“ладно” - tiểu từ (hư từ)). 
Khi chuyển đổi từ thuộc lớp từ loại này sang 
từ của lớp từ loại khác thì nảy sinh vấn đề đối 
với việc cấu tạo ra các từ đồng âm khác nghĩa 
về mặt chức năng: Liệu các từ đồng âm khác 
nghĩa về mặt chức năng mới được cấu tạo có 
phải là chính là từ đó hay là từ một vài từ khác. 
Thực tế cho đến nay chưa có câu trả lời thống 
nhất về vấn đề này mặc dù đã có rất nhiều công 
trình nghiên cứu nhằm tìm ra câu trả lời, chẳng 
hạn, nhà nghiên cứu V.I. Abaev cho rằng, các 
từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng là sự 
biến thể của hiện tượng đa nghĩa và “không thể 
coi hiện tượng đa nghĩa cú pháp-từ vựng thành 
hiện tượng đồng âm khác nghĩa khi một từ tùy 
thuộc vào cách sử dụng cú pháp vừa đóng vai 
trò của một từ loại này, đồng thời lại đóng vai 
trò của từ loại khác” (V.I. Abaev, 1957, tr.42). 
Theo quan điểm của nhà ngôn ngữ Savchenko 
thì từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng 
“dao động giữa các từ riêng lẻ và các dạng thức 
ngữ pháp của chính từ đó” (Savchenko, 1968, 
tr.189); L.V Xerba và các nhà nghiên cứu sau 
này lại đều cho rằng, “chính một từ có thể hiện 
diện ở nhiều phạm trù khác nhau, nghĩa là nó 
có thể thuộc về nhiều từ loại khác nhau” (L.V 
Xerba, 1974, tr.81). Trong nội dung khuôn khổ 
của bài báo này, chúng tôi tán đồng quan điểm 
của nhà nghiên cứu О.С. Аkhmanova khi bà 
cho rằng, các từ đồng âm khác nghĩa về mặt 
chức năng là những từ thuộc các lớp từ loại 
khác nhau. 
34 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 08 - 7/2017
v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ
Các từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng 
được liên kết với nhau bởi tính đồng nhất của 
thành phần ngữ âm và thống nhất một phần ngữ 
nghĩa từ vựng cũng như được liên kết bởi thành 
phần từ tố và các phạm trù hình thái học. Tuy 
nhiên, dấu hiệu phân biệt cơ bản nhất đối với 
các từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng là 
thuộc tính của chúng với các từ loại khác nhau 
bởi lẽ ngoài ngữ cảnh lời nói thì từ có các đồng 
âm khác nghĩa chức năng không thể được xác 
định chính xác về mặt ngữ pháp.
Như vậy, những dấu hiệu như tính đồng nhất 
của thành phần ngữ âm, sự giống nhau về mặt 
từ vựng và việc xuất hiện các đặc tính ngữ pháp 
chung nhất nào đó là cơ sở để chúng ta phân loại 
từ đồng âm khác nghĩa.
Nhà ngôn ngữ V.V. Babaiseva đã có đóng góp 
to lớn vào việc xây dựng khái niệm từ đồng âm 
khác nghĩa về mặt chức năng trong tiếng Nga: 
“Các từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng 
là những từ có mối liên hệ thân thuộc với nhau 
về nguyên nghĩa, có trùng cách phát âm nhưng 
thuộc các nhóm từ loại khác nhau” (Babaiseva, 
2000, tr. 194).
2.2. Ý nghĩa của các từ đồng âm khác 
nghĩa của từ “когда” trong tiếng Nga
2.2.1. Xét theo thang độ cấu trúc
Từ “когда” trong tiếng Nga có tần suất sử 
dụng cao và có chức năng cú pháp đa dạng. 
“Từ điển giải nghĩa” của Đ.N. Usakov xác 
định từ “когда” thuộc về phạm trù trạng từ hoặc 
liên từ. 
Trong Từ điển tiếng Nga, X.I. Ozegov đã 
đưa ra 3 ý nghĩa cơ bản của từ “когда” như 
sau: +) Trạng đại từ và từ liên từ với ý nghĩa vào 
một thời điểm nào đó (Когда он придет? Я не 
знаю, когда он придет. В день, когда пришла 
весть о Победе) (Ozegov, 2012); +) Trạng đại 
từ với ý nghĩa “đôi khi” (Когда езжу, когда 
пешком хожу.); +) Trạng đại từ với ý nghĩa “khi 
nào đó” (Ты жил когда-нибудь на Севере?). 
Theo “Từ điển giải thích” của V.I. Dali và 
“Từ điển cấu tạo từ-giải thích tiếng Nga” của T.F. 
Efremova thì từ “когда” có thể mang chức năng 
của các từ loại sau: +) Đại từ nghi vấn: Когда 
(В какое время) ты придешь? +) Đại từ quan 
hệ: Была та смутная пора, когда (в какую 
эпоху?). Россия молодая...мужала с гением 
Петра. (Пушкин); +) Trạng từ không xác định 
(неопределенное наречие) diễn tả hành động 
xảy ra tại một thời điểm nào đó “Когда-нибудь”: 
Я все отдам за терпеливых Нас. Когда-
нибудь. Когда ты будешь тут.(Axtakhova); 
Đại từ không xác định khi có sự đối lập giữa 2 
câu hoặc 2 thành phần trong câu bằng cách lặp 
lại “когда-когда”: Когда можно, когда нельзя.
Theo “Từ điển các từ đồng âm khác nghĩa 
ngữ pháp tiếng Nga” thì các từ đồng âm khác 
nghĩa về mặt ngữ pháp là những từ thuộc về 
nhiều từ loại khác nhau mà mỗi một từ trong đó 
luôn kèm theo những đặc trưng về phong cách và 
ngữ pháp. Các tác giả từ điển đã đưa ra hệ thống 
ngữ liệu minh họa, đặc trưng cho hành chức của 
từ đồng âm khác nghĩa trong hoạt động lời nói. 
Theo đó, hai từ đồng âm về mặt ngữ pháp của từ 
“когда” có dạng như sau: 
– “когда” là trạng từ (Когда он придет? 
Неизвестно когда. Все это уже было когда-
то, но только не помню когда!) (L.Тоlxtoi).
 – “когда” là liên từ (Узнаю, верно, вышла 
ли, или когда выходит замуж, - подумал он 
(L.Тоlxtoi); Каждый раз, когда он проходил, 
Олеся встречала меня со своим привычным 
сдержанным достоимством (Кuprin); Когда 
Маргарита дошла до последних слов главы, 
наступило утро (Bulgakov).
 Tựu chung lại, tổ hợp từ đồng âm khác nghĩa 
của từ “когда” được liên kết bởi hàng loạt các từ 
đồng âm khác nghĩa về mặt chức năng như sau: 
“когда” với chức năng trạng từ, bao gồm: 
 1) Trạng từ không xác định (На берегу 
человек как человек, говорит, построит 
когда! (Viktor Axtafiev, Cá – Sa hoàng); “Мой 
дорогой, - написала, - я очень хотела бы 
тебя видеть, я была бы признательна тебе, 
если бы как-нибудь ко мне зашел, следовал 
35KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 08 - 7/2017
LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v
ее адрес, все равно когда, днем или ночью...” 
(Gaito Gazdanov, Những con đường về đêm). 
“Когда” mang ý nghĩa không xác định về mặt 
thời gian trong câu trần thuật, câu nghi vấn và 
thường nằm ở cuối hoặc gần cuối câu (И сколько, 
и где, и когда угодно!) (Eduard Axadov, “Tình 
yêu tự do”). Trong trường hợp này “когда” luôn 
thực hiện chức năng cú pháp của trạng ngữ chỉ 
thời gian, đa phần một trạng đại từ đơn lẻ, hiếm 
khi nằm trong thành phần của các cụm từ không 
tách rời về mặt cú pháp. Khi hành chức trong câu 
nghi vấn “когда” mang ý nghĩa không xác định 
và không tham gia vào đặt câu hỏi. Trong các ví 
dụ dưới đây vấn đề nêu ra là có hay không có con 
người, sự vật hiện tượng mang yếu tố thời gian 
(Взойдешь ли ты когда, Свобода) (Fedor 
Tiutchev); (Посмотрите это, - обратилась 
она вдруг ко мне, в большом волнении 
развертывая письмо. – Видали ли вы когда 
что-нибудь похожее?) (F.M. Doxtoevxki). 
Trạng từ “когда” mang ý nghĩa không xác định 
trong các ví dụ trên thường không có tần suất sử 
dụng cao nhiều bởi bên cạnh đó còn có những trạng 
từ đặc trưng không xác định như “когда-то”, 
“когда-нибудь”, “когда-либо”, “кое-когда”.
2) Đại từ nghi vấn: theo cách sử dụng đại 
từ nghi vấn “когда” được xác định qua những 
đặc trưng sau: +) là thực từ; +) là thành phần 
của câu; +) mang ý nghĩa nghi vấn và là phương 
tiện để hình thành câu hỏi; +) mang ý nghĩa thời 
gian. 3) Đại từ quan hệ (thực hiện chức năng từ 
liên từ). Mặc dù cho đến đến thời điểm này có 
rất nhiều công trình nghiên cứu về nguyên tắc 
và phương pháp phân biệt liên từ và từ liên từ 
nhưng hoạt động lời nói chứng minh rằng không 
phải lúc nào cũng dễ dàng phân biệt được chúng. 
Ví dụ từ “когда” với vai trò là phương tiện liên 
kết đã gây ra không ít khó khăn trong thực tế sử 
dụng. Trong nhiều trường hợp từ “когда” khi 
kết hợp với tiểu từ бы(б) thì lại đóng vai trò là 
liên từ và thán từ (Всё это было бы смешно, 
Когда бы не было так грустно.(Lermontov).
2.2.2. Xét theo thang độ ngữ nghĩa
Qua việc thu thập và phân tích ngữ liệu 
chúng tôi nhận thấy các liên từ như “когда”, 
“потому что”, “если”, “чтобы” и .... có thể 
được coi là những phương tiện thể hiện các mối 
quan hệ giữa các tình huống giao tiếp. Trong 
đó, liên từ “когда” mang ý nghĩa điều kiện (А 
какая операция, когда (при каком условии?) 
человеку перевалило за шестьдесят!) (К. 
Pauxtovxki) và thời gian trong câu phức hợp 
phụ thuộc (Когда граф вернулся, Наташа 
неучтиво обрадовалась ему и заторопилась 
уезжать.) (L. Тоlxtoi). Vấn đề này được đề cập 
đến trong công trình nghiên cứu của tác giả S.A. 
Suvalova “Các mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các 
thành phần trong câu phức và các phương thức 
biểu đạt mối quan hệ trên” (S.A. Suvalova, 1990).
 Theo tác giả S.A. Suvalova, trong ngôn ngữ 
có thể phân chia 4 ngữ nghĩa nền tảng để phản 
ánh mối quan hệ khác nhau giữa hai hoặc nhiều 
tình huống trong câu phức: 
1) Cùng tồn tại riêng lẻ; 
2) Nằm trong mối quan hệ thời gian; 
3) Mối quan hệ kết quả (nguyên nhân, điều 
kiện, mục đích); 
4) Mối quan hệ đối chiếu.
Về mặt tổng thể có thể có những tương quan 
thời gian trong các tình huống sau: 
(1) Trùng lặp về thời gian: a) Trùng lặp hoàn 
toàn về thời gian của các tình huống 1 và 2; b) 
Sự bắt đầu đồng thời của các tình huống 1 và 2; 
c) Sự kết thúc đồng thời của các tình huống 1 và 
2; d) Tình huống 2 diễn ra trên nền tình huống 
1; e) Tình huống 2 xuất hiện trên nền của tình 
huống 1 đang diễn ra và tiếp tục kéo dài sau khi 
kết thúc tình huống 1.
(2) Không trùng lặp về mặt thời gian: a) Sự kế 
tiếp “tiếp xúc”; b) Sự kế tiếp “có khoảng cách”. 
Trong số nhiều phương tiện liên kết thì “когда” 
là phương tiện biểu thị và xác định mối quan hệ 
thời gian ở dạng khái quát nhất. Như vậy, trong 
câu phức phụ thuộc từ “когда” biểu thị nhiều 
dạng quan hệ thời gian như: quan hệ đồng thời, 
quan hệ kế tiếp, toàn bộ các hiện tượng, đồng thời 
một phần và các sự kiện kế tiếp nhau; liên từ chỉ 
thời gian, bắt đầu mệnh đề phụ chỉ thời gian trong 
câu (Это было, когда ты был маленьким).
36 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 08 - 7/2017
v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ
Cơ sở của mối quan hệ điều kiện trong câu 
phức hợp là: tình huống 1 sẽ là điều kiện để thực 
hiện tình huống 2 và cả hai tình huống bằng hình 
thức này hay hình thức khác đều có mối tương 
quan với nhau về mặt thời gian (Когда так, то 
я тебе отомцу).
3. KẾT LUẬN
Hiện nay, các nhà ngôn ngữ vẫn chưa có 
sự đồng thuận để đưa ra một quan điểm thống 
nhất về phân loại từ đồng âm khác nghĩa trong 
tiếng Nga. Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu 
cho rằng từ đồng âm khác nghĩa là những từ có 
cách phát âm giống nhau nhưng ngữ nghĩa khác 
nhau và các từ đồng âm khác nghĩa về mặt chức 
năng thuộc từ loại khác nhau. Các từ đồng âm 
khác nghĩa của từ “когда” mang nhiều ý nghĩa 
khác nhau xét theo thang độ cấu trúc cũng như 
thang độ ngữ nghĩa. Điều đặc biệt ở đây đó là 
từ “когда” với chức năng phương tiện liên kết 
được sử dụng để thực hiện mối quan hệ giữa các 
thành phần vị ngữ trong câu phức, cụ thể là biểu 
thị mối quan hệ điều kiện và thời gian trong câu 
phức hợp phụ thuộc./.
Tài liệu tham khảo:
1. Абаев В.И. (1957), О подаче омонимов 
в словарях // Вопросы языкознания №3.
2. Ахманова О.С. (1957), Очерки по 
общей и русской лексикологии. М.:Изд-во 
Министерства просвещения РСФСР.
3. Бабайцева В.В. (2000), Явления 
переходности в грамматике русского языка: 
Моногр. – М.: Дрофа.
4. Виноградов В.В.( 1975), О 
грамматической омонимии в современном 
русском языке // Виноградов В.В., Избранные 
труды. Исследования по русской грамматике. 
– М.: Наука.
5. Ефремова Т.Ф. (2000), Новый толково-
словообразовательный словарь русского 
языка. М.: Русский язык.
6. Ожегов С.И. (2007), Словарь русского 
языка. М.: Оникс, Мир и Образование.
7. Ушаков Д.Н. (2008), Большой толковый 
словарь современного русского языка: 180000 
слов и словосочетаний. – М.: Альта-Принт.
8. Щерба Л.В. (1958), Избранные труды 
по языкознанию и фонетике. – Изд-во ЛГУ.
FUNCTIONS OF HOMONYMS OF “КОГДА” IN RUSSIAN 
 NGUYEN THE HUNG
Abstract: Homonyms are words that have the same pronunciation or the same articulation, 
but different in meanings. Russian linguists’ opinions on the classification of homonyms have 
yet to converge. The word “когда” is a highly-frequently used word in the Russian language.
Therefore, a study on the functions of homonyms of the word “когда” is greatly useful for both 
Russian language learners and linguists, for it would help them have a more adequate look into 
the phenomenon of homonyms in the Russian language, especially the semantic contents of the 
homonyms of the word “когда”.
Keywords: syntactic function, semantic function, functions in phrases and sentences, homonyms.
Received: 26/4/2017; Revised: 29/5/2017; Accepted for publication: 28/6/2017