Giáo trình Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin

uyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 144 - 155 
II.3. Chuyển từ ER kinh điển về ER hạn chế 
a. Các quy tắc chuyển đổi 
Quy tắc 4: Thay đổi ký hiệu đồ họa. Trong ERD hạn chế người ta không quan 
tâm đến tên của kiểu liên kết nữa nên để thể hiện kiểu liên kết người ta dùng các ký 
hiệu sau 
A B
 : liên kết 1 – 1 
A B
 : liên kết 1 - n 
Quy tắc 5: Xử lý các kiểu liên kết 1 - 1. Có hai cách thực hiện 
Cách 1. Xem 1 - 1 là trường hợp riêng của 1 - nhiều và vẽ lại nó bằng 1 đường 
nối thẳng. Trong 2 kiểu thực thể xác định một cáI làm gốc và chuyển khóa của bên 
còn lại sang. Cách làm này vi phạm hạn chế của mô hình, hoặc dễ gây hiểu lầm nên ít 
dùng. Ví dụ 
chuyển thành 
Cách 2. Gộp hai kiểu thực thể có quan hệ 1 - 1 thành một kiểu thực thể duy 
nhất, bằng cách hoà trộn hai danh sách các kiểu thuộc tính với nhau. 
Theo cách 2 thì kiểu thực thể và kiểu liên kết trong ví dụ trên chuyển thành 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 145 - 155 
Quy tắc 6: Xử lý các kiểu liên kết 2 ngôi nhiều - nhiều và các kiểu liên kết 
nhiều ngôi: thực thể hoá mối liên kết đó bằng một kiểu thực thể mới có chứa các kiểu 
thuộc tính là khoá của các kiểu thực thể tham gia. Nối kiểu thực thể này với các kiểu 
thực thể tham gia liên kết bằng các liên kết 1 - nhiều với đầu nhiều quay về phía kiểu 
thực thể mới. 
chuyển thành 
Với kiểu liên kết nhiều ngôi 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 146 - 155 
 Phßng
 Lo¹i phßng
§Þa ®iÓm
 M· líp
 Tªn líp
Líp
 M· m«n häc
 Tªn m«n häc
M«n häc
Thêi kho¸ biÓu
 Ngµy giê
chuyển thành 
 Phßng
 Lo¹i phßng
§Þa ®iÓm
 M· líp
 Tªn líp
Líp
 M· m«n häc
 Tªn m«n häc
M«n häc
 Phßng
 M· m«n
 M· líp
 Ngµy giê
Thêi kho¸ biÓu
Ta gọi một kiểu thuộc tính kết nối (hay khoá ngoài) là một kiểu thuộc tính vốn 
là khoá của một kiểu thực thể, nhưng lại xuất hiện trong một kiểu thực thể khác với 
nhiệm vụ mô tả mối quan hệ giữa hai kiểu thực thể. 
Quy tắc 7: Xác định kiểu thuộc tính kết nối cho các kiểu thực thể. Ta có quy 
luật sau: Nếu một kiểu thực thể B có chứa một kiểu thuộc tính kết nối, là khoá của một 
kiểu thực thể A, thì giữa A và B có một kiểu liên kết 1-nhiều (đầu nhiều về phía B). 
Quy tắc 8: Xác định khóa chính cho các kiểu thực thể. Trong ERD hạn chế tất 
cả kiểu thực thể đều có khóa chính. Đối với kiểu thực thể chính: khóa chính là khóa 
đơn gồm một kiểu thuộc tính định danh (đã được xác định trong ERD kinh điển). Đối 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 147 - 155 
với kiểu thực thể phụ thuộc (là kiểu thực thể được sinh ra từ quy tắc 1, 2, 6): khoá 
chính là khóa bội bao gồm khoá chính của kiểu thực thể chính như một thành phần 
của khoá, và nó làm nhiệm vụ kết nối kiểu thực thể phụ thuộc với kiểu thực thể chính. 
 Sè ho¸ ®¬n
 Tªn kh¸ch hµng
 §Þa chØ
 H×nh thøc TT
 Céng tiÒn ho¸ ®¬n
 Ngµy ho¸ ®¬n
Ho¸ ®¬n
 Sè ho¸ ®¬n
 M· hµng
 Tªn hµng
 §¬n vÞ tÝnh
 Sè l−îng
 §¬n gi¸
 Thµnh tiÒn
Dßng Ho¸ ®¬n
Nhận xét: Trong ERD hạn chế, ta sử dụng một cách có hệ thống các thuộc tính 
kết nối để phản ảnh các kiểu liên kết 1-nhiều giữa các kiểu thực thể, vì vậy các đường 
nối 1-nhiều có thể xoá bỏ mà không làm mất đi mối quan hệ giữa các kiểu thực thể. 
Lúc đó mô hình chỉ còn là một tập hợp các kiểu thực thể. Vì vậy ERD hạn chế còn 
được gọi là mô hình thực thể (EM – Entity Model). Tuy nhiên ta vẫn giữ lại các 
đường nối 1- nhiều trong mô hình nhằm làm cho mô hình dễ đọc, dễ hiểu hơn. 
 Ví dụ: Bài toán vật tư. Biểu diễn lại các quan hệ 1 - nhiều. Tách quan hệ nhiều - 
nhiều thành 1 - nhiều, xác định đầy đủ khoá cho các kiểu thực thể 
Ta có thể vẽ ER hạn chế của bài toán quản lý vật tư như sau 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 148 - 155 
Tên phân xưởng
Địa chỉ
Số điện thoại
PHÂN XƯỞNG
SH dự trù
Tên phân xưởng
Ngày dự trù
SH yêu cầu
DỰ TRÙ
SH xuất
Tên phân xưởng
Ngày phát
XUẤT KHO
Mã vật tư
Tên vật tư
Đơn vị tính
Số lượng tồn
Ngưỡng
VẬT TƯ TỒN
SH yêu càu
Ngày yêu cầu
MUA HÀNG
Mã vật tư
Tên vật tư
Đơn vị tính
Mô tả
DM VẬT TƯ
Mã NCC
Tên NCC
Địa chỉ
Số điện thoại
Số tài khoản
Điều kiện bán
NCC
SH đơn hàng
Mã NCC
tên NCC
địa chỉ
số điện thoại
số tài khoản
ngày đơn hàng
thời gian giao
địa điểm giao
phương thức TT
ĐƠN HÀNG
SH giao hàng
tên NCC
ngày giao
nơi cất
NHẬP KHO
SH giao hàng
Mã vật tư
tên vật tư
lượng giao
SH đơn hàng
D_GIAO 
SH hoá đơn
Tên NCC
địa chỉ
số điện thoại
số tài khoản
ngày hoá đơn
hình thức TT
HÓA ĐƠN
SH xuất
Mã vật tư
Lượng phát
D_XUẤT KHO SH dự trù
Mã vật tư
Lượng yêu cầu
D_DỰ TRÙ
SH yêu cầu
Mã vật tư
Lượng yêu cầu
SH đơn hàng
D_MUA
SH giao hàng
Mã vật tư
Lượng giao
SH đơn hàng
D_NHẬP KHO
SH giao hàng
Mã NCC
tên NCC
địa chỉ
số điện thoại
số tài khoản
ngày giao
người nhận
số điện thoại
chức vụ
người giao
GIAO HÀNG
SH đơn hàng
Mã vật tư
tên vật tư
lượng đặt
lượng nhận
lượng trả tiền
đơn giá đặt
thành tiền
tổng tiền
D_ĐƠN HÀNG
Mã NCC
Mã vật tư
Đơn giá chuẩn
VẬT TƯ - NCC
Số hóa đơn
Mã vật tư
tên vật tư
số lượng
đơn vị tính
đơn giá
thành tiền
SH giao hàng
D_HÓA ĐƠN
Hình 0-3. ER hạn chế của hệ thống “Quản lý cung ứng vật tư” 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 149 - 155 
II.4. Xây dựng mô hình quan hệ của hệ thống 
a. Mã hóa tên gọi 
Mã hoá là phép gán tên gọi vắn tắt cho một đối tượng nào đó trong hệ thống. 
Các đối tượng như bản ghi, tài liệu, tệp dữ liệu hoặc tên biến của chương trình... đều 
cần tên gọi. Tên gọi phải ngắn gọn, xác định, không trùng nhau trong cùng một phạm 
vi và phải thể hiện được những thông tin quan trọng nhất. 
Mã hoá phải cố gắng đạt được một số yêu cầu về chất lượng sau không nhập 
nhằng, thích hợp với phương thức sử dụng, có khả năng mở rộng và xen thêm. Phải 
ngắn gọn, bởi vì mã càng dài thì việc xử lý càng khó khăn. Có tính gợi ý. Các yêu cầu 
này không thể thoả mãn đồng thời được, vì chúng có thể loại trừ nhau. 
Một số phương pháp mã hóa thông dụng 
Mã hoá liên tiếp 
Dùng các số liên tiếp để trỏ các đối tượng. Ví dụ: Mã hoá các khách hàng theo 
thứ tự thời gian: 001, 002, ..., 084, ... Phương pháp mã hoá này không nhập nhằng 
(nếu không dùng lại các mã số đã bị loại), đơn giản, mở rộng phía sau được (nếu 
không hạn chế về độ dài). Tuy nhiên, không xen thêm được; không gợi ý, cho nên 
phải có một bảng tương ứng mã và đối tượng; Không phân nhóm. Lưu ý: không nên 
dùng lại một mã đã dùng, dù nó đã bị loại 
Mã hoá theo đoạn 
Mã được phân thành nhiều đoạn, mỗi đoạn mang một ý nghĩa riêng. Ví dụ: Số 
bảo hiểm xã hội cho từng cá nhân 
Phương pháp mã hoá này không nhập nhằng, mở rộng và xen thêm được (nếu 
mỗi đoạn còn chỗ), dùng phổ biến, cho phép thiết lập các kiểm tra gián tiếp. Tuy 
nhiên, thường quá dài nên thao tác nặng nề khi có quá nhiều đoạn, mặt khác vẫn có 
thể bị bảo hoà và mã không cố định (ví dụ đổi nơi ở thì phải đổi số bảo hiểm) 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 150 - 155 
Mã hoá cắt lớp 
Chia tập đối tượng thành từng lớp. Trong mỗi lớp thường dùng kiểu mã hoá 
liên tiếp. Ví dụ: Biển số xe là một loại mã hoá cắt lớp, trong đó, mỗi tỉnh thành là một 
lớp lớn. Trong mỗi tỉnh, thành, mã lại được chia thành nhiều lớp nhỏ. Chẳng hạn trong 
biển số 29U31302 thì 29 chỉ biển số xe này thuộc Hà Nội, U3 tên một lớp con trong 
số các số ở Hà Nội, 1302 là số thứ tự trong lớp con U3 
Phương pháp mã hoá này không nhập nhằng (nếu các lớp là tách rời, tức là 
không có một đối tượng thuộc vào 2 lớp khác nhau), đơn giản, mở rộng và xen thêm 
được. Tuy nhiên, vẫn cần dùng bảng tương ứng. 
Mã hoá phân cấp 
Cũng là phân đoạn, song mỗi đoạn trỏ một tập hợp các đối tượng và các tập 
hợp đó bao nhau theo thứ tự từ trái qua phải. Mục lục cuốn sách là một ví dụ về mã 
hoá phân cấp. Ví dụ 3.4.2 là mã chỉ mục 2, bài 4, chương 3. 
Phương pháp mã hoá này cũng có các uu điểm tương tự mã phân đoạn mặt 
khác còn cho phép tìm kiếm một đối tượng dễ dàng, bằng cách lần theo đoạn từ trái 
qua phải (tương ứng với một sự tìm kiếm trên cây). Tuy nhiên cũng vẫn cần dùng 
bảng tương ứng. 
Mã hoá diễn nghĩa 
Gán một tên ngắn gọn, nhưng hiểu được cho từng đối tượng. Ví dụ: # 
HOADON là số hiệu hóa đơn. Ưu điểm: Tiện dùng cho xử lý thủ công. Nhược điểm: 
Không giải mã được bằng máy tính 
Ngoài ra người ta có thể sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp mã. Khi cần lựa 
chọn phương pháp mã hoá, cần phải căn cứ vào mục đích sử dụng mã sau này, số 
lượng các thực thể đối với từng loại dữ liệu, phân bố thống kê các đối tượng và ý kiến 
của người sử dụng, nếu dữ liệu đó có khâu nào đó được xử lý thủ công. 
Trong phân tích dữ liệu người ta dùng phương pháp mã hóa diễn nghĩa. 
b. Chuyển đổi từ ERD hạn chế về mô hình quan hệ 
i. Bước 1: Chuyển kiểu thực thể thành bảng quan hệ 
Mỗi kiểu thực thể trong ERD hạn chế chuyển thành một bảng quan hệ với tên 
bảng quan hệ được mã hoá tương ứng. 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 151 - 155 
ii. Bước 2: Chuyển kiểu thuộc tính của kiểu thực thể thành trường dữ liệu 
của bảng quan hệ 
Xét các kiểu thuộc tính của kiểu thực thể, khi chuyển thuộc tính nào sang bảng 
quan hệ ta thực hiện mã hoá chúng. 
o Kiểu thuộc tính khoá chính, khoá ngoại chuyển thành thuộc tính khoá 
chính, khoá ngoại của quan hệ tương ứng 
o Kiểu thuộc tính mô tả có thể kết xuất từ các kiểu thuộc tính khác ⇒ bỏ đi 
o Kiểu thuộc tính mô tả không xuất hiện ở nhiều kiểu thực thể ⇒ chuyển 
thành thuộc tính của quan hệ tương ứng 
o Kiểu thuộc tính mô tả xuất hiện ở nhiều kiểu thực thể: Xét xem các kiểu 
thuộc tính này mô tả chỉnh cho kiểu thực thể nào, giữ lại kiểu thuộc tính 
này ở bảng quan hệ tương ứng. Đối với những kiểu thực thể khác có chứa 
kiểu thuộc tính này, trong bảng quan hệ tương ứng không chuyển thuộc 
tính này sang. 
iii. Bước 3: Biểu diễn kiểu liên kết thành quan hệ 
Mỗi một kiểu liên kết trong ERD hạn chế tương ứng với một quan hệ trong mô 
hình quan hệ. 
iv. Bước 4: Vẽ mô hình quan hệ 
Ký hiệu sử dụng tương tự ERD hạn chế 
Bảng quan hệ giống kiểu thực thể 
Quan hệ giống kiểu liên kết 
 Ví dụ: Bài toán vật tư 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 152 - 155 
tenpx
diachi
sodt
PXUONG
iddutru
tenpx
ngaydutru
idyeucau
DUTRU
idxuat
tenpx
ngayphat
XUATKHO
idvattu
tenvattu
dvt
soluongton
nguong
VATTUTON
idyeucau
ngayycau
MUAHANG
idvattu
tenvattu
dvt
mota
DMVATTU
idncc
tenncc
diachi
sodthoai
sotaikhoan
dkienban
NCC
iddonhang
idncc
ngaydh
tgiangiao
ddiemgiao
ptttoan
DONHANG
idgiaohang
(tên NCC)
ngaygiao
noicat
NHAPKHO
idgiaohang
idvattu
luonggiao
iddonhang
D_GIAO 
idhoadon
idncc
ngayhoadon
hinhthuctt
HOADON
idxuat
idvattu
luongphat
D_XUAT iddutru
idvattu
luongycau
D_DUTRU
idyeucau
idvattu
luongycau
iddonhang
D_MUA
idgiaohang
idvattu
luonggiao
iddonhang
D_NHAP
idgiaohang
idncc
ngaygiao
nguoinhan
sodt
chucvu
nguoigiao
GIAOHANG
iddonhang
idvattu
luongdat
luongnhan
luongtratien
dongiadat
(thành tiền)
(tổng tiền)
D_DONHANG
idncc
idvattu
dongiachuan
VATTU_NCC
idhoadon
idvattu
soluong
dongia
(thành tiền)
idgiaohang
D_HOADON
Hình 0-4. Mô hình quan hệ hệ thống “Quản lý cung ứng vật tư” 
II.5. Đặc tả bảng dữ liệu 
Đặc tả chi tiết bảng quan hệ: số hiệu, tên bảng, kiểu thuộc tính (khoá chính, mô 
tả, khoá ngoài). Xác định kiểu dữ liệu cho từng kiểu thuộc tính. Ví dụ: đặc tả “Dòng 
giao hàng” 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 153 - 155 
III. HOÀN THIỆN QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH HỆ THỐNG 
Hợp nhất khía cạnh chức năng và dữ liệu: xác định mối quan hệ giữa các kho 
dữ liệu và các bảng quan hệ trong mô hình dữ liệu đích (mô hình quan hệ). Phải xác 
định được một kho dữ liệu này chứa các bảng quan hệ nào. Có thể dùng ma trận 
kho/thực thể minh hoạ trong đó có bảng quan hệ với thông tin được xác định trong 
kho dữ liệu. Ví dụ 
1. Đơn hàng 
2. NCCấp 
3. Dự trù – ĐH 
4. Nhận hàng 
5. Vật tư tồn kho 
 ... 
DONHANG x 
D_DONHANG x 
NCC x 
VATTU_NCC x 
DMVATTU x 
Chú ý: Để đơn giản người ta thường đồng nhất khái niệm kho dữ liệu trên DFD 
và bảng quan hệ trong mô hình dữ liệu. Điều đó có nghĩa là mọi vị trí kho dữ liệu 
trong DFD đều được thay đổi để chỉ ra bảng quan hệ thích hợp. Trong một số trường 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 154 - 155 
hợp chỉ việc đổi tên đơn thuần, trong một số trường hợp khác có nhiều bảng quan hệ 
bị rời chỗ. Đối với kho dữ liệu không cần thay đổi gì cả. Đối với bảng quan hệ, cứ ở 
đâu có những bảng quan hệ bao giờ cũng được lưu trữ và thâm nhập cùng nhau thì 
chúng có thể biểu thị trên DFD như một loại kho kép. Ví dụ, Đơn hàng và dòng đơn 
hàng. 
Sau khi thực hiện xong điều chỉnh cần kiểm tra tính nhất quán trong toàn bộ 
mô hình. Chẳng hạn kiểm tra xem liệu tất cả các bảng quan hệ của mô hình dữ liệu có 
được sử dụng trong hệ thống không. Nếu có một số bảng quan hệ nào đó không được 
sử dụng có nghĩa là các bảng quan hệ đó nằm ngoài giới hạn của hệ thống hay có một 
số chức năng nào đó bị bỏ qua cần xem lại mô hình chức năng. 
Một trong những công cụ lý tưởng nhất để đưa ra mối liên kết này là ma trận 
chức năng và thực thể. Các chức năng - các công việc trong phạm vi nghiên cứu. Các 
thực thể - các bảng dữ liệu trong mô hình dữ liệu đích. Ví dụ 
1. Chọn nhà cung cấp 
2. Lập đơn hàng 
 ... 
DONHANG x x 
D_DONHANG x x 
NCC x 
VATTU_NCC x 
DMVATTU x 
Ma trận chức năng giúp ta phát hiện ra chức năng, bảng dữ liệu cô lập → loại 
bỏ được các chức năng không có dữ liệu, hoặc các dữ liệu không cần thiết cho chức 
năng nào cả. Phát hiện các mối quan hệ thiếu. 
Sau khi hợp nhất xong, người phân tích cần xây dựng đặc tả các tiến trình: đặc 
tả chi tiết cho tất cả các chức năng mức thấp nhất về các xử lý và các ràng buộc xử lý. 
Xây dựng từ điển dữ liệu: gồm các mục từ, mỗi mục từ mô tả một tên, khái niệm mới 
hay một dòng dữ liệu của DFD. 
IV. KẾT LUẬN 
Sau giai đoạn phân tích kết quả người phân tích thu được 
 Chức năng nghiệp vụ của hệ thống 
 Mô hình dữ liệu của hệ thống 
Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin 
Nguyễn Hoài Anh ( nguyenhoaianh@yahoo.com) – Khoa CNTT – HVKTQS 
 155 - 155 
Năm dạng dữ liệu quan trọng nhất mà người phân tích phải hoàn thành 
 Sơ đồ phân rã chức năng của hệ thống mới 
 Sơ đồ luồng dữ liệu của hệ thống mới 
 Đặc tả chức năng chi tiết của hệ thống mới 
 Mô hình quan hệ của hệ thống mới 
 Từ điển dữ liệu của hệ thống mới