Giáo trình Phân tích thiết kế hệ thống thông tin (Phần 1)

(đầu cuối, ô xử lý, kho dữ liệu) mà dòng dữ liệu kết thúc 
( ́10): Diễn giải chi tiết của dòng dữ liệu 
(11): Cấu trúc của dữ liệu chứa trong dòng dữ liệu 
( ̀12): Khối lượng của dữ liệu cấu trúc chứa trong dòng dữ liệu hiện tại 
(13) : Khối lượng của dữ liệu cấu trúc chứa trong dòng dữ liệu trong tương lai 
Ví dụ: 
Hệ thống thông tin: 
Hệ thống thông tin kinh 
doanh 
MÔ HÌNH QUAN NIỆM XỬ LÝ 
 Hiện tại 
[] 
 Tương 
lai[] 
Trang: 3 
Ứng dụng: 
Công nợ phải trả 
 Mô tả dòng dữ liệu 
THONG_TIN_THANH_TOAN Tờ 
: 1 
Ngày lập: 01/01/1997 
Người lập: 
 Nguyễn Thanh 
Phong 
Nguồn đi : Ô xử lý 1.3 : Lập séc thanh toán 
Nguồn đến: Kho dữ liệu : Nhà cung cấp 
Diễn giải : thanh toán hóa đơn cho nhà cung cấp 
Cấu trúc: HOA_DON 
 SO_HĐ 
 TONG_TRI_GIA 
 NGAY_THANH_TOAN 
 NHA_CUNG_CAP 
 TEN_NCC 
 DIA_CHI_NCC 
 (SO_TAI_KHOAN_NCC 
 TEN_NGAN_HANG_NCC) 
Khối lượng: - Hiện tại: 5 lần /tuần 
 - Tương lai: tăng 20% mỗi năm 
VII.4 Mô tả kho dữ liệu 
Hệ thống thông tin: 
_________(1)________ 
MÔ HÌNH QUAN NIỆM XỬ LÝ 
 Hiện tại [] 
 Tương lai 
[] 
Trang: _(2)__ 
Ứng dụng: 
_________(3)________ 
 Mô tả kho dữ liệu 
 ____(7)___ Tờ 
:__(4)_ 
Ngày 
lập:____(5)____ 
Người lập: 
___(6)____ 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 140 
Dòng dữ liệu vào : _____________(8)______________________________________ 
 _____________________________________________________ 
Dòng dữ liệu ra : _____________(9)______________________________________ 
 _____________________________________________________ 
Diễn giải : _____________(10)_____________________________________ 
Cấu trúc dữ liệu : _________(11)_____________________________________ 
________________________________________________________________ 
________________________________________________________________ 
Khối lượng: - Hiện tại: ____________(12)____________ 
 - Tương lai: ___________(13)____________ 
 Thông tin thường truy xuất: ___________(14)____________ 
Ghi chú: 
(1)-(6): như phần mô tả dữ liệu cơ sở 
(7): Tên tắt của kho dữ liệu 
(8): các dòng dữ liệu đến kho dữ liệu (cập nhật thông tin) 
(9): các dòng dữ liệu đi từ kho dữ liệu (tham khảo thông tin) 
( ́10): Diễn giải chi tiết của kho dữ liệu 
(11): Cấu trúc của dữ liệu chứa trong kho dữ liệu 
( ̀12): Khối lượng của dữ liệu cấu trúc chứa trong kho dữ liệu hiện tại 
(13) : Khối lượng của dữ liệu cấu trúc chứa trong kho dữ liệu trong tương lai 
(14): Các dữ liệu cơ sở thường được dùng để truy cập các thể hiện của kho dữ liệu 
Ví dụ: 
Hệ thống thông tin: 
Hệ thống thông tin kinh 
doanh 
MÔ HÌNH QUAN NIỆM XỬ LÝ 
 Hiện tại 
[] 
 Tương 
lai[] 
Trang: 4 
Ứng dụng: 
Công nợ phải trả 
Mô tả kho dữ liệu 
CONG_NO_NCC Tờ : 1 
Ngày lập: 01/01/1997 
Người lập: 
 Vũ Nhân Độ 
Dòng dữ liệu vào : Thông tin công nợ (từ ô xử lý 1.2 Kiểm tra dư Nợ ) 
Dòng dữ liệu ra : Cập nhật công nợ (từ ô xử lý 1́.3 Lập séc thanh toán) 
Diễn giải : thông tin công nợ phải trả cho nhà cung cấp 
Cấu trúc: NHA_CUNG_CAP 
 { HOA_DON 
 SO_HD 
 TONG_TRI_GIA 
 TRI_GIA_CHUA_THANH_TOAN } 
Khối lượng: - Hiện tại: 500 trường hợp/năm 
 - Tương lai: tăng 15% / năm 
 Thông tin thường truy xuất: MA_NCC, HO_TEN_NCC 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 141 
VII.5 Mô tả ô xử lý 
Hệ thống thông tin: 
_________(1)________ 
MÔ HÌNH QUAN NIỆM XỬ LÝ 
 Hiện tại [] 
 Tương lai 
[] 
Trang: _(2)__ 
Ứng dụng: 
_________(3)________ 
 Mô tả ô xử lý 
 ____(7)___ Tờ 
:__(4)_ 
Ngày 
lập:____(5)____ 
Người lập: 
___(6)____ 
Ô xử lý số : ___________________(8)______________________________________ 
Dòng dữ liệu vào : _____________(9)______________________________________ 
 _____________________________________________________ 
Dòng dữ liệu ra : _____________(10)______________________________________ 
 _____________________________________________________ 
Diễn giải : _____________(11)_____________________________________ 
Tóm tắt nội dung : _________(12)_____________________________________ 
________________________________________________________________ 
________________________________________________________________ 
Ghi chú: 
(1)-(6): như phần mô tả dữ liệu cơ sở 
(7): Tên tắt của ô xử lý 
(8): số thứ tự của ô xử lý (có thể đánh số theo sự phân cấp của mô hình dòng dữ liệu) 
(9): các dòng dữ liệu đến ô xử lý (chuyển dữ liệu đến) 
(10): các dòng dữ liệu đi từ ô xử lý (đem dữ liệu đi) 
( ́11): Diễn giải chi tiết của ô xử lý 
(12): Chi tiết các nội dung xử lý chính của ô xử lý 
Ví dụ: 
Hệ thống thông tin: 
Hệ thống thông tin kinh 
doanh 
MÔ HÌNH QUAN NIỆM XỬ LÝ 
 Hiện tại 
[] 
 Tương 
lai[] 
Trang:6 
Ứng dụng: 
Công nợ phải trả 
Mô tả ô xử lý 
XAC_NHAN_HOA_DON 
Tờ : 1 
Ngày lập: 01/01/1997 
Người lập: 
Phan Trần Hiếu 
Ô xử lý số : 1.1 
Dòng dữ liệu vào : Thông tin hóa đơn (từ đầu cuối: Nhà cung cấp) 
 Thông tin ĐĐH (từ kho dữ liệu: Đơn đặt hàng) 
Dòng dữ liệu ra : Hóa đơn đã xác nhận (đến ô xử lý 1.2 : Kiểm tra dư Nợ) 
Diễn giải : xác nhận hóa đơn của nhà cung cấp gởi đến có hợp lệ hay không. 
Tóm tắt nội dung : 
(1) Tìm xem có một đơn đặt hàng đã gới đến nhà cung cấp liên quan hay 
không? 
(2) Đối chiếu nội dung đơn đặt hàng với hóa đơn nhận được 
(3) Nếu có (1) và (2) thì xác nhận hóa đơn hợp lệ, nếu không thì xác nhận hóa 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 142 
đơn không hợp lệ 
VIII. Đặc tả xử lý 
Đặc tả xử lý là một công việc rất quan trọng trong quá trình phân tích thiết kế. 
Đặc tả xử lý tốt sẽ giúp cho các lập trình viên hiểu nội dung các xử lý và phương 
pháp thực hiện để triển khai thành các đơn thể chương trình. Kết quả đặc tả xử lý 
có thể thêm vào mẫu sưu liệu trong phần 5.2.6: Phiếu mô tả ô xử lý, phía sau phần 
Tóm tắt nội dung. 
Trong giáo trình này, chúng ta sẽ làm quen với một số công cụ đặc tả xử lý 
thông dụng như sau: 
 Mã giả 
 Lưu đồ thuật giải 
 Bảng quyết định và cây quyết định 
VIII.1 Mã giả 
Mã giả là một trong các công cụ thường được sử dụng nhiều nhất. Trong giáo trình này, 
chúng tôi trình bày một công cụ mã giả đặc tả xử lý gồm các khái niệm cơ bản như sau: 
 Tập hợp: tương đương với một dữ liệu cấu trúc. Tên của một khái niệm tập 
hợp được biểu diễn bằng chữ in hoa. 
Ví dụ: NHA_CUNG_CAP, KHACH_HANG, HOA_DON,... 
 Phần tử: là phần tử của một tập hợp nào đó. Tên của phần tử được biểu diễn 
bằng chữ thường. 
Ví dụ: - ncc1 là phần tử của NHA_CUNG_CAP 
 ncc1  NHA_CUNG_CAP 
 - khA là phần tử của KHACH_HANG 
 khA  KHACH_HANG 
 Biến: nhằm chứa một kết quả tính toán trung gian hay dùng để lưu trữ một giá 
trị tạm thời 
Ví dụ: - Chưá tên nhà cung cấp ncc1 vào biến ten_ncc 
 ten_ncc := ncc1.TEN_NCC 
Tiếp theo, chúng ta sẽ làm quen với một số thao tác trên các tập hợp bao gồm cấu trúc 
chọn, cấu trúc lặp, cấu trúc điều kiện và cấu trúc trường hợp 
Cấu trúc chọn 
Cấu trúc chọn cho phép chọn lọc một phần tử thỏa mãn một số tiêu chuẩn nào đó và xác 
định một chuổi xử lý lên phần tử đó 
Ví dụ chúng ta cần tìm đơn đặt hàng có số đơn đặt hàng là 102 và sẽ giảm giá 10% cho 
đơn đặt hàng này. 
 CHỌN ddh  DON_DAT_HANG sao cho ddh.SO_DDH = 102 
 ddh.GIAM_GIA = 0.10 
Cấu trúc lặp 
Cấu trúc lặp sẽ thực hiện một chuổi xử lý khi điều kiện tiêu chuẩn còn được thỏa mản. 
Cấu trúc này tương đương cấu trúc WHILE DO thường gặp trong các ngôn ngữ lập trình. 
Ví dụ như chúng ta sẽ tìm 10 mặt hàng bán chạy nhất (top ten) bằng cách sử dụng cấu 
trúc lặp như sau: 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 143 
 a := 0 
 LẶP KHI a < 10 
 Tìm_mặt_hàng_bán_chạy_nhất ; 
 a:= a + 1 ; 
 CUỐI_LẶP 
Cấu trúc duyệt 
Cấu trúc duyệt sẽ duyệt tất cả các phần tử của tập hợp theo một tiêu chuẩn nào đó và thực 
hiện một chuổi xử lý với từng phần tử được duyệt nếu thỏa tiêu chuẩn duyệt 
Ví dụ chúng ta cần tìm những đơn đặt hàng có giá tri lớn hơn 1.000.000 và sẽ giảm giá 
20% cho những đơn đặt hàng này. 
  ddh  DON_DAT_HANG sao cho 
 ddh.TONG_TRI_GIA >= 1000000 thì 
 ddh.GIAM_GIA = 0.20 
 CUỐI_ 
Cấu trúc điều kiện 
Cấu trúc điều kiện sẽ kiểm tra điều kiện và thực hiện chuổi các xử lý tương ứng trong 
trường hợp điều kiện thỏa hay không thỏa. Cấu trúc này là cấu trúc IF...ENDIF thường 
gặp trong các ngôn ngữ lập trình 
Ví dụ chọn đơn đặt hàng số 205, nếu trị giá lớn hơn 1.000.000 thì giảm giá 10%, nếu 
không thì giảm giá 10% 
 CHỌN ddh  DON_DAT_HANG sao cho ddh.SO_DDH = 205 
 NẾU ddh.TONG_TRI_GIA >=1000000 thì 
 ddh.GIAM_GIA = 0.10 
 NẾU_KHÔNG 
 ddh.GIAM_GIA = 0.20 
 CUỐI_NẾU 
Cấu trúc trường hợp 
Cấu trúc trường hợp sẽ kiểm tra điều kiện và thực hiện chuổi các xử lý tương ứng theo 
các trường hợp tương ứng. Cấu trúc này là cấu trúc SWITCH hay CASE thường gặp 
trong các ngôn ngữ lập trình 
Ví dụ xem tất cả đơn đặt hàng, nếu trị giá lớn hơn 5.000.000 thì giảm giá 5%, nếu trị giá 
lớn hơn 1.000.000 thì giảm giá 10%, nếu khác thì giảm giá 20% 
 TRƯỜNG_HỢP 
 TRƯỜNG_HỢP ddh.TONG_TRI_GIA >=5000000 thì 
 ddh.GIAM_GIA = 0.05 
 TRƯỜNG_HỢP ddh.TONG_TRI_GIA >=1000000 thì 
 ddh.GIAM_GIA = 0.10 
 NẾU_KHÁC 
 ddh.GIAM_GIA = 0.20 
 CUỐI_TRƯỜNG_HỢP 
Ví dụ 
Trong ví dụ tiếp theo minh họa cách dùng mã giả để đặc tả xử lý Xác nhận hóa đơn như 
sau: 
 /* Tìm xem có đơn đặt hàng tương ứng với hóa đơn hay không */ 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 144 
 Co_don_dat_hang := FALSE 
 CHỌN ddh  DON_DAT_HANG sao cho ddh.SO_DDH = hd.SO_DDH 
 Co_don_dat_hang := TRUE; 
/* Kiểm tra xem Số lượng va đơn giá trong hóa đơn có đúng theo đơn đặt 
 hàng. Nếu đúng thì thanh toán */ 
NẾU Co_don_dat_hang thì 
NẾU ddh.SO_LUONG = hd.SO_LUONG và 
 ddh.DON_GIA = hd.DON_GIA thì 
 Thanh_toán_hóa_đơn 
NẾU_KHÔNG 
 Từ_chối_do_sai_Đơn_giá_hay_Số_lượng 
CUỐI_NẾU 
NẾU_KHÔNG 
 Từ_chối_do_không_có_đơn_đặt_hàng 
CUỐI_NẾU 
VIII.2 Lưu đồ thuật giải 
Còn được gọi là biểu đồ cấu trúc (Structured charts). Thành phần chủ yếu của các lưu đồ 
này là dùng ký hiệu để biểu diễn trực quan các cấu trúc điều khiển cơ bản như: tuần tự, 
lặp, điều kiện, Bao gồm một số loại biểu đồ sau: 
VIII.2.1. NS charts (Nassi Shneiderman chart) 
Cấu trúc tuần tự 
Xử lý 1 
Cấu trúc lặp 
(DO WHILE)
WHILE điều kiện 
Xử lý 1 
Cấu trúc lặp 
(REPEAT UNTIL)
UNTIL điều kiện 
Xử lý 2 
Xử lý 1 Xử lý 2 
Điều kiện 
Sai Đúng
Xử lý 2 Xử lý 3 
Điều kiện 1 
Xử lý 1 
Điều kiện 2 Điều kiện 3 
Cấu trúc chọn lựa Cấu trúc CASE 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 145 
VIII.2.2. PAD (Problem Analysis Diagram) 
VIII.3 Bảng quyết định – Cây quyết định 
Mã giả cũng có thể được dùng để nội dụng luận lý của các xử lý HTTT, nhưng đôi khi nội 
dung luận lý này có thể trở nên phức tạp. Nếu một vài điều kiện khác nhau được đưa vào 
trong nội dung này, và việc kết hợp của những điều kiện này xác những định hành động 
nào sẽ được thực hiện thì mã giả không phù hợp lắm để hiện thị nội dung luận lý cho các 
tình huống chọn lựa phức tạp. Nghiên cứu cho thấy rằng người ta dễ bị nhầm lẫn trong 
các tình huống cấu trúc rẽ nhánh (dùng lệnh IF) lồng nhau quá ba cấp. Do đó, khi gặp 
những tình huống chọn lựa phức tạp thì việc chọn lựa trình bày bằng sơ đồ sẽ rõ ràng hơn 
dùng cấu trúc mã giả. Sau đây là hai loại sơ đồ có thể trình bày nội dung chọn lựa phức 
tạp là bảng quyết định và cây quyết định. 
Xử lý 1 
Xử lý 2 
Xử lý 1 
Xử lý 2 
Điều kiện
Đúng
Sai
DO WHILE 
điều kiện Xử lý 1 
REPEAT 
UNTIL 
điều kiện 
Xử lý 1 
Cấu trúc tuần tự Cấu trúc chọn lựa 
Cấu trúc lặp Cấu trúc lặp 
Xử lý 1 
Xử lý 2 
Điều kiện
P1
Xử lý 3 
Xử lý 4 
P2
P3
P4
Cấu trúc C 
SE 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 146 
VIII.3.1. Bảng quyết định 
Một bảng quyết định được phân chia làm 04 phần như sau: 
 Phần điều kiện tại góc trên bên trái 
 Phần giá trị điều kiện tại góc trên bên phải 
 Phần hành động tại góc dưới bên trái 
 Phần giá trị hành động tại góc dưới bên phải 
Ví dụ về bảng quyết định cho xử lý Xác nhận hóa đơn trước đây được trình bày trong 
bảng sau. 
Điều kiện Giá trị điều 
kiện 
Có đơn đặt hàng tương ứng với hóa đơn ? Đ Đ
S S 
Hóa đơn có đúng số lượng và đơn giá 
không? 
Đ S Đ S 
Hành động Giá trị hành
động 
Từ chối hóa đơn do không có đơn đặt hàng X X 
Từ chối hóa đơn do không đúng số lượng và 
đơn giá 
 X 
Thanh toán hóa đơn X 
Hình 45. Bảng quyết định cho xử lý Xác nhận hóa đơn 
Một ví dụ khác mô tả một hoạt động tính lương phức tạp hơn dưới đây: 
Xử lý tính lương sẽ lấy thông tin tổng thời gian làm việc của nhân viên trong tháng và hồ 
sơ lương của nhân viên rồi tính toán và xuất ra bảng lương cho nhân viên. Cách thức tính 
toán dựa trên hai điều kiện: Loại nhân viên cho biết: “S” nhân viên hưởng lương tháng, 
“H” nhân viên hưởng lương theo giờ làm việc; Số giờ làm việc có ba giá trị: nhỏ hơn 40, 
bằng 40, và lớn hơn 40 giờ/ tháng. Các hành động tính lương bao gồm: trả lương tháng, 
tính lương giờ, tính lương ngoài giờ, và phát sinh báo cáo ngày nghĩ. 
Điều kiện Giá trị điều kiện 
1 2 3 4 5 6 
Loại nhân viên S H S H S H 
Số giờ làm việc 40 >40 
Hành động Giá trị hành động 
Trả lương tháng X X X 
Tính lương giờ X X X 
Tính lương ngoài giờ X 
Xử lý tính 
lương 
 Thông tin thời 
gian làm việc 
 bảng lương 
Bảng chấm công Hồ sơ nhân viên 
 Hồ sơ lương 
của nhân viên 
Phần 2 – Phân tích hệ thống Chương 6 – Mô hình hoá dữ liệu
 147 
Phát sinh báo cáo ngày nghĩ X 
Hình 46. Bảng quyết định cho xử lý tính lương 
Việc xác lập giá trị điều kiện bằng cách lấy tổ hợp các giá trị của các điều kiện (Loại nhân 
viên có hai giá trị và Số giờ làm việc có ba giá trị. Vậy tổ hợp các giá trị này sẽ tạo thành 
sáu cột giá trị điều kiện). Trong một số các tình huống điều kiện dẫn đến hành động giống 
nhau chúng ta có thể gộp lại với nhau để đơn giản trong việc trình bày. 
Điều kiện Giá trị điều kiện 
1 2 3 4 
Loại nhân viên S H H H 
Số giờ làm việc - 40 
Hành động 
Trả lương tháng X 
Tính lương giờ X X X 
Tính lương ngoài giờ X 
Phát sinh báo cáo ngày nghĩ X 
VIII.3.2. Cây quyết định 
Một cây quyết định gồm các thành phần như sau: 
 Phần bắt đầu của cây phiá bên trái là nút không điều kiện 
 Các nút cuối phía bên phải là các nút hành động 
 Các nhánh bắt đầu từ nút đầu và các nút liên quan biểu diễn các tình 
huống rẽ nhánh 
Tiếp theo sẽ giới thiệu cây quyết định cho xử lý Xác nhận hóa đơn. 
Tóm lại, trong giai đoạn phân tích hệ thống phân tích viên phải tiếp cận hệ thống ở mức 
độ chi tiết nhằm hiểu hệ thống đang hoạt động, các yếu kém và ưu điểm hệ thống, và 
nếu cần thiết mô hình hoá lại hiện trạng hệ thống. Phân tích viên phải phân tích và xác lập 
các yêu cầu cần phải có cho một hệ thống mới phải thay đổi cải tiến để hệ thống mới đáp 
ứng được các mục tiêu kinh doanh được đề ra. 
Không đúng 
số lượng và 
Đúng số 
lượng và đơn Có đơn đặt 
hàng tương 
Không có đơn 
đặt hàng tương Từ chối hóa đơn do 
không có đơn đặt 
Từ chối hóa đơn do 
không đúng số lượng 
Thanh toán hóa đơn