Giáo trình Nghệ thuật lãnh đạo - Chương 1: Bản chất của lãnh đạo

tái sinh” 
những người đấu tranh để phát triển cảm giác cái tôi thông qua thay đổi tâm lý và xã 
hội.15 Để có sự lãnh đạo, các nhà lãnh đạo phải biết họ là ai và họ tồn tại vì điều gì. Họ 
luôn để cho những người phục tùng biết họ kỳ vọng điều gì. Một nghiên cứu đã phát hiện 
ra rằng con người thích tuân theo những cá nhân mà họ phụ thuộc, ngay cả khi họ bất 
đồng quan điểm hơn là đối với người mà họ đồng ý, những người thường xuyên thay đổi 
quan điểm và vị thế của mình.16 Một người lao động đã mô tả loại người mà họ phục tùng 
như sau: 
“giống như họ có một cây gậy găm vào điều quan tâm của mọi người đó, và cắm rễ trong 
lòng đất. Tôi có thể biết khi người nào đó có điều đó. Ấy là khi họ không phòng thủ, 
không ích kỷ, họ cởi mở, có khả năng pha trò và cười với nhau. Họ có thể chấp nhận một 
tình thế bất định và là tiêu điểm hội tụ. Họ đem đến cho tôi điều tốt đẹp nhất bằng cách 
làm cho tôi muốn tự mình quản lý theo cách thức tương tự. Tôi muốn là một phần trong 
thế giới của họ.”17 
Những nhà lãnh đạo chân chính cần nhiều đến sự khôn ngoan ngoài các thế lực trong bản 
thân họ. Ví dụ, các nhà lãnh đạo hướng tới tinh thần cởi mở để đón nhận các ý tưởng mới 
chứ không phải là tâm hồn bảo thủ phê phán các ý tưởng mới. Những người lãnh đạo 
quan tâm đến người khác và tạo dựng các liên kết cá nhân hơn là duy trì khoảng cách về 
cảm xúc. Các nhà lãnh đạo lắng nghe và thấu hiểu những gì con người mong muốn và 
cần thiết hơn là nói những lời khuyên và mệnh lệnh. Các nhà lãnh đạo sẵn lòng chấp 
15 46 
16 47 
17 48 
Khóa 31 tháng 8/2008 
Trang 11 
nhận trở thành những người không theo khuôn phép, không đồng ý và từ chối khi nó 
phục vụ cho những lợi ích lớn hơn, và chấp nhận không theo lề thói với người khác hơn 
là cố ép mọi người vào một quan điểm chung. Họ và những người khác vượt ra khỏi các 
ranh giới và định kiến, chấp nhận rủi ro, và lỗi lầm để học tập và phát triển. Hơn nữa, các 
nhà lãnh đạo thẳng thắn với bản thân và người khác đến mức có thể truyền cảm hứng về 
sự tin cậy. Họ đặt các chuẩn mực cao về tinh thàn bằng cách làm những công việc đúng 
chứ không phải theo các tiêu chuẩn được thiết lập bởi người khác. Lãnh đạo chấp nhận hạ 
thấp cá nhân, bởi các nhà lãnh đạo có thể bị xúc phạm, chấp nhận rủi ro, khởi xướng thay 
đổi nói chung sẽ chạm trán với sự chống đối. 
Sáng tạo kết quả 
Sự khác biệt cũng dễ nhận thấy giữa nhà quản trị và lãnh đạo là họ tạo ra hai kết quả khác 
biệt nhau. Các nhà quản trị duy trì một mức độ ổn định, có thể dự đoán trước, và thứ bậc 
thông qua một văn hóa hiệu quả. Các nhà quản trị tốt giúp cho tổ chức liên tục đạt được 
các kết quả ngắn hạn và đáp ứng các kỳ vọng của các bên hữu quan khác nhau. 
Trái lại, lãnh đạo tạo ra sự thay đổi trong một văn hóa có tính chính trực mà giúp cho tổ 
chức thịnh vượng trên một đoạn đường dài bằng việc khuyến khích tính cởi mở, trung 
thực, các quan hệ tích cực, và hướng vào dài hạn. Lãnh đạo khích lệ lòng can đảm để ra 
những quyết định khó khăn và không theo thông lệ mà đôi khi phải hy sinh các kết quả 
ngắn hạn. Lãnh đạo nghĩa là đòi hỏi và thách thức tình thế hiện tại, sao cho các chuẩn 
mực lỗi thời, không hữu ích và không có trách nhiệm xã hội phải được thay thế để đáp 
ứng với các thách thức mới. Lãnh đạo tốt có thể dẫn đến thay đổi cực kỳ giá trị, như sản 
phẩm dịch vụ mới, giành khách hàng mới hay bành trướng thị trường. Như vậy mặc dù 
quản trị tốt cần thiết để giúp tổ chức đáp ứng các cam kết hiện tại, nhưng lãnh đạo tốt lại 
cần thiết để dịch chuyển tổ chức đến tương lai. 
4. SỰ TIẾN TRIỂN CỦA LÝ THUYẾT LÃNH ĐẠO 
Các lý thuyết lãnh đạo có thể phân thành 6 cách tiếp cận cơ bản được mô tả dưới đây. 
Nhiều ý tưởng trong số này vẫn có thể ứng dụng cho các nghiên cứu lãnh đạo ngày nay. 
4.1 Các lý thuyết vĩ nhân. 
Đây là khởi tổ của quan niệm lãnh đạo. Các nghiên cứu cổ xưa nhất về lãnh đạo chấp 
nhận niềm tin rằng các nhà lãnh đạo (luôn là đàn ông) được sinh ra với diện mạo anh 
hùng quả cảm và các khả năng tự nhiên về sức mạnh và ảnh hưởng. Trong các tổ chức, 
các hoạt động xã hội, tôn giáo, chính phủ và quân đội, lãnh đạo được quan niệm như là 
một “Vĩ nhân”. Họ sắp đặt mọi thứ với nhau và ảnh hưởng đến những người khác để họ 
phục tùng, và thường dựa trên sức mạnh của việc thừa kế, các phẩm chất và khả năng. 
4.2 Cách tiếp cận diện mạo. 
Cách tiếp cận này cho rằng có những phẩm chất hơn người nằm bên trong những người 
lãnh đạo. Các nghiên cứu từ những năm 1920 cố gắng tìm xem các nhà lãnh đạo có các 
đặc tính hay diện mạo đặc biệt hay không, chẳng hạn như trí thông minh, chiều cao, nghị 
lực, phân biệt họ với những người không lãnh đạo và đã thành công. Thiết nghĩ nếu diện 
mạo có thể xác định, thì có thế sẽ dự kiến trước được người lãnh đạo, và thậm chí có thể 
huấn luyện. Mặc dù, vẫn chưa rõ ràng trong việc chỉ ra danh mục các đặc tính, diện mạo 
luôn bảo đảm cho thành công, song mối quan tâm về các đặc tính lãnh đạo vẫn tiếp tục 
cho đến ngày nay. 
Khóa 31 tháng 8/2008 
Trang 12 
4.3 Các tiếp cận hành vi. 
Đầu những năm 1950, những thất bại trong việc nhận diện tập hợp các diện mạo chung 
đã khiến các nhà nghiên cứu chuyển hướng tăng cường tìm kiếm các hành vi của nhà 
lãnh đạo, xem họ đã làm gì hơn là xem họ là ai.18 
Một hướng nghiên cứu tập trung vào những gì các nhà lãnh đạo làm việc với công việc, 
liên quan đến các hoạt động quản trị, vai trò và trách nhiệm. Các nghiên cứu này đã được 
mở rộng để cố xác định cách thức phân biệt các nhà lãnh đạo hữu hiệu với các nhà lãnh 
đạo không hữu hiệu trên phương diện hành vi. Các nhà nghiên cứu quan sát cách thức mà 
một người lãnh đạo làm với những người phục tùng – chẳng hạn họ độc đoán hay dân 
chủ trong cách tiếp cận, và mối tương quan của cách tiếp cận này với các nhà lãnh đạo 
hữu hiệu và không hữu hiệu. 
4.4 Cách tiếp cận Ngẫu nhiên 
Một hướng nghiên cứu tiếp theo cách tiếp cận hành vi là xem xét các biến số bối cảnh và 
tình huống có thể ảnh hưởng đến hành vi lãnh đạo. Ý tưởng cơ bản của các lý thuyết ngẫu 
nhiên là các nhà lãnh đạo có thể phân tích tình thế của họ và điều chỉnh hành vi thích hợp 
để cải thiện hiệu lực lãnh đạo. Các biến số tình huống bao gồm các đặc tính của những 
người phục tùng, các đặc tính của môi trường làm việc và các nhiệm vụ người phục tùng, 
cũng như môi trường bên ngoài. Thuyết ngẫu nhiên, đôi khi được gọi là thuyết tình thế, 
nhấn mạnh rằng lãnh đạo không thể hiểu tách bạch với các yếu tố khác của nhóm hay của 
tổ chức. 
4.5 Các thuyết ảnh hưởng. 
Các thuyết này xem xét các quá trình ảnh hưởng giữa lãnh đạo và người phục tùng. Chủ 
đề chính của nghiên cứu là người lãnh đạo có uy tín, ám chỉ lãnh đạo không dựa trên 
quyền lực chính thức hay cương vị mà đúng hơn là nhờ vào các phẩm chất, nhân cách uy 
tín của nhà lãnh đạo. Các lý thuyết về uy tín lãnh đạo cố gắng chỉ ra cách thức hành xử 
của nhà lãnh đạo, cách thức phân biệt họ với người khác, và các điều kiện tạo nên lãnh 
đạo uy tín. Lĩnh vực liên quan của nghiên cứu là viễn cảnh lãnh đạo. Các nhà lãnh đạo 
ảnh hưởng đến con người để thay đổi bằng việc cung cấp một viễn cảnh tương lai đầy 
cảm hứng. 
4.6 Các lý thuyết quan hệ. 
Từ cuối những năm 1970 nhiều ý tưởng về lãnh đạo đã tập trung vào khía cạnh hợp lý. 
Đó là cách thức các nhà lãnh đạo và người phục tùng tương tác và gây ảnh hưởng lẫn 
nhau. Không phải người lãnh đạo điều gì người phục tùng, mà lãnh đạo được xem như 
một quá trình liên quan mà gắn bó đầy ý nghĩa giữa tất cả những người tham gia và cho 
phép mỗi người đóng góp để đạt được viễn cảnh. Mối liên giữa con người được xem như 
khía cạnh quan trọng nhất của hiệu lực lãnh đạo.19 
Lý thuyết quan hệ quan trọng nhất là lãnh đạo chuyển hóa. Lãnh đạo chuyển hóa phát 
triển những người phục tùng thành các nhà lãnh đạo và dẫn đến thay đổi quan trọng nhờ 
18 49 
19 50 
Khóa 31 tháng 8/2008 
Trang 13 
nâng các nhà lãnh đạo và người phục tùng lên những mức độ động viên và đạo đức cao 
hơn.20 
Lý thuyết lãnh đạo đày tớ nghĩa là người lãnh đạo trước hết và trên hết là người phục vụ 
người khác chứ không phải là quản lý, kiểm soát người khác. Người lãnh đạo đầy tớ đặt 
mong muốn và lợi ích của người khác lên trên mong muốn và lợi ích của chính mình.21 
Chủ đề quan hệ quan trọng khác bao gồm các phẩm chất cá nhân mà các nhà lãnh đạo 
cần để tạo dựng các quan hệ hữu hiệu như trí tuệ xúc cảm, tư duy lãnh đạo, liêm chính, 
các chuẩn mực cao về đạo đức, dũng khí cá nhân. Hơn nữa, các nhà lãnh đạo tạo dựng 
quan hệ thông qua động viên, trao quyền, truyền thông lãnh đạo, lãnh đạo nhóm, bao quát 
sự đa dạng 
4.7 Các lý thuyết lãnh đạo mới phát sinh 
Các yếu tố của mỗi cách tiếp cận chúng ta vừa thảo luận vẫn có thể áp dụng đến ngày 
nay. Tuy nhiên, với sự quá độ đến mô hình mới như đã nói đến, các ý tưởng mới đang 
phát sinh. Hiểu biết về thế giới như “sự hỗn loạn, luôn thay đổi, rủi ro và luôn thách 
thức” đang được chuyển thành các quan niệm mới về ý nghĩa của người lãnh đạo. Trên 
quan điểm này, thúc đẩy sự thay đổi là khía cạnh quan trọng của cương vị lãnh đạo. Lãnh 
đạo sự thay đổi luôn là bộ phận chủ yếu của lãnh đạo, nhưng nhiều học thuyết trước đây 
đã ít chú ý đến hành vi thay đổi. Với môi trường không thể dự kiến trước của thế kỷ 21, 
sự chú ý đã chuyển sang cách thức mà những nhà lãnh đạo tạo ra sự thay đổi trong những 
người phục tùng và tổ chức để đáp ứng và bắt kịp nhịp thay đổi của môi trường. Thích 
nghi với một thế giới hỗn độn, các nhà lãnh đạo phấn đấu tạo ra những tổ chức trong đó 
mỗi người gắn bó mật thiết vào việc nhận diện và giải quyết các vấn đề nhờ đó tổ chức 
phát triển và thay đổi đáp ứng với các thách thức mới. Không phải là quản lý và kiểm 
soát người khác, các nhà lãnh đạo làm việc với mọi người để tạo ra một viễn cảnh cùng 
được chia sẻ, và định dạng các giá trị văn hóa cần thiết để đạt được viễn cảnh ấy. Cũng 
không phải nhờ vào kiểm soát trực tuyến, các nhà lãnh đạo xây dựng toàn bộ tổ chức như 
là các cộng đồng mục đích và định hướng được chia sẻ. 
4.8 Lãnh đạo một nghệ thuật và khoa học 
Chúng ta đã biết rằng khái niệm lãnh đạo đã tiến triển qua rất nhiều các quan niệm khác 
nhau và liên tục thay đổi. Thực tiễn ngày nay cho thấy các cách thức cũ không còn tác 
dụng nữa, trong khi những cách thức mới chỉ vừa phát sinh. 
Có thể có một cuốn sách hay một lớp học nào giúp bạn trở thành nhà lãnh đạo tốt hơn 
hay không? Câu trả lời là không. Bởi điều quan trọng cần nhớ là lãnh đạo vừa là một 
khoa học vừa là một nghệ thuật. Nó là một nghệ thuật bởi nhiều kỹ năng và phẩm chất 
lãnh đạo không thể học được từ một cuốn sách. Lãnh đạo lấy từ thực tế và trải nghiệm, 
cũng như khai thác và phát triển cá nhân mãnh liệt. Tuy nhiên, lãnh đạo cũng là một khoa 
học, bởi vì ngày càng nhiều các kiến thức và sự thật khách quan mô tả quá trình lãnh đạo 
và cách thức sử dụng các kỹ năng lãnh đạo để đạt được mục tiêu tổ chức. 
Kiến thức về nghiên cứu lãnh đạo giúp người ta phân tích các tình huống theo nhiều góc 
độ khác nhau và học cách lãnh đạo hữu hiệu hơn. Bằng việc khai thác lãnh đạo trong cả 
kinh doanh lẫn xã hội chúng ta sẽ nhận được một sự hiểu biết về tầm quan trọng của lãnh 
20 51 
21 52 
Khóa 31 tháng 8/2008 
Trang 14 
đạo với thành công của một tổ chức, cũng như những khó và thách thức ở cương vị lãnh 
đạo. Nghiên cứu lãnh đạo cúng có thể dấn đến sự khám phá các khả năng mà chính bạn 
cũng chưa từng biết. Nghiên cứu lãnh đạo cho bạn kỹ năng để bạn có thể áp dụng trong 
cuộc sống hàng ngày. Nhiều người chưa từng thử trở thành lãnh đạo bởi vì họ không có 
hiểu biết về những gì người lãnh đạo phải làm. Bạn có thể ràn luyện để trở thành lãnh đạo 
trên cả phương diện khoa học lẫn nghệ thuật. 
Khóa 31 tháng 8/2008 
Trang 15 
ĐÁNH GÍA TIỀM NĂNG CUAE BẠN 
Bạn có thể đánh giá tiềm năng lãnh đạo của chính bản thân mình bởi cách hoàn thành 
bảng câu hỏi tự đánh giá của lãnh đạo. 
Tiềm năng lãnh đạo của bạn 
Các câu hỏi 1-6: Về bạn hiện nay 
Câu 7-22 Bạn như thế nào nếu bạn đứng đầu một bộ phận lớn trong một công ty. 
Câu trả lời đúng /không để cho biết mục mô tả bạn một cách chính xác hay bạn muốn cố thực hiện mỗi 
hành động 
Hiện nay 
1. Khi bạn có một số công việc hay các bài tập về nhà, bạn có thiết lập các ưu tiên hay tổ chức công 
việc để thực hiện đúng hạn không? . 
2. Khi có những bất đồng nghiêm trọng, bạn có dừng lại đó và tranh luận đến khi nó được giải quyết 
hoàn toàn không?  
3. Bạn có thích ngồi trước máy tính hơn là bỏ nhiều thời gian cho mọi người không?........ 
4. Bạn có lôi kéo người khác trong các hành động hay khi có các tranh luận không?..... 
5. Bạn có biết viễn cảnh dài hạn cho nghề nghiệp của mình, gia đình mình và các hoạt động khác?.... 
6. Khi giải quyết vấn đề bạn có thích phân tích mọi việc, và nhờ một nhóm người thực hiện nó hay 
không?....... 
Nếu đứng đầu bộ phận 
7. Bạn có giúp các thuộc cấp làm rõ các mục tiêu và cách thức đạt được các mục tiêu đó không?..... 
8. Bạn có cho mọi người thấy ý nghĩa của sứ mệnh hay mục đích cao hơn không?..... 
9. Bạn có làm các công việc xảy ra đúng thời gian không?...... 
10. Bạn có theo dõi các cơ hội sản phẩm hay dịch vụ mới không?....... 
11. Bạn có sử dụng các chính sách và thủ tục như là những chỉ dẫn để giải quyết vấn đề hay 
không?.... 
12. Bạn có thúc đẩy các giá trị và niềm tin độc đáo không?...... 
13. Bạn có sử dụng các phần thưởng tiền bạc với các thành tích cao từ thuộc cấp không?...... 
14. Bạn có truyền cảm hứng tin cậy từ mọi người trong tổ chức không?..... 
15. Bạn có một mình làm các công việc quan trọng không?....... 
16. Bạn có gợi ra các cách thức mới và độc đáo để thực hiện các công việc không?..... 
17. Bạn có tin cậy mọi người làm tốt công việc của họ không?..... 
18. Bạn có diễn đạt bằng lời các giá trị cao hơn mà bạn và tổ chức theo đuổi không?..... 
19. Bạn có thiết lập các thủ tục để giúp bộ phận mình làm việc trôi chảy không?..... 
20. Bạn có đặt câu hỏi “tại sao” về mọi thứ để động viên người khác?...... 
21. Bạn có thiết lập các giới hạn hợp lý cho các tiếp cận mới không?...... 
22. Bạn có biểu thị sự không khuôn phép xã hội như là một cách để thúc đẩy thay đổi không?...... 
Tính điểm và giải thích. 
Đếm các câu trả lời “có” cho các câu số chẵn và các câu hỏi lẻ. So sánh hai con số này. 
Các câu chẵn thể hiện hành vi và hoạt động đặc trưng của lãnh đạo. các nhà lãnh đạo có những cá tính liên 
quan đến ý tưởng, giá trị, viễn cảnh, và thay đổi. Họ thường sử dụng cách tiếp cận trực giác để phát triển 
các ý tưởng mới mẻ và tìm kiếm các hướng mới cho bộ phận và tổ chức. Các câu lẻ được xem như là các 
hoạt động đặc trưng quản trị hơn. Các nhà quản trị đáp ứng các vấn đề tổ chức theo cách vô tính hơn, ra 
quyết định hợp lý và làm việc vì sự ổn định và hiểu quả. 
Nếu bạn trả lời “có” nhiều hơn ở các câu chẵn bạn có các phẩm chất của nhà lãnh đạo tiềm tàng. Ngược lại 
bạn sẽ có phẩm chất quản trị mạnh hơn. Các phẩm chất lãnh đạo có thể phát triển hay cải thiện với nhận 
thức và kinh nghiệm.