Giáo trình Lâm sinh tổng hợp

dương lịch, bón cách gốc 10-15cm. 
 Chú ý: Quá trình chăm sóc không được vun đất vào búi Luồng, vì vun đất sẽ tạo 
điều kiện cho búi bị nâng gốc, gió bão sẽ làm đổ cả búi. 
 Chặt vệ sinh: Rừng Luồng sau khi trồng 4-5 năm phải chặt vệ sinh. Mục tiêu 
chặt vệ sinh là để loại bỏ cây quá già, cây sâu bệnh. Chủ yếu là cây 4-5 tuổi, cây năm 
thứ nhất, thứ hai sau khi trồng. Sau khi chặt vệ sinh xong phải dọn cành nhánh, xếp 
gọn thành từng đống để tránh lửa rừng, cuốc xung quanh búi Luồng theo hình vành 
khuyên cách 1 m, sâu 20-25 cm, tủ rác vào gốc giữ ẩm. Mục đích của việc cuốc xung 
quanh búi là để cắt đứt bớt lượng rễ già, đất được xốp ẩm, giết được sâu vòi voi ẩn nấp 
dưới đất. 
 * Phòng trừ sâu bệnh 
 163 
 Bệnh hại Luồng nguy hiểm nhất là bệnh chổi xể tre (Balansia teke). Nếu búi 
Luồng nào bị bệnh chổi xể thì chặt bỏ cả bụi đem cây ra đốt hoặc dùng boócđô với 
nồng độ 1% phun vào gốc để trừ bệnh. 
 Sâu hại Luồng có rất nhiều loại, có loại ăn lá, có loại ăn hại măng, nhưng hại 
nhất là sâu vòi voi hại măng (Crytrachelus longimanus Fab). Biện pháp phòng trừ loại 
sâu này: Giai đoạn sâu non (sâu trong thân măng) dùng thuốc Bi58 nồng độ 1/120 với 
liều lượng 10cc/măng, tiêm vào cây măng, vị trí tiêm cách đỉnh sinh trưởng của măng 
40- 50cm. 
 Giai đoạn nhộng: Tổ nhộng ở dưới đất thì dùng cuốc để đào xung quanh búi, 
mục đích để làm đảo lộn sinh thái của sâu, tạo điều kiện cho thiên địch giết hoặc làm 
sát thương sâu. 
 Giai đoạn sâu trưởng thành (sâu bay giao phối đẻ trứng) thì lợi dụng tính giả 
chết của sâu, dùng nhân lực bắt giết. 
 * Khai thác Luồng: Luồng sau khi trồng 5 năm thì cho thu hoạch, thời gian cho 
thu hoạch có thể kéo dài 40-50năm liền, chu kỳ khai thác ngắn (1-2năm/lần). Lượng 
khai thác hàng năm từ 1200-1400 cây/ha theo phương thức khai thác chọn. Nên lựa 
chọn cường độ khai thác như thế nào để vừa thu được sản phẩm lại vừa tạo điều kiện 
cho luồng phát triển. 
 Cường độ chặt: Cường độ chặt mạnh: Chừa lại cây 1 tuổi 
 Cường độ chặt vừa: Chừa lại cây 1, 2 tuổi 
 Cường độ chặt yếu: Chừa lại cây 1, 2, 3 tuổi 
 Qua kinh nghiệm cho thấy cường độ chặt vừa thích hợp và luân kỳ khai thác là 
2-3 năm. Mùa khai thác nên thi công vào mùa cây ngừng sinh trưởng là tốt nhất. 
 Kỹ thuật chặt hạ: 
 Khi chặt hạ phải chừa lại gióng sát mặt đất. Dùng dao sắc để chặt, khi chặt xong 
vết chặt phải phẳng phiu. Làm như vậy chồi măng của gióng còn lại sẽ phát triển thành 
giống chét, một loại giống tốt cho trồng rừng. Sau khi khai thác đều phải thu dọn cành 
nhánh xếp thành đống. Cần xới xáo xung quanh gốc cách bụi rộng 1m, sâu 20-25cm. 
Tủ giác vào gốc giữ ẩm. 
 5.3.2. Cây Tre Bát Độ 
 Giới thiệu: Bát Độ là tên một người ở Trung Quốc đã mang giống tre này từ 
nước ngoài về trồng lấy măng để tiến Vua cách đây 400 năm. Từ đó gọi là tre Bát Độ 
và được duy trì ở Trung Quốc đến ngày nay. 
 5.3.2.1. Giá trị sử dụng 
 Tre Bát Độ là loại cây được trồng với mục đích chính là lấy măng, măng là loại 
thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao. Măng to (3 - 8 kg), vỏ mỏng, thịt trắng - dày - lõi 
 164 
nhỏ, tỷ lệ thịt đạt trên 85%, ăn rất ngon và giòn. Măng có tác dụng tăng cường tiêu hoá, 
phá đờm, nhuận phổi, giảm béo phì. Ăn thường xuyên có tác dụng phòng trừ huyết áp 
cao rất tốt. 
 Măng Bát Độ ngoài để ăn tươi, còn có thể chế biến đồ hộp, đóng túi, làm măng 
chua, sấy khô dạng lát, sợi... được các thị trường Hồng Công, Đài Loan, Singapore, 
Nhật Bản, rất ưa chuộng và ngay ở Trung Quốc vẫn là loại hàng hiếm, có nhu cầu tiêu 
thụ lớn. 
 5.3.2.2. Đặc điểm sinh thái 
 Tre Bát Độ là cây nhiệt đới, sinh trưởng trong điều kiện nhiệt độ trung bình 
hàng năm 18 - 260C, tháng 1 lạnh nhất 6 - 80c, tháng nóng nhất 34 - 360c, lượng mưa 
1400mm trở lên, số giờ nắng 1300 - 1600 giờ/năm. Những nơi nhiệt độ cao hơn vẫn 
trồng được và lượng mưa, số giờ nắng cao hơn thì càng tốt. 
 Tre Bát Độ không đòi hỏi cao về đất trồng, đất đồng bằng, đồi dốc, núi thấp đều 
có thể trồng được. Ưu điểm nhất là chịu hạn, trồng được ở đồi dốc cho tới độ cao 500m 
so với mặt biển. Những nơi có tầng đất dày, xốp, giàu mùn, ẩm và đất thấp dưới 500m 
thì càng tốt hơn. 
 5.3.2.3. Năng suất và thời gian thu hoạch 
 Năng suất: măng Bát Độ có tiếng về năng suất cao, thân măng to. Năm thứ 3 
sau khi trồng một cái măng nặng 3 - 8 kg (thân măng cao 50 - 100cm, đường kính gốc 
măng từ 10 - 30 cm). Một khóm tre Bát Độ thường có 15 - 20 cái măng, trung bình thu 
được 80 - 150kg/năm trở lên. Năng suất cao nhất của măng Bát Độ một năm thu được 
135tấn/ha, năng suất trung bình 90tấn/ha, đường kính gốc măng trung bình là 16cm. 
 Thời gian: Sau khi trồng thì năm đó và năm thứ hai là thời kì chăm sóc, năm 
thứ ba trở đi mới thu hoạch. Thu hoạch trong khoảng 15 - 20 năm. Măng Bát Độ có 
thời gian thu hoạch dài, nhiều tháng trong năm : từ tháng 3 đến tháng 11,12. Vào tháng 
3 khi nhiệt độ từ 150C trở lên là măng mọc lên. 
 5.3.2.4. Kỹ thuật trồng và thu hái măng 
 Cây giống 
 Vườn chuyên trồng để nhân giống tre Bát Độ được trồng riêng với kỹ thuật khác 
trồng lấy măng. Cây giống đem trồng có đường kính thân 3 - 6 cm, ở gốc đã có rễ phát 
triển mạnh. 
 Thời vụ trồng 
 Từ tháng 1 đến tháng 3, khi cây tre đang trong thời kì ngủ nghỉ, tốt nhất là trồng 
tháng 1 (trước tết âm lịch). 
 Khoảng cách trồng 
 Cây cách cây 4m, hàng cách hàng 5 m, mật độ trồng 500 cây/ha. 
 165 
 Hố trồng 
 Đào theo kích thước 70cm x 70cm x 30cm (sâu30cm), những nơi đất xấu có thể 
đào hố lớn hơn. 
 Bón phân lót 
 Tốt nhất là phân chuồng, 15 - 25kg/hố, đảo đều với đất, cho vào hố trước khi trồng. 
 Cách trồng 
 Dùng cuốc hoặc xẻng trộn đều đất trong hố, để cho đất tơi xốp và thoáng khí 
nhưng không được có các khoảng trống trong đất. Sau đó cuốc một lỗ to hơn bầu cây ở 
giữa hố trồng và đặt cây giống xuống (bầu cây nằm chọn trong hố), dùng tay lèn chặt 
để rễ cây tiếp xúc với đất mới. Tiếp theo, dùng cuốc vun đất quanh gốc và phủ cỏ, rác 
để giữ ẩm. Cần tưới đủ ẩm cho cây ngay sau khi trồng và 3 tháng đầu. 
 Thu hái măng 
 Vỏ măng khi chưa ra khỏi mặt đất thì có màu vàng nâu, thịt măng non và chất 
lượng tốt. Khi măng đã mọc lên khỏi mặt đất thì vỏ măng sẽ biến thành màu xanh lục, 
thịt măng sẽ bị lão hoá, chất lượng giảm. Vì vậy, phải lấp đất che phủ măng không để 
ánh sáng mặt trời chiếu vào. Để nâng cao chất lượng măng, trong thời gian thu hái 
măng phải dùng đất và mùn hữu cơ phủ gốc cho khóm măng thành một lớp đất dày 16 
- 30cm hoặc hơn nữa. 
 Khi măng bắt đầu nhú lên khỏi mặt lớp đất phủ thì thu hoạch. Thời kỳ đầu 
(tháng 3 - 4) và thời kì cuối (tháng 11 - 12), nhiệt độ thấp măng mọc chậm thì 5 - 7 
ngày thu một lần. Các tháng hè thu (tháng 5 - 10) nhiệt độ cao, mưa nhiều măng mọc 
rộ từ 3 - 5 ngày thu một lần. 
 Tốt nhất là thu măng vào buổi sáng. Dùng một cái cuốc tay bới đất xung quanh 
cái măng, rồi dùng dao cắt măng lấy ra khỏi gốc cây. Chú ý không làm hư hại gốc cây, 
bởi vì ở đó có những mắt sinh ra măng mới. Lấy măng xong lại phủ đất lên gốc khóm 
măng như cũ. 
 Cách để cây con thay thế cây mẹ 
 Tre Bát Độ từ năm thứ 4 đến năm thứ 6 sinh trưởng rất nhanh. Thông thường, từ 
năm thứ 3 đến năm thứ 5 chỉ lấy măng, không để cây con mới thay thế cây mẹ cũ. Đến 
năm thứ 6 thì để 3 - 4 cây con mới mọc lên thay cho các cây tre mẹ, đào bỏ các cây mẹ 
cũ vào mùa đông. Các năm thứ 7 - 9 chỉ lấy măng. Đến năm thứ 10 lại để 3 - 4 cây mới 
thay thế các cây mẹ và phải đào bỏ hết gốc của cây mẹ để từ năm thứ 6 sau này, một 
khóm tre Bát Độ để từ 6 - 8 cây mẹ và cứ cách 4 năm lại đào bỏ đi 3 - 4 cây, để 3 - 4 
cây mới. Đồng thời phải đào bỏ những gốc già một lần nữa, sau đó năm nào cũng có 
măng thu hoạch. 
 166 
 Chăm sóc và bón thúc phân: Cần phải trừ cỏ và xới đất xung quanh gốc cây 
cho xốp. Nhất là măng mới trồng cần làm sạch cỏ. Thông thường hàng năm làm cỏ xới đất 
2 lần vào tháng 5-6 và tháng 8-9. 
 Bón phân: Các loại phân bón đều dùng được. Phân chuồng, bột xương, đất bùn 
ao tốt nhất là bón vào mùa thu - đông, từ 22,5 - 37,5tấn/ha hoặc bùn ao từ 37,5 - 
60tấn/ha. Các loại phân có hiệu quả nhanh như phân tổng hợp, đạm, lân,... nên bón vào 
mùa xuân - hè, sau khi làm cỏ xới đất, mỗi khóm bón 0,1 - 0,25kg. 
 Bảo vệ và phòng trừ sâu bệnh 
 Không được thả trâu bò vào vườn tre lấy măng, nhất là khi mới trồng. Sâu bệnh 
chủ yếu là bệnh thối măng và sâu voi: 
 Phòng bệnh thối măng: Dùng thuốc “đặc hiệu” của Trung Quốc pha loãng 5000 
lần phun phòng, cứ 7 ngày phun một lần là tốt nhất. 
 Phòng trừ sâu voi: Buổi sáng (9 - 12 giờ) và chiều (3 giờ đến tối) là lúc nó hoạt 
động và đẻ trứng thì bắt và diệt. Khi ấu trùng chuyển hoá thành sâu thì dùng thuốc 
Địch Bách trùng 90% (Dipterex) pha loãng 500 lần, hoặc dùng thuốc địch uý 50% pha 
loãng 1000 lần để phun trừ sâu. 
 5.3.3. Trúc sào (Tên khoa học: Phyllostachys pubescens Mazel ex H. de Lehaie) 
 5.3.3.1. Giá trị kinh tế 
 Trúc sào thường được nhân dân dùng làm nhà. Trong các căn nhà của đồng bào 
Dao Cao Bằng rất nhiều bộ phận làm bằng trúc như: mái nhà, tường liếp, cột kèo, 
cửa Trúc sào cũng dùng làm các đồ gia dụng như: bàn ghế, giường, chõng, rổ rá 
 Các xưởng chế biến trúc sào làm sào nhẩy, gậy trượt tuyết xuất khẩu Xưởng 
giấy Cao Bằng dùng thân trúc sào làm nguyên liệu bột giấy. Một cây trúc sào cao 10m, 
đường kính 5cm cân nặng khoảng 3,2kg. 
 5.3.3.2. Đặc điểm hình thái 
 Trúc sào có nhiều đặc điểm hình thái gống trúc cần câu, nhưng trúc sào có thân 
tre to lớn hơn: Cây cao 10 - 20m, đường kính 4 - 12cm hoặc hơn, mặt lóng có lông 
cứng. Mo thân có bẹ mo lớn (15x20cm), mặt lưng có lông cứng, mép có lông thô, tai 
mo thoái hoá, lông tai mo dài. 
 5.3.3.3. Đặc điểm sinh thái, lâm sinh 
 Ở Việt Nam Trúc sào được trồng ở độ cao 500 - 1500m nơi có độ dốc 5 - 300, 
trên loại địa hình sườn và đỉnh núi đất và núi đá vôi. Trúc sào phát triển tốt ở nơi nhiều 
ánh sáng, tầng đất sâu, giầu mùn và ẩm (đường kính thân trúc tới 12 - 15cm). Trúc phát 
triển kém ở nơi đất khô, tầng mỏng, nghèo mùn (cây chỉ cao 6 - 7m, đường kính 5-6cm). 
 Trúc sào thường được trồng thuần loại, mùa măng tháng 2-3. Tuổi thành thục 1-
2 năm, tuổi khai thác 2-3 năm. Trúc sào có hiện tượng khuy khá nặng. Năm 1973 riêng 
 167 
huyện Nguyên Bình và Bảo Lạc có tới 40-60% diện tích rừng trúc sào bị khuy. Sau khi 
khuy cây bị chết, chưa thấy tái sinh bằng hạt. 
 Rừng trúc sào ít bị sâu bệnh. Mới bắt gặp kiến đục măng và châu chấu ăn lá, 
nhưng tác hại không đáng kể. 
 * Phân bố: Trên thế giới trúc sào phân bố ở Trung Quốc, Nhật Bản, ở Việt Nam 
loài trúc này không gặp trong trạng thái tự nhiên, chúng được trồng ở Cao Bằng (Chợ 
Rã, Bảo Lạc), Hà Giang (Đồng Văn), Bắc Kạn (Chợ Đồn, Bạch Thông) Có lẽ giống 
Trúc sào đã được người Dao mang từ Trung Quốc vào Việt Nam từ rất lâu đời, trong 
các đợt di cư xuống phía Nam của họ. Hiện nay khi di chuyển đến các địa điểm mới 
đồng bào Dao thường mang giống trúc sào theo để trồng ở nơi mới định cư. 
 5.3.3.4. Kỹ thuật trồng 
 Kỹ thuật trồng trúc sào cũng giống như trồng trúc cần câu. Nhưng mùa trồng 
trúc sào sớm hơn. Trúc sào được trồng vào tháng 10-12, trước mùa măng. Nơi trồng 
trúc sào có độ cao lớn hơn vì loài này chịu lạnh hơn trúc cần câu. 
 Sau khi trồng 1 năm, trúc sào đã có kích thước bằng trúc cần câu. Sau 5 năm đạt 
đường kính lớn nhất. Sau khi trồng 4-5 năm có thể khai thác được. 
 Ở Việt Nam nên phát triển trồng trúc sào ở các tỉnh giáp biên giới Việt - Trung. 
Giống lấy từ vùng trúc sào mọc tập trung ở 2 huyện Bảo Lạc và Nguyên Bình của Cao 
Bằng. 
 Chăm sóc bảo vệ: Sau khi trồng nếu đất quá khô phải tưới nước cho đủ 
ẩm, hoặc che phủ thích hợp để chống nắng gắt, đất thoát nước mạnh. 
 Ở miền núi cần đặc biệt chống gia súc phá hoại vì măng và lá trúc được các loại 
gia súc và thú rừng lớn rất ưa thích. Cần làm hàng rào, đào rãnh quanh nơi trồng trúc. 
 Khi măng nhú được 2 tháng thì làm cỏ, xới gốc. Chăm sóc liên tục trong 3 năm. 
Số lần chăm sóc năm đầu nhiều hơn các năm sau. Sau khi trồng 4 - 5 năm thì có thể khai 
thác được. Sau đó, hai năm khai thác một lần. 
 168 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ lâm nghiệp, 1987. Quy trình kỹ thuật trồng rừng thâm canh các loài 
 cây Thông, Bạch đàn, Bồ đề, Keo lá to, để cung cấp nguyên liệu giấy, Hà 
 Nội. 
2. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2001. Văn bản tiêu chuẩn kỹ 
 thuật lâm sinh tập 1, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 
3. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2001. Văn bản tiêu chuẩn kỹ 
 thuật lâm sinh tập 2, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 
4. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2002. Văn bản tiêu chuẩn kỹ 
 thuật lâm sinh tập 3, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. 
5. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2004. Cẩm nang ngành lâm 
 nghiệp chương trồng rừng, Nxb GTVT, Hà Nội. 
6. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn, 2004. Cẩm nang ngành lâm 
 nghiệp chương đất và dinh dưỡng đất, Nxb GTVT, Hà Nội. 
7. Công ty giống và phục vụ trồng rừng, 1995. Sổ tay kỹ thuật hạt giống và 
 gieo ươm một số loài cây trồng rừng, Nxb nông nghiệp, Hà Nội. 
8. Cục lâm nghiệp, 2007. Tuyển tập tâì liệu về quản lý và kỹ thuật giống cây 
 trồng lâm nghiệp Việt Nam. Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội. 
9. Đại học lâm nghiệp, 1992. Giáo trình lâm sinh học tập 2, Nxb Nông nghiệp Hà 
 Nội. 
10. Ngô Quang Đê, 1985. Cơ sở chọn giống và nhân giống cây rừng. Nxb 
 nông nghiệp, Hà Nội. 
11. Ngô Quang Đê, Nguyễn Mộng Mênh, 1981. Kỹ thuật giống cây rừng, 
 Nxb Nông nghiệp, xuất bản lần thứ nhất 1981, lần thứ 2 1986. 
12. Lâm Công Định, 1977. Trồng rừng gỗ cho công nghiệp, Nxb nông nghiệp, Hà 
 Nội. 
13. Phạm Hoài Đức, 1992. Hướng dẫn kỹ thuật hạt giống cây rừng, Nxb Đại 
 học và giáo dục chuyên nghiệp, Hà Nội, tài liệu dịch. 
14. Lê Đình Khả và các cộng sự, 2003. Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam, 
 trung tâm nghiên cứu giống cây rừng, Chọn tạo giống và nhân giống cho 
 một số loài cây trồng rừng chủ yếu ở Việt Nam. Nxb nông nghiệp, Hà 
 Nội. 
15. Vũ Biệt Linh và cộng sự, 1996. Nghiên cứu một số cơ sở KHCN cho 
 thâm canh rừng gỗ lớn trên diện tích rừng lá rộng thường xanh. Chương 
 trình KHCN quốc gia, Nhà XBNN Hà nội. 
 169 
16. Nguyễn Xuân Quát, Cao Thọ ứng, 1968. Cây Keo lá tràm, Nxb nông 
 nghiệp, Hà Nội. 
17. Nguyễn Huy Sơn, Phan Văn Thắng, Lê Văn Thành, 2013. K ỹ thuật 
 trồng một số loài Tre trúc song mây. Nxb Nông nghiệp Hà Nội . 
18. Tạp chí lâm nghiệp,1986. Chọn cơ cấu loại cây trồng rừng thâm canh 
 trên quan điểm sản lượng. Tạp chí lâm nghiệp số 9. 
19. Nguyễn Văn Trương, 1996. Thâm canh rừng tự nhiên, Nhà XbCN Hà 
 Nội. 
20. Viện tư vấn phát triển KTXH nông thôn và miền núi, viện khoa học lâm 
 nghiệp Việt Nam, 2002. Kỹ thuật trồng cây nguyên liệu giấy. Nxb lao động 
 - xã hội, Hà Nội. 
21. Nguyễn Hữu Vĩnh, Ngô Quang Đê, Phạm Xuân Hoàn, 1986. Giáo trình 
 trồng rừng. Nxb nông nghiệp, Hà Nội. 
22. Vụ khoa học công nghệ - Bộ lâm nghiệp, 1994. Kỹ thuật trồng một số 
 loài cây rừng. Nxb nông nghiệp, Hà Nội. 
23. Nguyễn Xuân Xuyên và các cộng tác viên, 1985. Thâm canh rừng trồng 
 Thông. 
 170 
MỤC LỤC 
 171