Giáo trình Biên tập văn bản báo chí (Phần 2)

 không được phép chạy 
theo những mục tiêu gói gọn thông tin trong những bài báo, mà phải suy nghĩ làm 
thế nào mình có thể liên kết thông tin này vdi các thông tin khác, ở chỗ nào có thể 
thiết lập mối liên hệ. Các sự kiện riêng lê phải được tổng hợp trong một cấu trúc 
chung của một vấn đề. Điều này cũng phải áp dụng cho cả phạm trù thời gian. Các 
thông tin mới phải liên kết với các thông tin của ngày hôm trước. 
 Cấu trúc trong báo chí trực tuyến 
 Cấu trúc nào là quan trọng trong báo chí trên mạng? Trong các bài báo in ấn 
có một loạt các yếu tố giúp bạn đọc định hướng và nắm được cấu trúc nội dung, ví 
dụ việc sắp xếp vị trí bài báo, độ ngắn dài của bài, là những yếu tố phản ánh giá trị 
thông tin khác nhau, hoặc trong một bài báo thứ tự bô" trí các phần nội dung, trong 
đó phần vào đầu (đề dẫn) của bài báo bao giờ cũng đưa ra những thông tin cơ bản 
nhất, và sau đấy mới đưa tới những thông tin chi tiết. Trong báo chí trực tuyến các 
bài báo không khép kín, người sử dụng không gặp ngay trên trang nhất của website 
những thông tin quan trọng nhất. Các thông tin được phân bố trên các phạm vi 
khác nhau dưới dạng các “file” thông tin. 
 Vì vậy nhà báo, phải giúp cho người truy cập trên ba phương diện trong cấu 
trúc và định hướng thông tin: thứ nhất, nhà báo phải làm rõ các phạm vi thông tin: 
Những thông tin nào là thông tin chung về một vấn đề, sự kiện? Nó liên quan đến 
những vụ việc nào? Những thông tin nào là thông tin chi tiết? Các thông tin được 
sắp xếp trong mối liên hệ như thế nào? Thứ hai, nhà báo phải làm rõ tầm quan 
trọng của nội dung: Những thông tin nào là quan trọng, những thông tin nào không 
quan trọng và chỉ nhằm thông tin phụ trợ? Thứ ba, nhà báo phải làm rõ chức năng 
của từng phần nội dung: Cái gì là nguyên nhân hoặc hậu quả của một sự kiện? Cái 
 73 
gì chỉ đơn thuần là tin tức về sự kiện? Những phẫn nào mang tính chất bình luận 
của nhà báo? 
 Trong việc xây dựng cấu trúc có 3 vấn đề đặt ra: 
 • Một tài liệu thông tin trên mạng nên sấp xếp và thiết kế như thế nào? 
 • Phần thông tin nên được thiết kế và bố cục tới mức nào? 
 • Với phương tiện và yếu tố nào người ta có thể thiết kế các thông tin 
trên mạng? 
 Việc thiết kế cấu trúc của một sản phẩm trong mạng cũng được gọi là “thiết 
kế giao diện”. Có bốn cách bố trí cãn bản, tôi ưu nhất có thể thực hiện, Sự lựa chọn 
mẫu cấu trúc nào phụ thuộc vào tính chất của dịch vụ thông tin và vào chủ đề. 
 Cấu trúc tuyến tính theo thứ tự trang 
 Ớ đây, người sử dụng thao tác trên một trục tới và lùi. Ưu điểm của nguyên 
lý đơn giản này là người sử dụng tiếp thu nhanh cấu trúc. Lợi ích của sự bố trí này 
chỉ dành cho những nội dung được thiết kế theo thời gian hoặc theo vần bảng chữ 
cái Latinh. Nhược điểm là không tận dụng được khả năng liên kết của Internet. 
 Cấu trúc toạ độ 
 Cấu trúc toạ độ -có thể thông qua tính chất hai chiều để thiết lập ngay hai 
môi quan hệ cấu trúc đồng thời. Qua cách dọc theo chiều thẳng đứng có thể trình 
bày từng sự kiện theo thứ tự thời gian, trong khi theo trật tự chiều ngang có thể 
giới thiệu các sự việc chính trị, kinh tế và xã hội thuộc một trong những sự kiện đã 
trình bày ở trục đứng. Mẫu cấu trúc này thích hợp để thiết kế nội dung có tính hệ 
thông. Tuy nhiên, người tiêu dùng phải được giải thích rõ về cấu trúc, dể họ có thể 
truy cập các thông tin có hiệu quả. 
 74 
 Cấu trúc dạng mạng 
 Cấu trúc dạng mạng với sự hoà mạng theo tất cả các chiều đem lại cho người 
sử dụng sự tự do tối đa trong truy cập các trang Web. Yếu tô' “siêu liên kết" tiêu 
biểu cho Internet được khai thác tôi đa ở cấu trúc này. Tuy nhiên, sự hoà mạng 
rộng rãi và chung cho nhiều lĩnh vực cũng chính là nhược điểm của cấu trúc này. 
Sự thiếu sắp xếp các thông tin đã hạn chế việc tìm tin nhanh và vì vậy hạn chế việc 
hiểu đúng các thông tin. 
 Cấu trúc theo trật tự nội dung 
 Cấu trúc theo trật tự nội dung di theo hướng ưu tiên về nội dung thông tin, 
người sử dụng khái quát được nhanh về nội dung thông tin. Cấu trúc này có nhiều 
ưu điểm: người sử dụng đã quen với cấu trúc này từ báo chí in ấn. Trong một bài 
đăng trên báo người ta nhận thức nội dung từ đề mục bài qua phần dề dẫn tóm tắt 
cho tới các thông tin chi tiết, những thông tin quan trọng được lên đầu, các thông 
tin không quan trọng ở đoạn cuối. Dưới các tiêu đề lớn người ta có thể bô" trí các 
chương mục báo hoặc từng phần giới thiệu các đề tài. Cấu trúc theo trật tự nội 
dung, do thông dụng nên rất được người sử dụng ưa chuộng. 
 Trong thực tiễn người ta ít khi sử dụng chỉ một trong các cấu trúc đã nêu. Đa 
sô" sử dụng hình thức hỗn hợp từ hai hay ba cấu trúc. Việc nên phân loại và hoà 
mạng các thông tin tới mức nào không có một đáp án chung được. Điều quyết định 
ở đây là người ta phân chia thông tin thành bao nhiêu lĩnh vực và có bao nhiêu khả 
năng chọn lựa trong một sản phẩm lên mạng. Theo kinh nghiệm nên tiến hành như 
sau: người sử dụng chỉ nên nhấc chuột tôi đa ba đến năm lần đã có thể tìm thấy 
thông tin mong muôn và người truy cập tốt nhất là có năm đến bảy khả năng chọn 
lựa trong tay cho một sản phẩm lên mạng. Người truy cập có càng ít kinh nghiệm 
 75 
với Internet hoặc với một chủ đề thông tin thì người ta càng phải có trách nhiệm 
nhiều hơn đôi với họ và nên giảm khả năng chọn lựa xuống. 
 Việc trình bày các thông tin trực tuyến cần phân biệt giữa nội dung thông tin 
và cấu trúc thông tin. Các yếu tố thông tin trong các tài liệu trực tuyến, về nguyên 
tắc nên ngấn hơn trên báo chí, vì việc đọc trang web trên màn hình căng thẳng hơn 
và kém tiện lợi hơn các trang báo in. 
 Về thông tin cấu trúc cần quan niệm là những thông tin đem lại cho người sử 
dụng những tin tức lúc này họ đang ở đâu và làm thế nào để đến với các thông tin 
khác. Các yếu tô" điều hành cũng thuộc vào thông tin cấu trúc. Thông tin cấu trúc 
có tầm quan trọng quyết định đối với chất lượng của một tài liệu thông tin trực 
tuyến, sự rõ ràng trong cấu trúc là một trong những mục tiêu cơ bản. Nếu một 
người sử dụng lần đầu tiên “lạc đường” trong một sản phẩm trên mạng, anh ta sẽ 
tốt nhất là bất lực đầu hàng còn hơn là khăng khăng truy cập chừng nào tìm được 
thông tin mong muốn. 
 Về nguyên tắc, các thông tin phân loại càng mạnh thành các “file” thông tin 
và càng hoà mạng rộng rãi, thì đốì với người sử dụng việc cần có hiểu biết toàn 
diện về những thông tin cấu trúc càng quan trọng hơn. 
 Điều quan trọng là người sử dụng lúc nào cũng biết cái gì là thông tin cấu 
trúc và yếu tô" điều hành, và cái gì là nội dung thông tin đích thực. Vì vậy, những 
loại thông tin này cần tách bạch rõ ràng với nhau. Điều đó có thể thực hiện bằng 
cách định vị trên màn hình, nhưng cũng có thể bằng ký tự, bằng thiết kế đồ hoạ 
hoặc các gam màu. Ví dụ, có thể sử dụng cho thông tin cấu trúc các yếu tố ảnh 
hoặc các ký hiệu làm mã thông tin ngược với các nội dung được viết thành chữ. 
 Có những khả năng nào để thể hiện thông tin cấu trúc? Tốt nhất là trên từng 
trang của sản phẩm trực tuyến có thể hiện cấu trúc đầy đủ và có thông tin người 
 76 
truy cập đang ở vị trí nào trong cấu trúc. Trong cấu trúc theo thứ tự nội dung có thể 
là dùng sơ đồ nội dung để hướng dẫn. Nhược điểm ỗ đây là phải dùng phần lớn 
màn hình cho việc thông tin cấu trúc, nên phần diện tích màn hình để cho nội dung 
thông tin giảm đi. Giải pháp dung hoà là chỉ thề hiện những phần nội dung có kết 
nối trực tiếp với nhau. Điều quan trọng là trong bất cứ trường hợp nào trên trang 
đầu của sản phẩm trực tuyến đều phải có một sơ đồ tổng quan về toàn bộ sản phẩm 
với mọi hình thức kết nôi của nó, chứ không chỉ liệt kê các chương mục. 
 Như trên báo in các thông tin trong tài liệu đưa lên mạng cũng cần được 
phân loại, dù nó là thông tin cơ bản hay thông tin chi tiết phụ hoạ. Những thông tin 
cơ bản chung, tương đương phần đề dẫn (lead) của một bài báo in, được sắp xếp 
trong từng phần chính của sản phẩm. Những thông tin này có thể là sự tóm tắt nội 
dung giúp cho người truy cập có cái nhìn khái quát về các sự kiện thông tin. Người 
truy cập có thể tuỳ theo nguyện vọng kích chuột để đọc tiếp một thông tin. Các 
thông tin chi tiết có thể được phân chia vào các phần nội dung chính khác tuỳ theo 
mục đích, theo trật tự sau: phần bình luận các sự kiện, phần mô tả nguồn gốc, xuất 
xứ, quá trình của sự kiện, v.v... Điều quan trọng là đặt tên cho phù hợp các yếu tố 
cấu thành sản phẩm hoặc các thông tin khác nhau. 
5.2. Các bước trong quy trình biên tập văn bản báo trực tuyến 
 Công việc trong một ban biên tập trực tuyến rõ ràng có tính chất toàn diện 
hơn trong lĩnh vực báo ngày hoặc tạp chí. Mỗi thành viên đều hoạt động và có 
trách nhiệm đôi với toàn bộ sản phẩm. 
 Với việc thực hiện dịch vụ trực tuyến trong các nhà xuất bản và trong người 
tiêu dùng, các ban biên tập sẽ lớn hơn và công tác chuyên môn hoá sẽ rất cần thiết. 
 Vì công việc biên tập trực tuyến cần được thực hiện quạ khả năng thông tin 
thời sự liên tục nên nó chịu nhiều sức ép về thời gian. Nó đòi hỏi ngoài những kiến 
 77 
thức sâu rộng và vững vàng của nhà báo là tinh thần trách nhiệm tập thể, sự linh 
hoạt và khả năng đồng đội. 
 Một yêu cầu mới đốì với các nhà báo là việc ứng xử đúng đắn với người sử 
dụng. Bằng những khả năng phản hồi tiện lợi, ví dụ qua thư diện tử người sử dụng 
dễ dàng chuyển tới các Biên tập viên những cảm xúc của mình, những nguyện 
vọng hoặc những lời than phiền. Như tất cả các khách hàng xác nhận, phần lứn đều 
sử dụng khả năng này. Các nhà báo nhận được những phản hồi trực tiếp đối với 
công việc của họ nhiều hơn là đôi với các phương tiện thông dụng, trong đó ban 
biên tập thư bạn đọc thường chịu trách nhiệm trả lời bạn dọc, còn các Biên tập viên 
liên quan chỉ phải dôi thoại trong những trường hợp thật đặc biệt. Thông thường họ 
chỉ nhận dược những sự khích lệ về nội dung hoặc sự chỉ dẫn thêm về các đề tài đã 
biên tập. 
 Quy trình biên tập báo trực tuyến cũng vẫn tuân thủ theo các bước cơ bản 
của các loại hình báo chí khác. Tuy nhiên, nó có những đặc thù riêng như: 
 Ví dụ Tuổi Trẻ Online: 
 Tại báo Tuổi Trẻ, Tuổi Trẻ Online là một bộ phận của cơ quan và người 
chịu trách nhiệm chung là ông Tảng Hữu Phong, phó tổng biên tập. Trong vai trò 
này, ông Phong chịu trách nhiệm điều hành toàn bộ hoạt động của Tuổi Trẻ 
Online. Dưới ông Phong là một Phó tổng thư ký tòa soạn (TKTS) chịu trách nhiệm 
tổ chức nội dung cho báo trực tuyến. Trước đây, vị trí này do ông Hàng Phước 
Long, phó tổng TKTS phụ trách, nay ông Long đã chuyển sang xây dựng Tuổi Trẻ 
Mobile. 
 Ngoài ra, nhân sự của Tuổi Trẻ Online gồm có: 
 78 
 2 Thư ký tòa soạn: Phụ trách các nội dung đưa lên web “4 nhân viên nhập 
liệu”. 
 Tuổi Trẻ Online, không có phóng viên độc lập trực thuộc tòa báo trực tuyến, 
lai cả tin tức được thực hiện bởi các phóng viên thuộc tòa sọan báo in. Hầu hết tin 
bài trên báo in của ngày hôm sau đều được đưa lên Tuổi Trẻ Online trong tối hôm 
truớc, ngoại trừ một số bài mà họ cho là thuộc nguồn tin riêng của báo Tuổi Trẻ 
không có báo nào khác có được. 
 Toàn bộ tin bài số in vào ngày hôm sau của báo Tuổi Trẻ được lưu trữ vào 
một folder quy ước. Những Biên tập viên sẽ vào đó sau 21h00 để upload tất cả 
thông tin lên Tuổi Trẻ Online. 
 Tin bài trong ngày ngoài tin đưa lại trên báo in, trên Tuổi Trẻ Online còn có 
dung lượng tuơng đương báo in được làm dành riêng với phần ghi (TTO) trước 
mỗi tin. Những tin bài độc đáo do nguồn tin riêng của Tuổi Trẻ sẽ được “đề dành" 
cho báo in đăng trước. Còn lại đều được xuất bản ngay trên Tuổi Trẻ Online để 
cạnh tranh với các báo trực tuyến khác. Các phóng viên phát hiện thông tin cần 
triển khai, sẽ trao đổi với Thư ký tòa soạn cả ở bộ phận báo in và báo trực tuyến. 
Những thông tin ban đầu sẽ được đưa ngay lên Tuổi Trẻ Online để thu hút sự chú ý 
của độc giả. Các phân tích, trả lời phỏng vấn, các thông tin liên quan... sẽ được 
Thư ký tòa soạn phân công tiếp cho phóng viên, Biên tập viên thực hiện để cập 
nhật liên tục lên tin đã đưa trên Tuổi Trẻ Online. Ngoài trang Tuổi Trẻ Online phổ 
biến. Tuổi Trẻ còn có Tuổi Trẻ Mobile và Truyền hình Tuổi Trẻ do tòa sọan báo 
Tuổi Trẻ quản lý, không trực thuộc Tuổi Trẻ Online. 
 79 
 Tại VnExpress, Tổng biên tập là người nắm quyền cao nhất là ông Thang 
Đức Thắng. Phía dưới là 3 Phó tổng biên tập: Phạm Hiếu, Thu Hương, Bích Liên. 
Dưới nữa là 6 thư ký tòa soạn: đây là những biên tập viên cao cấp điều hành và 
phân phối nội dung của cả tòa soạn. 
 Hiện nay, VnExpress có 120 phóng viên chính thức. Với khoảng 2/3 phóng 
viên tốt nghiệp bằng báo chí. Đội ngũ phóng viên VnExpress được phân bố khắp 
cả nước. 
 80 
 Mô hình hội tụ của VnExpress 
 Lượng tin bài do phóng viên của VnExpress sản xuất chiếm 90% số lượng 
tin bài của báo trực tuyến này. Cùng với đó là đội ngũ cộng tác viên đông đảo ở 
khắp các vùng miền trên cả nước tham gia gửi tin bài về tòa soạn bằng email. 
Chiếm khoảng 5% tin bài. Tuy nhiên, lượng tin bài này có chất lượng chưa cao và 
cần phải biên tập rất nhiều mới có thể đẩy lên được. 
 Tin bài trong tuần được phóng viên trực tiếp đề xuất trong các buổi họp ban 
đầu tuần hoặc do ban thứ ký hoặc trưởng ban đề xuất và giao xuống. Hay các tin 
tức thời sự mới hoặc phản ánh của độc giả cũng là nguồn đề tài cho phóng viên. 
 Trong quá trình sản xuất tin bài, phóng viên tiếp cận thông tin, thực hiện tác 
nghiệp sau đó viết bài hoàn chỉnh trên hệ thống của tòa soạn. Bài được đẩy lên 
nằm ở chế độ chờ. Cho đến khi lên trang cần phải trải qua ba cấp: ban biên tập – 
ban thư ký – tổng biên tập. Tuy nhiên, đối với những tin bài không mang tính chất 
nhạy cảm và quan trọng như tin văn hóa, giải trí thì chỉ cần ban biên tập hoặc ban 
thư ký duyệt là có thể lên trang. Tít bài hoàn toàn do phóng viên đặt. 
 81 
82 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Tập bài giảng môn “Biên tập văn bản báo chí” của giảng viên (Phòng Tư 
liệu Khoa Báo chí). 
2. Hoàng Anh, Một số vấn đề sử dụng ngôn ngữ trên báo chí, Nxb Lao động, 
Hà Nội, 2003. (Phòng đọc tự chọn, Thư viện Quốc gia Hà Nội, số 6 Tràng 
Thi, HN). 
3. Claudia Mast, Truyền thông đại chúng - Công tác biên tập, Nxb Thông tấn, 
Hà Nội, 2003. (Phòng đọc tự chọn, Thư viện Quốc gia Hà Nội, số 6 Tràng 
Thi, HN). 
4. Michel Voirol, Hướng dẫn cách biên tập, Nxb Thông tấn, Hà Nội, 2002. 
(Phòng đọc tự chọn, Thư viện Quốc gia Hà Nội, số 6 Tràng Thi, HN). 
5. Vũ Quang Hào, Ngôn ngữ báo chí, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2004. (Phòng Tư 
liệu Khoa Báo chí). 
6. Ngọc Trân, Khám phá nghề biên tập, Nxb Trẻ, 2013. 
7. Dương Xuân Sơn, Trịnh Đình Thắng, Phương pháp biên tập sách báo, Nxb 
Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1995. (Phòng Tư liệu Khoa Báo chí). 
8. Nguyễn Đức Dân, Trần Thị Ngọc Lang, Câu sai và câu mơ hồ, Nxb Giáo 
dục, Hà Nội, 1992. (Do giảng viên cung cấp). 
9. Lô – íc – éc – vu – ê, Viết cho độc giả, Hội Nhà báo Việt Nam, Hà Nội, 
1999. (Phòng Tư liệu Khoa Báo chí). 
 83 
10. www.nghebao.com (truy cập mạng Internet). 
11. www.hocbao.com (truy cập mạng Internet). 
 84