Giải mã tiêu đề dạng câu hỏi trên báo chí (Trên ngữ liệu báo tiếng Nga)

u hỏi trong các Выборы в Мытищах – выбор в 
văn bản viết thực sự chỉ là nhân tố gây chú ý. России? (КП 01.12.1995)
Câu hỏi là ngữ liệu trực quan vì thế tạo điều 
 Đặc biệt, khi sử dụng biện pháp “thế đồng 
kiện thuận lợi cho việc thu nhận và giải nghĩa 
 nghĩa” – từ đồng nghĩa (Đinh Trọng Lạc, 
thông tin của bạn đọc. Có thể ví vai trò của 
 2005: 161), nhà báo không những diễn đạt 
câu hỏi trong văn bản viết như ngữ điệu và cử 
chỉ trong hội thoại” (Троянская, 1982: 158). được nội dung bài báo theo trình tự tuyến tính 
 của phát ngôn, mà còn tạo cảm giác tò mò, 
 Trong thực tế, khi đặt tiêu đề cho bài báo, 
 gây bất ngờ. Ví dụ:
bất cứ người cầm bút nào cũng mong muốn 
đạt được mục đích thu hút sự chú ý của độc Дума отдала голоса за Кириенко. А он 
giả và các tiêu đề dạng câu hỏi không phải là отдаст жизнь за царя?
ngoại lệ. Để đạt được mục đích này, các nhà Елена Мухина знает, как выжить. А 
báo đã sử dụng rất nhiều thủ pháp ngôn ngữ. кто поможет ей жить?
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 3 (2018) 24-33 29
 В Сараево дождались трамваев. hại ngày 20.07.2016 tại Kiev, Ucraina).
Дождутся ли переговоров? По счету или по счетчику? (АиФ № 
 Ельцин спас французов. Спасёт ли 50, 2009)
Ширак россиян? Стоит ли продать себя, когда продать 
 Хоннекеру возвращена свобода. уже нечего? (КП 14.04.1994) 
Вернётся ли здоровье? Мы наш, мы старый «мир» разрушили. 
 c. Kết hợp cùng lúc các thủ pháp И зачем? (КП 18.08.1998)
ngôn ngữ (dấu chấm câu, đồng nghĩa, trái 
nghĩa) luôn tạo ra những điểm nhấn, làm 2.3.2.2. Câu hỏi phỏng đoán phản ứng của 
tiêu đề có tính biểu cảm cao, trông “bắt mắt”. độc giả, đồng tình với độc giả 
 Хотите построить дворец? Заложите Trong những trường hợp này, câu hỏi 
свою хижину! (КП 06.08.1998) – Tiêu được đưa ra thường là những câu hỏi mà bản 
đề được tạo nên bởi 2 câu (câu hỏi và câu thân tác giả đã biết trước câu trả lời và đây 
mệnh lệnh), cặp từ gần nghĩa (построить- chỉ là cách tác giả muốn chia sẻ cùng độc giả 
заложить) và cặp từ trái nghĩa (дворец – hay chính xác hơn là tác giả muốn đoán ý độc 
хижина). giả. Khi quyết định đặt tiêu đề cho bài báo, 
 Что наша жизнь? Фильм! Фильм? nhà báo thường phải cố gắng tưởng tượng ra 
Фильм (КП 15.07.1995) những tình huống có thể xảy ra, tính đến nỗi 
 Русский человек – не Обломов, не hoài nghi, sự bức xúc của độc giả trong quá 
Рахметов. А кто? (КП 07.05.1998) trình thu nhận thông tin. Thông qua câu hỏi, 
 Инициатива, созидание Есть ли в tác giả muốn truyền đạt thông điệp: nhà báo 
нашей жизни что-н. более ценное, чем эти đã và đang đứng trên cùng chiến tuyến với họ, 
человеческие проявления? (МК 24.06.1992) là đồng minh đáng tin cậy của họ. Vì vậy tác 
 giả đã đặt mình vào chỗ của người thu nhận 
 Он умрет, и это интересно?... (НГ 
 thông tin và công khai những ưu tư, suy nghĩ 
12.04.1995)
 của độc giả thành câu hỏi trong quá trình thu 
 d. Biện pháp chơi chữ trong các tiêu đề nhận và xử lý thông tin. 
dạng câu hỏi thường dễ gây chú ý và để lại ấn 
 Кризис финансовой совести: нас снова 
tượng cho người đọc bởi sự đặc biệt và mới lạ: 
 продали? (МК 19.11.1994)
 Как закалялась связь (РГ 14.09.2004) – 
 Образуются или нет межфракционные 
Mượn và thay từ “thép” (сталь) thành “mối 
 блоки в думе? (МК 14.01.1996)
quan hệ” (связь) trong tên tiểu thuyết nổi tiếng 
của Nhicalai Oxtrơrốpki «Как закалялась Выведет ли Россия войска из Сирии? 
сталь» (Thép đã tôi thế đấy). (АиФ 01.11.2017)
 «Фиксинг» - это «фиг всем»? (КП Кто ответит за задержки зарплат? 
04.08.1998) – Dùng từ ngoại lai fixing với (АиФ 01.11.2017)
nghĩa “định vị, gia cố, cố định, siết chặt” Будут ли санкции за Крымский мост? 
 На чью сторону ШЕРЕМЕТнется (АиФ 28.02.2018)
ОРГ? (КП 05.02.1998) (ШЕРЕМЕТнется Loại tiêu đề dạng câu hỏi này có đặc điểm 
= Шеремет + метнётся) – Bài báo về Pavel là do tác giả tự đặt ra nhân danh độc giả. Ở 
Seremet - phóng viên nổi tiếng - bị buộc tội đây, tác giả cùng một lúc muốn câu hỏi thực 
vượt biên giới Belarus trái phép (Ông bị giết hiện ba chức năng:
30 V.T. Chín/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 3 (2018) 24-33
 - Nêu thực chất vấn đề một cách rõ ràng, Почему чиновники обманывают самых 
rành mạch беззащитных? (АиФ 14.02.2018)
 - Tạo cơ hội để độc giả thể hiện thái độ, Сколько Бревновых надо убрать с 
quan điểm của mình về vấn đề nêu ra дороги, ведущей в Кремль-2000? (КП 
 - Mời mọc độc giả cùng tham gia giải 04.02.1998)
quyết vấn đề trên. Bằng những câu hỏi mang tính thời sự 
 Trên báo MK ngày 29.11.1994 có bài báo cao, tác giả bài báo chứng tỏ họ luôn có những 
với tiêu đề “Куда идти России? Лидеры đồng minh thực sự là bạn đọc: họ có thể tìm 
тоже не знают - Nước Nga sẽ đi về đâu? được tiếng nói chung. 
Ngay cả nguyên thủ quốc gia cũng không 
 2.3.2.3. Câu hỏi ẩn chứa sự hoài nghi của tác 
biết”. Đó không chỉ là sự trăn trở, lo lắng của 
tác giả đối với tình trạng của đất nước, mà còn giả vào tính chân thực của sự việc, độ chính 
là sự lo ngại bất an của người dân. xác của thông tin 
 Để cứu những ngân hàng bị ảnh hưởng Thông qua câu hỏi, chính xác hơn là nhờ 
bởi lệnh cấm vận, chính phủ sẵn sàng tiêu tiền sự trợ giúp của câu hỏi, tác giả có thể thể hiện 
tỉ, nhưng không nâng lương hưu, trợ cấp cho sự hoài nghi, không tin tưởng của mình về 
người dân nên bài báo với tiêu đề “Почему một sự việc, hiện tượng nào đó mà vẫn tránh 
государство для банков деньги печатает, được cảm giác áp đặt mang tính chủ quan, vẫn 
а для простых людей – нет? (– Tạm dịch: được “an toàn”. 
Tại sao chính phủ in tiền cho các ngân hàng, 
 Ví dụ điển hình trong trường hợp này là 
còn dân thường thì không?”) có thể tìm được 
 bài trên Báo Văn học ngày 21.06.1995 với 
sự đồng cảm, sự cộng hưởng của độc giả. 
 tiêu đề “Прощай оружие?” viết về chấm dứt 
 Chỉ cần đọc tiêu đề Игра на нервах. xung đột ở Tretrnhia và sự đầu hàng của đội 
Почему работодатели издеваются, а quân của Đuđaev. Tác giả hoài nghi, không tin 
работники терпят? (АиФ 10.01.2018) tưởng vào khả năng chiến sự ở đó có thể chấm 
– (Tạm dịch: Trò chơi cân não. Tại sao chủ dứt, bởi vậy người ta khó có thể giải trừ quân 
doanh nghiệp nhạo báng, chế giễu, còn người bị. Sự hoài nghi không tin tưởng đó được tác 
làm công phải chịu đựng?) bạn đọc đã hình giả thể hiện bằng cách “mượn” tên tác phẩm 
dung được nghịch cảnh đang diễn ra không 
 nổi tiếng của Ernest Hemingway (A Farewell 
chỉ ở nước Nga. Nội dung bài báo đã chỉ ra To Arms - Giã từ vũ khí) cùng với cách sử 
rằng Nga có 4 triệu dân đang tìm việc làm. dụng dấu chấm câu rất ấn tượng, rất đặc biệt: 
Những người khác lo sợ mất việc và không có dấu chấm hỏi sau câu mệnh lệnh thức. Đây 
nguồn thu nhập khác để sinh sống, vì thế đôi quả thực là thách đố với các dịch giả khi muốn 
khi họ phải thực hiện yêu cầu vô lý của chủ. dịch tiêu đề này sang ngôn ngữ khác. Rõ ràng 
 Trên các mặt báo, có thể dễ dàng bắt gặp kết hợp tuyệt vời này đã ngầm thông báo một 
những tít dạng: kết quả trái ngược. 
 Маленькие зарплаты и жеские Надежны ли наши банки? (АиФ 
штрафы. На что жалуются граждане 31.08.1995) Minh chứng để chứng minh “độ 
РФ? (АиФ 14.02.2018) tin cậy” của một số ngân hàng là lời cảnh báo 
 Доходное место. Почему высшие cho người dân nên cẩn trọng khi lựa chọn. 
чиновники обходятся нам так дорого? Các tiêu đề dạng câu hỏi sau đây trên thể 
(АиФ 10.01.2018) hiện rõ ràng thái độ hoài nghi của tác giả. Đây 
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 3 (2018) 24-33 31
không còn là câu hỏi nữa mà chính là sự không - Những câu hỏi này giúp bạn đọc có 
đồng tình của tác giả với sự kiện, thông tin nêu hành động/suy nghĩ gì để cải thiện/giải quyết 
ra trong bài báo. “Кто сказал, что будет vấn đề?
лучше?”. Trong bài, câu hỏi được đặt ra quá Почему коррупцию в Дагестане не 
đơn giản tới mức gần như lời thách đố và tác giả замечали несколько лет? (АиФ 21.02.2018) 
ngầm thông báo câu trả lời: Kết cục của sự việc – Tác giả không tin là trong nhiều năm nạn 
là tình hình kinh tế Nga khó có thể khá lên được, tham nhũng ở Đaghestan không ai nhận ra: 
đồng thời ngầm phê phán chính sách tài chính người ta không muốn, không thích nói hoặc sợ 
của đất nước. Còn về đề xuất “Бесплатный nói ra sự thật bởi bộ máy thanh tra, kiểm soát 
обед. За чей счёт?” trong ЛГ 10.01.1990 rõ cồng kềnh bao gồm nhiều thành phần và kiểm 
ràng là không khả thi. Câu hỏi gián tiếp “liệu tra thường xuyên! Thông điệp của người viết: 
có hay không âm mưu mưu sát”: “А было ли người dân muốn và có quyền được biết là số 
покушение? (АиФ 31.08.1995) giúp tác giả tiền họ đóng thuế đi đâu-về đâu và cần thiết 
bày tỏ quan điểm của mình: nghi ngờ, không tin lập hệ thống kiểm tra toàn dân.
vào tính chân thực của thông tin cho rằng Tổng Из-за чего растут цены бензина? (АиФ 
thống Azerbaidzan bị mua chuộc, đồng thời 21.03.2018) – Với tỉ giá 70 rúp/đôla thì 1 lít 
khẳng định thông tin này là giả dối. xăng 95 ở Nga sẽ có giá là 50 cent, còn hiện 
 Những tiêu đề dạng này không hiếm trên tại đã lên tới hơn 70 cent nếu qui đổi ra tiền 
báo Nga. Ví dụ: đô. Như vậy người tiêu dùng bị “móc hầu 
 Поворот к дню рождения (Правда bao” thêm 20 cent!!! Và tác giả rút ra kết luận 
12.10.1995) rất đặc biệt: «Что-то здесь не так!»
 «Демократы» спасли Россию от Những đề xuất về các giải pháp cần có 
голода? (Правда 11.11.1995) sự cộng hưởng của bạn đọc để có thể trở 
 thành khả thi xuất hiện nhiều trong AiF ngày 
 Впрочем, кто сказал, что Западу 
 30.08.2017 và 21.03.2018:
нужны наши реформы? (МК, 30.01.1996)
 Как государство может уменьшить 
 Правда, что в Москве можно 
 разрыв между бедными и богатыми?
посмотреть кино бесплатно? (АиФ 
31.01.2018) Как будет развиваться отечественная 
 легкая промышленность?
2.3.2.4. Câu hỏi nhằm mục đích kêu gọi Как продать рекордный урожай? 
cùng hành động, đề xuất biện pháp giải Почему в магазинах импортный 
quyết, đề nghị помидор?
 Là nhân tố tác động (trực tiếp hoặc gián Почему нет скидок на неудобные 
tiếp) đến độc giả, câu hỏi trong tiêu đề giúp места в самолете? 
độc giả định hướng để có thể tìm được lời giải Можно ли вернуть стоимость 
cho 3 vấn đề: нерасходованных средств по ОМС? 
 - Một khi đây là câu hỏi của chính tác giả Как вернуть гражданам РФ ощущение 
vậy thì ai sẽ là người trả lời câu hỏi: tác giả защищенности? 
hay bạn đọc? Đọc những tiêu đề có hai vế sau, độc giả 
 - Những câu hỏi này giúp gì cho việc thể dễ dàng nhận thấy: vế đầu chính là chủ đề 
hiện khuynh hướng đánh giá của bài báo? mà bài báo đề cập, vế sau là khúc mắc/ băn 
32 V.T. Chín/ Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 3 (2018) 24-33
khoăn/ bức xúc/ mối quan tâm chưa có lời giải sẽ hiểu theo chiều hướng rằng, tác giả mong 
và cần được giải đáp. Những giải pháp đề cập muốn Nga được “tôn trọng” hơn là “sợ”.
trong bài báo rất cần sự cộng hưởng, sự ủng Почему материнство вышло из моды? 
hộ của người dân. (АиФ 28.02.2018) – Tình trạng dân số sụt 
 А библиотека – что может она? (ЛГ giảm là đe dọa lớn đối với nước Nga. Đây là 
09.12.1987) vấn đề nghiêm trọng, mang tính nguy hại cho 
 Cладкая ягода – где она? (МК nền an ninh quốc gia, vì vậy, tìm ra nguyên 
20.08.1988) nhân và giải pháp luôn là tâm điểm của sự chú 
 ý ở LB Nga.
 Закон о печати: Каким ему быть? 
 Почему судьи оказались вне закона? 
(Правда 08.01.1990)
 (АиФ 14.02.2018) 
 Реформы – ради чего? (АиФ 05.02.1994)
 Trong một số trường hợp câu hỏi trong 3. Kết luận
tiêu đề bài báo còn có thể thực hiện chức năng: Sự xuất hiện các câu hỏi trong các tiêu đề 
diễn đạt vấn đề, tạo tình huống, thông báo về báo chí Nga tạo cho độc giả cảm giác được 
dự định của tác giả. Nói một cách văn chương tôn trọng, được tin cậy. Đây thường cũng là 
hơn câu hỏi tạo điều kiện cho sự khai thông, những vấn đề nóng hổi của xã hội đang được 
mở đầu “câu chuyện”. Ví dụ: Tác giả mở đầu rất nhiều người quan tâm, những bức xúc của 
bài báo bằng câu hỏi «Почему официальные người dân cần/chưa tìm được lời giải. Do đó, 
лица на Западе и на Украине клевешут những tiêu đề dạng câu hỏi thường gợi trí tò 
нашу страну, а мы молчим?» (Tạm dịch: mò, có sức hấp dẫn, đủ sức thu hút độc giả 
Tại sao quan chức các nước phương Tây và đón đọc. Những thông điệp mà nhà báo muốn 
Ucraina vu khống đất nước chúng ta mà chúng truyền tải đến bạn đọc đáng để mỗi người suy 
ta lại im lặng?”). Đây mới đích thực là câu hỏi ngẫm và hành động. 
cần có lời giải và lời giải đó được tác giả nêu 
trong tiêu đề: “Как России защитить свою Tài liệu tham khảo
честь?” - (АиФ 23.08.2017). - Nước Nga 
cần bảo vệ danh dự như thế nào?/Nga cần Tiếng Việt
làm gì để bảo vệ danh dự? /LB Nga: Những Đinh Trọng Lạc (2005). 99 phương tiện và biện pháp tu 
điều cần làm để bảo vệ danh dự. từ tiếng Việt. Hà Nội: Nxb Giáo dục.
 Россию уважают или боятся? (АиФ Tiếng Nga
31.01.2018) – Câu hỏi có chủ thể bất định Милевская Т.Е. (1985). Средства выражения 
“Người ta tôn trọng hay sợ Nga” gây chú ý bởi: речевого контакта в русском языке (Вопросно-
 ответный комплекс в научно-популярных 
 - “Người ta” trong trường hợp này chỉ các произведениях). Диссертация на соискание 
nước phương Tây, Mỹ và Ucraina (cả tác giả ученой степени к.ф.н., Ленинград. 
và bạn đọc đều hiểu rõ điều này). Падучева Е.В. (2009). Высказывание и его 
 соотнесенность с действительностью. Изд. 
 - Theo ngữ pháp tiếng Nga sau động từ ЛКИ, Москва.
«уважать» danh từ sử dụng ở cách 4, còn Правила русской орфографии (1956). Москва.
«бояться» – cách 2, vì vậy lẽ ra câu chuẩn Троянская Е.С. (1982). Лингвистическое 
phải là «Россию уважают или России исследование научной литературы. Москва.
боятся?». Nhưng sự cố ý “lệch chuẩn” làm 
cho tiêu đề ngắn gọn hơn và có thể bạn đọc 
Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 34, Số 3 (2018) 24-33 33
 DECODING QUESTION HEADLINES 
 IN RUSSIAN NEWSPAPERS
 Vu Thi Chin
Faculty of Russian Language and Culture, VNU University of Languages and International Studies,
 Pham Van Dong, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
 Abstract: The relations between journalists and readers can clearly be seen in question 
headlines. Questions in newspapers do not aim at receiving feedback; rather, they contain 
important information. They are just a means used by journalists to help them get closer to readers, 
engage them, and act as a questioner and interlocutor. This is also a method used by journalists 
to prepare some information for readers in order to encourage them to read their articles, and 
seek for readers’ agreement. This paper aims to analyze different types of questions in newspaper 
headlines and find out messages, implications which journalists want to express.
 Keywords: journalistic style, headline, question, message