Chi trả dịch vụ môi trường rừng ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp

ường rừng (DVMTR) tại 2 tỉnh Sơn La bày tóm tắt kết quả đánh giá thực trạng triển 
và Lâm Đồng trong giai đoạn từ năm 2008 đến khai chính sách chi trả dịch vụ môi trường 
2010, ngày 24/9/2010 Chính phủ đã chính thức rừng và dự kiến triển khai trong thời gian tới ở 
ban hành Nghị định số 99/2010/NĐ-CP về Việt Nam. 
chính sách chi trả DVMTR để triển khai áp II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
dụng thống nhất trên phạm vi cả nước kể từ Bài báo sử dụng các nguồn số liệu thứ cấp 
ngày 01/01/2011. Đây là một bước tiến mới, như sau: 
thể hiện sự thay đổi đột phá, có tính chiến lược - Các báo cáo đánh giá và kết quả thực thi 
không chỉ trong tư duy, nhận thức mà còn cả chính sách chi trả DVMTR của Quỹ Bảo vệ và 
hành động trong suốt quá trình thiết kế, xây Phát triển rừng Trung ương và địa phương; 
dựng, ban hành và thực thi chính sách kinh tế - Số liệu tài chính hàng năm về cơ cấu 
đối với ngành Lâm nghiệp ở Việt Nam; chuyển nguồn thu và chi của các bên liên quan về 
hướng tiếp cận hoàn toàn dựa vào nguồn ngân DVMTR; 
sách nhà nước theo truyền thống sang tăng - Các văn bản và chính sách liên quan về 
cường huy động các nguồn vốn đầu tư ngoài DVMTR. 
ngân sách nhà nước, nguồn vốn xã hội cho III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 
phát triển ngành. Lần đầu tiên, một chính sách 3.1. Tình hình thực hiện chính sách chi trả 
kinh tế mới trong Lâm nghiệp được thiết lập, dịch vụ môi trường rừng ở Việt Nam 
vận hành ở tầm quy mô quốc gia, được các 3.1.1. Những kết quả chủ yếu trong thực hiện 
cấp, các ngành và người dân địa phương rất chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng 
ủng hộ; có tác động lan toả, tạo ra hiệu ứng Ngày 10/4/2008, Thủ tướng Chính Phủ ban 
tích cực, phù hợp với quy luật của nền kinh tế hành quyết định 380/QĐ-TTg, về thí điểm 
thị trường, mang lại động lực, lợi ích chung chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng tại 
cho cộng đồng; tạo ra mối quan hệ chặt chẽ tỉnh Sơn La và Lâm Đồng. Thông qua Quyết 
giữa các chủ rừng trong vai trò là bên cung ứng định thí điểm này, một cơ chế tài chính giữa 
dịch vụ với các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh người cung ứng DVMTR và người sử dụng 
doanh hưởng lợi từ môi trường rừng (cơ sở DVMTR ủy thác qua Quỹ Bảo vệ và Phát triển 
198 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1-2018 
 Kinh tế & Chính sách 
rừng được hình thành và được Chính phủ, các vụ du lịch: 1% - 2% tổng doanh thu trong kỳ. 
bên liên quan đánh giá cao về hiệu quả mang lại. Từ năm 2011 đến nay, Quỹ Bảo vệ và Phát 
 Ngày 24/9/2010, Chính phủ đã ban hành triển rừng các cấp với vai trò là tổ chức nhận 
Nghị định số 99/2010/NĐ-CP về chính sách uỷ thác, kết nối giữa các bên cung ứng và sử 
chi trả DVMTR có hiệu lực từ ngày dụng dịch vụ đã đàm phán, ký được 474 hợp 
01/01/2011. Ba loại DVMTR đã thực hiện chi đồng uỷ thác chi trả DVMTR. 
trả từ năm 2011 đến nay, gồm: (1) Dịch vụ bảo Tổng thu tiền DVMTR toàn quốc đến 
vệ đất, hạn chế xói mòn, bồi lắng lòng hồ, lòng 30/12/2016 là 6.510,6 tỷ đồng; cơ cấu thu như sau: 
sông, lòng suối; (2) Dịch vụ điều tiết và duy trì - Theo cấp quản lý: Quỹ Trung ương thu 
nguồn nước cho sản xuất và đời sống xã hội; 4.768,5 tỷ đồng (chiếm 73,2%), Quỹ tỉnh thu 
(3) Dịch vụ bảo vệ cảnh quan tự nhiên và bảo 1.742,2 tỷ đồng (chiếm 26,8%). 
tồn đa dạng sinh học của các hệ sinh thái rừng - Theo loại dịch vụ: Thu từ cơ sở sản xuất 
phục vụ cho dịch vụ du lịch, cụ thể: Các nhà thủy điện là 6.318,4 tỷ đồng (chiếm 97,04%), 
máy thủy điện chi trả cho dịch vụ bảo vệ đất, thu từ cơ sở sản xuất và cung ứng nước sạch là 
hạn chế xói mòn, bồi lắng lòng hồ, lòng sông, 178,4 tỷ đồng (chiếm 2,73%), thu từ dịch vụ 
lòng suối: 20 đồng/kwh điện thương phẩm; du lịch là 13,868 tỷ đồng (chiếm 0,23%). 
Các cơ sở cung ứng nước sạch chi trả cho dịch - Theo thời gian: Năm 2011 thu 282,928 tỷ 
vụ điều tiết và duy trì nguồn nước cho sản xuất đồng, năm 2012 thu 1.183,915 tỷ đồng, năm 
và đời sống xã hội: 40 đồng/m3 nước thương 2013 thu 1.096,389 tỷ đồng, năm 2014 thu 
phẩm; Các cơ sở kinh doanh du lịch có sử 1.335,013 tỷ đồng, năm 2015 thu 1.327,779 tỷ 
dụng môi trường rừng chi trả cho dịch vụ bảo đồng, năm 2016 thu 1.284,66 tỷ đồng, năm 
vệ cảnh quan tự nhiên và bảo tồn đa dạng sinh 2017 dự kiến khoảng 1.700 tỷ đồng. 
học của các hệ sinh thái rừng phục vụ cho dịch 
 1.700,00
 1.335,013 1.327,779 1.284,660
 1.183,915
 1.096,389
 282,928
 Năm 2011 Năm 2012 Năm 2013 Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Ước 2017
 ĐVT: Tỷ đồng 
 Hình 01. Nguồn thu dịch vụ môi trường rừng qua các năm 
 Việc thực hiện chính sách chi trả DVMTR phạm và diện tích rừng bị thiệt hại trong toàn 
trong thời gian qua đã góp phần: quốc. Cải thiện thu nhập cho trên 500 ngàn hộ 
 Nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ cho hơn dân sống trong và gần rừng, phần lớn họ là 
5,875 triệu ha rừng, chiếm 44% tổng diện tích đồng bào dân tộc thiểu số nghèo tham gia nhận 
rừng toàn quốc, góp phần làm giảm số vụ vi khoán bảo vệ rừng; mức chi trả bình quân 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1-2018 199
 Kinh tế & Chính sách 
chung cả nước khoảng trên 2 triệu cấp đầy đủ, kịp thời và công khai các thông tin 
đồng/hộ/năm, góp phần tạo sinh kế ổn định và cho các bên quan tâm tới chính sách. 
nâng cao đời sống. Thúc đẩy xã hội hóa nghề 3.2. Bối cảnh thực thi chính sách chi trả 
rừng, giải quyết một phần khó khăn về kinh dịch vụ môi trường rừng trong thời gian tới 
phí hoạt động quản lý, bảo vệ rừng cho các chủ 3.2.1. Những thay đổi trong hệ thống chính 
rừng trong bối cảnh phải dừng khai thác chính sách có liên quan 
gỗ từ rừng tự nhiên và bổ sung kinh phí đáng Nhận thức rõ được một số bất cập, tồn tại 
kể cho các Ban quản lý rừng, chủ rừng tổ chức nêu trên, trong thời gian qua, Bộ Nông nghiệp 
và các Vườn quốc gia, Khu bảo tồn, trong đó: và Phát triển nông thôn đã tham mưu cho 
208 Ban quản lý rừng đặc dụng và phòng hộ; Chính phủ ban hành Nghị định số 
81 Công ty Lâm nghiệp; 467 UBND cấp xã; 147/2016/NĐ-CP ngày 02/11/2016 về sửa đổi 
195 chủ rừng khác là các đơn vị công an, bộ bổ sung một số điều của Nghị định số 
đội, doanh nghiệp và trung tâm nghiên cứu; 99/2010/NĐ-CP, ngày 24/9/2010 về chính sách 
115.138 chủ rừng là cá nhân, hộ gia đình, cộng chi trả DVMTR. Theo đó, lần điều chỉnh giá 
đồng. Ngoài ra, việc thực hiện chính sách đã điện bán lẻ bình quân đầu tiên tính từ thời điểm 
tạo ra nguồn tài chính bền vững, giảm áp lực 01/01/2017 cho phép đơn giá tiền DVMTR đối 
chi ngân sách nhà nước; trong giai đoạn 5 năm, với các nhà máy thủy điện sẽ được tăng từ 20 
từ 2011 đến 2015, tiền DVMTR đóng góp đ/kwh lên 36 đ/kwh điện thương phẩm; đối với 
khoảng trên 20% tổng mức đầu tư cho ngành các nhà máy cung ứng nước sạch, đơn giá sẽ 
Lâm nghiệp. tăng từ 40 đồng/m3 lên 52 đồng/m3 nước sạch. 
3.1.2. Những tồn tại hạn chế trong thực hiện Ngày 15/11/2017 vừa qua, Quốc Hội đã 
chính sách chi trả dich vụ môi trường rừng thông qua Luật Lâm nghiệp với tổng số 12 
 Những kết quả trên rất ấn tượng, tuy nhiên chương, 108 điều, trong đó dành hẳn một mục 
trong quá trình triển khai thực hiện chính sách trong Chương VI, từ Điều 61 đến Điều 65 quy 
cũng còn không ít những tồn tại và hạn chế, cụ định về dịch vụ môi trường rừng. Việc thể chế 
thể như: hoá các quy định này trong Luật Lâm nghiệp 
 - Nguồn thu và đối tượng thu còn hạn chế, đã thiết lập khuôn khổ pháp lý vững chắc, tạo 
mức thu còn thấp so với tiềm năng; một số quy điều kiện cho các văn bản hướng dẫn thi hành 
định đối với cơ sở du lịch, công nghiệp, thủy Luật sớm được ban hành đi vào thực tiễn. Theo 
sản và cơ sở sử dụng dịch vụ hấp thụ các bon quy định của Luật, ngoài các đối tượng đã 
chưa được hướng dẫn cụ thể. được cụ thể hoá trong Nghị định số 
 - Nguồn thu toàn quốc lớn, nhưng mức chi 99/2010/NĐ-CP trước đây, Điều 63 của Luật 
cho từng chủ rừng còn chưa cao; người làm quy định cụ thể: Tổ chức, cá nhân có hoạt động 
nghề rừng chưa sống được bằng nghề rừng, sản xuất kinh doanh gây phát thải khí nhà kính 
chưa thực sự yên tâm để bảo vệ, phát triển rừng. lớn phải trả tiền dịch vụ về hấp thụ và lưu giữ 
 - Ý thức chấp hành chính sách chi trả các bon của rừng và các đối tượng khác theo 
DVMTR ở một số đơn vị sử dụng dịch vụ còn quy định của pháp luật. Cũng tại Điều 63 của 
chưa nghiêm túc; vẫn còn một số đơn vị trì Luật, Quốc hội giao Chính phủ quy định chi 
hoãn, chậm thực hiện nghĩa vụ chi trả theo cam tiết về đối tượng, hình thức chi trả, mức chi trả 
kết trong hợp đồng. DVMTR và điều chỉnh, miễn giảm mức chi trả 
 - Hệ thống quy định, hướng dẫn về tiêu chí, DVMTR; quản lý sử dụng tiền DVMTR. 
chế độ báo cáo giám sát, đánh giá còn chưa cụ Như vậy, với việc sửa đổi, nâng mức chi trả 
thể, thống nhất; do vậy, chưa đảm bảo cung đối với cơ sở thủy điện, nước sạch theo quy 
200 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1-2018 
 Kinh tế & Chính sách 
định tại Nghị định số 147/2016/NĐ-CP của hoàn thiện các điều kiện sẵn sàng thực thi 
Chính phủ và việc bổ sung, cụ thể hóa một số REDD+ theo quy định, hướng dẫn của Uỷ ban 
đối tượng sử dụng dịch vụ trong Luật Lâm liên chính phủ Công ước khung của Liên hợp 
nghiệp mới được Quốc hội Khoá XIV, Kỳ họp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC). 
thứ tư thông qua, trong thời gian tới nguồn thu 3.3. Giải pháp hoàn thiện công tác thực thi 
từ DVMTR sẽ tăng lên khoảng 2.000 - 2.500 tỷ chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng 
đồng/năm, qua đó tiếp tục khẳng định, nâng ở Việt Nam 
cao vai trò, giá trị của rừng; góp phần bảo vệ, - Tổ chức tuyên truyền, phổ biến nội dung 
phát triển rừng bền vững; đóng góp vào công Nghị định 147/2016/NĐ-CP, ngày 02/11/2016 
cuộc xóa đói, giảm nghèo, nâng cao thu nhập, của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều 
cải thiện đời sống của đồng bào sống trong và của Nghị định số 99/2010/NĐ-CP, ngày 
gần rừng gắn liền với phát triển nông thôn mới 24/9/2010 của Chính phủ về chính sách chi trả 
ở các khu vực miền núi. dịch vụ môi trường rừng cho các bên cung 
3.2.2. Tiềm năng hợp tác quốc tế về lĩnh vực ứng, bên sử dụng dịch vụ môi trường rừng và 
dịch vụ môi trường rừng đối tượng liên quan. 
 Song song với việc thực thi các cơ chế, - Tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành 
chính sách trong nước, hiện nay ngành Lâm đảm bảo thu đúng, thu đủ các loại dịch vụ đã 
nghiệp Việt Nam đã và đang tích cực, chủ quy định đối tượng thu, mức thu; kịp thời xử 
động hưởng ứng các sáng kiến quốc tế, kết nối, lý, tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc phát 
gia nhập thị trường mua bán tín chỉ các bon sinh ở địa phương. 
thông qua các chương trình, dự án “Giảm phát - Đôn đốc các đơn vị thực hiện nghiêm túc 
thải khí nhà kính thông qua hạn chế mất và suy việc thu nộp tiền DVMTR và các khoản đóng 
thoái rừng; bảo tồn, nâng cao trữ lượng các góp bắt buộc theo quy định. 
bon và quản lý bền vững tài nguyên rừng” (gọi - Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát 
tắt là REDD+). Dự kiến cuối năm 2017, Việt thực hiện chính sách chi trả DVMTR; giải 
Nam sẽ trình Quỹ đối tác các bon trong Lâm ngân tiền DVMTR kịp thời, đầy đủ. 
nghiệp (FCPF/WB) văn kiện Dự án giảm phát IV. KẾT LUẬN 
thải thông qua nỗ lực giảm mất rừng và suy Chi trả DVMTR là một chính sách đột phá 
thoái rừng vùng Bắc Trung Bộ, tại 6 tỉnh gồm: của ngành Lâm nghiệp trong việc huy động các 
Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, nguồn vốn đầu từ ngoài ngân sách nhà nước, 
Quảng Trị và Thừa Thiên Huế. Theo tính toán, nguồn vốn xã hội cho bảo vệ và phát triển rừng. 
việc thực hiện dự án này sẽ góp phần giảm hơn Chính sách chi trả DVMTR được triển khai trên 
24 triệu tấn các bon; trong đó phía FCPF/WB cả nước từ năm 2011, đã thu được nhiều thành 
dự kiến cam kết mua 10,3 triệu tấn với tổng quả to lớn, góp phần quản lý, bảo vệ hơn 5,875 
kinh phí khoảng 51,5 triệu USD. triệu ha rừng, thúc đẩy xã hội hóa nghề rừng, 
 Ngoài ra, một kênh huy động tiềm năng, rất giảm áp lực chi ngân sách nhà nước. Tổng nguồn 
cạnh tranh, Việt Nam có thể tranh thủ tham gia thu DVMTR đến hết năm 2016 là 6.510,6 tỷ từ 3 
vào Chương trình thí điểm chi trả dựa trên kết nhóm đối tượng sử dụng dịch vụ. Trong đó, phần 
quả của Quỹ Khí hậu xanh (GCF) với giá mua lớn nguồn thu là từ các cơ sở sản xuất thủy điện 
5 USD/tấn CO2 và tổng kinh phí cam kết dành (97,04%), nguồn thu từ cơ sở sản xuất nước sạch 
cho các dự án thí điểm khoảng 500 triệu USD. chiếm 2,73%, nguồn thu từ du lịch chiếm 0,23%. 
Để làm được điều này, trong giai đoạn từ nay Trong giai đoạn sắp tới, chính sách chi trả 
đến năm 2020, Việt Nam cần khẩn trương DVMTR sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả hơn 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1-2018 201
 Kinh tế & Chính sách 
nữa, mức thu DVMTR được điều chỉnh tăng TÀI LIỆU THAM KHẢO 
lên theo Nghị định 147/2016/NĐ-CP, Luật 1. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2017). 
Lâm nghiệp ban hành bổ sung các điều khoản Báo cáo trình bày tại Hội nghị phát triển dịch vụ môi 
 trường rừng bền vững, tháng 3/2017. 
quy định về dịch vụ môi trường rừng. Nguồn 2. Quốc hội Khóa XIV, Kỳ họp thứ tư (2017). Hồ 
thu từ DVMTR sẽ tiếp tục tăng lên, góp phần sơ Dự án Luật Lâm nghiệp, tháng 11/2017. 
nâng cao vai trò và giá trị của rừng, xóa đói 3. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2017). 
 Văn kiện Dự án giảm phát thải thông qua nỗ lực giảm 
giảm nghèo và quản lý hiệu quả tài nguyên 
 mất rừng và suy thoái rừng vùng Bắc Trung Bộ. Tài liệu 
rừng. Ngoài ra, với việc tích cực tham gia thị trình bày tại Hội thảo tháng 11/2017, Đà Nẵng. 
trường mua bán tín chỉ các bon, sẽ mở ra tiềm 4. Quỹ Khí hậu xanh (GCF) (2017). Quyết định 
năng rất lớn cho Việt Nam trong việc nâng cao GCF/B.18/23 ngày 22/10/2017 của Hội đồng quản lý 
 Quỹ tại phiên họp thứ 18 họp từ ngày 30/9 đến ngày 
nguồn thu từ DVMTR. 02/10/2017, trang 8. 
 PAYMENTS FOR FOREST ENVIRONMENTAL SERVICES 
 IN VIETNAM: SITUATION AND SOLUTION 
 Pham Hong Luong 
 Vietnam Administration of Forestry 
 This paper presents a summary of the results of implementation of Payment for Forest Environmental Services 
 (PFES) policy in Vietnam under Decree 99/2010/ ND-CP. Using secondary data sources, the article 
 summarizes the results of implementing PFES policy from 2011 to 2016. After 6 years of implementation, total 
 FES revenue is 6,510.6 billion VND coming from three service users: hydropower plants, clean water supply 
 and tourism business. Of which, most of the revenues come from hydropower plants (97.04%). PFES policy 
 has contributed to effective management and protection of 5.875 million ha of forests, contributing to poverty 
 reduction and promoting the socialization of forestry. In the coming period, revenues from forest environmental 
 services will continue to increase and more diversify, as the fee of payment for forest environmental services is 
 adjusted in accordance with Decree 147/2016/NĐ-CP and participation in carbon creditstrading markets. 
 Keywords: Forest environmental services, payments, policy. 
 Ngày nhận bài : 27/11/2017 
 Ngày phản biện : 25/12/2017 
 Ngày quyết định đăng : 02/01/2018 
202 TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1-2018