Cạnh tranh kinh tế Mỹ - Trung trong năm đầu đại dịch Covid-19 (2020) và hàm ý chính sách cho Việt Nam

n nền kinh tế, McCorriston & Sheldon 
(2019) cho rằng trong ngắn hạn đến năm 2018, người tiêu dùng và doanh nghiệp nhập khẩu thiệt 
hại USD 68,8 tỷ; doanh nghiệp xuất khẩu lợi USD 23 tỷ, lợi nhuận thuế quan là USD 39,4 tỷ. 
Nhìn chung thiệt hại ròng khá nhỏ - USD 6,4 tỷ chiếm 0,03% GDP của Mỹ, nhưng ý nghĩa của 
phân phối lại rất lớn. 
Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đã làm tổn hại tới các chuỗi cung ứng mà Trung Quốc 
tham gia và gián tiếp ảnh hưởng tới các quốc gia có độ mở thương mại cao cũng như tham gia 
vào nhiều chuỗi cung ứng. Thay vì tham gia đa phương, Mỹ đã lôi kéo các nước bằng các hiệp 
định song phương. Mỹ đã tái đàm phán lại NAFTA với Mexico, và Canada buộc phải tham gia 
hiệp định này. Ngoài ra, Mỹ còn ký các hiệp định thương mại khác như KORUS (the US Korea 
Free Trade Agreement) và tái đàm phán với Nhật trong khuôn khổ TPP. Nhật Bản đã nỗ lực cứu 
hiệp định TPP bằng một hiệp định thay thế là Comprehensive and Progressive Agreement for 
Trans-Pacific Partnership (CPTPP). 
Cuộc chiến thương mại đã leo thang sang cuộc chiến công nghệ khi Mỹ cấm các công ty công 
nghệ Huawei và ứng dụng như Tiktok, WeChat do lo ngại bảo mật thông tin cho người dùng. 
Cuộc chiến giữa Mỹ và Trung Quốc đã diễn ra trên khắp các lĩnh vực như thương mại, công 
nghệ, hay sở hữu trí tuệ. Dù vậy, thế giới chưa chuẩn bị cho tình huống xuất hiện hai khối với các 
nguyên tắc thương mại, tài chính khác biệt. 
3. CẠNH TRANH MỸ - TRUNG TRONG ĐẠI DỊCH COVID-19
Đại dịch Covid 19 đã đẩy các nước trên toàn cầu vào cuộc khủng hoảng toàn diện về kinh tế, 
y tế, an ninh chiến lược và cả khủng hoảng tâm lý. Cả Mỹ và Trung Quốc đều đổ lỗi cho nhau 
về nguyên nhân gây ra đại dịch. Dịch Covid 19 đã đẩy nền kinh tế Mỹ vào cơn suy thoái tồi tệ, 
gây ra cuộc khủng hoảng y tế tồi tệ chỉ sau dịch cúm năm 1918, và buộc Mỹ phải đóng cửa biên 
giới đất nước. 
3.1. Cạnh tranh Mỹ - Trung trở nên sâu sắc hơn
Đại dịch COVID-19 xảy ra vào đầu 2020 đã khiến các hoạt động thương mại bị đình trệ và 
¾ giá trị thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc chưa được thực hiện (xem hình 3). 
Đại dịch COVID-19 đã đẩy nước Mỹ vào tình trạng suy thoái kinh tế mạnh nhất mà lịch sử đã 
ghi nhận với hơn 40 triệu (15%) việc làm bị mất từ giữa tháng 3 đến cuối tháng 5/2020. Sự mất 
lòng tin vào thương mại quốc tế đó vẫn là kim chỉ nam định hình chính sách an ninh kinh tế của 
Trump. Tại Nhà Trắng ngày 15 tháng 5 năm 2020, Trump tuyên bố: “Những loại vắc-xin mà 
chúng ta sẽ tập trung vào và sản xuất, tất cả chúng sẽ được sản xuất ngay tại Mỹ.” Như vậy, an 
ninh y tế đã thúc đẩy việc thực hiện an ninh kinh tế. Hơn nữa, chính quyền Trump lấy vấn đề an 
ninh y tế như một lý do để nâng các rào cản thương mại đã được áp đặt trong ba năm trước đây 
lên cao hơn nữa cùng với việc thúc giục các công ty Mỹ quay trở lại Mỹ. Trump đã cấm vận xuất 
cảng vật dụng y tế của Mỹ sang các nước đồng minh đối tác. Chính sách đảm bảo an ninh kinh 
tế được thúc đẩy như một biện pháp khẩn cấp bảo vệ sức khỏe, nhưng vẫn được duy trì như một 
chính sách sau tình trạng khẩn cấp vì dịch bệnh. Trong dịch bệnh COVID-19, các quốc gia đã 
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
186
lựa chọn tự lực mà không hợp tác chia sẻ nguồn lực để cùng sản xuất vắc-xin đã cho thấy giá trị 
của chủ nghĩa đa phương đã bị xói mòn và chủ nghĩa dân tộc lên ngôi. Đại dịch COVID-19 xuất 
hiện đã khiến cho thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 không thể thực hiện. Phần lớn 
khối lượng công việc vẫn chưa được thực hiện theo Hình 3 nên thỏa thuận thương mại giai đoạn 
2 chưa được tiến hành. 
Hình 3. Thực hiện thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1
Như vậy, dưới lăng kính bảo vệ việc làm cho người lao động trong lĩnh vực chế tạo, bảo vệ 
an ninh thương mại thì thương chiến Mỹ - Trung là một hành động tự vệ an ninh kinh tế của 
chính phủ Mỹ và đã có một phần hiệu quả, tuy vẫn chưa thể đánh giá kết quả cuối cùng của cuộc 
thương chiến này.
3.2. Cạnh tranh Mỹ - Trung trở nên phức tạp hơn
Khủng hoảng COVID-19 xuất hiện và bùng nổ trên toàn thế giới từ đầu năm 2020 với ảnh 
hưởng sâu rộng tới nền kinh tế thế giới. Tác động của cuộc khủng hoảng này trở nên khó lường 
khi biến thể của SARS-CoV-2 xuất hiện đã khiến cho nhiều quốc gia phải đóng cửa trở lại. Đại 
dịch đang là thách thức to lớn đối với vị thế dẫn dắt toàn cầu của Mỹ. Cạnh tranh Mỹ - Trung 
trong đại dịch đã trở nên phức tạp hơn khi không còn là cuộc chiến song phương mà kéo theo 
các quốc gia khác vào cuộc chiến này (Úc, Đài Loan), chuỗi cung ứng toàn cầu cũng được định 
hình lại với ưu tiên an ninh trước lợi nhuận, và cuộc thương chiến leo thang sang lĩnh vực công 
nghệ, tài chính và đầu tư.
Cạnh tranh Mỹ - Trung kéo thêm các quốc gia khác vào vòng chiến: Trung Quốc ngăn chặn 
hàng hóa của Úc xuất khẩu sang Trung Quốc, bao gồm tôm hùm, than, thịt bò, gỗ và áp thuế 
212% lên rượu vang sau khi Úc đứng về phía Mỹ yêu cầu điều tra về nguồn gốc của virus corona. 
Trung Quốc cũng đã dừng nhập khẩu dứa của Đài Loan giữa căng thẳng thương chiến.
Các quốc gia thay đổi ưu tiên khi tham gia chuỗi cung ứng: Đại dịch đã khiến các quốc gia 
rơi vào khủng hoảng toàn diện, tuy các nền kinh tế vẫn còn các liên kết trong chuỗi cung ứng, 
nhưng do quá trình hồi phục của các quốc gia khác nhau nên các chuỗi này vẫn bị đứt gãy. Hệ 
thống kinh tế vốn phụ thuộc vào sản xuất toàn cầu và các chuỗi cung ứng dài đang dần trở nên 
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
ỨNG PHÓ VÀ VƯỢT QUA ĐẠI DỊCH COVID-19, HƯỚNG TỚI PHỤC HỒI VÀ PHÁT TRIỂN
187
rời rạc hơn. Cơ sở hậu cần của nền kinh tế thế giới bị đứt gãy khi các quốc gia đóng cửa biên 
giới. Một thế giới phân mảnh hơn đang xuất hiện. Các quốc gia tìm cách đưa những cơ sở sản 
xuất quan trọng về nước. Đây không phải là một sự rút lui khỏi nền kinh tế toàn cầu mà là một sự 
chuyển hướng trong từng khu vực và các doanh nghiệp sẽ đặt ưu tiên an toàn lên trên lợi nhuận 
ngắn hạn. Sản xuất trong lĩnh vực vật tư y tế và các lĩnh vực thiết yếu khác sẽ được quan tâm như 
một vấn đề an ninh quốc gia. Các quốc gia trên thế giới sẽ không thể để việc sản xuất vật tư y tế 
thiết yếu chỉ tập trung ở Trung Quốc - hoặc bất kỳ một quốc gia nào khác. Đại dịch COVID-19 
cũng là cột mốc cho sự tháo chạy của các công ty nước ngoài ra khỏi Trung Quốc. Mỹ, Nhật đã 
đưa ra các chính sách khuyến khích các công ty Mỹ có trụ sở tại Trung Quốc hồi hương.
Thương chiến đã leo thang sang lĩnh vực công nghệ tài chính và đầu tư: Tháng 12 năm 2018, 
CFO của Huawei, bà Mạnh Vãn Chu, bị giữ lại ở Canada theo yêu cầu của Mỹ. Úc cũng loại trừ 
Huawei khỏi mạng 5G, đồng thời ban hành luật chặn các hành vi can thiệp của nước ngoài vào 
chính trị quốc gia. Tháng 5 năm 2019, Mỹ coi Huawei là mối đe dọa an ninh quốc gia, và đến 
tháng 5 năm 2020, Mỹ cấm các công ty sản xuất chip sử dụng công nghệ Mỹ bán cho Huawei. 
Tháng 7 năm 2020, Anh và Singapore cấm sử dụng 5G của Huawei do lo ngại an ninh quốc gia. 
Tháng 8 năm 2020, Mỹ cũng cấm TikTok, WeChat với cùng lý do. Tháng 3 năm 2021, 5 công ty 
Trung Quốc cũng bị Mỹ liệt vào danh sách đe dọa an ninh quốc gia theo Luật Mạng lưới Truyền 
thông An toàn và Tin cậy 2109 là Huawei, ZTE, Hytera, Dahua và Tập đoàn Công nghệ kỹ thuật 
số Hangzhou Hikvision. Ngoài ra, chính quyền Trump cũng đã yêu cầu điều tra tính minh bạch 
của các công ty Trung Quốc trên thị trường chứng khoán, điều tra các khoản tài trợ của Trung 
Quốc vào các trường đại học hay cơ sở văn hóa. 
Trung Quốc tận dụng được lợi thế trong đại dịch: Trung Quốc là công xưởng thế giới nên 
các loại thiết bị, công cụ, vật tư, vật liệu y tế (thuốc kháng sinh) đều được sản xuất tại Trung 
Quốc. Thế giới phụ thuộc vào Trung Quốc để chống dịch. Trung Quốc sản xuất khoảng một nửa 
số khẩu trang N95 cho nhân viên y tế. Ngoại giao y tế của Trung Quốc được đẩy mạnh khi nước 
này hỗ trợ vật tư y tế như khẩu trang, máy thở và thuốc men cho các nước khác như Ý (1.000 
máy thở, hai triệu khẩu trang, 100.000 mặt nạ phòng độc, 20.000 bộ quần áo bảo hộ và 50.000 
bộ xét nghiệm); Iran (250.000 khẩu trang), Serbia và các nước châu Phi. Trung Quốc đã thành 
công ký kết Hiệp định quan hệ đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) vào tháng 11 năm 2020. 
Đây là một cơ chế đa phương do Trung Quốc lãnh đạo tại châu Á. Hiệp định đầu tư toàn diện 
(CAI - Comprehensive Agreement on Investment) giữa châu Âu với Trung Quốc cũng đã được 
ký kết vào tháng 12 năm 2020. 
Như vậy, đại dịch COVID-19 đã đẩy nhanh quá trình thay đổi vị thế quốc gia giữa Mỹ và 
Trung Quốc. Đại dịch COVID-19 cho thấy Mỹ thiếu chuẩn bị trước thách thức này và có xu 
hướng hợp tác song phương thay vì đa phương. Đại dịch này cũng cho thấy các quốc gia đặt ưu 
tiên an ninh quốc gia lên trên lợi ích kinh tế và giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong các chuỗi 
cung ứng cũng như dòng đầu tư. 
3.3. Việt Nam trong thương chiến Mỹ - Trung
Năm 2020 là năm mà Việt Nam đạt được sự thừa nhận của thế giới như một quốc gia thành 
công trong hạn chế dịch bệnh và duy trì được tốc độ tăng trưởng dương (IMF 2021). Việt Nam 
được dự báo có thể vượt Đài Loan vào năm 2035 nếu duy trì được tốc độ tăng trưởng 6% cho 
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
188
tới năm này (Uehara, 2020). Mỹ đã trở thành bạn hàng thương mại lớn nhất của Việt Nam trước 
Trung Quốc trong năm 2020. Theo đánh giá của Nikkei thì Việt Nam là một trong những nước 
được hưởng lợi nhiều nhất từ thương chiến Mỹ - Trung. Theo báo này thì chính sách hỗ trợ sản 
xuất của Mỹ đang gián tiếp có lợi cho Việt Nam, dự án LinkSME với trị giá 22 triệu USD được 
USAID tài trợ đã kết nối các công ty nhập hàng từ Việt Nam thay cho Trung Quốc (VCCI, 2020). 
Xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đã tăng trong giai đoạn này. 
Hình 3. Xuất khẩu đến Mỹ trong giai đoạn thương chiến
Nguồn: Saigon Times Online (06/11/2020)
Việt Nam đã xuất khẩu được 6,4 tỷ USD trong giai đoạn thương chiến Mỹ - Trung (theo 
Hình 2), do được lựa chọn như là một trong những quốc gia thay thế Trung Quốc trong các lĩnh 
vực như may mặc, giầy da, đồ nội thất, và thậm chí là công nghệ điện tử. Dù vậy, dịch bệnh 
COVID-19 đã xóa đi những nỗ lực này và đẩy tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong 6 tháng 
đầu 2020 xuống dưới 2%.
Chưa có đánh giá về tác động đến việc làm tại Việt Nam từ thương chiến Mỹ - Trung, nhưng 
với kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ tăng cùng dòng đầu tư đang chuyển về Việt Nam thì tác động 
đến việc làm tại Việt Nam là tích cực. Theo đánh giá của ILO, khu vực dịch vụ của Việt Nam 
chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19 nặng nhất, tới 72% việc làm, sau đó là lĩnh vực xây dựng 
68%, và nông nghiệp, ngư nghiệp 25% với tổng số việc làm bị mất khoảng 2 triệu (ILO, 2020). 
Theo MOLISA (2020), Nhà nước đã thông qua gói cứu trợ 18 nghìn tỷ để hỗ trợ người dân trong 
đại dịch. 
Chính phủ Việt Nam đã có những biện pháp đối phó với những biến động kinh tế như đổi nguy 
thành cơ trong thương chiến Mỹ - Trung, hay phòng vệ ngay từ đầu trong đại dịch COVID-19. 
Các biện pháp của Việt Nam trong đảm bảo an ninh kinh tế đã được ghi nhận và đánh giá cao.
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
ỨNG PHÓ VÀ VƯỢT QUA ĐẠI DỊCH COVID-19, HƯỚNG TỚI PHỤC HỒI VÀ PHÁT TRIỂN
189
4. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH CHO VIỆT NAM 
Cuộc chiến cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc không biểu hiện cụ thể trên bất kỳ lĩnh vực rõ 
rệt nào, mà là một sự cạnh tranh toàn diện. Động lực tăng trưởng trong những năm tới phụ thuộc 
vào các nền kinh tế mới nổi năng động và Đông Nam Á là một trong những khu vực năng động 
nhất. Đại dịch COVID-19 đang tạo cơ hội cho Trung Quốc khi là nền kinh tế lớn duy nhất đạt 
được mức tăng trưởng dương và dự báo có thể đạt mức tăng trưởng 6% trong năm 2021. Đông 
Nam Á đang dần trở thành điểm nóng phức tạp, một mặt trận cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc. 
Đông Nam Á có giá trị quan trọng chiến lược với Trung Quốc, là cánh cửa của tuyến đường 
thương mại vận chuyển dầu và vật liệu tới Trung Quốc và đưa hàng hóa thành phẩm đi các nơi. 
Biển Đông đang là tuyến đường vận chuyển tấp nập và là một mắt xích quan trọng trong Sáng 
kiến Vành đai và Con đường. Đại dịch COVID-19 chưa đi qua và xu hướng đối đầu Mỹ - Trung 
sẽ còn tiếp tục nóng bỏng. 
Tại Đông Nam Á, Trung Quốc đang là bạn hàng thương mại lớn nhất và là nhà đầu tư lớn hơn 
Mỹ của các quốc gia nơi này, nhưng riêng Việt Nam trong năm 2020, Mỹ đã vượt Trung Quốc 
trở thành bạn hàng lớn nhất của Việt Nam. Các quốc gia Đông Nam Á nói chung và Việt Nam 
nói riêng đều tránh phải chọn phe giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng các quốc gia trong khu vực 
cần xây dựng những chính sách/cơ chế giảm thiểu thiệt hại từ sự đối đầu giữa hai cường quốc. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Cozzolino, A. (2018, Apr). Trumpism as nationalist neoliberalism . A critical enquiry into 
Donald Trump’s political economy. Inter disciplinary Political Studies. Issue 4(1).
2. Deepak, B. R. (2014, December 04). “One Belt One Road”: China at the Centre of the Global 
Geopolitics and Geo-economics? South Asia Analysis Group.
3. ILO (2020). COVID-19 and the labor market in Viet Nam.
4. IMF (2020). World Economic Outlook Update, June 2020
5. Kaye, D. (2017, August 16). Stealth Multilateralism. Foreign Affairs.
6. Kreutz. A (2020, Apr). Globalized Authoritarianism: The Expansion of the Chinese 
Surveillance Apparatus. E-International Relations
7. McCorriston & Sheldon (2019, Sep). Economic Nationalism: US Trade Policy VS. BREXIT. 
Ohio State Business Law Journal.
8. Molisa (2020), Reports #70 &89/BC-LDTBXH. 
9. Moschella, D & Atkinson. R. D. (2020), Competing With China: A Strategic Framework. 
Information Technology & Innovation Foundation, August.
10. Odgaard, L. (2013), Peaceful coexistence strategy and China’s Diplomatic Power, The 
Chinese Journal of International Politics, 6(3).
11. Pillsbury, M. (2015), The Hundred Year Marathon: China’s Secret Strategy to Replace 
America, Henry Holt and Company, New York.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
190
12. Saigon Times Online (06/11/2020), Từ căng thẳng Mỹ - Trung, chuỗi cung ứng mới dần lộ diện.
13. Shambaugh, D. (2011), China goes Global: Understanding the Global impact of China, 
China-US Focus, Political Development, March 11.
14. Thomas J. Christensen (2006), Fostering Stability or Creating a Monster? The Rise of China 
and U.S. Policy Toward East Asia, International Security, Vol. 31, No. 1.
15. Uehara. M. et al. (2020). Asia in the coronavirus disaster: Which countries are emerging? 
China overtakes U.S. in 2028-29. Japan Center for Economic Research. 
16. US Department of Commerce, Bureau of Economic Analysis (2020, Jun). International 
Trade in Goods and Services.
17. US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics. Current Employment Statistics-CES 
(National).
18. VCCI. (30/10/2020). Nikkei: Việt Nam hưởng lợi nhiều nhất từ chiến tranh thương mại 
Mỹ - Trung! 
19. Williams, A. (2020, June 18), Top Trade Official Says US Will Seek ‘Broader Reset’ of WTO 
Tariffs, Financial Times.