Cảnh quan rừng trong sự biến đổi và diễn thế nhân tác các cảnh quan tự nhiên - nhân sinh ở Yên Bái
Hiện nay ảnh hưởng của con người ñến tự nhiên là vô cùng lớn lao. Có thể nói,
không có nơi nào, không có thành phần tự nhiên nào còn giữ ñược những ñặc ñiểm
tự nhiên nguyên thủy của nó. ðiều này càng thể hiện rõ ở một ñất nước có mật ñộ
dân số cao như ở nước ta. Bởi vậy theo chúng tôi, có thể gọi các cảnh quan ở nước
ta là cảnh quan tự nhiên - nhân sinh (TN-NS), loại cảnh quan ñược hình thành do kết
quả tương tác giữa con người với tự nhiên, trong ñó con người ñóng vai trò rất lớn
trong việc thành tạo và biến ñổi của cảnh quan.
Cũng như cảnh quan tự nhiên, cảnh quan TN-NS có mức ñộ bền vững nhất
ñịnh trong quá trình vận ñộng, biến ñổi theo thời gian. Tuy nhiên ở nhiều khía cạnh,
loại cảnh quan này có mức ñộ nhạy cảm cao hơn khi chịu những tác ñộng khác nhau
của môi trường ñể tạo nên những diễn thế khác nhau trong quá trình phát triển.
Yên Bái là một tỉnh miền núi ở vùng tây bắc nước ta, có ñặc ñiểm cảnh quan
hết sức ña dạng với nhiều kiểu cảnh quan trong 6 nhóm: nhóm cảnh quan nông
nghiệp; nhóm cảnh quan rừng trồng; nhóm cảnh quan quần cư - công nghiệp; nhóm
cảnh quan trảng cỏ, trảng cây bụi, cây gỗ; nhóm cảnh quan rừng tự nhiên bảo tồn và
nhóm cảnh quan hồ ao nhân tạo.
Trong các nhóm cảnh quan này, cảnh quan rừng chiếm diện tích lớn và có vai
trò hết sức quan trọng trong sự phát triển và biến ñổi của cảnh quan TN-NS ở Yên
Bái. Bởi vậy việc nghiên cứu cảnh quan rừng trong sự biến ñổi và diễn thế nhân tác
của cảnh quan TN- NS ở ñây là hết sức quan trọng trong việc ñịnh hướng quá trình
khai thác các cảnh quan ñể phục vụ cho việc phát triển và bảo vệ môi trường.
Trang 1
Trang 2
Trang 3
Trang 4
Trang 5
Trang 6
6 trang
3580
Bạn đang xem tài liệu "Cảnh quan rừng trong sự biến đổi và diễn thế nhân tác các cảnh quan tự nhiên - nhân sinh ở Yên Bái", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
Tóm tắt nội dung tài liệu: Cảnh quan rừng trong sự biến đổi và diễn thế nhân tác các cảnh quan tự nhiên - nhân sinh ở Yên Bái
Khoa ð a lý 50 năm xây d ng và phát tri n C NH QUAN R NG TRONG S BI N ð I VÀ DI N TH NHÂN TÁC CÁC C NH QUAN T NHIÊN NHÂN SINH YÊN BÁI NGUY N ðÌNH GIANG Khoa ð a lý, Trư ng ðHSP Hà N i I. ð T V N ð Hi n nay nh hư ng c a con ngư i ñ n t nhiên là vô cùng l n lao. Có th nói, không có nơi nào, không có thành ph n t nhiên nào còn gi ñư c nh ng ñ c ñi m t nhiên nguyên th y c a nó. ði u này càng th hi n rõ m t ñ t nư c có m t ñ dân s cao như nư c ta. B i v y theo chúng tôi, có th g i các c nh quan nư c ta là c nh quan t nhiên nhân sinh (TN NS), lo i c nh quan ñư c hình thành do k t qu tương tác gi a con ngư i v i t nhiên, trong ñó con ngư i ñóng vai trò r t l n trong vi c thành t o và bi n ñ i c a c nh quan. Cũng như c nh quan t nhiên, c nh quan TN NS có m c ñ b n v ng nh t ñ nh trong quá trình v n ñ ng, bi n ñ i theo th i gian. Tuy nhiên nhi u khía c nh, lo i c nh quan này có m c ñ nh y c m cao hơn khi ch u nh ng tác ñ ng khác nhau c a môi trư ng ñ t o nên nh ng di n th khác nhau trong quá trình phát tri n. Yên Bái là m t t nh mi n núi vùng tây b c nư c ta, có ñ c ñi m c nh quan h t s c ña d ng v i nhi u ki u c nh quan trong 6 nhóm: nhóm c nh quan nông nghi p; nhóm c nh quan r ng tr ng; nhóm c nh quan qu n cư công nghi p; nhóm c nh quan tr ng c , tr ng cây b i, cây g ; nhóm c nh quan r ng t nhiên b o t n và nhóm c nh quan h ao nhân t o. Trong các nhóm c nh quan này, c nh quan r ng chi m di n tích l n và có vai trò h t s c quan tr ng trong s phát tri n và bi n ñ i c a c nh quan TN NS Yên Bái. B i v y vi c nghiên c u c nh quan r ng trong s bi n ñ i và di n th nhân tác c a c nh quan TN NS ñây là h t s c quan tr ng trong vi c ñ nh hư ng quá trình khai thác các c nh quan ñ ph c v cho vi c phát tri n và b o v môi trư ng. II. S BI N ð I C A C U TRÚC C NH QUAN T NHIÊN NHÂN SINH DO TÁC ð NG C A CON NGƯ I So v i c nh quan t nhiên, c nh quan TN NS có m c ñ bi n ñ i nhanh chóng hơn nhi u. Như ñã bi t, di n th c nh quan TN NS là di n th th sinh, có th theo hư ng ph c h i (tăng m c ñ ph c t p) ho c phá h y (theo hư ng ngư c l i). Trong ñó con ngư i có th tác ñ ng vào c nh quan ñ ñ y nhanh quá trình bi n ñ i c a chúng. M c ñ t ñi u ch nh c a c nh quan thay ñ i ngư c chi u v i m c ñ tác ñ ng c a con ngư i. Con ngư i càng tác ñ ng m nh vào c nh quan thì m c ñ t ñi u ch nh c a c nh quan càng ít. Trong các nhóm c nh quan nêu trên, m t s ñư c thay ñ i h n so v i c nh quan t nhiên nguyên th y (c nh quan nông nghi p, h 46 Nghiên c u khoa h c và ñ i m i n i dung, phương pháp gi ng d y ñ a lý th y ñi n...), cũng có nh ng c nh quan ñư c hình thành và bi n ñ i tương ñ i ch m (r ng ph c h i, r ng tr ng, tr ng c , tr ng cây b i, cây g ). Dù m c ñ nào, các c nh quan này cùng ch u tác ñ ng m nh c a con ngư i và có m c ñ nh y c m cao ñ i v i các tác ñ ng ñó. nhóm c nh quan nông nghi p, ñ ñ t ñư c năng su t cây tr ng cao, con ngư i ñã chuyên canh m t vài loài cây tr ng làm cho các m i quan h trong qu n xã sinh v t ñây ñơn ñi u và kém n ñ nh. Trong khi ñó l p ph b m t l i thay ñ i nhanh chóng: trong vòng ch m y tháng t ch có l p ph th c v t (cây tr ng) ñã tr thành m t ñ t trơ tr i. nhóm c nh quan r ng tr ng, chu kỳ thay ñ i c a c nh quan dài hơn. M c dù v n ch u s c ép l n t tác ñ ng c a con ngư i song ñây qu n xã th c v t có thành ph n ph c t p hơn v i 2 ho c 3 t ng: t ng cây g t ng c ho c t ng cây g t ng cây b i t ng c . C u trúc qu n xã sinh v t ph c t p cùng v i luân kỳ dài c a r ng làm cho các thành ph n khác c a c nh quan (khí h u, nư c, ñ t....) ñ u có s thay ñ i theo chi u hư ng c i thi n. nhóm c nh quan r ng ph c h i, tr ng c , tr ng cây b i, cây g , n u con ngư i gi m th p m c ñ tác ñ ng t i chúng thì c nh quan s ph c h i khá nhanh do v n gi ñư c ñ n ñ nh t nhiên cao c a chúng. Ch trong trư ng h p tr ng c b h y ho i tri t ñ (b ñ t nhi u l n c ng v i chăn th quá m c), l p ñ t m t b phá h y thì s ph c h i s r t ch m ch p. Còn thông thư ng thì di n th s là: tr ng c > tr ng cây b i > tr ng cây g > r ng ph c h i. S ph c h i nhanh chóng c a l p ph th c v t ñư c ti p s c thêm b i lư ng mưa cao c a Yên Bái (1500 2000mm) và v phong hóa dày c a các lo i ñá bi n ch t, ñá phi n k t tinh, ñá vôi.... III. C NH QUAN R NG TRONG DI N TH NHÂN TÁC C A C NH QUAN T NHIÊN NHÂN SINH YÊN BÁI vùng nhi t ñ i m quá trình phân h y v t ch t h u cơ di n ra nhanh chóng do ñây có nhi t ñ cao và lư ng mưa l n, tàn tích h u cơ b phân gi i r t nhanh. B i v y v t ch t h u cơ trong c nh quan tuy t ñ i b ph n t p trung vào l p ph th c v t. M t l p ph th c v t c nh quan nhanh chóng b phá h y. Ph c h i và b o v ñư c l p ph th c v t, không ch lư ng v t ch t h u cơ ñư c b o t n mà các thành ph n khác c a c nh quan cũng nhanh chóng ñư c c i thi n. ði u này càng th y rõ m t vùng mà ñ t ñai có ñ d c l n như t nh Yên Bái. B i v y có th xem r ng là trung tâm, là h t nhân trong s bi n ñ i và di n th c a c nh quan TN NS Yên Bái cũng như các t nh mi n núi nư c ta. Theo Nguy n Văn Trương, Nguy n Pháp (1993) thì: trong m t ti u vùng sinh thái nh t ñ nh c n ñ m b o ñ che ph m t ñ t quanh năm t i ưu ñ phát huy kh năng quang h p c a nhi u lo i cây tr ng xen ghép, tranh th ñư c không gian v i nhi u t ng sinh thái và h n ch ñ n m c th p nh t n n r a trôi, xói mòn ñ t, nh t là ñ t d c ñ i núi. 47 Khoa ð a lý 50 năm xây d ng và phát tri n Cũng theo các tác gi trên, thì ñ che ph m t ñ t quanh năm b ng th m th c v t ñ m b o an toàn sinh thái ñư c xác ñ nh ñ i th : + ð i v i vùng gò ñ i d c v a (10 20 0 ): 40 50% + ð i v i vùng ñ t núi d c nhi u (>20 30 0 ) và ñ i v i các khu r ng ñ u ngu n: 65 70%. Như v y, ñ che ph trung bình c a Yên Bái kho ng 40 60% m i ñ m b o yêu c u. Nhưng s tăng lên ho c gi m ñi c a c nh quan r ng ñ ng nghĩa v i s gi m ñi ho c tăng lên c a các nhóm c nh quan khác. S thay ñ i theo hư ng này ho c hư ng kia ph thu c vào nhi u ñi u ki n: nh n th c c a dân cư, thu nh p và nh ng ñi u ki n khác. ð u nh ng năm 90 th k XX tr v trư c, ngư i dân phá r ng l y g , l y ñ t s n xu t nông nghi p. Di n tích r ng gi m xu ng. ði u ñó ñ ng nghĩa v i t l che ph th p. Vào năm 1995, t l này m c 38,1% (k c r ng t nhiên, r ng tr ng và cây công nghi p, cây ăn qu lâu năm). Hơn m t th p k qua nh có chính sách giao ñ t, giao r ng, r ng và ñ t r ng ñã có ch . M t khác các s n ph m t r ng tr ng cũng có giá tr cao. B i v y, bên c nh vi c b o v các di n tích r ng hi n có, ngư i ta còn tích c c tr ng r ng. Chúng ta s xem xét s thay ñ i c a c nh quan r ng trong t ng th các nhóm c nh quan dư i ñây. Bi n ñ i di n tích các nhóm ki u c nh quan Yên Bái th i kỳ 1995 2005 (ðơn v ha) Tăng (+) Nhóm ki u c nh quan Năm 1995 Năm 2005 Gi m ( ) I. Nhóm c nh quan nông nghi p 87.482,7 90.675,5 +3.193,2 1. Lúa nư c 24.458,3 28.248,1 +3.789,8 2. Hoa màu, cây công nghi p ng n ngày 20.323,0 20.972,3 +649,3 3. Cây công nghi p, cây ăn qu lâu năm 10.185,4 15.219,0 +5. 033,6 4. Nương r y 32.515,0 26.232,1 _6.282,9 II. Nhóm c nh quan qu n cư và công nghi p 11.553,5 14.588,2 +3.034,7 1. Qu n cư nông thôn 3.009,6 3.533,0 +523,4 2. Qu n cư ñô th 683,8 824,6 +140,8 3. Công nghi p và công trình s nghi p 7.860,1 10.231,4 +2.371,3 III. Nhóm c nh quan r ng tr ng 75.488,0 122.742,2 +47.254,2 IV. Nhóm c nh quan r ng t nhiên 176.588,0 230.984,4 +54.396,4 V. Nhóm c nh quan tr ng c , tr ng cây b i, núi ñá 307.149,4 204.635,2 102.514,2 1. Tr ng c , tr ng cây b i 300.895,4 198.380,0 102.514,4 2. Núi ñá 6.254,1 6.254,1 0 VI. M t nư c 30.030,7 24.666,6 5.364,1 T ng c ng 688.292,0 688.292,0 48 Nghiên c u khoa h c và ñ i m i n i dung, phương pháp gi ng d y ñ a lý B ng th ng kê cho th y trong vòng 10 năm (1995 2005) ñã có s bi n ñ ng l n trong s d ng ñ t ñai cũng như bi n ñ i di n m o c a các nhóm c nh quan Yên Bái. Nhóm c nh quan ru ng lúa nư c và cây công nghi p ng n ngày thay ñ i không nhi u (lúa tăng 15,5%; hoa màu, cây công ngh êp ng n ngày ch tăng 3,2%) do các lo i ñ t này ñã ñư c t n d ng tri t ñ . Thêm vào ñó, m t ph n nhóm ñ t này l i chuy n d ch sang qu n cư và công nghi p. Trong nhóm này, ch có ki u c nh quan cây công nghi p lâu năm tăng nhi u (49,8%). Di n tích tăng lên này do nương r y và tr ng c , tr ng cây b i chuy n sang. Cũng như nhóm c nh quan nông ngh êp, nhóm c nh quan qu n cư và công nghi p là nhóm ch u tác ñ ng m nh m c a con ngư i và ñã thay ñ i h n so v i di n m o ban ñ u c a chúng. Yên Bái, nhóm này tăng 26,3% (t 11.553,5 ha lên 14.588,2ha). T c ñ tăng này không ph i là cao do t c ñ công nghi p hóa và ñô th hóa Yên Bái vào lo i th p so v i nhi u t nh khác. Nhóm c nh quan r ng tr ng là nhóm có s bi n ñ ng m nh m nh t, trong 10 năm di n tích r ng tr ng ñã tăng t 75.488ha lên 122.742,2ha (tăng 62,3%). Di n tích r ng tăng lên ch y u là r ng kinh doanh s n xu t và m t ph n r ng phòng h . Di n tích r ng tr ng tăng lên không ch góp ph n c i thi n môi trư ng t i ch (v nư c, ñ t, khí h u...) mà còn làm gi m áp l c cho r ng t nhiên do ñã t o cho ngư i dân có thu nh p, có ngu n g c i.... Di n tích r ng t nhiên Yên Bái ñã tăng d n lên, t 176.588 ha lên 230.984,4 ha (tăng 30,8%). Tuy nhiên cũng ph i th y r ng hi n nay cây r ng ñư c tr ng ch y u là cây keo lai có chu kỳ ng n (4 5 năm). B i v y khi thu ho ch m t ñ t l i m t ñ che ph . Thêm vào ñó r ng này không gi i quy t ñư c nhu c u v các lo i g có ch t lư ng cao, vì th c n có s thay ñ i v c u trúc và thành ph n cây r ng (thêm t ng dư i r ng b ng cây thu c ho c c , tr ng xen m t s cây g t t...). Nhóm c nh quan tr ng c , tr ng cây b i là nhóm cũng ch u tác ñ ng m nh c a con ngư i và d dàng chuy n ñ i sang nhóm khác. Trong th i gian 10 năm nêu trên, nhóm c nh quan này ñã d n gi m di n tích t 300.895 ha xu ng còn 198.380 ha (gi m 34,1%). Ph n di n tích này ñã chuy n sang r ng tr ng và r ng ph c h i, m t ph n cho cây công nghi p lâu năm. B i v y tính chung cho toàn t nh, ñ che ph ñã ñ t t i 53,6% (c r ng tr ng, r ng t nhiên và cây công nghi p lâu năm). Chúng ta có th th y r ng các c nh quan TN NS Yên Bái ñang có chi u hư ng bi n ñ i tích c c, tăng ñ che ph nói chung. Di n th c a các c nh quan ñây ñang theo hư ng ph c h i: t nương r y và tr ng c , tr ng cây b i chuy n thành tr ng cây g , r ng ph c h i, r ng tr ng. S thay ñ i này cũng có nghĩa là các thành ph n c a c nh quan s ñư c c i thi n. Tuy v y, ñ cho các nhóm ki u c nh quan ñây phát tri n b n v ng thì c n ph i có s tác ñ ng tích c c c a con ngư i. 49 Khoa ð a lý 50 năm xây d ng và phát tri n IV. K T LU N Nghiên c u v c nh quan r ng trong s bi n ñ i và di n th c a c nh quan TN NS Yên Bái có th rút ra m t s ñi u sau: 50 Nghiên c u khoa h c và ñ i m i n i dung, phương pháp gi ng d y ñ a lý C nh quan TN NS Yên Bái là s t ng h p c a nhi u nhóm ki u c nh quan ch u tác ñ ng m nh m c a con ngư i. S phát tri n c a các nhóm ki u c nh quan này do v y s ch u nh hư ng c a c quy lu t t nhiên và quy lu t xã h i. Nhóm c nh quan r ng Yên Bái chi m di n tích l n và ñóng vai trò quan tr ng trong s phát tri n c a c nh quan c a môi trư ng và c a xã h i. Nhóm c nh quan này ñang bi n ñ i theo chi u hư ng tích c c và di n th theo hư ng ph c h i. Tuy v y c n có tác ñ ng tích c c c a con ngư i ñ c nh quan phát tri n b n v ng. Nghiên c u s bi n ñ i và di n th c a c nh quan r ng nói riêng và c nh quan TN NS nói chung là r t quan tr ng. ðó s là cơ s ñ góp ph n khai thác s d ng h p lý tài nguyên thiên nhiên ñem l i s phát tri n th nh vư ng cho xã h i. TÀI LI U THAM KH O [1]. C c Th ng kê Yên Bái. Niên giám th ng kê Yên Bái các năm 1995, 2000, 2005. NXB T ng c c Th ng kê Hà N i. [2]. A.G Ixatsencô. Cơ s c nh quan h c và phân vùng ñ a lý t nhiên (Vũ T L p và nnk d ch). NXB KHKT Hà N i, 1969. [3]. Vũ Ng c Kỳ và nnk. Kinh t trang tr i Yên Bái . S NN và PTNT Yên Bái. 1995. [4]. Vũ T L p. C nh quan ñ a lý mi n B c Vi t Nam . NXB KHKT Hà N i, 1976. [5]. Vi n Kinh t Sinh thái Vi t Nam. V n ñ kinh t sinh thái Vi t Nam . 1993. [6]. Vi n ði u tra Quy ho ch r ng. Thuy t minh b n ñ hi n tr ng r ng Yên Bái 1995, 2005. SUMMARY FORESTRY LANDSCAPE IN HUMAN MODIFICATION AND SUCCESSION OF ANTHRO NATURAL LANDSCAPES IN YEN BAI PROVINCE NGUYEN DINH GIANG Existing landscape, which human activities are the main factor of landscape foundation and modification so we called them as anthro natural landscape. In those landscapes, forestry landscape is very important. In Yen Bai, this is a province in northwest mountainous areas of Vietnam, forestry landscape make up a large area. Forestry landscape structure of Yen Bai territory has been modified in space and time, that make succession of them and strickly depend on human activities. The study of modification and succession of antropogenic forestry landscape is one of important scientific base that contributes to reasonal utilization of Yen Bai territory at present and in future. 51
File đính kèm:
- canh_quan_rung_trong_su_bien_doi_va_dien_the_nhan_tac_cac_ca.pdf
