Cách thể hiện phép lịch sự bằng phương tiện giao tiếp ngôn ngữ và phi ngôn ngữ trong các bài thuyết trình tiếng anh của sinh viên trường đại học ngoại ngữ - Đại học Huế

ình 
 Giai Tiếng Anh Dịch nghĩa Tần số Biện pháp 
 đoạn sử dụng 
 Giới The first issue Vần đề đầu tiên là... 15% Những biện 
 thiệu ý I’d like to start by Tôi xin được bắt đầu bằng 43% pháp thể 
 đầu tiên Let’s begin by Xin được bắt đầu bằng 10% hiện phép 
 First of all, I’ll Đầu tiên, 12% lịch sự chính 
 I’ll begin by... Tôi xin được bắt đầu bằng 8% là: 
 Kết thúc Well, I’ve told you about Vừa rồi tôi đã trình bày 28% - cảnh báo 
 ý 1 That’s all I have to say Đó là những gì tôi muốn nói 27% trước tình 
 I’ve just finished Tôi vừa mới trình bày xong 21% huống bằng 
 I’ll summarise the first Tôi xin tóm tắt những điểm chính 11% ngôn ngữ 
 points đầu tiên dùng để giới 
 Giới Now, we move on to Bây giờ, chúng ta sẽ nói sang  12% thiệu và để 
 tóm tắt 
 thiệu ý Let me now turn to Cho phép tôi chuyển sang 9% 
 - đi trực tiếp 
 thứ 2 Next/ secondly Tiếp theo, thứ 2 là 45% 
 vào vấn đề 
 The second point is Ý thứ 2 là 34% 
 - ngôn ngữ 
 Chuyển I’d like now to discuss Tôi muốn chuyển sang thảo luận 14% 
 rào đón 
 sang một một vấn đề khác 
 - Từ ngữ 
 ý mới 
 Another point to make is... Thêm một ý nữa là  10% trang trọng 
 khác Let’s now look at Bây giờ chúng ta hãy cùng bàn về 13% 
 Turning to Chuyển sang  6% 
 Phân tích Let’s consider this in more Hãy cùng xem xét vấn đề này kỹ 17% 
 một ý details hơn 
 Cho ví For example, to take an Để minh họa, xin lấy một ví dụ  68% 
 dụ minh example, for instance 
 họa Let’s have a look at the Xin mời quý vị nhìn vào những 56% 
 pictures, posters, bức tranh, tài liệu sau đây 
 handouts 
CÁCH THỂ HIỆN PHÉP LỊCH SỰ BẰNG PHƯƠNG TIỆN GIAO TIẾP NGÔN NGỮ... 149 
Trên đây là những cách dùng ngôn ngữ trang trọng để giới thiệu các phần chính cũng như 
minh họa cho bài thuyết trình. Ngoài những yếu tố ngôn ngữ cụ thể, sinh viên còn sử 
dụng hành động phi ngôn như cúi chào, biểu hiện thái độ lịch sự thông qua biểu cảm trên 
nét mặt (tươi tỉnh), duy trì ánh mắt nhìn bao quát về khán giả (eye contact); cách dùng tay 
chỉ trỏ hoặc hỗ trợ bài nói. Những sinh viên thành công trong việc dùng ngôn ngữ bằng 
lời và phi ngôn để thể hiện sự trang trọng, lịch sự trong bài thuyết trình đều được đánh giá 
cao, thường được xếp ở mức độ xuất sắc (9-10) hoặc giỏi (8-9) (số này chiếm khoảng 
75% đối tượng được nghiên cứu). Những sinh viên không thể hiện được những cách dùng 
từ, diễn đạt câu và hành động phi ngôn như yêu cầu thường chỉ đạt mức xếp loại khá (20-
25%). Một số ví dụ về biểu hiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ của sinh viên chưa đạt được 
yêu cầu về mức độ trang trọng và lịch sự ở phần nội dung thuyết trình này là: (1) Không 
dùng hoặc rất hiếm dùng các từ ngữ chuyển tiếp và giới thiệu phần nói tiếp theo trong bài 
thuyết trình, không tạo cho người nghe cảm giác được báo trước về nội dung cũng như 
cấu trúc bài nói và để khán giả rơi vào tình trạng căng thẳng vì bất ngờ với những nội 
dung mới liên tục được thảo luận. Đây là một trong những yếu tố không đạt chuẩn về yêu 
cầu của bài thuyết trình; (2) Ngôn ngữ sử dụng chưa được chuẩn xác về mặt trang trọng, 
dùng nhiều từ địa phương, dùng sai từ, cách đặt vấn đề quá đường đột, dễ gây mất lịch sự, 
gây sự hiểu nhầm hoặc khó được người nghe chấp nhận; (3) Hành động phi ngôn không 
đảm bảo chuyển tải được tính lịch sự hoặc gây hiểu nhầm trong một vài trường hợp (Ví 
dụ: khoát tay quá mạnh, liên tục, không trực tiếp nhìn khán giả, dáng người đứng không 
phù hợp, chỉ tay vô tình vào một khán giả bất kỳ). 
4.3. Phần kết luận và tóm tắt các nội dung đã trình bày trong bài thuyết trình 
Ở giai đoạn này, đa số sinh viên đã không còn bỡ ngỡ và cũng đã vượt qua cảm giác lo 
lắng, mất tự tin, nên nảy sinh hai hướng diễn đạt trái ngược nhau: 
(a) Cảm giác quen thuộc, tự tin làm cho sinh viên dễ dàng dùng những lối diễn đạt trang 
trọng để kết thúc phần nói chuyện của mình; và qua đó thể hiện kiên định những yếu tố 
lịch sự mà ngay từ đầu bài thuyết trình mình đã sử dụng. Các ví dụ bao gồm: “Ladies 
and Gentlemen, I have just presented.” (Kính thưa quý vị, tôi vừa trình bày xong), 
“The main points that I have made in my presentation are” (những điểm chính mà tôi 
đã đề cập trong bài thuyết trình là), “That brings an end to my presentation today” 
(Đến đây tôi xin kết thúc bài trình bày của mình) . Sau khi thông báo kết thúc bài thuyết 
trình, người nói cảm ơn người nghe “Thank you for your attention” (Xin cảm ơn sự chú 
ý lắng nghe của quý vị), “May I thank you for being such an attentive audience?), 
“Thank you for joining me today” (Xin cám ơn quý vị đã tham dự ngày hôm nay). 
Những kiểu diễn đạt như thế ở cuối bài được xem là phù hợp, đạt chuẩn, trang trọng và 
lịch sự. Bài thuyết trình của sinh viên đến đây xem như đạt được độ hoàn hảo, chuyên 
nghiệp và thống nhất. Tuy nhiên: 
(b) Cảm giác gần kết thúc bài và sự tự tin hơi thái quá có thể dẫn đến sự chủ quan và làm 
gây ra nguy cơ mất thể diện hoặc nói cách khác, phá vỡ phép lịch sự cần có của một số ít 
sinh viên khác. Có sinh viên nói “That’s all for today” (Tất cả là thế đó/ hôm nay như vậy 
là đủ, hết rồi đấy”; hoặc “That’s all” (Chỉ có thế thôi!)”. Có sinh viên thậm chí còn không 
150 ĐỖ THỊ XUÂN DUNG 
nói gì khi kết thúc bài, để mặc cho người nghe tự suy đoán! Nguyên nhân khác nữa là do 
các sinh viên này không có sự chuẩn bị kỹ về mặt ngôn từ và cách diễn đạt cho bài thuyết 
trình, nên nghĩ rằng giai đoạn kết bài thường không quan trọng và không để ý đến lời phát 
ngôn của mình; hoặc sinh viên không thể nghĩ ra một phương cách kết thúc bài lịch sự, 
dẫn đến làm mất đi hiệu quả toàn bài thuyết trình mà mình đã chuẩn bị trước đó. Hành 
động phi ngôn trong giai đoạn này có thể là sinh viên giữ im lặng, mỉm cười hoặc tiếp tục 
duy trì ánh mắt nhìn khán giả. Có sinh viên làm một cử chỉ kết thúc bằng tay nhưng vẫn 
đảm bảo tính trang trọng lịch sự cho bài thuyết trình của mình. 
Nhiều nhà khoa học (Beebe-1995, Mandel-1987, Payne và cộng sự-1990) đã chứng 
minh rằng bài thuyết trình là một thể thống nhất, và tuân theo một qui trình. Việc thể 
hiện thành công một bài thuyết trình nhất thiết phải bao hàm sự chuyên nghiệp, tính 
trang trọng, lịch sự trong ngôn từ và cách thức diễn đạt, hành động phi ngôn ngữ suốt 
từ giai đoạn mở bài cho đến khi kết thúc. Đánh giá thành công của buổi thuyết trình từ 
phía giáo viên và bạn cùng lớp cũng phải căn cứ vào việc sử dụng ngôn ngữ phù hợp 
ngữ cảnh hay không, cụ thể trong trường hợp này là phép lịch sự. 
4.4. Phần bảo vệ bài thuyết trình 
Mời đặt câu hỏi, trả lời câu hỏi, giải thích lại những khái niệm chưa rõ, định hướng cho 
những vấn đề mở rộng đề tài, tranh luận về những kết quả nêu trong bài thuyết trình là 
những yêu cầu bắt buộc đặt ra cho người thuyết trình ngay sau khi kết thúc bài nói. Ở giai 
đoạn này, vì tâm lý lo lắng không thể bảo vệ những kết quả mà mình đã thuyết trình trước 
đó, đa số sinh viên bỏ qua hoặc quên sử dụng các phương cách dùng ngôn ngữ để thể hiện 
phép lịch sự. Một số ít sinh viên (khoảng 25%) tỏ ra bình tĩnh mời mọi người đặt câu hỏi, 
tích cực phân tích câu hỏi, và trả lời đúng, đủ những yêu cầu trong câu hỏi từ phía người 
tham dự. Số khác sinh viên (khoảng 40%) rất lúng túng khi nghe câu hỏi và không thể trả 
lời hoặc trả lời rất sơ sài, tránh né và đặc biệt là vì quá chú trọng đến nội dung câu trả lời 
nên đã không thể tập trung dùng những diễn đạt ngôn ngữ trang trọng lịch sự như đã được 
hướng dẫn. Nhiều sinh viên có phản ứng mạnh mẽ với khán giả như đỏ mặt, cười nhếch 
mép, phủ định câu hỏi hoặc thẳng thắn từ chối không trả lời. Nhiều sinh viên còn đứng 
ngây người như không nghe được gì và không nói được gì nữa. Sự lúng túng còn thể hiện 
trong cách dùng từ ngữ thiếu trang trọng như “It’s not what I aimed to talk about” (điều 
anh hỏi không phải nằm trong mục đích nói chuyện của tôi), “I don’t know. It’s up to 
you” (tôi không biết, tùy anh hiểu). Tuy nhiên, cách thể hiện này rất hiếm gặp (dưới 10%). 
Đa số những trường hợp lúng túng đều vội vã trả lời cho qua chuyện hoặc dùng biểu hiện 
nét mặt và mong chờ sự thông cảm từ phía người nghe. Từ đó, dù sinh viên đã đạt được 
nhiều thành tích cao trong những phần trình bày trước đó, nhưng nếu mất điểm trong 
phần bảo vệ này thì cũng sẽ ảnh hưởng đến kết quả chung. 
Ở phần này, sự khác biệt về văn hóa được thể hiện rõ nét trong cách ứng xử ngôn ngữ 
và phi ngôn ngữ của các sinh viên. Đối với nền văn hóa Anh-Mỹ, việc thể hiện ý tưởng 
cá nhân rất được tôn trọng nên tạo ra sự tự tin cho người nói. Từ đó, việc dùng ngôn 
ngữ để phát biểu quan điểm là không khó khăn và với họ việc phát biểu sai không hẳn 
đã làm mất thể diện, mà đôi khi còn thể hiện sự tìm tòi, dám nghĩ dám làm. Ngược lại, 
CÁCH THỂ HIỆN PHÉP LỊCH SỰ BẰNG PHƯƠNG TIỆN GIAO TIẾP NGÔN NGỮ... 151 
sinh viên Việt Nam với lối tư duy kiểu phương Đông, quan niệm mất thể diện còn bị 
ảnh hưởng và có chiều hướng ảnh hưởng tiêu cực, thì họ dễ dàng phản ứng lúng túng 
hoặc không thể dùng ngôn ngữ đã học để thể hiện sự vững vàng của mình. Có trường 
hợp sinh viên quá lúng túng khi không thể trả lời câu hỏi phản biện, dẫn đến im lặng 
một hồi lâu và “sa sầm” nét mặt, bật khóc hoặc chạy về chỗ ngồi trong cảm giác của 
người thua cuộc (2 sinh viên). 
So sánh cách bảo vệ đề tài thuyết trình của sinh viên Anh-Mỹ và của sinh viên khoa tiếng 
Anh trường Đại học Ngoại ngữ Huế, có thể nhận thấy một số nét khác biệt như sau: 
 Phạm trù SV Anh-Mỹ SV Việt nam 
 Cách mời đặt câu Rất tích cực, cách mời tự nhiên, ngôn Được làm như một thủ tục cần phải có, 
 hỏi ngữ mang tính chào đón đôi khi gượng ép, ngôn ngữ thể hiện tính 
 bó buộc, khuôn phép 
 Cách phản ứng Bình tĩnh, tích cực, chào đón, tự tin Đôi khi mất bình tĩnh, lảng tránh, mất tự 
 với câu hỏi với khả năng ứng xử, biết dùng ngôn tin với khả năng, lúng túng và có cảm 
 ngữ để trì hoãn hoặc dẫn dắt vấn đề giác sợ mất mặt trong trường hợp không 
 sang hướng có lợi trả lời được hoặc trả lời sai câu hỏi 
 Cách thảo luận Sẵn sàng tranh luận cho đến khi hai Đôi khi phản ứng tiêu cực với người 
 câu trả lời bên thống nhất câu trả lời. nghe, từ chối trả lời hoặc phủ định ý hỏi, 
 Sẵn sàng tiếp tục mở rộng vấn đề có khi tìm kiếm sự chấm dứt thảo luận để 
 tranh luận tránh mở rộng vấn đề. 
 (Nguồn: tham khảo bài phát biểu, thuyết trình của SV Úc (ĐH Sydney), Anh (ĐH St. Mark and 
 St. John) và Hoa kỳ (ĐH Augustana)- Bài thuyết trình của SV ĐHNN Huế) 
Kết quả này cho thấy chuẩn bị cho bất kỳ phần nào của bài thuyết trình cũng quan trọng. 
Những sinh viên bỏ ra nhiều công sức tìm hiểu khán giả, tìm hiểu kỹ đề tài mình trình 
bày và nhất là có những chuẩn bị công phu về ngôn ngữ biểu đạt cũng như ngôn ngữ cơ 
thể thông qua những hành động phi ngôn thì có thể vượt qua những trở ngại nói trên 
một cách dễ dàng và đồng thời mang lại hiệu quả cao cho bài thuyết trình. 
5. KẾT LUẬN 
Nói chung, sinh viên khi đã chuẩn bị thuyết trình đều có ý thức tìm hiểu hoặc được hướng 
dẫn những cách thức diễn đạt bằng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để đảm bảo cho bài thuyết 
trình của mình đạt được những chuẩn mực cần thiết về mức độ trang trọng và lịch sự. Tuy 
nhiên, không phải sinh viên nào cũng có thể chuyển từ ý thức đó thành biểu hiện cụ thể để 
đạt được sự hoàn mỹ cho chính bài thuyết trình của mình. Những biểu hiện thiếu trang 
trọng lịch sự không phải là do sinh viên cố ý gây ra để làm mất thể diện mình và người 
đối diện. Kết quả khảo sát chung và phỏng vấn trực tiếp một số sinh viên cho thấy vì thiếu 
sự chuẩn bị kỹ lưỡng và luyện tập chưa thấu đáo đã dẫn đến các biểu hiện nêu trên một 
cách vô thức. Chính vì thế, để có thể giúp sinh viên tiến đến đạt chuẩn trong các bài diễn 
thuyết, cần nhấn mạnh yếu tố tiếp thu ngôn ngữ và việc thường xuyên luyện tập có góp ý 
để sinh viên có thể dần dần sở hữu những chiến lược hữu ích. Bài thuyết trình thành công 
tại lớp chỉ mới là tiền đề cho những bài thuyết trình, báo cáo khác quan trọng hơn trong 
toàn khóa học như đề tài nghiên cứu khoa học, khóa luận tốt nghiệp, báo cáo thực tập tốt 
nghiệp Các giáo viên giảng dạy môn diễn thuyết cũng nên quan tâm giới thiệu những 
152 ĐỖ THỊ XUÂN DUNG 
yếu tố ngôn ngữ lồng ghép trong ngữ cảnh các chuẩn mực văn hóa, xã hội để sinh viên có 
thể tiếp cận cũng như có cái nhìn khách quan, tích cực hơn với việc thể hiện phép lịch sự 
trong những bài thuyết trình của mình; để vừa gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc và vừa 
tiếp cận các chuẩn mực văn hóa các nước nói tiếng Anh. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 [1] Aswill, M.A. (2005). Vietnam Today, A Guide to a Nation at the Crossroads. 
 Intercultural Press. Online version, retrieved on October, 2010 
 [2] Beebe S.A & S.J. Beebe (1995). Public Speaking- An Audience-centred Approach. 
 Prentice Hall. 
 [3] Beeching, K. (2002). Gender, Politeness and Pragmatic Particles in French. 
 Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. 
 [4] Brown, P. and S. Levinson (1987). Politeness: Some universals in Language Usage. 
 Cambridge: CUP. 
 [5] Cupach, W. R. & S. Metts (1994). Facework. Thousand Oaks: SAGE Publications. 
 [6] Eryilmaz, D. and S. Darn (2005). Non-verbal communication. 
 [7] Goffman, E. (1955). On Face-work: An Analysis of Ritual Elements in Social 
 Interaction. In “Language, Culture and Society. A Book of readings.”_Ben G. Glount. 
 1974. Cambridge: Winthrop Publishers. 
 [8] Goffman, E. (1967). Interaction Ritual: Essays on Face-to-face Behaviour. New 
 York: Pantheon. 
 [9] Leech. G.(1983). Principles of Pragmatics. London: Longman. 
 [10] Levine, D. R and M. B. Adelman (1993). Beyond Language: Cross Cultural 
 Communication. Prentice Hall. 
 [11] Mao, L. R. (1994). Beyond Politeness Theory: “Face” revisited and renewed. Journal 
 of Pragmatics 21, 451-486. 
 [12] Watts, R. J. (2003). Politeness. Cambridge: Cambridge University Press. 
Title: POLITENESS STRATEGIES EMPLOYED BY HUCFL STUDENTS OF ENGLISH IN 
THEIR PRESENTATIONS THROUGH VERBAL AND NON-VERBAL COMMUNICATION 
Abstract: The article proposes and discusses the concept of politeness as shown in language 
acts and non-verbal communication. Politeness is a cultural-bound concept. Its significance and 
interpretation, therefore, differ from one culture to another, one language to another. An 
utterance or another speech act is seen as a politeness strategy in this culture; however it may 
offend the hearers in another country. After summarizing some key issues of the face and 
politeness concepts, speech acts, and its strategies, the article claims different uses of verbal and 
non-verbal communication acts employed by students of 4th year-English major and second-
degree-English major in their public speaking classes, especially in the presentation in front of a 
big audience. It is hoped that these are references for those who wish to reach not only a 
standard in their professional presentation, but to meet the demand of adaptation into the 
English- speaking cultures. 
ThS. ĐỖ THỊ XUÂN DUNG, Phòng KHCN - HTQT, Trường Đại học Ngoại ngữ Huế.