Các yếu tố tác động tới hành vi tiếp nhận thông tin báo chí trên điện thoại di động và một số khuyến nghị

ng 
hóa thông tin đến từng nhóm nhỏ. Thay vì 
mọi công chúng đều nhận cùng những 
thông tin như nhau, thì công chúng chia 
thành các nhóm nhỏ hơn, họ sẽ nhận và 
phát đi cho nhau lượng lớn thông tin báo 
chí. Đây chính là một nghịch lý trong thời 
đại truyền thông số. Một mặt, cái tôi được 
đề cao; mặt khác, lại hòa tan cái tôi vào 
đại chúng. 
Sự phát triển của nền kinh tế thị 
trường một mặt tạo điều kiện cho con 
người cá nhân được giải phóng, được phát 
huy năng lực của mình, được tự do hưởng 
thụ truyền thông; mặt khác cũng tạo điều 
kiện cho chủ nghĩa cá nhân hình thành và 
phát triển. Điều này được thể hiện rõ qua 
quảng cáo trên truyền hình, qua việc xuất 
hiện blog, các trang mạng xã hội như 
Facebook, Twitter nhằm chứng tỏ cho 
sự trỗi dậy của cái tôi. Điều này không có 
gì là bất thường trong xã hội hiện tại nơi 
mà các giá trị phải phù hợp với lợi ích của 
cá nhân và truyền thông phải tuân theo 
logic của toàn cầu hóa này. 
Trong quá trình cá nhân hóa, các cá 
nhân đều có cơ hội thể hiện ý kiến của bản 
36 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2016 
thân thông qua phương tiện truyền thông 
đại chúng. Nhu cầu được sở hữu một 
không gian riêng, một thế giới ảo mang 
bản sắc của riêng mình càng cao. Đó 
chính là nhu cầu sở hữu tính độc đáo, nhu 
cầu nâng cao quyền lực thông tin trong 
giao tiếp đại chúng của thời đại mà T. 
Freidman gọi là thời đại của mobile cho 
tôi (Thomas Friedman, 2008: 168). 
Có thể nói, khả năng cá nhân hóa 
thông tin là một trong những ưu điểm mạnh 
nhất, đặc biệt nhất của truyền thông trực 
tuyến. Nó thể hiện năng lực tương tác với 
biên độ và cường độ lớn hơn nhiều so với 
các hình thức truyền thông truyền thống. 
Hiện nay, lý luận báo chí hầu như 
chưa có những tổng kết rõ ràng hoặc dự 
báo đầy đủ về đặc trưng này. Nhưng từ 
góc độ lý thuyết, có thể hiểu đây là khả 
năng cho phép người sử dụng có thể tự do 
lựa chọn thông tin mình cần, vào đúng lúc 
mình cần, theo cách thức mình mong 
muốn và nó phụ thuộc rất nhiều vào hai 
yếu tố: khả năng sáng tạo của tờ báo và khả 
năng công nghệ được tờ báo đó ứng dụng. 
Khả năng cá nhân hóa thông tin còn 
cho phép người sử dụng trở thành đồng 
chủ thể trong quá trình truyền thông. Thế 
mạnh của nó chính là vấn đề dân chủ 
trong thông tin và tiếp nhận thông tin. 
Nhưng cá nhân hóa thông tin cũng có thể 
mang đến những hệ lụy khó lường khi 
“quyền lực” được trao quá nhiều cho 
người sử dụng. 
Mặc dù vậy, việc cá nhân hóa thông 
tin làm cho điện thoại di động trở thành 
một thiết bị đáp ứng được nhu cầu giao 
tiếp đa dạng của công chúng theo một số 
hình thức: một số công chúng sẽ tiếp tục 
tiếp nhận thông tin theo mô hình cá nhân 
của riêng mình; số khác có thể sẽ chỉ sử 
dụng điện thoại di động cho mục đích 
thông tin liên lạc; trong khi những người 
khác sẽ sử dụng rất nhiều tính năng khác 
nhau của điện thoại thông minh như một 
thiết bị đa phương tiện. Công nghệ 
truyền thông càng phát triển thì sẽ có 
thêm những mô hình sử dụng thông tin 
báo chí mới ra đời, mang lại những trải 
nghiệm mới cho những người yêu thích 
Internet trên điện thoại di động. 
* Sự phát triển của mạng Internet 
Internet giúp mọi người có thể mở 
rộng các quan hệ xã hội với nhiều nhóm 
xã hội khác trên toàn thế giới thông qua 
các dịch vụ, đặc biệt thông qua các trang 
mạng xã hội. Có 80% những người trong 
nghiên cứu Tình hình sử dụng và tốc độ 
phát triển Internet tại Việt Nam năm 2010 
khẳng định Internet giúp kết nối bạn bè và 
gặp gỡ những người mới (Cimigo, 2010: 
33). Hiện nay, có nhiều mạng xã hội được 
giới trẻ biết đến như Facebook, Twitter, 
My space, Zingme,... Gần một nửa số 
người sử dụng Internet đã từng ghé thăm 
các diễn đàn, blog và mạng xã hội. Gần 
50% số người sử dụng mạng xã hội là 
thành viên của Facebook. Mức độ sử dụng 
hàng ngày cao nhất đối với mạng xã hội 
(13%), trong khi diễn đàn và blog được sử 
dụng thường xuyên ở mức độ hàng tuần 
(Cimigo, 2010: 23, 24, 27). 
Sự phát triển của mạng Internet là một 
yếu tố quan trọng để tăng cường khả năng 
tiếp cận thông tin của công chúng, nhất là 
khi nó được kết hợp với các thiết bị di 
động. Nếu như trước đây công chúng chỉ 
có thể truy cập Internet ở các địa điểm cố 
định, thì nay việc truy cập đã đa dạng và 
khác trước rất nhiều. Internet di động ra 
đời đã gần như khai tử dịch vụ Internet 
công cộng và số lượng công chúng truy 
cập ngày càng tăng lên nhanh chóng. 
Cùng với sự phát triển của các công cụ 
tìm kiếm và dịch vụ truy cập, Internet di 
động ngày càng trở nên phong phú, vượt 
Các yếu tố tác động 37 
qua tính năng liên lạc đơn thuần để trở 
thành nguồn cung ứng thông tin hàng đầu 
của công chúng. 
* Sự phát triển của mạng xã hội 
Một trong những đặc điểm mới trong 
cách thức đọc báo trên điện thoại di động 
của không ít công chúng là họ tiếp nhận 
thông tin báo chí qua mạng xã hội. 
Đây là cách thức cho phép công 
chúng có thể cập nhật tin tức nhanh, có 
thể cá nhân hóa thông tin và trao đổi 
thông tin rộng rãi. Hai tính năng tương 
tác và cá nhân hóa thông tin cùng song 
song tồn tại trên mạng xã hội đã khiến 
nó trở thành một kênh thông tin hấp dẫn 
của giới trẻ. Việc tiếp nhận thông tin 
trên mạng xã hội có thuận lợi là thông 
tin được cập nhật nhanh và độ tương tác 
rất cao, song nó cũng có những tác hại 
không nhỏ. Nếu công chúng không có sự 
chọn lọc khi tiếp nhận thông tin báo chí 
sẽ rất dễ sa đà vào những loại thông tin 
vô bổ, làm giảm sút hiệu quả truyền 
thông trên điện thoại di động. 
* Sự phát triển mạnh mẽ các tính 
năng của điện thoại di động 
Mô hình sử dụng thông tin báo chí 
của người dân đang thay đổi, từ tiếp nhận 
bị động sang tiếp nhận chủ động, từ tiếp 
nhận tập thể sang tiếp nhận cá nhân và mức 
độ tiếp nhận cá nhân sẽ diễn ra ngày càng 
mạnh mẽ cùng với sự phát triển nhanh 
chóng của các thiết bị truyền thông số. 
Công chúng nhìn chung vẫn ít sử 
dụng điện thoại di động như một phương 
tiện truyền thông đa phương tiện, mặc dù 
mức độ sử dụng có phổ biến hơn ở một số 
nhóm công chúng nhất định (Westlund 
Oscar, 2008: 443-463). Điện thoại di động 
trở thành một phương tiện bổ sung cho 
các phương tiện truyền thông khác đối với 
nhiều công chúng trẻ - những người 
thường xuyên kết nối và có sở thích tiếp 
nhận thông tin báo chí một cách độc lập. 
Điện thoại di động với tư cách là một 
phương tiện thông tin cá nhân không phải 
là mối đe dọa đối với sự phát triển của các 
phương tiện truyền thông đại chúng khác, 
vì đặc điểm của công chúng báo chí là 
không đồng nhất và mỗi loại hình báo chí 
lại có các ưu thế riêng để phù hợp với nhu 
cầu thông tin phong phú, đa dạng của 
công chúng. Do đó, điện thoại di động đã 
và sẽ trở thành một phương tiện bổ sung 
cho các phương tiện truyền thông khác ở 
những nhóm công chúng nhất định. 
2. Một số khuyến nghị nhằm nâng cao 
hiệu quả thông tin báo chí trên điện 
thoại di động 
Để nâng cao hiệu quả thông tin báo 
chí trên điện thoại di động, trên cơ sở 
những phân tích ở trên, chúng tôi đưa ra 
một số khuyến nghị sau: 
* Đối với các cơ quan báo chí 
- Truyền thông đa phương tiện là một 
phương thức hoạt động báo chí mới. Để 
phát triển được báo chí trên nền tảng thiết 
bị di động trước tiên cần đào tạo đội ngũ 
làm báo cho thiết bị di động. Người làm 
báo phải thay đổi tư duy và phong cách 
làm báo. Đa số các cơ quan báo chí trên 
thế giới được xem là những doanh nghiệp 
và họ làm báo là để phục vụ cho khách 
hàng, cho người tiêu thụ tin tức là công 
chúng. Các cơ quan báo chí, đội ngũ làm 
báo nói chung và báo chí trên giao diện 
dành cho điện thoại di động nói riêng ở 
nước ta cũng cần đặt mình vào vị trí tương 
tự để hiểu và phục vụ tốt hơn khách hàng - 
công chúng của mình. 
- Phải có một chiến lược thông tin 
đúng đắn và việc lựa chọn mô hình 
thông tin nào, chuyên biệt hay tổng hợp 
phải được tính toán kỹ lưỡng dựa trên 
nguồn lực về tài chính và con người của 
mỗi cơ quan báo chí. Nội dung thông tin 
38 Thông tin Khoa học xã hội, số 6.2016 
báo chí cho điện thoại di động phải được 
sản xuất theo xu hướng ưu tiên cho điện 
thoại di động: “mobile first, web later” - 
không phải là đơn thuần đưa nội dung 
của báo mạng lên điện thoại di động, mà 
thậm chí phải có thông tin sản xuất riêng 
cho điện thoại di động. Muốn làm được 
điều này, tờ báo phải có ê kíp sản xuất 
riêng cho điện thoại di động và thậm chí 
là có những dịch vụ bổ trợ riêng chứ 
không thể coi điện thoại di động là phụ cho 
báo mạng điện tử. Phóng viên làm báo chí 
cho giao diện điện thoại di động cần được 
trang bị điện thoại có tính năng mạnh để 
có thể xây dựng một tòa soạn di động thực 
sự nhằm đón đầu một thời kỳ mà các 
chuyên gia gọi là “thời kỳ truyền thông di 
động” (mobile media) được dự đoán sẽ 
diễn ra vào năm 2020 hoặc sớm hơn. 
- Các cơ quan báo chí đã cố gắng đón 
đầu các hình thức phát hành nội dung mới 
qua nhiều hình thức thiết bị (nhất là thiết 
bị di động). Nhưng vấn đề là ở Việt Nam 
hiện nay có rất nhiều dòng điện thoại 
thông minh dùng các hệ điều hành khác 
nhau (như iOS, Window phone, Android, 
RIM,) và những ứng dụng (apps) được 
khai thác. Do đó cần phải có một nền tảng 
ứng dụng (platform) thống nhất. Bộ 
Thông tin và Truyền thông - cơ quan quản 
lý nhà nước về báo chí truyền thông phải 
đưa ra một chiến lược về công nghệ để 
thống nhất về nền tảng ứng dụng cho điện 
thoại di động, tránh việc cạnh tranh không 
lành mạnh. Điều này không chỉ tăng tối đa 
cơ hội cho người sử dụng mà các cơ quan 
báo chí cũng tiết kiệm được chi phí đầu 
tư. Báo chí cũng phải tận dụng tối đa nền 
tảng Internet, cố gắng số hóa toàn bộ nội 
dung để có thể phục vụ công chúng tốt hơn. 
- Chiến lược về nội dung - chiến lược 
quan trọng nhất trong việc phát triển báo 
chí di động. Hành vi tiếp nhận thông tin 
báo chí trên điện thoại di động có sự khác 
biệt rất lớn so với hành vi tiếp nhận qua 
các phương tiện truyền thông khác của 
công chúng. Chính vì vậy, nhà truyền 
thông phải tính toán toàn bộ phương thức 
sản xuất, từ kỹ thuật xử lý tít bài đến sa-
pô, ảnh, đồ họa,... Thông tin phải luôn 
luôn được cập nhật, theo phong cách riêng 
để trong lần quét mắt đầu tiên vào trang 
báo độc giả phải dừng lại và đón nhận 
được nhiều thông tin nhất. Trong chiến 
lược về nội dung, đồ họa cũng là một vấn 
đề đáng quan tâm vì thao tác tiếp nhận 
thông tin của công chúng được thực hiện 
trên đầu ngón tay, do đó không chỉ đơn 
giản là hình ảnh mà công chúng còn phải 
tương tác được với nó. 
- Muốn kinh doanh được thì các tờ 
báo phải được vận hành giống như các 
đơn vị kinh doanh. Quảng cáo cho di động 
phải có tính tương tác cao hơn để thu hút 
công chúng. Thu phí cũng là hướng đi bền 
vững, có nhiều cơ chế để thu phí như: 
người đọc phải xem quảng cáo với thông 
tin miễn phí, xem miễn phí tin tức cũ và 
trả tiền cho những thông tin đặc biệt, độc 
quyền, tin nóng... Cần tận dụng mạng xã 
hội để quảng bá thương hiệu cho tờ báo, 
thậm chí có thể biến nó thành kênh quảng 
cáo và tăng lượng truy cập của độc giả 
vào các website báo chí. 
- Chiến lược về độc giả. Việc này 
không chỉ đơn giản là mua phần mềm 
quản trị nội dung để đo lường hành vi của 
công chúng mà còn phải có những hoạt 
động nghiên cứu độc lập như các tờ báo 
lớn trên thế giới vẫn làm để theo dõi những 
thay đổi của công chúng, đặt nhà truyền 
thông vào góc độ của công chúng để hiểu 
hành vi tiếp nhận thông tin báo chí của họ. 
- Chiến lược về mạng xã hội. Báo chí 
phải coi mạng xã hội là một đối tác, dùng 
nó để hỗ trợ quảng bá thương hiệu, hỗ trợ 
cho hoạt động làm báo, tạo cơ hội cho 
Các yếu tố tác động 39 
công chúng đồng sáng tạo nội dung thay 
vì chỉ có một nội dung do tòa soạn đưa ra. 
Để tận dụng mạng xã hội thì bản thân từng 
tòa soạn phải giỏi, phải biết sử dụng mạng 
xã hội một cách thông minh và từng nhà 
báo cũng phải biết sử dụng mạng xã hội 
như một phương tiện làm báo. 
* Đối với công chúng 
Điện thoại thông minh ngày càng phổ 
biến và giá thành cũng không còn cao như 
trước đây. Đây là loại thiết bị phù hợp cho 
việc tiếp nhận thông tin báo chí trên điện 
thoại di động, tạo ra khả năng truy cập tin 
tức vượt trội so với điện thoại di động 
thông thường. Vì vậy công chúng có xu 
hướng sử dụng điện thoại thông minh để 
khai thác tối đa công năng của nó. 
Ngoài việc sử dụng điện thoại thông 
minh, việc hình thành thói quen đọc báo 
hàng ngày và sàng lọc thông tin trên 
Internet di động là một yếu tố rất quan 
trọng. Không thể phủ nhận những tính 
năng giải trí và tác động “cực lớn” của 
mạng xã hội trong việc kết nối, trao đổi 
thông tin, tìm kiếm bạn bè. Song để sử 
dụng mạng xã hội một cách hiệu quả, 
trước hết, những thành viên của cộng 
đồng này nhất thiết phải xây dựng cho 
mình một thái độ ứng xử “đẹp” và sử 
dụng nó với mục đích nghiêm túc. Giao 
tiếp truyền thông lịch thiệp, nhã nhặn, tôn 
trọng người khác là những nguyên tắc cao 
nhất cần phải đảm bảo. Công chúng cần 
phải xác định được thông tin của mình 
thuộc phân khúc nào (giải trí hay thông 
tin cá nhân) để chắt lọc, chọn lựa, suy 
nghĩ, đánh giá, phân tích, tự rút ra bài 
học cho bản thân, gia đình, xã hội. Có 
như vậy, việc đọc báo trên điện thoại di 
động mới thực sự hữu ích và phát huy 
tác dụng. 
* * * 
Điện thoại di động không phải là hình 
thức tiếp nhận thông tin phù hợp và đáp 
ứng được nhu cầu của mọi đối tượng công 
chúng, nhưng nó phổ biến hơn và phù hợp 
với một lượng lớn những người sử dụng 
thiết bị này. Đó là nhóm công chúng trẻ, 
có trình độ học vấn và thường xuyên kết 
nối mạng Internet, có sở thích tiếp nhận 
thông tin báo chí một cách độc lập, có khả 
năng tiếp nhận thông tin rất nhanh so với 
các nhóm công chúng khác. 
Hiệu quả xã hội của hành vi tiếp nhận 
thông tin báo chí trên điện thoại di động 
phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng và tính 
năng thông minh của loại điện thoại được 
sử dụng để truy cập thông tin báo chí, vào 
năng lực nhận thức của công chúng. 
Nhưng trước hết, nó phụ thuộc vào sự 
quan tâm của các thiết chế xã hội mà kênh 
truyền thông đó là một công cụ. Thống 
nhất nền tảng ứng dụng cho báo di động 
cũng như việc quan tâm nghiên cứu hành 
vi tiếp nhận thông tin báo chí trên thiết bị 
di động nói chung và điện thoại di động 
nói riêng, đến chiến lược phát triển qua 
kênh điện thoại di động của cả hệ thống 
báo chí - đó là những việc có ý nghĩa rất 
quan trọng để phát triển báo chí trên nền 
tảng di động trong tương lai 
 
Tài liệu tham khảo 
1. Bộ Thông tin và Truyền thông (2012), 
Sách trắng công nghệ thông tin và 
truyền thông năm 2012, Nxb. Thông 
tin và Truyền thông, Hà Nội. 
2. Cimigo (2010), Báo cáo Net Citizens 
Việt Nam. Tình hình sử dụng và tốc độ 
phát triển Internet tại Việt Nam, 
www.cimigo.com/en/download/resear
ch_report/346 
3. Thomas Friedman (2008), Thế giới 
phẳng, Nxb. Trẻ, Hà Nội. 
(xem tiếp trang 25)