Bàn về dạy từ vựng tiếng Hán thông qua phương pháp giảng dạy ngữ tố

g ta có thể giới thiệu hai phương pháp 
cấu tạo từ: phương pháp hợp thành và phương 
pháp giản lược.
Phương pháp hợp thành về cơ bản bao gồm 4 
phương pháp sau:
(1) Phương pháp phức hợp: Là phương pháp 
cấu tạo từ căn cứ vào quy tắc hợp thành các thành 
phần, đây là phương pháp cấu tạo từ chủ yếu trong 
từ phức hợp, có 96,5% lượng từ phức hợp được 
tạo thành bằng phương pháp này（吴伟平, 2009, 
tr.250), có thể chia thành các loại nhỏ hơn như sau:
Định ngữ + Trung tâm ngữ: 北方、傍晚、长
途、彩色、初级
Liên hợp: 高大、爱好、抄写、反正、采
购、地位、按照
Động từ + Tân ngữ: 动员、毕业、出席、担
心、道歉、放心、报名
Trạng ngữ + Trung tâm ngữ: 笔记、独立、反
动、不行、必要
Động từ + Bổ ngữ: 懂得、改善、放大、感
动、表明、贯彻 
Chủ ngữ + Vị ngữ: 心爱、年轻、例如、胆
怯、地震、肉麻、夏至
(2) Phương pháp tổ hợp căn tố và phụ tố: Là 
phương pháp tạo từ nhờ sự kết hợp giữa căn tố 
và phụ tố, ví dụ: 本子、孩子、老师、老乡、阿
姨、记者、木头.
(3) Phương pháp tổ hợp danh - lượng: Là 
phương pháp tạo từ nhờ sự kết hợp giữa danh từ 
và lượng từ của danh từ đó, ví dụ: 房间、书本、
人口、车辆、船只、纸张、枪支、花朵.
(4) Phương pháp trùng điệp: Là phương pháp 
tạo từ do sự trùng điệp của từ đơn âm tiết, ví dụ: 
爷爷、妈妈、弟弟、时时、偏偏、刚刚、常
常、白白.
Phương pháp giản lược thông thường áp dụng 
hai cách, thứ nhất, lấy ngữ tố có tính đại diện cho 
từ gốc để tạo thành từ mới, ví dụ:
中国语言文学系——中文系 扫除文盲——
扫盲 邮政编码——邮编
88 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 10 - 11/2017
v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
人民警察——民警 青年和少年——青少
年 纪律检查委员会——纪委
Cách thứ hai là lược bỏ đi phần danh từ chung, 
chỉ để lại phần danh từ riêng, ví dụ:
清华大学——清华 大庆油田——大庆 
剑桥大学——剑桥 牛津大学——牛津
3. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY 
NGỮ TỐ 
3.1. Lựa chọn ngữ tố phù hợp với từng giai 
đoạn giảng dạy
Để làm được điều này, trước hết phải nắm chắc 
nhiệm vụ giảng dạy từ vựng trong từng giai đoạn. 
Giai đoạn cơ sở, người học phải nhận thức được 
tầm quan trọng của việc học từ vựng, nắm được 
ý nghĩa cơ bản và cách dùng chủ yếu của một số 
từ thường dùng, quan hệ cơ bản của từ và ngữ tố, 
hiểu được sự tương ứng và khác biệt của các từ 
cơ bản giữa các ngôn ngữ khác nhau. Trong giai 
đoạn này, do trình độ tiếng Hán của sinh viên còn 
thấp, giảng viên nên lựa chọn các ngữ tố thành từ 
và các ngữ tố không thành từ thường dùng, có tính 
ổn định cao, có vị trí quan trọng làm ví dụ để giảng 
dạy ngữ tố. Do các ngữ tố này có khả năng cấu tạo 
từ mạnh và rộng, ngữ nghĩa rõ ràng, nên sinh viên 
tiếp thu dễ dàng hơn, ví dụ:
Ngữ tố thành từ thường dùng: 国、车、电、
店、笔、球、学、上、下、不、好、人
Ngữ tố không thành từ thường dùng: 语、员、
机、民、文、子、儿、头、第、者、们 
Ngoài ra, nên bắt đầu bằng những từ đơn âm 
tiết, do ngữ tố tiếng Hán thông thường có nguồn 
gốc từ từ đơn âm tiết, những từ đơn âm tiết đó đa 
phần là ngữ tố tự do, có khả năng tạo từ lớn, vì thế, 
trong giai đoạn cơ sở, việc lựa chọn những ngữ tố 
này là phù hợp. Đồng thời, lựa chọn, thiết kế bài 
tập mở rộng hoặc thay thế về từ, thông qua những 
bài tập này, giúp sinh viên hiểu và hình thành được 
ý thức bước đầu về quy luật hình thành của từ 
vựng tiếng Hán, từ đó đạt đến mục tiêu giảng dạy 
ngữ tố. Ví dụ, khi dạy đến ngữ tố “室”, giảng viên 
có thể giải thích với sinh viên, nghĩa của “室” là 
“的地方”，và thường kết hợp với những ngữ 
tố khác. Như thế, khi sinh viên gặp phải những 
từ như “办公室”, “卧室”, họ sẽ có thể đoán được 
nghĩa của những từ này, lúc đó, giảng viên chỉ cần 
giải thích thêm một chút, sinh viên lập tức có thể 
nắm được vấn đề một cách nhanh chóng hơn.
Đến giai đoạn trung cao cấp, do sinh viên đã 
nắm được những kiến thức cơ bản về tiếng Hán, có 
thể tiến hành giảng dạy lý thuyết sâu hơn về ngữ tố 
phối kết hợp với giảng dạy từ phức hợp và phương 
pháp cấu tạo từ. Có thể xây dựng thêm “Bảng ngữ 
tố thường dùng trong tiếng Hán hiện đại”（现代
汉语常用语素）để tạo điều kiện thuận lợi cho 
giảng viên tham khảo và nghiên cứu. 
3.2. Lựa chọn lý thuyết giảng dạy về ngữ tố
Ngày càng có nhiều nghiên cứu về ngữ tố tiếng 
Hán, đồng thời những phân tích nghiên cứu tổng 
thuật về ngữ tố tiếng Hán cũng càng ngày càng trở 
nên trừu tượng. Các thuật ngữ chuyên môn có liên 
quan đến ngữ tố trong các nghiên cứu, các luận văn, 
các sách chuyên ngành cho đến nay được chúng 
tôi tổng hợp lại gồm: ngữ tố đơn âm tiết (单音节
语素), ngữ tố song âm tiết（双音节语素), ngữ tố 
đa âm tiết（多音节语素), ngữ tố dịch âm（音译
语素), ngữ tố mô phỏng âm thanh (拟声语素), 
ngữ tố điệp âm（叠音语素), ngữ tố liên tục（连
绵语素), ngữ tố tự do（自由语素), ngữ tố nửa 
tự do（半自由语素), ngữ tố không tự do（不自
由语素), từ tố（词素), ngữ tố thành từ（成词语
素), ngữ tố không thành từ（不成词语素), ngữ 
tố cấu tạo từ（构词语素), ngữ tố thực（实语
素), ngữ tố ảo（虚语素), ngữ tố kết dính （粘着
语素), ngữ tố định vị（定位语素), ngữ tố không 
định vị（不定位语素).... Với số lượng lớn như 
thế, các thuật ngữ trên đã chứng tỏ công tác nghiên 
cứu ngữ tố tiếng Hán đã có nhiều thành tựu phong 
phú và đa dạng, nhưng mặt khác, các chủng loại 
ngữ tố được phân chia phức tạp đã gây khó khăn 
89KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 10 - 11/2017
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
rất lớn cho sinh viên. Nếu giảng viên lạm dụng lý 
thuyết quá sâu và phức tạp hóa trong giảng dạy 
ngữ tố sẽ tạo thành gánh nặng cho bộ nhớ, gây nên 
nhiều khó khăn cho sinh viên trong học tập. Chúng 
tôi cho rằng, giảng viên nên tìm phương pháp ngắn 
gọn đơn giản dễ hiểu khi giảng dạy cho sinh viên 
về vấn đề ngữ pháp này. Ví dụ, sau khi đưa ra một 
số ví dụ phân tích và dẫn nhập vấn đề, giảng viên 
chỉ cần giới thiệu rằng, ngữ tố tiếng Hán là đơn vị 
ngôn ngữ nhỏ nhất, là dạng kết hợp ngữ âm và ngữ 
nghĩa nhỏ nhất của ngôn ngữ Trung Quốc, sau đó 
có thể căn cứ vào chức năng ngữ pháp để chia ngữ 
tố thành 2 loại: ngữ tố thành từ（成词语素）và 
ngữ tố không thành từ（不成词语素）để giảng 
dạy, hoặc căn cứ vào số lượng âm tiết để chia ngữ 
tố thành ngữ tố đơn âm tiết（单音节语素), ngữ 
tố song âm tiết（双音节语素）và ngữ tố đa âm 
tiết（多音节语素), rồi tiến hành giảng dạy thực 
hành theo ý đồ của bài giảng. Các lý thuyết khác về 
ngữ tố được giới thiệu xen lẫn với thực hành một 
cách hợp lý, thực hiện tinh giảng đa luyện, như 
vậy, sinh viên sẽ nắm bắt được vấn đề nhanh hơn.
3.3. Tổ hợp và tách ngữ tố
Đây là phương pháp quan trọng trong giảng 
dạy ngữ tố tiếng Hán. Tổ hợp ngữ tố là phương 
pháp lấy những ngữ tố thành từ có khả năng cấu 
tạo từ mạnh kết hợp với các ngữ tố khác để tạo 
thành các từ mới, ví dụ lấy ngữ tố thành từ “国” 
kết hợp với các ngữ tố khác để tạo thành từ phức 
hợp như “国家”，“国际”，“国民”，“国内”, 
“国外”，“出国”，“回国”，“爱国”，“强国”, 
“弱国” dùng “电” kết hợp với các ngữ tố khác 
để tạo thành từ “电灯”, “电报”, “电话”, “电线”, 
“电视机”...
Tách ngữ tố là phương pháp tách các từ phức 
hợp thành các ngữ tố, sau đó tiến hành giảng dạy, 
ví dụ như tách “老师” thành “老” và “师”, “阿
姨” thành “阿” và “姨”, “作者” thành “作” và 
“者”, “可怕” thành “可” và “怕”. Qua quá trình 
tổ hợp và tách ngữ tố, sinh viên có ấn tượng sâu 
sắc hơn và tự xây dựng được mối liên hệ giữa âm, 
hình, nghĩa của ngữ tố cần học.
Việc tổ hợp và tách ngữ tố có thể tiến hành 
đồng thời với việc phân tích nghĩa của từ, ví dụ các 
từ phức hợp do ngữ tố “停” tổ hợp thành bao gồm: 
“停课”, “停车”, “停火”, “停学”, “停工”, “停电”, 
“停职”. Giảng viên có thể phân tích nghĩa của 
từ “停课” như sau:
词义 = 结构义（述宾式） + 语素义（停止
+上课） 
(Nghĩa của từ = nghĩa kết cấu (dạng thuật ngữ 
và tân ngữ) + nghĩa ngữ tố (nghỉ, dừng + lên lớp))
3.4. Xây dựng lại bảng từ vựng trong bài học
Về cơ bản, các giáo trình tiếng Hán từ sơ cấp 
đến trung cao cấp đều có bảng từ vựng ở mỗi bài 
học. Các từ trong bảng từ vựng trong giáo trình 
sơ cấp tiếng Hán thông thường đều được ghi rõ từ 
loại, phiên âm tiếng Hán và nghĩa khi dịch ra tiếng 
Anh, ví dụ: 
觉得（动） juéde feel, think2
Đến giai đoạn trung cấp, bắt đầu sử dụng cách 
giải thích từ bằng tiếng Hán, thế nhưng cũng có lúc 
lại đan xen cách phiên dịch ra tiếng Anh, đồng thời 
đưa ra các cụm từ mở rộng, ví dụ:
无聊 （形、副): 指人生活中缺少有意义
内容的现象；bored 
生活~； 干~的事3
“Giáo trình Hán ngữ trung cấp thực dụng –
Nhịp cầu” (桥梁——实用汉语中级教程)lại bỏ 
đi phần giải thích bằng tiếng Hán, thêm vào phần 
phân loại cấp độ từ (A,B,C,D), đưa ra phần mở 
rộng và phối hợp của từ và cụm từ. Trong các giáo 
trình cao cấp, bảng từ vựng thông thường chỉ được 
giải thích bằng tiếng Hán, chứ không có các phần 
chú âm, mở rộng từ và cụm từ. Như vậy, ở giai 
đoạn sơ cấp và trung cấp, sinh viên nắm bắt ý ng-
hĩa của các từ mới qua giải thích nghĩa bằng tiếng 
Anh. Thế nhưng như vậy sẽ nảy sinh một số vấn 
đề, đó là các từ tiếng Hán khác nhau được giải 
90 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 10 - 11/2017
v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
thích nghĩa bằng một từ tiếng Anh giống nhau, 
làm cho sinh viên dễ bị nhầm lẫn khi sử dụng, ví 
dụ như từ “穿” và từ “戴” trong tiếng Hán đều 
được giải thích bằng từ “wear”, thế nhưng trong 
tiếng Hán từ “穿” và từ “戴” có tân ngữ hoàn toàn 
khác nhau, chúng ta chỉ có thể nói “穿衣服” và “
戴帽子”, chứ không thể nói “穿帽子” và “戴衣
服”. Sinh viên cũng có thể nắm được nghĩa của từ, 
nhưng để hiểu được kết cấu từ và mở rộng cách 
dùng của từ vẫn còn nhiều khó khăn. 
Trước thực trạng này, chúng tôi đề xuất trước 
khi tiến hành giảng dạy một bài khóa, giảng viên 
nên dành thời gian xây dựng lại bảng từ vựng. Khi 
xây dựng lại bảng từ vựng chú trọng chỉ ra các 
ngữ tố thành từ và các ngữ tố không thành từ, tiến 
hành tổ hợp, tách ngữ tố, phân tích nghĩa của từ và 
khả năng cấu tạo của từ. Ví dụ bài 8 trong giáo 
trình “Hán ngữ sơ cấp”（初级汉语课本）có các 
từ mới “椅子、柜子、桌子”, đầu tiên chúng ta có 
thể chia tách “桌子”, sau đó dẫn nhập giải thích 
cho “椅子、柜子”, thao tác cụ thể như sau:
桌子 （名） zhuōzi table, desk
桌 （素） zhuō table, desk
子 （素） zi a nominal suffix
~子：椅子（名） yǐzi a chair
柜子 （名） guìzi wardrobe
Hoặc như trong bảng từ vựng của bài số 1 
cuốn “Giáo trình Hán ngữ trung cấp”（中级汉语
教程）có thể tách từ “告别” thành 2 ngữ tố “告” 
và “别”, sau đó lại lấy ngữ tố “别” để tổ hợp thành 
từ mới:
告别（动） gàobié leave, say good-bye to
告 （素） gào ask for, tell
别 （素） bié leave
~别： 离~；分~； 送~； 临~; 惜~
Đối với giáo trình cao cấp, từ vựng thường chỉ 
được giải thích bằng tiếng Hán, chúng ta có thể kết 
hợp với phương pháp phân tích ngữ tố để giúp sinh 
viên hiểu rõ và nắm được ý nghĩa, cách sử dụng 
từ một cách chính xác hơn, ví dụ trong bài 1 cuốn 
“Giáo trình Hán ngữ cao cấp”（高级汉语教程), 
từ “赶集” được phần từ vựng giải thích là “到集市
上买或卖东西”, nếu dùng phương pháp phân tích 
ngữ tố, từ này sẽ được soạn lại như sau:
赶集（动） gǎnjí
赶 （素） gǎn 到（某个地方）去
集 （素） jí 集市
赶集（词义） = 结构义（述宾式） + 语素
义（到集市去） 引申义（到集市去买或卖
东西） 
Tuy nhiên, không phải tất cả các từ đều có thể 
áp dụng phương pháp này, việc lập lại toàn bộ hoặc 
bộ phận bảng từ vựng phải căn cứ vào tình hình cụ 
thể của bảng từ vựng trong mỗi bài học và trọng 
tâm toàn bài. Đây cũng là phương pháp đòi hỏi 
giảng viên phải mất khá nhiều thời gian cho công 
tác chuẩn bị trước khi lên lớp, nhưng chắc chắn 
sẽ giúp sinh viên thoát khỏi tình trạng ghi nhớ thụ 
động và cứng nhắc, tăng cường năng lực nhận biết 
ngữ tố và đặc điểm từ vựng tiếng Hán một cách 
trực quan và cụ thể hơn.
3.5. Chú ý kết hợp giữa phân tích ngữ tố với 
giải thích nguồn gốc nghĩa của từ
Nghĩa của ngữ tố và nghĩa của từ phức hợp 
chứa ngữ tố đó có mối liên hệ đan xen và nhiều lúc 
trở nên tương đối phức tạp, nếu không xem xét đến 
nguồn gốc nghĩa của từ mà chỉ tập trung vào phân 
tích nghĩa đen của ngữ tố thì đôi khi khó có thể giải 
thích được rõ ràng nghĩa của từ phức hợp đó. Ví 
dụ khi dạy đến từ “要领” thì từ “要” vốn chỉ từ 
“腰”, còn từ “领” vốn chỉ từ “脖子”, cả hai từ này 
vốn đều chỉ bộ phận quan trọng trên cơ thể người, 
khi kết hợp với nhau lại chỉ phần trọng điểm, quan 
trọng của sự vật. Hơn nữa, phương pháp phân tích 
91KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 10 - 11/2017
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
ngữ tố không thể hiện được tri thức lịch sử, văn 
hóa, xã hội phong phú trong nghĩa của từ, vì thế 
việc giải thích nguồn gốc từ sẽ bổ khuyết cho điều 
này, ví dụ khi giảng đến từ “知音” (nghĩa là “知
己朋友”), trong từ này thì “知” có nghĩa là “了
解、理解”, “音” chỉ “音乐”，vậy nếu chỉ dùng 
phương pháp phân tích ngữ tố thì rất khó có thể 
truyền đạt cho sinh viên hiểu rõ ý nghĩa của của từ, 
nhưng nếu giảng viên có thể giảng cho sinh viên 
nghe câu chuyện về Bá Nha và Chung Tử Kỳ, như 
thế, sinh viên sẽ nhớ rất lâu và sâu sắc về nghĩa và 
cách dùng của từ này.
3.6. Chú trọng giảng giải sự khác biệt giữa 
từ với ngữ tố
Việc phân biệt từ và ngữ tố chủ yếu là phân 
biệt giữa ngữ tố đơn âm tiết và từ đơn âm tiết, về 
hình thức, chúng hoàn toàn giống nhau, ví dụ như 
“电”, “月”，“书” vừa là từ, vừa là ngữ tố, bởi vì 
bất luận là từ nào trong tiếng Hán cũng đều được 
tạo bởi ngữ tố. Vậy làm thế nào để phân biệt từ và 
ngữ tố? Điều này phụ thuộc và góc độ quan sát, 
nếu chúng ta lấy tiêu chuẩn là dạng kết hợp về ngữ 
âm và ngữ nghĩa nhỏ nhất thì các đơn vị ngôn ngữ 
trên là ngữ tố, nếu chúng ta xét dưới tiêu chuẩn 
có thể độc lập làm thành phần câu thì những đơn 
vị ngôn ngữ trên là từ. Ví dụ trong câu “秋在哪
里？秋在我们心中”, “秋” là từ được tạo thành từ 
ngữ tố thành từ, còn trong câu “秋天在哪里？秋
天在我们心中”,“秋” không phải là từ, mà chỉ là 
ngữ tố. Đồng thời, đa số các từ có hình thức song 
âm tiết, còn đa số các ngữ tố được biểu hiện dưới 
dạng đơn âm tiết. Trong các ngữ tố đơn âm tiết, 
chỉ có ngữ tố thành từ và từ nảy sinh vấn đề phải 
căn cứ vào góc độ quan sát để phân biệt chúng, 
các ngữ tố không thành từ không có hiện tượng 
này, ví dụ “伟”, “样” chỉ có thể là ngữ tố, không 
thể là từ.
4. KẾT LUẬN
Dạy từ vựng thông qua phương pháp giảng 
dạy ngữ tố có nhiều ưu điểm, tuy nhiên cũng còn 
một số hạn chế nhất định, ví dụ như: việc dạy ngữ 
tố không thể thay thế hoàn toàn việc dạy từ hoàn 
chỉnh. Do sự phát triển của ngôn ngữ và quan hệ 
phức tạp giữa nghĩa của từ và nghĩa ngữ tố, một số 
nghĩa từ đã có sự thay đổi, vì thế, nếu chỉ xét từ 
góc độ nghĩa ngữ tố, thì khó hoặc không thể suy 
luận được nghĩa của một số từ, ví dụ như từ 
“喝彩、问鼎、桑梓、涂鸦”. Ngoài ra, đối 
với sinh viên Việt Nam, sử dụng phương pháp này, 
đôi khi sẽ bị ảnh hưởng của từ Hán Việt, từ đó sẽ 
tạo ra những từ không có trong từ vựng tiếng Hán, 
do đó giảng viên cũng nên cần có lưu ý cụ thể. Vì 
thế, những giải pháp giảng dạy ngữ tố mà chúng 
tôi đưa ra trên đây khi được vận dụng phải phối kết 
hợp với các khâu khác trong quá trình giảng dạy, 
nhất định sẽ tạo ra được hiệu ứng dây chuyền, tạo 
ra sức đẩy để kích thích sinh viên, đem lại hiệu quả 
cao như mong muốn./.
Ghi chú:
1. Theo điều tra của Uyển Xuân Pháp, Hoàng 
Xương Ninh đối với 43097 từ phức hợp tiếng Hán, 
khi tổ hợp thành từ, ý nghĩa ban đầu của các ngữ 
tố tiếng Hán sẽ không thay đổi với tỉ lệ trong danh 
từ, động từ và tính từ lần lượt là 87,8%, 93,2% và 
87%.（苑春法、黄昌宁,1998).
2. Dương Kí Châu (1999), Giáo trình Hán ngữ, 
quyển 1 (phần thượng), NXB Đại học Văn hóa và 
Ngôn ngữ Bắc Kinh, Bắc Kinh, tr.99.
3. Trịnh Ngọc (1993), Giáo trình Hán ngữ Khoa 
học kỹ thuật: Giáo trình đọc chuyên sâu trung cấp, 
NXB Đại học Thiên Tân, Thiên Tân, tr.7.
Tài liệu tham khảo:
1．曹炜(2003),现代汉语词汇研究，北京
大学出版社，北京。 
2．崔永华主编(1998),词汇文字研究与对外
汉语教学，北京语言文化大学出版社，北京。
3．符淮青(2004),现代汉语词汇，北京大
学出版社，北京。