Bài giảng Tập huấn Kỹ thuật viết tin, bài báo chí căn bản - Phạm Duy Phúc

chữ (có khi đến 500 
chữ), trả lời đủ các câu hỏi 5W+H. 
+ Có vị trí độc lập so với các tin, bài khác và có lời 
đánh giá của người viết về sự kiện, hiện tượng, 
nhân vật được thông tin 
Các dạng tin cơ bản 
 Tin tường thuật: là dạng tin phản ánh những sự 
kiện theo đúng trình tự diễn biến của sự kiện đó 
(nó khác với thể loại tường thuật ở dung lượng và cách 
thể hiện) 
 Đặc điểm: 
+ Chủ yếu là tin sự kiện (hội nghị, gặp gỡ giữa các quan 
chức, khánh thành, khai trương, động thổ, tổng kết, trao 
giải...) 
+ Dung lượng tương đối dài, khoảng 300-500 chữ, 
miêu tả theo thời gian tuyến tính. 
+ Không xuất hiện cái tôi của tác giả (đây là chỗ khác 
nhau giữa tin tường thuật và bài tường thuật) 
Các dạng tin cơ bản 
 Chùm tin: là dạng tin gồm một số tin điểm lại, hệ 
thống lại những sự kiện tiêu biểu có chung một 
chủ đề thống nhất 
 Đặc điểm: 
+ Chùm tin trong một chủ đề, một lĩnh vực 
+ Dung lượng khá dài, gồm nhiều tin riêng rẽ. 
+ Hình thức trình bày khá giống tin tổng hợp (dễ 
nhầm lẫn khi nhận diện) 
Một số dạng tin khác 
 Tin tổng hợp: là dạng tin tóm tắt, hệ thống lại 
những sự kiện quan trọng, tiêu biểu về các lĩnh 
vực của đời sống xã hội 
 Đặc điểm: 
+ Là sự kết nối của nhiều tin ngắn, tin sâu trên 
nhiều số báo khác nhau về một sự kiện diễn ra 
trên một khu vực địa lý và trong một thời gian 
nhất định 
+ Có tính khái quát cao, dung lượng khá dài (300-
800 chữ) chia làm nhiều khía cạnh khác nhau. 
+ Thường được trình bày dưới một tiêu đề chung 
như: Tin trong ngày, Thế giới tuần qua, Việt Nam trong 
tuần 
Một số dạng tin khác 
 Tin dự báo: là dạng tin nói về tương lai gần, dự 
đoán các sự kiện, hiện tượng sẽ xảy ra (VD: “Sự 
kiện tuần tới” trên VTV1, “Sự kiện trong tuần” ở trang 2 
báo Thanh Niên) 
 Đặc điểm: 
+ Chỉ có tính chính xác tương đối 
+ Là một dạng tin vắn, đôi khi chỉ một câu 
+ Nguồn tin chủ yếu được lấy từ các văn phòng tổng 
hợp của chính phủ, các cơ quan ngoại giao, các đoàn 
thể, các tổ chức kinh tế, chính trị, văn hóa, thể thao, du 
lịch, dịch vụ của trung ương và địa phương 
+ Tuy nói về tương lai gần nhưng trong thể hiện ít 
khi dùng từ “sẽ” 
Một số dạng tin khác 
 Tin ảnh: là dạng tin có ảnh đi kèm với tư cách là 
yếu tố cấu thành nội dung của tin để minh họa, 
tạo độ tin cậy và tính thuyết phục cho thông tin 
(VD: “Nhịp đời qua ống kính” trên trang 3 báo Tuổi Trẻ, 
“Cảnh báo” ở trang 12 báo Công An TPHCM, “Đừng quên 
họ” ở trang 3 báo Phụ Nữ TPHCM, tin thể thao trên các 
báo) 
 Đặc điểm: 
+ Ảnh phải ăn khớp với lời 
+ Dung lượng chữ ít nhưng chiếm diện tích rộng 
+ Ảnh bố trí sao cho không bị gấp mặt, nhất là VIP 
Một số dạng tin khác 
 Tin công báo: là dạng tin phản ánh hoạt động của 
các cơ quan công quyền trung ương và địa phương 
hoặc thông báo các văn bản pháp luật hành chính 
nhà nước. 
 Đặc điểm: 
+ Tin không phải do tòa soạn hay phóng viên săn 
tìm mà do các cơ quan có thẩm quyền cung cấp 
+ Văn bản thông tin mang tính chính thống, tòa 
soạn và phóng viên không được sửa chữa, thêm 
thắt 
+ Các báo lớn đều đăng chung tin công báo 
+ Tin công báo thường xuất hiện ở trang 1 của báo 
in và phần đầu bản tin thời sự của đài PT-TH 
Bài báo là gì? 
 Hiện nay, những người làm chuyên môn nghiên 
cứu, giảng dạy về báo chí đã phân loại các tác 
phẩm báo chí thành những nhóm thể tài, thể loại 
khác nhau: như nhóm Thông tấn, Ký và Chính luận 
với những đặc trưng về thể loại khá rõ ràng. 
 Trên thực tế, một tác phẩm báo chí có thể đáp ứng 
được tiêu chí của thể loại hoặc không thể hiện rõ 
đặc điểm của thể loại nào. 
 Những bài viết chưa ổn định rõ ràng về thể loại 
nào được quy về là các dạng bài thông tin, phản 
ánh hay gọi chung là bài báo (nhóm ý kiến thuộc 
HVBC&TT). Đây cũng là dạng bài được sử dụng phổ 
biến trên các trang tin điện tử đặc biệt là các 
trang thông tin của các ngành nói chung. 
 Bài ngắn là tin, tin dài là bài. 
 Các thành phần 
 của một bài báo 
 Tít (title) 
 Sa-pô (chapeau): cung cấp thông tin cốt lõi (Nhân dịp ai 
đã/sẽ làm) hoặc nhắc lại thông tin, gợi sự liên tưởng tới 
những thông tin đã có từ trước (Như tin đã đưa về. 
Nhưng/Tuy nhiên/Thực tếlại) 
 Dẫn nhập (intro): mô tả không gian xảy ra sự việc/bối 
cảnh xảy ra sự việc/hình dáng hoặc tính cách nhân vật 
chính/dùng lời nhân chứng 
 Thân bài (body): gồm các tít giữa và các đoạn 
 Phần tư liệu mở rộng (box): con số ấn tượng, bảng, biểu, 
phỏng vấn ngắn, ý kiến lãnh đạo, chuyên gia 
 Kết: kết đóng (dùng chi tiết ấn tượng/kêu gọi hành động) 
hoặc kết mở (đưa ra những suy tư, trăn trở, thôi thúc các 
bộ phận chức năng vào cuộc) 
 Kỹ thuật viết 
 tin, bài hình tháp ngược 
Khái niệm 
 Viết tin bài hình tháp ngược là cách trình bày sự kiện theo 
thứ tự quan trọng giảm dần (chứ không theo thứ tự thời gian 
hay thứ tự nhân vật). Phần quan trọng nhất đứng đầu bản tin 
và thường các tòa soạn đều lấy nội dung phần này làm tựa 
của tin để thu hút sự chú ý tối đa của người đọc. 
Tại sao phải viết theo hình tháp ngược? 
 Vì trong thời đại ngày nay, công chúng ít có thì giờ, cho nên 
nhà báo phải tìm cách truyền tin nhanh chóng. Hình tháp 
ngược giúp làm được điều đó. Lại nữa, với hình tháp ngược, 
biên tập viên có thể cắt bài mà không làm mất ý chính: họ chỉ 
việc cắt từ dưới cắt lên. 
 Tuy vậy, tin bài hình tháp ngược cũng khiến độc giả không 
đọc hết bài báo. 
 Cấu trúc tin hình tháp ngược 
Gồm 3 phần: 
Phần mở đầu gọi là phần mở đề (lead): có thể là một hoặc hai 
câu ngắn, có những chi tiết quan trọng nhất của sự kiện, hội đủ các 
yếu tố của tin. 
Thân tin (body): là phần giải thích rõ thêm các chi tiết đã được 
nói đến ở phần mở đầu, làm sao để càng đọc xuống, người ta càng 
nắm bắt được thêm các chi tiết của sự kiện. Và nếu vì lí do nào đó 
mà phải cắt bỏ đi, người đọc vẫn hiểu được bản chất của sự kiện. 
Bối cảnh (background): để làm rõ hơn hòan cảnh xuất hiện của 
tin tức hoặc cung cấp cho người đọc những chi tiết liên quan đến sự 
kiện này chứ không phải là chi tiết của sự kiện. Đôi khi, background 
làm đậm nét thêm sự kiện và để người đọc tìm hiểu thêm về sự 
kiện. 
 Nhận diện tin hình tháp ngược 
TIN hình tháp ngược: 
 Mở đầu: có thể như một tin vắn: 4 yếu tố: What, who, when, 
where. Kết quả sẽ được đưa lên phần mở đầu 
 Thân tin: các thông tin giải thích cho kết quả (sự kiện diễn ra 
như thế nào, tại sao lại diễn ra như thế) 
 Kết thúc: mô tả bối cảnh của sự kiện (có thể bình luận, đánh giá 
ý nghĩa) 
TIN hình tháp xuôi: 
 Mở đầu: có thể như một tin vắn, với 4 yếu tố: What, who, when, 
where 
 Thân tin: các thông tin bổ sung, mô tả bối cảnh của sự kiện (nội 
dung, diễn biến, đối tượng tham dự, có thể bình luận, đánh giá ý 
nghĩa) 
 Kết thúc: nêu kết quả chính, cuối cùng của sự kiện 
 Nhận diện tin hình tháp ngược 
TIN hình tháp ngược: 
Ít nhất 8 người chết và 25 người khác bị thương vì dẫm đạp lên 
nhau trong Festival nhạc rock gần thủ đô Copenhagen – Đan Mạch 
tối ngày 30.4.2012. Nguyên nhân chủ yếu do khán giả cuồng nhiệt, 
xô đẩy nhau tới gần sân khấu. Ban tổ chức cho biết nhạc hội sẽ phải 
tạm hoãn lại một ngày. 
TIN hình tháp xuôi: 
Trong cuộc thi sản phẩm nông nghiệp ngày 18.5.2012 tại Mỹ, một 
nông dân ở bang California giành chiến thắng vì đã trồng được quả 
bí ngô lớn nhất thế giới. Đó là anh John Holland, người bang 
California. Anh đã đoạt giải thưởng 100.000USD. Anh cho biết quả 
bí ngô được trồng 5 tháng và nặng 385 kg. Sự kiện này đã được ghi 
vào sách Guiness về những điều kỳ lạ của thế giới. 
 Hãy biên tập và sắp xếp lại trật tự các thông tin trên theo cấu 
trúc TIN hình tháp ngược. 
 Kỹ thuật dẫn chuyện 
Thông thường có 4 cách kể chuyện chính: trần thuật 
theo thứ tự thời gian, theo kiểu đồng hồ cát (cùng một 
biến thể của nó); trần thuật với bố cục tâm điểm và bố 
cục theo chương, hồi. Trong đó trần thuật theo thứ tự 
thời gian, theo kiểu đồng hồ cát là 2 cách tường thuật 
phổ biến nhất 
Để trần thuật theo thứ tự thời gian, bạn có thể khởi 
đầu bài nhè nhẹ rồi đi dần đến đoạn gay cấn nhất. Đây là 
cấu trúc dễ hiểu nhất. 
Khi viết theo cấu trúc đồng hồ cát, tin chính hoặc phần 
kết cục của sự kiện được đưa trước, ở đầu bài; sự kiện 
được tường thuật theo thứ tự thời gian ở các đoạn sau 
(giữa hai phần sẽ có một câu hoặc đoạn nối để chuyển 
mạch). 
 Kỹ thuật dẫn chuyện 
 Khi viết theo bố cục tâm điểm (hay dành cho phóng 
sự), mở đầu tập trung vào cá nhân, sau đó chuyển qua 
vấn đề lớn hơn liên quan đến cá nhân đó, tiếp đến đưa 
ý kiến thẩm định và kết thúc bằng việc quay lại với 
nhân vật hoặc hình ảnh mở đầu 
 Khi viết theo bố cục chương hồi, thông tin được chia 
thành cụm, mỗi cụm là một phần riêng biệt, nội dung 
tương đối trọn vẹn, có phần khởi và phần kết thúc hấp 
dẫn thúc đẩy độc giả đọc tiếp (lưu ý: bài vẫn phải có ý 
nghĩa và ý chính rõ ràng) 
 Quy trình viết tin, bài 
 Tìm ý tưởng 
 Thu thập thông tin 
 Xác định trọng tâm của sự kiện (trong hình tháp 
ngược, trọng tâm chính là lead, xuất hiện ngay trong 
phần mở đầu) 
 Thiết lập trật tự thông tin (trong hình tháp ngược, 
thông tin được sắp xếp theo thứ tự tầm quan trọng 
giảm dần) 
 Viết 
 Quy trình viết tin, bài 
Trọng tâm là gì? 
 Là ý chủ đạo, ý chính gắn kết nhiều thông tin lại với 
nhau trong bài 
 Trong nhiều thông tin thu thập được, PV chỉ nên 
chọn 1 thông tin là ý chính (là thông tin mà PV phán 
đoán là thời sự nhất, quan trọng nhất, hay nhất, có ý nghĩa 
nhất với độc giả hoặc là thông tin minh họa tốt nhất cho ý 
tưởng của PV) 
 Bài tập: Có một bà bán dưa, một hôm, vứt vỏ dưa ra giữa 
đường. Sau đó, có 1 chiếc xe Airblaide 125cc đời mới, trị giá 
bốn mươi tám triệu, chạy tới đụng vỏ dưa, té xuống. Đôi 
nam nữ ngồi trên xe đang cười hớn hở, bỗng dưng tắt thở. 
(tìm trọng tâm, và thử tường thuật từ chủ đề này theo các 
cấu trúc căn bản) 
 Quy trình viết tin, bài 
Trọng tâm là gì? 
 Hãy tự hỏi: sự kiện là quan trọng hay ảnh hưởng/kết 
quả của sự kiện mới là điều quan trọng? 
 VD: So sánh 3 trọng tâm sau: 
1. “Ngày, Quốc hội đã họp phiên thường kỳ. Tham dự cuộc 
họp có.” 
2. “Quốc hội đã biểu quyết đồng ý tăng thuế đất lên 100% 
trong phiên họp thường kỳ ngày” 
3. “Người dân sẽ phải trả tiền thuế đất cao gấp đôi mức hiện 
tại, theo quyết định của Quốc hội tại phiên họp thường kỳ 
ngày” 
 Quy trình viết tin, bài 
Trọng tâm là gì? 
 Trình bày trọng tâm (thông tin chính, điểm tập 
trung) trong 1 hoặc 2 câu tóm tắt ý chính của bài (trả 
lời câu hỏi “Ai đã nói, đã làm hay đã trải qua chuyện gì?” và 
“Điều gì đã xảy ra?”). 
 Sau khi tìm ra trọng tâm, hãy đưa nó vào ngay đầu 
bài (phần khởi/lead) của TIN. Đó là phần khởi trực 
tiếp/khởi tóm tắt 
Lưu ý để viết Lead hay 
 Trước hết hãy tự hỏi “Câu chuyện chính ở đây là 
gì?”/”Đâu là trọng tâm của sự kiện?” 
 Chỉ sử dụng những thông tin quan trọng. Hầu hết các 
chi tiết được đưa vào phần sau của tin. 
 Cố gắng chỉ biểu đạt một ý, thông thường trong một 
câu. 
 Lead lý tưởng khoảng 25 – 30 chữ. 
 Cú pháp câu đơn giản: chủ ngữ-động từ-tân ngữ. 
 Thời quá khứ. 
 Luôn có yếu tố thời gian trong các lead của tin khó. 
Lưu ý để viết Lead hay 
 Cố hoàn thiện lead trước khi tiếp tục với cả câu 
chuyện. Nếu chưa viết được lead nghĩa là chưa làm 
xong công việc thu thập thông tin. 
 Nếu đến deadline vẫn không viết được lead, hãy 
tưởng tượng mẹ, vợ/chồng của bạn sẽ hỏi khi bạn về 
nhà “Hôm nay con/anh/em viết bài về vấn đề gì?” 
Câu trả lời có thể chính là lead. 
Đặt tít (title) 
Tít có 2 chức năng chính: thu hút sự quan tâm và cung cấp 
một thông báo (nói chung là để “bán” bài báo.) Tít được đọc 
trung bình nhiều hơn gấp 5 lần so với bài. 
Phân loại: 
Tít thông tin: là loại tít truyền thống, dùng để thông 
tin nội dung một cách tóm tắt, ngắn gọn, chính xác và 
cụ thể, thường trả lời cho những câu hỏi: Ai? Cái gì? Ở 
đâu? Lúc nào? 
VD: TT cụ thể: TPHCM:mỗi ngày bù lỗ 1 tỉ đồng để đạt 10% 
nhu cầu đi lại bằng xe buýt, TT gợi mở: Cô gái sông Gianh, 
Người mẹ lượm rác nuôi đứa con điên, Những người đi nhặt 
xác, Người đưa thư ở Trường Sơn, Chuyện ông già mù bên dốc 
Cổng Trời, Ăn tết với liệt sĩ Trường Sơn, Công ty lâm sản phá 
rừng, Bán đất trong mùa lũ, Khổ qua giúp anh Lẫy qua khổ, 
Đồng Nai: sầu riêng nay hoá sầu chung 
Đặt tít (title) 
Phân loại: 
Tít kích thích: có ý bình luận, dùng để gây ngạc nhiên, 
khêu gợi trí tò mò của bạn đọc, và thỉnh thoảng có thể 
gây cười. Tuy nhiên, dù gì thì tít kích thích vẫn phải diễn 
đạt trung thành nội dung bài. 
VD: Làm sao đất lành để chim về đậu? Cái khó bó cái duyên, Ai 
chở mùa hè của em đi đâu? Chảy đi sông ơi! Nhịp cầu nối 
những bờ vui, Vừng ơi mở cửa, Thị trường chứng khoán VN: Cá 
lớn sắp quẫy đuôi 
Tít hỗn hợp: vừa thông tin, vừa kích thích (hình tượng) 
VD: Cá basa sắp sửa lên thớt, Bóng đá Ý bên bờvực thẳm, Đô 
thị hoá kiểu ba rọi, Lan rừng chảy máu, Kinh doanh đen 
bằng..hoá đơn đỏ, Khi tất cả các công viên đều bị gặm 
 Dù thế nào đi nữa, điều tiên quyết là nhà báo phải có 
khả năng đặt tít thông tin tốt 
Công thức chung trong đặt tít 
CHỦ THỂ NỘI DUNG CỐT LÕI 
Cái gì (What) 
Ai (Who) 
Ở đâu (Where) 
Thời gian nào (When) 
Như thế nào? 
Tại sao? 
Ý nghĩa gì? 
VÍ DỤ 
Cái gì (What) (chủ thể) Như thế nào? 
Mua ngoại tệ phải trả phí 
“Hút thuốc thụ động” cái hại không nhìn thấy bằng mắt 
Cốc thủy tinh độc 
Ở đâu (Where) (chủ thể) Như thế nào? 
Sài Gòn nhậu sớm 
Hà Nội chấn động vì động đất 
Thời gian nào (When) (chủ thể) Như thế nào? 
Đêm trắng mưu sinh 
10 năm hát Trịnh 
Ai (Who) (chủ thể) Như thế nào?/Ở đâu? 
Tù nhân Việt ở Luân Đôn 
Nghệ sĩ Thương Tín hòn cuội đóng rêu 
Võ Đình Tuấn một trong “100 thiên tài đương đại” 
 Chú ý khi viết cho website 
 Không làm dàn ý theo kiểu bao gồm mở đầu, thân 
bài, kết luận, mà bài báo phải đi ngay vào trọng tâm 
thông tin, cùng với thông điệp chính. Sau đó sẽ đến "như 
thế nào" và "tại sao". 
Mỗi đoạn một ý: Người đọc không có nhiều thời gian và 
không thể kiên nhẫn đọc những bài báo dài cả màn hình mà 
không rõ ý, rõ đoạn. Tốt nhất là mỗi đoạn một ý. 
 Liên kết giữa các đoạn: Việc chia đoạn nhiều là cần thiết 
nhưng phải luôn có liên kết giữa các đoạn để thu hút độc 
giả. Tránh viết "dây cà ra dây muống", viết lan man. 
 Chia những tiểu đề mục chứa đựng thông tin đối với các 
bài dài. Cách này vừa tạo ra những điểm nghỉ cho mắt, vừa 
lôi kéo độc giả đọc tiếp. 
 Chú ý khi viết cho website 
 Có thể dùng font chữ đậm để nhấn mạnh những điểm 
quan trọng nhưng không nên lạm dụng; 
 Nên có ảnh hoặc hình minh họa, dù nhỏ. Ảnh ở đây không 
chỉ có ý nghĩa trang trí mà còn có sức thu hút, minh chứng 
rõ nhất cho độc giả về bài viết. 
 Box thông tin: Đưa thông tin thành những hộp dữ liệu, 
biểu đồ nếu thông tin đó có thể làm thành đồ thị, bảng 
biểu, hình minh họa 
 Dùng các đường link để bổ sung thêm chi tiết, thông tin 
để tạo sự liền mạch cho độc giả (đặc biệt là những sự kiện 
liên quan hoặc cùng nhóm chủ đề) .