Bài giảng Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin - Chương 2: Khởi tạo dự án và thu thập yêu cầu - Lê Thị Tú Kiên

Chương 2 
Khởi tạo dự án và thu thập yêu cầu 
PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG THÔNG TIN 
------ 
Giảng viên: Lê Thị Tú Kiên 
Bộ môn HTTT- CNTT – ĐHSPHN 
Email: kienltt@hnue.edu.vn 
Website:  
Nội dung 
1. Tổng quan về yêu cầu hệ thống 
2. Quá trình khảo sát và thu thập yêu cầu 
3. Các phương pháp thu thập yêu cầu 
4. Tài liệu hóa và quản lý yêu cầu 
5. Xác lập và khởi tạo dự án 
2 
LTTKiên- PTTKHTTT 
1. Tổng quan về yêu cầu hệ thống 
• Định nghĩa yêu cầu 
• Phân loại yêu cầu 
• Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu 
3 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Định nghĩa yêu cầu 
• Định nghĩa: một yêu cầu đơn giản là một phát biểu cái 
mà hệ thống phải làm hoặc đặc tính mà hệ thống phải 
có. 
• VD hệ thống quản lý bán hàng, hệ thống phải có tính 
năng xuất ra hóa đơn tính tiền mua hàng cho khách 
hàng khi thanh toán 
4 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Phân loại yêu cầu 
• Phân loại yêu cầu: 
▫ Yêu cầu chức năng 
▫ Yêu cầu phi chức năng 
• Yêu cầu chức năng: liên quan trực tiếp tới một tiến trình mà hê ̣ 
thống phải thực hiện hoặc thông tin mà hê ̣ thống cần phải chứa. 
• VD hê ̣ thống phải có tính năng: 
▫ Tìm kiếm danh sách hàng tồn kho, 
▫ In hóa đơn bán hàng, 
▫ Thông tin khách hàng được lưu trữ gồm: Mã khách hàng, tên, sô ́ 
điện thoại, 
5 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Phân loại yêu cầu 
• Yêu cầu phi năng: các tính chất hành vi mà hê ̣ 
thống phải có như khả năng thực hiện, hiệu suất 
sử dụng. 
6 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Yêu cầu phi chức năng 
7 
Yêu cầu phi 
chức năng 
Miêu tả Ví dụ 
Operational 
(Hoạt động) 
Các môi trường vật lý, kỹ 
thuật mà hê ̣ thống sẽ vận 
hành trong nó 
Hê ̣ thống chạy ổn định trên 3 
trình duyệt web phô ̉ biến: IE, 
Firefox, Chrome, 
Performance 
(Hiệu suất) 
Tốc độ, kha ̉ năng, độ tin 
cậy hê ̣ thống 
Hê ̣ thống đảm bảo vận hành 
liên tục 24 giờ/ ngày 
Security 
(Bảo mật) 
Ai được phép truy cập hê ̣ 
thống, trong hoàn cảnh 
nào 
Chỉ người quản lý trực tiếp 
mới được phép xem hô ̀ sơ 
nhân viên họ quản lý. 
Cultural and 
political 
(Văn hóa và 
chính trị) 
Các yếu tô ́ chính trị, văn 
hóa va ̀ yêu cầu pháp lý 
tác động lên hê ̣ thống 
Hê ̣ thống tính lương, thưởng 
va ̀ các chê ́ độ phu ̣ cấp lao 
động theo đúng luật hiện hành 
của bô ̣ Lao động va ̀ thương 
binh xa ̃ hội 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Phân loại yêu cầu 
• Làm bài tập muc YOUR TURN trang 114 – 
sách tài liệu tham khảo [1] 
(Alan Dennis, Barbara H. Wixom, and Roberta M.Roth, 
Systems Analysis And Design with UML Version 2.0—An 
Object-Oriented Approach, 3nd edition, John Wiley & 
Sons, Inc., 2009) 
8 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu hệ thống 
• Nhất quán – các yêu cầu không mâu thuẫn hay 
nhập nhằng lẫn nhau 
• Đầy đủ - các yêu cầu mô tả mọi đầu vào và khả 
năng đáp ứng có thể của hệ thống 
• Khả thi – các yêu cầu có thể được thỏa mãn 
dựa trên các tài nguyên và ràng buộc sẵn có 
• Cần thiết – các yêu cầu là thực sự cần thiết và 
đáp ứng mục đích của hệ thống 
LTTKiên- PTTKHTTT 
9 
Các tiêu chuẩn đánh giá yêu cầu hệ 
thống 
• Chính xác – các yêu cầu được phát biểu chính 
xác 
• Dễ theo dõi – các yêu cầu ánh xạ trực tiếp với 
các chức năng và đặc trưng của hệ thống 
• Có thể kiểm tra – các yêu cầu đã được vạch rõ 
nên có thể kiểm tra được trong giai đoạn kiểm 
thử hệ thống 
LTTKiên- PTTKHTTT 
10 
2. Quá trình khảo sát thu thập yêu cầu 
• Vị trí: khảo sát là giai đoạn đầu tiên của quá 
trình PTTK hệ thống. 
• Mục đích: qua quá trình khảo sát từ sơ bộ đến 
chi tiết hệ thống hiện tại, nhà phát triển phải có 
được các thông tin về hệ thống cần phát triển, 
qua đó đề xuất các phương án tối ưu để dự án 
mang lại tính khả thi cao nhất. 
11 
LTTKiên- PTTKHTTT 
2. Quá trình khảo sát thu thập yêu cầu 
• Nội dung 
▫ Khảo sát sơ bộ nhằm xác định tính khả thi của dự 
án 
▫ Khảo sát chi tiết nhằm xác định chính xác những 
gì sẽ thực hiện và khẳng định những lợi ích kèm 
theo 
12 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Các bước khảo sát 
• B1: Khảo sát và đánh giá hiện trạng của hệ thống 
cũ. Tìm hiểu các hoạt động của hệ thống hiện tại 
nhằm xác định các thế mạnh và các yếu kém của 
nó 
• B2: Đề xuất mục tiêu, ưu tiên cho hệ thống mới. 
Xác định phạm vi ứng dụng và các ưu nhược 
điểm của hệ thống dự kiến. Cần xác định rõ 
những gì mà hệ thống mới sẽ làm, những thuận 
lợi và khó khăn khi cải tiến hệ thống 
LTTKiên- PTTKHTTT 
13 
Các bước khảo sát 
• B3: Đề xuất ý tưởng cho giải pháp mới có cân 
nhắc tính khả thi. Phác họa các giải pháp thỏa 
mãn tập yêu cầu của hệ thống, đồng thời đánh 
giá để đưa ra quyết định cuối cùng 
• B4: Vạch kế hoạch cho dự án cùng với dự trù 
tổng quát. Xây dựng kế hoạch triển khai cho các 
giai đoạn tiếp theo, dự trù các nguồn tài nguyên 
để triển khai dự án 
LTTKiên- PTTKHTTT 
14 
• B5: Lập báo cáo về khảo sát và xác định tính khả 
thi. Các kết quả khảo sát cần được kiểm tra, tổng 
hợp, chuẩn hóa và tư liệu hóa lại. Dựa vào kết quả 
khảo sát thu được để đánh giá lại tính khả thi của 
dự án. 
LTTKiên- PTTKHTTT 
15 
Các bước khảo sát 
Chú ý: Các bước trên thường không diễn ra một 
cách tuyến tính mà thường lặp đi lặp lại trong suốt 
quá trình phát triển hệ thống, mục đích là để quản lý 
được sự thay đổi về yêu cầu của người dùng và 
quản lý những biến động xẩy ra trong quá trình phát 
triển dự án. 
LTTKiên- PTTKHTTT 
16 
Các bước khảo sát 
Hậu quả của việc xác định yêu cầu không 
chính xác hoặc không đầy đủ 
• Hệ thống có thể tốn nhiều chi phí hơn so với dự 
kiến ban đầu 
• Hệ thống có thể được hoàn thiện muộn hơn thời 
gian đã định 
• Hệ thống có thể không phù hợp với những gì 
người dùng mong muốn và có thể họ sẽ không 
sử dụng nó 
LTTKiên- PTTKHTTT 
17 
Hậu quả của việc xác định yêu cầu không 
chính xác hoặc không đầy đủ 
• Chi phí bảo trì và mở rộng hệ thống có thể quá 
cao 
• Hệ thống có thể không chắc chắn, dễ có lỗi và 
thậm chí ngừng hoạt động 
• Làm giảm danh tiếng của cả đội dự án 
LTTKiên- PTTKHTTT 
18 
3. Các phương pháp thu thập yêu cầu 
• Các nguồn khảo sát yêu cầu 
• Các phương pháp thu thập yêu cầu 
▫ Nghiên cứu tài liệu viết 
▫ Quan sát 
▫ Phỏng vấn 
▫ Phiếu hỏi 
▫ Làm bản mẫu thăm dò 
• Các yêu cầu đối với một cuộc khảo sát 
• Lưu ý trong quá trình khảo sát yêu cầu 
LTTKiên- PTTKHTTT 
19 
Các nguồn điều tra, khảo sát 
• Người dùng hệ thống 
• Các sổ sách, tài liệu 
• Các chương trình máy tính 
• Các tài liệu mô tả quy trình, chức trách 
• Các thông báo 
LTTKiên- PTTKHTTT 
20 
PP nghiên cứu tài liệu viết 
• Đây là một phương pháp nghiên cứu dữ liệu cứng để thu 
thập thông tin 
• Dữ liệu cứng có thể được thu thập từ 
▫ Các loại chứng từ giao dịch như hóa đơn, phiếu thanh 
toán, 
▫ Các loại sổ sách, hồ sơ 
▫ Các tài liệu tổng hợp như: báo cáo, thống kê, biên bản, 
nghị quyết 
▫ Các tệp máy tính, cơ sở dữ liệu của hệ thống cũ 
LTTKiên- PTTKHTTT 
21 
PP quan sát 
• Việc quan sát cung cấp sự hiểu biết về những gì các 
thành viên của tổ chức thực sự đang làm 
• Có 2 cách quan sát 
▫ Quan sát trực tiếp: quan sát bằng mắt, tại chỗ, tỉ mỉ, từng chi tiết 
công việc của hệ thống cũ, của các nhân viên thừa hành 
▫ Quan sát gián tiếp: quan sát từ xa, hay thông qua các phương 
tiện tổng thể của hệ thống để có được bức tranh khái quát về tổ 
chức và cách thức hoạt động trong tổ chức đó 
LTTKiên- PTTKHTTT 
22 
PP phỏng vấn 
• Phỏng vấn là một phương pháp quan trọng để thu thập 
dữ liệu về các yêu cầu của hệ thống thông tin 
• Việc phỏng vấn nhằm phát hiện thông tin về 
▫ Các ý kiến của người được phỏng vấn 
▫ Cảm giác của người được phỏng vấn 
▫ Trạng thái hiện tại của hệ thống 
▫ Các mục tiêu của con người và tổ chức 
▫ Các thủ tục nghiệp vụ không chính thức 
LTTKiên- PTTKHTTT 
23 
PP phỏng vấn 
• 5 bước lập kế hoạch phỏng vấn là 
▫ Đọc tài liệu cơ bản 
▫ Thiết lập các mục tiêu phỏng vấn 
▫ Xác định người đi phỏng vấn 
▫ Chuẩn bị người được phỏng vấn 
▫ Quyết định cấu trúc và kiểu câu hỏi (câu hỏi đóng, 
câu hỏi mở) 
LTTKiên- PTTKHTTT 
24 
PP phỏng vấn 
LTTKiên- PTTKHTTT 
25 
 26 
LTTKiên- PTTKHTTT 
VD Bảng câu hỏi mẫu cho phân tích viên 
27 
LTTKiên- PTTKHTTT 
PP dùng phiếu hỏi 
• Đây là hình thức phỏng vấn không giáp mặt. Các câu 
hỏi được liệt kê trong phiếu điều tra và người được hỏi 
sẽ ghi các trả lời của mình vào đó 
• Phiếu hỏi có giá trị nếu: 
▫ Các thành viên của tổ chức phân tán rộng 
▫ Nhiều thành viên tham gia vào dự án 
▫ Cần việc có tính thăm dò 
• Có 2 dạng câu hỏi đóng và mở 
LTTKiên- PTTKHTTT 
28 
PP làm bản mẫu thăm dò 
• PP này thường được sử dụng trong các trường hợp: 
▫ Thẩm định các chức năng khó, phức tạp của hệ thống 
▫ Giải quyết vấn đề yêu cầu nhập nhằng, chưa thống 
nhất được giữa khách hàng và nhà phát triển 
▫ Làm bản mẫu để hiểu hệ thống 
LTTKiên- PTTKHTTT 
29 
Thảo luận 
• Sử dụng các phương pháp điều tra khảo sát nêu 
trên để xác định yêu cầu cần cải tiến cho hệ 
thống thông tin quản lý sinh viên hệ tín chỉ của 
trường ĐHSPHN. 
30 
LTTKiên- PTTKHTTT 
Các yêu cầu đối với một cuộc điều tra 
khảo sát 
• Trung thực, khách quan, phản ánh đúng tình hình thực 
tại 
• Không bỏ sót thông tin 
• Các thông tin thu thập phải được đo đếm (số lượng, tần 
suất, độ chính xác, thời gian sống) 
• Không trùng lặp, nghĩa là phải tiến hành theo một trật tự. 
• Không gây cảm giác xấu hay phản ứng tiêu cực ở phía 
người bị điều tra 
LTTKiên- PTTKHTTT 
31 
Những chú ý trong quá trình điều tra 
• Quá trình điều tra phải hỗ trợ một cách đắc lực nhất cho 
phương pháp mô hình hóa 
• Quá trình điều tra phải được tiến hành từ trên xuống: 
mức quyết định lãnh đạo mức điều phối quản lý mức 
thao tác, thừa hành 
• Quá trình điều tra phải được tiến hành lặp đi lặp lại 
LTTKiên- PTTKHTTT 
32 
4. Tư liệu hóa và quản lý yêu cầu 
• Các yêu cầu sau khi thu thập cần được tổng hợp, phân 
loại sau đó phân tích, xử lý nhằm tránh bỏ sót, xung đột, 
yêu cầu không khả thi, yêu cầu nhập nhằng hay chồng 
chéo 
• Sau khi phân tích các yêu cầu cần được tư liệu hóa theo 
chuẩn 
• Quản lý sự thay đổi của yêu cầu trong suốt quá trình 
phát triển hệ thống. 
LTTKiên- PTTKHTTT 
33 
Tư liệu hóa yêu cầu 
• Tài liệu khảo sát cần viết theo chuẩn và có đầy 
đủ các thông tin cần thiết để ký kết hợp đồng và 
triển khai dự án 
• VD tài liệu hóa yêu cầu theo mẫu chuẩn của 
IEEE830 
LTTKiên- PTTKHTTT 
34 
5. Xác lập và khởi đầu dự án 
• Từ kết quả của việc thấy rõ các yếu kém và hiện trạng của hệ thống 
cũ và xác định được các yêu cầu của người sử dụng cho hệ thống 
mới, nhà phát triển cần xác lập và khởi đầu một dự án xây dựng hệ 
thống mới. Nhiệm vụ này gồm các việc sau: 
- Xác định phạm vi và hạn chế của dự án 
- Xác định các mục tiêu và ưu tiên cho dự án 
- Phác họa giải pháp và cân nhắc tính khả thi 
- Lập kế hoạch triển khai dự án 
LTTKiên- PTTKHTTT 
35 
Xác định phạm vi và hạn chế hê ̣ thống 
• Phạm vi: kích cỡ của hệ thống (phạm vi có thể bao trùm cả cơ quan hay 
chỉ đụng chạm một vài bộ phận của cơ quan; bao quát công tác quản lý 
toàn diện hay chỉ giải quyết công tác quản lý riêng biệt nào đó) 
• Hạn chế: 
▫ Hạn chế về nhân lực: những người có thể tham gia dự án cũng như 
người dùng hệ thống sau này (số lượng, trình độ) 
▫ Hạn chế về thiết bị, kỹ thuật: các khả năng về thiết bị và kỹ thuật có 
thể đáp ứng 
▫ Hạn chế về tài chính: mức độ đầu tư và chi phí cho dự án 
LTTKiên- PTTKHTTT 
36 
Xác định mục tiêu và ưu tiên cho dự án 
• Vạch ra các mục tiêu cụ thể cho dự án để có thể kiểm 
định chất lượng dự án. Các mục tiêu và ưu tiên có thể 
là: 
▫ Mang lại lợi ích nghiệp vụ. Vd tăng khả năng xử lý, độ tin 
cậy, chính xác,.. 
▫ Mang lại lợi ích kinh tế. Vd giảm chi phí hoạt động 
▫ Mang lại lợi ích sử dụng. Vd nhanh chóng, thuận tiên 
▫ Khắc phục các khiếm khuyết của hệ thống cũ; hỗ trợ cho 
các chiến lược phát triển lâu dài của cơ quan tổ chức. 
LTTKiên- PTTKHTTT 
37 
Phác họa giải pháp thô và cân nhắc tính 
khả thi 
• Giải pháp thô là cơ sở cho việc ký kết hợp đồng và 
đánh giá tính khả thi của dự án. Một giải pháp thô tốt sẽ 
định hướng tốt cho cả quá trình phát triển hệ thống tiếp 
theo. 
• Giải pháp thô bao gồm các quyết định đại lược như: 
▫ Chức năng chính của hệ thống, đầu vào, đầu ra, các 
biện pháp chính để đáp ứng nhu cầu người sử dụng 
▫ Kiến trúc tổng thể của hệ thống, bao gồm kiến trúc 
phần mềm và kiến trúc phần cứng. 
LTTKiên- PTTKHTTT 
38 
Phác họa giải pháp thô và cân nhắc tính 
khả thi 
• Dựa trên mục tiêu hệ thống, các giải pháp thô tiến 
hành cân nhắc tính khả thi cho dự án về các vấn 
đề: 
▫ Khả thi về nghiệp vụ 
▫ Khả thi về kỹ thuật 
▫ Khả thi về kinh tế 
▫ Khả thi về kế hoạch thực hiện 
▫  
Để đưa ra ma trận phân tích tính khả thi 
LTTKiên- PTTKHTTT 
39 
Ma trận giải pháp 
LTTKiên- PTTKHTTT 
40 
Cân nhắc giữa tính khả thi và lựa chọn giải pháp để 
đưa ra ma trận phân tích tính khả thi 
LTTKiên- PTTKHTTT 
41 
Lập kế hoạch triển khai dự án 
• Gồm các công việc: 
▫ Lập hợp đồng triển khai dự án 
▫ Dự trù thiết bị và kinh phí 
▫ Tổ chức nhóm thực hiện 
▫ Vạch kế hoạch điều hành dự án 
▫ Dự kiến tiến trình dự án 
LTTKiên- PTTKHTTT 
42 
VD kế hoạch triển khai dự án tổng quát 
Người 
Người/ 
tháng 
Bắt đầu 
Kết thúc CB tin 
học 
Người 
dùng 
Phân tích 
Thiết kế 
Xây dựng 
1 
3 
3 
1 
1 
1 
4 
12 
7.5 
1/ 11/ 98 
15/ 1/ 99 
16/ 4/ 99 
31/ 12/ 98 
15/ 4/ 99 
30/ 6/ 99 
Tổng cộng số người / tháng 23.5 
LTTKiên- PTTKHTTT 
43 
VD kế hoạch cấu trúc phân việc chi tiết dự án LTTKiên- PTTKHTTT 
44