Bài giảng Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin - Bài 9: Chủ nghĩa xã hội hiện thực và triển vọng - Nguyễn Văn Thuân

 BÀI 9
 CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
 VÀ TRIỂN VỌNG 
 ThS. NguyễnVăn Thuân
 Trường ĐạihọcKinhtế Quốc dân
v1.00123103214 1
 TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG
 Vớithắng lợicủacuộcCáchmạng Tháng Mười Nga do V.I.Lênin lãnh đạo, nhà nước
 Xôviếtrađời, chủ nghĩaxãhội đãtừ lý luậntrở thành hiệnthực. Tuy nhiên vào
 những năm80 củathế kỷ XX, chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơi
 vào khủng hoảng và sụp đổ. Trướcthựctếđó, nhiềungười đãchorằng chủ nghĩa
 xã hội đãsụp đổ và không còn nữa, chủ nghĩatư bảnmớilàxãhộihiệnthựcvà
 tương lai của nhân loại?
 Vậycóphảichủ nghĩaxãhội đãsụp đổ và chủ nghĩatư bảnmớilàxãhiện
 thựcvàtương lai của nhân loại?
v1.00123103214 2
 MỤC TIÊU
 • Bài này sẽ giúp họcviênthấy đượcsự ra đời và thành tựucủachủ nghĩa
 xã hộihiệnthực, dù chủ nghĩaxãhộihiệnthựckhủng hoảng, sụp đổ nhưng
 chủ nghĩaxãhộivẫnlàtương lai của nhân loại.
 •Trêncơ sở nhậnthức đúng về mặtlíluậnsẽ giúp học viên tin tưởng vào sự
 tấtthắng củachủ nghĩaxãhộicũng như con đường mà Đảng và nhân dân
 ta đãlựachọnlàxâydựng thành công chủ nghĩaxãhộitiếntớicộng sản
 chủ nghĩa.
v1.00123103214 3
 NỘI DUNG
 Chủ nghĩaxãhộihiệnthực
 Sự khủng hoảng củamôhìnhCNXH XôViết và nguyên nhân củanó
 Triểnvọng củachủ nghĩaxãhội
v1.00123103214 4
 1. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
 1.1. Cách mạng Tháng Mười Nga và mô hình CNXH hiệnthực đầutiêntrênthế giới
 1.2. Sự ra đờicủahệ thống xã hộichủ nghĩavànhững thành tựucủanó
v1.00123103214 5
 1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA VÀ MÔ HÌNH CNXH HIỆN THỰC ĐẦU TIÊN TRÊN 
 THẾ GIỚI 
 1.1.1. Cách mạng Tháng MườiNga
 1.1.2. Mô hình chủ nghĩaxãhội đầutiêntrênthế giới
v1.00123103214 6
 1.1.1. CÁCH MẠNG THÁNG MƯỜI NGA
 •Cáchmạng tháng MườiNganổ ra và giành thắng lợi
 (7/11/1917) dướisự lãnh đạocủa đảng Bônsêvích mà
 người đứng đầu là V.I.Lênin.
  Đập tan bộ máy nhà nướccủa Chính phủ tư sản
 lâm thời.
  Giành “Toàn bộ chính quyềnvề tay Xô viết”.
 •Cáchmạng tháng MườiNgalàthắng lợivĩđạinhất
 củagiaicấp công nhân, nhân dân lao động và các dân
 tộcbị áp bức. Chủ tịch Hồ Chí Minh đãnhận
  Dùng bạolựccáchmạng để đánh đổ giai cấptư định: “Giống như mặttrời chói lọi, 
 sảnvàgiaicấp phong kiến, lập nên chính quyền cách mạng tháng Mườichiếu sáng
 củanhững ngườilaođộng, xây dựng mộtxãhội khắpnăm châu, thứctỉnh hàng
 triệungườibị áp bức, bóc lộttrên
 không còn tình trạng người bóc lộtngười.
 trái đất. Trong lịch sử loài người
  Mở ra con đường mới cho các dân tộc đang bị chủ chưacócuộccáchmạngnàocóý 
 nghĩathực dân áp bức. Mởđầumộtthời đạimới, nghĩato lớnvàsâuxađếnthế”. 
 thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH. 
v1.00123103214 7
 1.1.2. MÔ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI 
 Bốicảnh ra đời:
 •Từ sau cách mạng Tháng Mười đếnkhikết
 thúc chiến tranh thế giớilầnthứ hai, Liên Xô
 là nước XHCN duy nhất.
 • Điềukiệnxâydựng chếđộmới vô cùng khó
 khănvàphứctạp:
  Nềnkinhtế lạchậu.
  Bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh thế
 giớilầnthứ I.
  XảyramộtcuộcNộichiếngần5 năm
  Can thiệpcủa 14 nước đế quốc, bao Nộichiến ở nước Nga (1917-1922) 
 vây, cấmvận.
v1.00123103214 8
 1.1.2. MÔ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI 
 Các chính sách cụ thể:
 Chính sách Cộng sảnthờichiến (1918-1921):
 •Quốchữu hóa tài sảnvàtư liệusảnxuất
 quan trọng.
 •Hạnchế quan hệ hàng hóa – tiềntệ.
 •Trưng thu lương thựcthừa.
 •Thựchiện nghĩavụ lao động (cưỡng bức).
 Chính sách này có thể cung cấplương thựccho
 quân đội, tuyềntuyến, cho công nhân và
 nhân dân thành thị trong điềukiệnnộichiến, 
 lương thựccựckỳ khan hiếm.
 Khẩuhiệutrưng thu lương thựcthừa
 trong thờikỳ thựchiện chính sách Cộng
 sảnthờichiến.
v1.00123103214 9
 1.1.2. MÔ HÌNH CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẦU TIÊN TRÊN THẾ GIỚI 
 Chính sách kinh tế mớiNEP : Từ tháng 3 năm 1921 (ĐạihộiX của ĐCS Nga)
 Thựcchấtcủa chính sách này là thựchiệnnềnkinhtế hàng hóa nhiều thành phần, 
 do Nhà nướcquản lý trong quá trình xây dựng CNXH.
v1.00123103214 10
 1.2. SỰ RA ĐỜI CỦA HỆ THỐNG CÁC NƯỚC XHCN VÀ THÀNH TỰU CỦA NÓ
 1.2.1. Sự ra đời và phát triểncủacácnướcxãhộichủ nghĩa
 1.2.2. Những thành tựucủachủ nghĩaxãhộihiệnthực
v1.00123103214 11
 1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN
 •Cáchmạng Tháng MườichorađờiNhà
 nước XHCN đầu tiên: Liên Xô.
 •Sauchiến tranh thế giớilầnthứ hai, hàng
 loạtcácnước XHCN ra đời. CNXH trở
 thành mộthệ thống bao gồm: Liên Xô, 
 Cộng hòa dân chủĐức, Bungari, Balan, 
 Hunggari, Rumani, TiệpKhắc, Anbani, 
 Mông Cổ, Trung Quốc, ViệtNam, Triều
 Tiên, Cu Ba.
 •Như vậy CNXH đãlanrakhắpthế giới
 (Âu, Á , Mỹ la tinh).
v1.00123103214 12
 1.2.1. SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC NƯỚC XHCN
 Năm 1960 Hội nghị 81 của Đảng Cộng sản và công
 nhân củacácnướctrênthế giớitạiMatxcơva đã
 tuyên bố khẳng định:
 “Đặc điểmcủathời đạicủa chúng ta là hệ thống
 xã hội CNXH thế giới đang trở thành nhân tố
 quyết định sự phát triểncủaxãhộiloàingười”.
v1.00123103214 13
 1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
 Đưa nhân dân lao động lên làm chủ xã hội, 
 thúc đẩytràolưu đấu tranh cho quyềntự do, 
 dân chủ trên toàn thế giới.
 •Chếđộdân chủ cho đạibộ phận nhân dân
 lao động đượcthiếtlập.
 • Thúc đẩytràolưu đấu tranh cho quyềntự
 do, dân chủởcác nướctư bảnchủ nghĩa
 và trên toàn thế giới.
v1.00123103214 14
 1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
 Trong hơn70 nămLiênXôvàcácnước XHCN đã
 xây dựng cơ sở vậtchấtkỹ thuậtcủa CNXH trên
 quy mô lớnvàtrìnhđộ hiện đại, đảmbảo ngày càng
 tốthơn đờisống nhân dân.
 • LiênXôtrở thành một trong hai siêu cường của
 thế giới.
 •Xãhội phát triển ưuviệtvề: việc làm, nhà ở, 
 giáo dục, y tế .
 • Đạt đượcthànhtựulớn trong khoa học, chinh
 phụcvũ trụ, có tiềmlực quân sự hùng mạnh, 
 nhiều thành tựu trong văn hóa nghệ thuật.
 Mô hình con tàu Phương Đông 1 
 do I. Gagarin điềukhiển
v1.00123103214 15
 1.2.2. NHỮNG THÀNH TỰU CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HIỆN THỰC
 •Cóảnh hưởng sâu sắc đến đờisống chính trị
 thế giới, đóng vai trò quyết định tớisự sụp đổ
 củahệ thống thuộc địacủachủ nghĩa đế quốc, 
 mở ra kỷ nguyên độclập dân tộcvàthời đại
 quá độ lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới.
 • Đóng vai trò quyết định, đẩy lùi nguy cơ chiến
 tranh hủydiệt, bảovệ hòa bình thế giới.
 •Ngayở các nướcphương Tây, nhân dân lao
 động thấy đượcsự hấpdẫncủa CNXH hiện
 thực, đã đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân Liên Xô chế tạo thành công
 chủ, các phúc lợixãhội và các nước bom nguyên tử năm1949
 phương Tây đãphảinhượng bộ.
v1.00123103214 16
 2. SỰ KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA NÓ
 2.1. Sự khủng hoảng và sụp đổ mô hình chủ nghĩaxãhộiXôViết
 2.2. Nguyên nhân khủng hoảng và sụp đổ mô hình CNXH Xô Viết
v1.00123103214 17
 2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 •Lịch sử xã hội không theo đường thẳng
 mà bao gồm nhiều khúc quanh co. Phong
 trào cách mạng cũng vậy: Trong quá trình
 phát triểncóthể có sai lầm, thấtbạihoặc
 thoái trào.
 •Quốctế I thành lập (1864), có vai trò rất
 lớn đốivới phong trào công nhân thế giới. 
 Sau thấtbạicủa Công xã Pari, Quốctế I 
 khủng hoảng và tan rã (1876). Nhưng từ
 sự khủng hoảng dẫn đến thành lậpQuốc
 tế II (1889).
 Thành lậpQuốctế I
v1.00123103214 18
 2.1 SỰ KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 •Cuốithế kỷ XIX đầuthế kỷ XX, CNTB 
 chuyển sang giai đoạn đế quốcchủ nghĩa, 
 Quốctế II lâm vào khủng hoảng và tan rã
 vào năm 1914. Sau cách mạng Tháng
 MườiNganăm 1917, Quốctế Cộng sản
 được thành lập (1919 – Quốctế III).
 •Cuốinhững năm80 củathế kỷ XX, Liên
 Xô và các nước XHCN lâm vào khủng
 hoảng. Từ tháng 4 năm 1989 đến tháng 9 
 năm 1991, chếđộXHCN ở Liên Xô, Đông
 Âu và Mông Cổđãsụp đổ.
 ĐạihộiI -Quốctế III
v1.00123103214 19
 2.2. NGUYÊN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 Nguyên nhân sâu xa thứ nhất
 Sau khi V.I.Lênin qua đời, NEP không đượctiếp
 tụcthựchiện mà chuyển sang kế hoạch hóa tập
 trung cao độ:
 •Thờigianđầu, kế hoạch hóa đã phát huy tác
 dụng mạnh mẽ, song do kéo dài quá lâu đã
 biếndạng thành kế hoạch hóa tập trung
 quan liêu, bao cấp.
 •Kế hoạch hóa tập trung cao độ đãtừ bỏ một
 cách chủ quan duy ý chí nềnkinhtế hàng
 hóa, cơ chế thị trường, thựchiệnchếđộbao
 cấp tràn lan, thủ tiêu đitínhchủđộng sáng Xếp hàng mua lương
 thực ở Liên Xô
 tạocủangườilaođộng.
v1.00123103214 20
 2.2. NGUYÊN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 Nguyên nhân sâu xa thứ hai:
 •Chậm đổimớicơ chế kinh tế, hệ thống
 quảnlý(Chậm đổimớimôhìnhcủa
 CNXH) dẫn đếnhậuquả :
  Tụthậuvề khoa học công nghệ. 
  Năng suấtlaođộng thấp.
 • Đây lạilàyếutố thắng hay bạicủachế
 độ mới.
 Hình ảnh Liên Xô trướcnăm1990
v1.00123103214 21
 2.2. NGUYÊN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 Nguyên nhân chủ yếuvàtrựctiếp
 •Một là, trong cảitổ, đãmắcsailầmrất nghiêm
 trọng trong đường lối chính trị, tư tưởng, tổ chức:
  Đường lốitừ hữu khuynh trượt dài sang cơ hội
 và xét lại.
  Công khai tuyên bố từ bỏ những mụctiêucủa
 CNXH, từ bỏ chủ nghĩa Mác – Lênin và vai trò
 lãnh đạocủa Đảng Cộng sản.
  Cuộccải cách chính trị trướchết đánh thẳng
 vào hệ thống chính trị của CNXH, trướchếtlà
 vào tổ chức Đảng. Enxin và Goócbachốp
  Từ phê phán đến công kích, bôi đen, phủđịnh
 sạch trơnmọi thành tựucủa CNXH.
v1.00123103214 22
 2.2. NGUYÊN NHÂN KHỦNG HOẢNG VÀ SỤP ĐỔ MÔ HÌNH CNXH VÔ VIẾT
 •Hailà, Chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàn
 diện, vừa tinh vi, vừatrắng trợn, thựchiện
 được“Âmmưudiễnbiến hòa bình”, trong nội
 bộ Liên Xô và các nước Đông Âu.
 Tóm lại, sự phá hoạicủachủ nghĩa đế quốc, và sự
 phảnbộitừ bên trong, từ cơ quan lãnh đạocao
 nhất đã làm Liên Xô sụp đổ.
 Hai nguyên nhân này quyệnchặt vào nhau, tác
 động cùng chiềutạo nên cơnlốc chính trị, trựctiếp
 làm sụp đổ CNXH.
v1.00123103214 23
 3. TRIỂN VỌNG CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI
 3.1. Chủ nghĩatư bản - Không phảilàtương lai củaxãhội loài người
 3.2. Chủ nghĩaxãhội–Tương lai củaxãhội loài người
v1.00123103214 24
 3.1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN – KHÔNG PHẢI LÀ TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI
 Bảnchấtcủa CNTB không thay đổi:
 • Trong mấythậpkỷ qua do biết“tựđiềuchỉnh và
 thích ứng”, đồng thờisử dụng triệt để những
 thành tựucủacuộccáchmạng khoa họcvà
 công nghệ, các nướcTBCN đãvượt qua khủng
 hoảng, và vẫncònkhả năng phát triển.
 • Trong khuôn khổ của CNTB hiện đại, thế giới
 còn hàng tỷ người nghèo đói, tình trạng thất
 nghiệpgiatăng.
 • CNTB vớinhững mâu thuẫn bên trong không
 thể khắcphục. Xã hộitư bản không thể thay đổi
 bảnchất.
 Biểutình“Chiếmphố Wall” ở
 Mỹ đãlanratoàncầu
v1.00123103214 25
 3.1. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN – KHÔNG PHẢI LÀ TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI
 • Trong khuôn khổ củaxãhộicủaTBCN đãxuất
 hiệnnhững yếutố củaxãhộimới:
  Tính chấtxãhộicủasở hữu ngày càng
 gia tăng.
  ĐiềutiếtcủaNhànướcvớithị trường
 ngày càng hữuhiệu.
  Tính nhân dân và xã hộicủaNhànước
 tăng lên.
  Phúc lợixãhộivàmôitrường đượcgiải
 quyếttốthơn.
 • Đây có thể xem như là những xã hội quá độ, vì
 nó chứa đựng trong nó cả yếutố của CNTB và
 Biểutình“Chiếmphố Wall” ở
 xã hộitương lai. Mỹ đãlanratoàncầu.
v1.00123103214 26
 3.2. CHỦ NGHĨA XÃ HỘI - TƯƠNG LAI CỦA XÃ HỘI LOÀI NGƯỜI
 Họcviênđọcgiáotrình, chúý:
 • LiênXôvàcácnước XHCN ĐôngÂusụp đổ, không phảilàsự cáo chung củaCNXH.
 •Cácnước XHCN còn lạitiếnhànhcôngcuộccải cách, đổimới, đạtnhững thành tựu
 vô cùng to lớn.
 • Đãxuấthiệnnhững nhân tố mớicủaxuhướng đi lên CNXH ở mộtsố quốcgia
 đương đại.
v1.00123103214 27
 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG
 •Vớithắng lợicủacuộcCáchmạng Tháng Mười Nga do V.I.Lênin lãnh đạo, nhà nước
 Xôviếtrađời, chủ nghĩaxãhội đãtừ lý luậntrở thành hiệnthực. Tuy nhiên vào
 những năm80 củathế kỷ XX, chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và các nước Đông Âu rơi
 vào khủng hoảng và sụp đổ. Trướcthựctếđó, nhiềungười đãchorằng chủ nghĩa
 xã hội đãsụp đổ và không còn nữa, chủ nghĩatư bảnmớilàxãhộihiệnthựcvà
 tương lai của nhân loại?
 •Vậy, có phảichủ nghĩaxãhội đãsụp đổ và chủ nghĩatư bảnmớilàxãhiệnthựcvà
 tương lai của nhân loại?
v1.00123103214 28
 GIẢI QUYẾT TÌNH HỐNG
 Chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ không có nghĩalàchủ nghĩaxãhội đã
 sụp đổ và chủ nghĩatư bảnmớilàxãhiệnthựcvàtương lai của nhân loạivì:
 •Vìsự sụp đổ chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và Đông Âu chỉ là sự sụp đổ củamộtmô
 hình chủ nghĩaxãhội.
 •Trênthế giớivẫncòntồntạihệ thống các nướcxãhộichủ nghĩa đang ngày càng
 phát triển: Trung Quốc, ViệtNam
 •Như vậysự sụp đổ chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và Đông Âu không phảilàsự cáo
 chung của CNXH.
 •Vớinhững mâu thuậnvàhạnchế vốncócủanóchủ nghĩatư bản không phảilà
 tương tương lai củaxãhội loài người.
 • Đãxuấthiệnnhững nhân tố mớicủaxuhướng đi lên CNXH ở mộtsố quốcgia
 đương đại.
 Như vậy, tương lai củaxãhội loài người không phảilàchủ nghĩatư bảnmàtương lai
 củaxãhội loài người chính là chủ nghĩaxãhội.
v1.00123103214 29
 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI
 Bài học hôm nay đã cung cấp cho chúng ta những kiếnthứccơ bảnvề:
 •Chủ nghĩaxãhộihiệnthực.
 •Sự khủng hoảng củamôhìnhCNXH XôViết và nguyên nhân củanó.
 •Triểnvọng củachủ nghĩaxãhội.
 Từđó, giúp chúng ta thấy đượcdùchủ nghĩaxãhộihiệnthựckhủng hoảng, sụp đổ
 nhưng chủ nghĩaxãhộivẫnlàtương lai của nhân loại.
v1.00123103214 30
 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1
 Sự sụp đổ của Liên Xô và Đông Âu là sự: 
 a. sụp đổ của chủ nghĩa xã hội.
 b. sụp đổ của chủ nghĩa Mác – Lênin.
 c. sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội.
 d. cáo chung của chủ nghĩa xã hội.
 Trả lời:
 • Đáp án đúng là: c. sụp đổ của một mô hình chủ nghĩa xã hội.
 •Vì: Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu chỉ là một một hình chủ nghĩa xã hội 
 trong quá trình đi tới mục tiêu xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa.
v1.00123103214 31
 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2
 Trước sự sụp đổ mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu, các nước xã hội 
 chủ nghĩa trên thế giới tất yếu phải:
 a.phát triển quân sự.
 b.phát triển khoa học.
 c.tiến hành cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước.
 d.cải tổ, cải cách, mở của, đổi mới.
 Trả lời:
 •Đáp án đúng là: d. cải tổ, cải cách, mở của, đổi mới.
 •Vì: Chỉ có một cuộc cải tổ, cải cách, đổi mới sâu sắc, toàn điện mới đưa chủ nghĩa xã 
 hội thoát khỏi khủng hoảng để bước vào thời kỳ phát triển mới.
v1.00123103214 32
 BÀI TẬP TỰ LUẬN
 Tai sao chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và Đông Âu lạirơi vào khủng hoảng và sụp đổ?
 Trả lời:
 Chủ nghĩaxãhội ở Liên Xô và Đông Âu lạirơivàokhủng hoảng và sụp đổ là do nhưng
 nguyên sau:
 • Nguyên nhân sâu xa:
  Sau khi V.I. Lê nin qua đời, NEP không đượctiếptụcthựchiệnmàchuyểnsang kế
 hoạch hóa tập trung.
  Chậm đổimớicơ chế kinh tế, hệ thống quảnlý(Chậm đổimớimôhìnhcủaCNXH).
 • Nguyên nhân chủ yếuvàtrựctiếp:
  Trong cảitổ, đãmắcsailầmrất nghiêm trọng trong đường lối chính trị, tư tưởng, tổ
 chức.
  Chủ nghĩa đế quốc đã can thiệp toàn diện, vừa tinh vi, vừatrắng trợn, thựchiện được
 “Âm mưudiễnbiến hòa bình”, trong nộibộ Liên Xô và các nước Đông Âu.
v1.00123103214 33