Bài giảng Nhập môn công nghệ phần mềm - Chương 7: Thiết kế hướng đối tượng - Sử dụng UML - Nguyễn Thanh Bình

ình khái ni m ca h
 th ng/ph n mm bán hàng ti siêu th 
  Ph n mm bán hàng s dng ti siêu th 
 nh m giúp ghi nh n ho t ñng bán hàng, x
 lý các thanh toán vi khách hàng. Ph n
 mm ñưc s dng bi ng ưi bán hàng và
 ñưc qu n lý bi ng ưi qu n lý siêu th . 
 Ph n mm nh m t ñng hóa công vi c ca
 ng ưi bán hàng ti qu y thu ti n.
 103
 Bài tp 1
 1
 MatHang *
 DongHang * 1 MoTaMatHang
 1..* * *
 1 1 1
 1..* 1 * 1
 PhienBanHang CuaHang DanhMucMatHang
 1
 1 * 1 1..* 1
 1 1..* HeThongBanHang
 1
 1 QuayTinhTien 1
ThanhToan KháchHàng
 1 1
 1
 NguoiQuanLy
 Ng ưiBán
 NhânViên
 104
 52
Bài tp 2

 Qu n lý ñào to  trung tâm tin hc: Mt công ty mu n mô t
 bng UML vi c ñào to nhân viên ñ tin hc hóa mt s công vi c. 
 Vi c ñào to ñưc bt ñu khi ng ưi qu n lý ñào to nh n ñưc
 yêu cu ñào to ca mt nhân viên. Nhân viên này có th  xem
 danh mc các chuyên ñ ñào to ca các ñơ n v ñào to ký kt vi
 công ty. Yêu cu ca nhân viên ñưc xem xét bi ng ưi qu n lý
 ñào to và ng ưi qu n lý s tr  li là ch p nh n hay t ch i ñ
 ngh  ñó. Trong tr ưng hp ch p nh n, ng ưi qu n lý s xác ñnh
 chuyên ñ phù hp trong danh mc các chuyên ñ, sau ñó gi cho
 nhân viên ni dung ca chuyên ñ và danh sách các khóa ñào to. 
 Nhân viên s ch n khóa ñào to và ng ưi qu n lý s ñă ng ký khóa
 hc vi ñơ n v ñào to cho nhân viên. Trong tr ưng hp mu n hy
 b ñă ng ký khóa ñào to, nhân viên ph i thông báo sm cho ng ưi
 qu n lý bi t ñ ng ưi qu n lý th c hi n hy b. Cu i khóa ñào to, 
 nhân viên chuy n phi u ñánh giá kt qu  hc v cho công ty. 
 Ng ưi qu n lý s ki m tra hóa ñơ n thanh toán ti n ca ñơ n v ñào
 to.

 Xây dng bi u mô hình khái ni m.
105
Bi u ñ lp

 Bi u ñ lp ñnh ngh ĩa:
  Các lp (class)
 • Các thu c tính (attribut) ca lp: các
 bi n và ki u ca chúng
 • Các thao tác (operation) ca lp: các
 ph ươ ng th c (method), các tham ñi và
 có th  giá tr  tr  v
  Các quan h gi a các lp
106
 53
Bi u ñ lp

 Bi u ñ lp có cùng quy tc cú pháp vi mô hình khái
 ni m
  Th c ra, mô hình khái ni m s dng các cú pháp ca
 bi u ñ lp trong UML
  Tt c các kí hi u và quy tc (ñã trình bày) ñi vi
 mô hình khái ni m ñu ñưc s dng ñ xây
 dng bi u ñ lp

 Bi u ñ lp ñưc xây dng da trên mô hình khái
 ni m

 Các lp có th  ch  yu là các khái ni m ho c các
 thành ph n khác

 Bi u ñ lp s là nn tng cho bưc mã hóa
107
Bi u ñ lp

 ði vi bi u ñ lp, mi thu c tính hay mi ph ươ ng
 th c có th  có thêm mc kh  ki n – kh  năng nhìn
 th y (visibility)

 Kí hi u
  “–” mc riêng (priviate), thu c tính hay ph ươ ng th c
 ch  ñưc nhìn th y bi ñi tưng ca lp ñó
  “#” mc bo v (protected), thu c tính hay ph ươ ng
 th c ch  ñưc nhìn th y bi ñi tưng ca lp ñó và
 ñi tưng ca các lp th a k lp ñó
  “+” mc chung (public), thu c tính hay ph ươ ng th c
 ch  ñưc nhìn th y bi ñi tưng ca tt c các lp
108
 54
 Bi u ñ lp
 

 Ví d Tên lp
 Shape
 Thu c tính
 – origin : Point
 + setOrigin(p : Point)
 Ph ươ ng th c
 + getOrigin() : Point)
 + move(p : Point)
 + resize(s : Scale)
 + display()
 # pointInShape(p : Point) : Boolean
 109
 Bi u ñ lp
 
 Thu c tính dn xu t (derived attribut) là các thu c tính
 ca bi u ñ lp mà có th  suy ra t các thu c tính
 khác.
 
 Kí hi u: thu c tính dn xu t bt ñu bi “/”, mt ràng
 bu c có th  ñi kèm ñ gi i thích s dn xu t
 
 Ví d
 Person
 Ràng bu c
 name Thu c tính dn xu t
 birthDate
{age = CurrentDate – birthDate} / age
 110
 55
Bi u ñ lp

 Các quan h gi a các lp
  Quan h kt hp (association)
  Quan h chuyên bi t hóa/t ng quát hóa
 (specialization/generalization)
  Quan h hp thành (composition)
  Quan h kt tp (agregation)
  Quan h ph  thu c (dependence)
111
Bi u ñ lp

 Quan h kt hp (association) Quan h kt hp
 1 *
 Qu yHàng Ch a > MtHàng

 Quan h chuyên bi t hóa/t ng quát hóa
 (specialization/generalization)
 NhânViên Quan h tng quát hóa
 Ng ưiBánHàng Ng ưiQu nLý
112
 56
Bi u ñ lp

 Quan h kt tp (agregation)
 Quan h
 0..*
 Company * Person

 Quan h hp thành (composition)
 Quan h
 DanhM cM tHàng 1 * MtHàng
113
Bi u ñ lp

 Quan h ph  thu c (dependence): mô t
 mt lp ph  thu c vào lp khác

 Ví d
 Quan h ph  th c
 Circle Point
 center : Point
114
 57
 Bi u ñ lp
 
 Ví d: chuy n ñi mô hình khái ni m
 thành bi u ñ lp
 
 Gi  s mô hình khái ni m
 ThanhToán 1thanh toán > 1 PhiênBánHàng
ThanhToánB ngTi nM t ThanhToánB ngTh 
 115
 Bi u ñ lp
 
 Chi ti t các thu c tính
 ThanhToán 1thanh toán > 1 PhiênBánHàng
 tng : Integer
ThanhToánB ngTi nM t ThanhToánB ngTh 
 116
 58
 Bi u ñ lp
 
 Chi ti t các ph ươ ng th c
 ThanhToán 1thanh toán > 1 PhiênBánHàng
 tng : Integer tínhT ng() : Integer
ThanhToánB ngTi nM t ThanhToánB ngTh 
nh nTi n() tr VàoTh ()
 117
 Bi u ñ lp
 
 Xác ñnh các mc kh  ki n
 ThanhToán 1thanh toán > 1 PhiênBánHàng
 # tng : Integer + tínhT ng() : Integer
ThanhToánB ngTi nM t ThanhToánB ngTh 
+ nh nTi n() + tr VàoTh ()
 118
 59
Ni dung

 Khái ni m c ơ b n h ưng ñi t ưng

 Bi u ñ ca s  dng

 Thi t k  cu trúc t ĩnh

 Thi t k  cu trúc ñng

 Sinh mã
119
Cu trúc ñng

 Bi u ñtươngt ác
  Bi u ñ tu n t 
  Bi u ñ cng tác
120
 60
Bi u ñ tươ ng tác

 Bi u ñ tươ ng tác mô t hành vi ca h th ng

 Mi bi u ñ tươ ng tác tươ ng ng mt tác v ñưc
 th c hi n bi mt s các ñi tưng

 Bi u ñ tươ ng tác xây dng da trên nn tng ca
 bi u ñ ho t ñng và bi u ñ tr ng thái

 Bi u ñ tươ ng tác mô t các hành ñng ca các ñi
 tưng ñ th c hi n mt tác v. Các hành ñng ca
 ñi tưng bao gm:
  gi các thông ñip (message) gi a các ñi tưng
  to (create) và hy (destroy) các ñi tưng
121
Bi u ñ tu n t

 Biu ñ tu n t  (sequence diagram) bi u 
 di n s tươngt ác gi a các ñi t ưng b ng 
 vi c nh n m nh th  ttraoñi thông ñip 
 gi a các ñi t ưng

 Bi u ñ tu n t gm:
  các ñi tưng
  các thông ñip trao ñi gi a các ñi tưng
122
 61
Bi u ñ tu n t

 Mi ñi tưng có mt ñưng sinh tn (lifeline) bi u di n
 th i gian tn ti ca nó.

 Kí hi u ði tưng
 object object:Class :Class
 ðưng sinh tn
123
Bi u ñ tu n t

 Th i gian ho t ñng (activation) là
 th i gian mà ñi tưng ñang th c
 hi n mt thao tác

 Kí hi u
 object
 Th i gian ho t ñng
124
 62
Bi u ñ tu n t

 Mt thông ñip ñc t trao ñi gi a
 các ñi tưng

 Các lo i thông ñip
  Gi (call)
  Tr  v (return)
  Gi (send)
  To (create)
  Hy (destroy)
125
Bi u ñ tu n t

 Thông ñip gi gi mt ph ươ ng th c/thao tác trên ñi tưng
  ði tưng gi ph i ñi thông ñip ñưc th c hi n kt thúc
 mi có th  th c hi n công vi c khác (thông ñip ñng b)

 Mt ñi tưng có th  gi thông ñip cho chính nó

 Kí hi u
 object A object B object
 message()
 Gi thông ñip gi Gi cho chính nó
126
 63
Bi u ñ tu n t

 Thông ñip tr  v tr  v mt giá tr 
 cho ñi tưng gi

 Kí hi u
 Object A Object B
 message()
 value
 Thông ñip tr  v
127
Bi u ñ tu n t

 Thông ñip gi gi mt tín hi u ñn mt ñi tưng
  Khác vi thông ñip gi, khi ñi tươ ng gi thông ñip
 gi nó không ch  ñi, mà ti p tc th c hi n công vi c
 khác (thông ñip không ñng b)

 Kí hi u
 object A object B
 message()
 Thông ñip gi
128
 64
 Bi u ñ tu n t
 
 Thông ñip to gi ph ươ ng th c to mt ñi tưng
 
 Thông ñip hy gi ph ươ ng th c hy mt ñi tưng
 
 Kí hi u
 Thông ñip to
 object A
 >
 object B
 >
 Thông ñip hy
 129
 Bi u ñ tu n t
 
 Ví d
 public class A
 { 
 :A private B objB;
 public void msg1()
msg1 > {
 :B objB = new B();
 objB.msg2();
 msg2 objB.msg3();
 }
 }
 msg3
 public class B
 {
 public void msg2() {  }
 public void msg3() {  }
 }
 130
 65
 Bi u ñ tu n t
 
 Mt thông ñip có th  ñưc gi lp
 nhi u ln
 
 Kí hi u Gi lp thông ñip 10 ln
 object A object B
 *[1..10] message()
for(i = 1; i<= 10; i++)
{
 objectB.message()
}
 131
 Bi u ñ tu n t
 
 Mt thông ñip có th  ñưc gi lp
 nhi u ln ph  thu c vào mt ñiu ki n
 
 Kí hi u Gi lp thông ñip trong khi C ñúng
 object A object B
 *[C] message()
while(C)
{
 objectB.message()
}
 132
 66
 Bi u ñ tu n t
 
 Mt thông ñip có th  ñưc gi ph 
 thu c vào ñiu ki n r nhánh
 
 Kí hi u
 object A object B object C
 [C]message()
if(C)
 objectB.message();
else [not C]message()
 objectC.message();
 133
 Bi u ñ tu n t
 
 Mt thông ñip có th  ñưc gi ñ
 quy
 
 Kí hi u
 Thông ñip ñ quy
 :BinaryTree
 print()
 print()
 134
 67
 Bi u ñ tu n t
 
 Ví d
 :TàiLi u :MáyFax :Dây ðinTho i
 gi()
 nh cMáy()
 âmM i
 bmS (s )
 ñãK tN i ñãK tN i
 gi(trang)
 chuy n(trang)
 135
 Bi u ñ tu n t
 
 Ví d
:Ng ưiBán :MáyTínhTi n :PhiênBánHàng
 thanhToán(s Ti n)
 thanhToán(s Ti n)
 > :ThanhToán
 thanhToán(s Ti n)
 ti nD ư
 ti nD ư
 tr Ti nD ư() >
 136
 68
Bi u ñ tu n t

 Gi a bi u ñ tươ ng tác và bi u ñ lp và có mi quan
 h ch t ch  vi nhau

 Ví d
 MáyTínhTi n PhiênBánHàng
 mThanhToán() thanhToán()
 :MáyTínhTi n :PhiênBánHàng
 mThanhToán(s Ti n) thanhToán(s Ti n)
137
Bi u ñ cng tác

 Bi u ñ cng tác (collaboration diagram) mô t s
 tươ ng tác gi a các ñi t ưng b ng vi c nh n m nh 
 cu trúc k t h p gi a các ñi t ưng và nh ng thông 
 ñip trao ñi gi a chúng

 Bi u ñ cng tác là s m rng c a bi u ññi t ưng

 Bi u ñ cng tác ch  ra 
  th  t gi các thông ñip: mi thông ñip ñưc gán
 mt s tu n t
  ñiu ki n g i các thông ñip
138
 69
Bi u ñ cng tác

 Cu trúc thông ñip ñưc mô t dng tng quát nh ư sau:
 precondition / condition sequence * *|| iteration : result := message (parameters )
  “precondition / ”: danh sách s  tu n t  ca các thông ñip tr ưc 
 thông ñip c n g i. Thông ñip ch ñưc g i ñi khi t t c  các thông 
 ñip tr ưc nóñãñưc g i ñi.
  “condition”: thông ñip ch ñưc g i ñi khi ñiu ki n ñưc th a
 mãn.
  “sequence ”: s tu n t  ca thông ñip c n g i. Ví d, vi c g i 
 thông ñip 1.3.5 theo sau vi c g i thông ñip 1.3.4, c haithông
 ñip này n m trong lu ng 1.3.
  “*”: ch rathôngñip ñưc g i ñi nhi u l n m t cách tu n t .
  “*||”: ch rathôngñip ñưc g i ñi nhi u l n m t cách ñng th i.
  “iteration”: ch  ra s  ln g i thông ñip m t cách tu n t  ho c ñng 
 th i
  “result ”: ch  ra giá tr  tr  v ca thông ñip.
  “message ”: tên thông ñip
  “parameters ”: danh sách các tham s  ca thông ñip.
139
Bi u ñ cng tác

 Ví d
  4 : hello() : thông ñip có s tu n t  là 4.
  [time = 12h] 1 : lunch() : thông ñip này ch 
 ñưc g i ñi n u là lúc 12h.
  1.3.5 * call() : thông ñip này ñưc g i ñi 
 nhi u l n.
  3 / *|| [i:= 1..5] 1.2 : close() : thông ñip này 
 ñưc g i ñi n ăm l n m t cách ñng th i và
 sau thông ñip s  3.
  1.2, 2.3 / [t < 10] 3.1 name = getName() :
 thông ñip này ñưc g i ñi sau các thông
 ñip 1.2, 2.3 và vi ñiu ki n t<10.
140
 70
 Bi u ñ cng tác
 
 Ví d bi u ñ cng tác
 :Ng ưiBán :ThanhToán
 1 : thanhToán(s Ti n)
 1.1.1 : >
2 : tr Ti nD ư()
 1.1.3 : ti nD ư() 1.1.2 : thanhToán(s Ti n)
 1.1.4 : >
 1.2 ti nD ư()
 :HTh ng :PhiênBánHàng
 1.1 : thanhToán(s Ti n)
 141
 Bi u ñ tươ ng tác
 
 Bài tp 1: Máy rút ti n ATM
  Xây dng bi u ñ tu n t cho ca s dng
 rút ti n trong tr ưng hp thành công
  Xây dng bi u ñ tu n t cho ca s dng
 xem s ti n dư trong tài kho n
 142
 71
Ni dung

 Khái ni m c ơ b n h ưng ñi t ưng

 Bi u ñ ca s  dng

 Thi t k  cu trúc t ĩnh

 Thi t k  cu trúc ñng

 Sinh mã
143
Sinh mã

 Chuy n các mô hình thi t k sang mã ch ươ ng trình
 (C++, Java, )

 Mã ch ươ ng trình hưng ñi tưng
  ðnh ngh ĩa các lp và giao di n
  ðnh ngh ĩa các ph ươ ng th c

 Các bi u ñ lp s ñưc chuy n sang mã
 ch ươ ng trình ñnh ngh ĩa các lp tươ ng ng

 Các bi u ñ tươ ng tác s ñưc chuy n thành mã
 ch ươ ng trình ñnh ngh ĩa các ph ươ ng th c

 Các bi u ñ khác s h tr  cho quá trình mã hóa
144
 72
 Sinh mã
 
 Ví d: bi u ñ lp
 orderListe OneOrder contains >
 1..* *
 − quantity: Integer
 1 1
 ListOfOrders AirPlane
 + subtotal() : double
 − datePlaced − price : float
 − clientID
 + total() : double + getPrice() : float
 145
 Sinh mã
 
 Mã lp OneOrder
 public class OneOrder
 OneOrder
 {
 public double subtotal()
−
 quantity: Integer {
 }
+ subtotal() : double private int quantity;
 }
 146
 73
 Sinh mã
 
 Mã lp OneOrder
 OneOrder contains >
 public class OneOrder
 * {
 − quantity: Integer
 1 public double subtotal()
 {
 AirPlane
 }
 + subtotal() : double
 − price : float private int quantity;
 private AirPlane airPlane;
 }
 + getPrice() : float
 147
 Sinh mã
 
 Mã lp ListOfOrders
 orderListe OneOrder
 1..* public class ListOfOrder
 {
 − quantity: Integer
 1 public double total()
 {
 ListOfOrders
 }
 + subtotal() : double
 − datePlaced private Date datePlaced;
 − private int clientID;
 clientID private Vector orderList; 
 }
+ total() : double
 148
 74
 Sinh mã
 
 Bi u ñ cng tác th c hi n ph ươ ng th c
 total()
 1 : total() 2 : *[for each] subtotal()
 :ListOfOrders :OneOrder
 3 : getPrice()
 :AirPlane
 149
 Sinh mã
 
 Mã ph ươ ng th c total()
 1 : total() 2 : *[for each] subtotal()
 :ListOfOrders :OneOrder
 3 : getPrice()
public double total()
{
} :AirPlane
 150
 75
 Sinh mã
 
 Mã ph ươ ng th c total()
 1 : total() 2 : *[for each] subtotal()
 :ListOfOrders :OneOrder
public double total() 3 : getPrice()
{
 double sum = 0;
 for (int i=0; i<orderList.size(); i++)
 sum += orderList.elementAt(i).subtotal();
 return sum; :AirPlane
}
 151
 Sinh mã
 
 Mã ph ươ ng th c subTotal()
 1 : total() 2 : *[for each] subtotal()
 :ListOfOrders :OneOrder
 public double subtotal() 3 : getPrice()
 {
 return (quantity * airplane.getPrice());
 }
 :AirPlane
 152
 76
 Sinh mã
 
 Mã ph ươ ng th c getPrice()
1 : total() 2 : *[for each] subtotal()
 :ListOfOrders :OneOrder
 public float getPrice() 3 : getPrice()
 {
 return price;
 }
 :AirPlane
 153
 Công c
 
 Ph n mm Rational Rose, Poisedon
 for UML, Umbrello
  Thi t k các bi u ñ UML
  Sinh mã ch ươ ng trình
 • C++
 • Java
 • VB
 • Ada
 154
 77