Bài giảng Lâm sản ngoài gỗ - Bài 4: Điều tra Lâm sản ngoài gỗ - Nguyễn Quốc Bình

 Bộ Giáo Dục và Đào Tạo
LOGO
 Trường ĐH Nông Lâm TP. HCM
 BÀI GIẢNG LÂM SẢN NGOÀI GỖ
 Bài 4. Điều tra Lâm sản ngoài gỗ
 Nguyễn Quốc Bình
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 1
 Bài: Điều tra Lâm sản ngoài gỗ
 1 Mục tiêu bài học
 LSNG ở Việt Nam: 
 2 Nguồn gốc – Sản phẩm – Giá trị
 3 Điều tra LSNG trong tự nhiên
 4 Điều tra LSNG trong nhân dân
 5 Chú ý và câu hỏi
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 2
 Mục tiêu bài học
Thiết kế một tiến trình điều tra hiện trạng khai
 thác và sử dụng lâm sản ngoài gỗ trong khuôn
 khổ phân tích sinh kế địa phương (Xác định mục
 tiêu, nội dung và vấn đề)
Xác định phương pháp và công cụ thích hợp và
 thực hành các kỹ năng sử dụng phương pháp
 và công cụ này trong điều tra lâm sản ngoài gỗ
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 3
 LSNG ở Việt Nam: 
 Nguồn gốc – Sản phẩm – Giá trị
Nguồn gốc • Sản phẩm
 . Đang sử dụng – Trong gia đình:
 •Từ rừng, đất rừng
 • Thực phẩm
 • Đã thuần hoá
 • Dược phẩm
 • Lai tạo
 • Gia dụng
 . Không còn sử dụng
 • Hoang dại ở nhà/rừng – Trên thị trường:
 • Mỹ nghệ
 • Cây/con cảnh
 • Dịch vụ
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 4
 LSNG ở Việt Nam: 
 Nguồn gốc – Sản phẩm – Giá trị
Giá trị
 . Trong cộng đồng – Ngoài cộng đồng:
 • Nhu cầu hàng ngày
 • Cây/con được thuần
 • Nhu cầu mùa vụ
 hoá,
 • Văn hoá/truyền thống
 • Sản phẩm đã chế biến
 • Dược liệu
 • Cái “mới”
 •
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 5
 Điều tra LSNG bằng cách lập ô
Các bước tiến hành:
1. Xác định hoặc không xác định trước các loài sẽ kiểm
 kê,
2. Thống nhất cách thực hiện và thời gian thực hiện
 (không phụ thuộc vào mùa vụ nếu ô cố định),
3. Chuẩn bị dụng cụ và phương tiện,
4. Xây dựng biểu ghi chép thực địa,
5. Lập ô trên tuyến đã được xác định, tại vị trí có thay đổi
 về thảm thực vật, địa hình, chế độ quản lý đất,
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 6
 Các nội dung điều tra:
  Ghi chép, trao đổi, chụp ảnh về điều kiện sinh thái của
 ô, nên sử dụng thuật ngữ địa phương,
  Xác định sự có mặt và tần số xuất hiện của các loài có
 trong ô (cây là LSNG và không phải LSNG),
  Đo đếm số cây/bụi, cành nhánh, lá, rễ-củ của các loài
 là LSNG và mô tả đặt tính sinh thái của các loài cây
 không phải LSNG trong ô.
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 7
 Ưu-Khuyết của cách điều tra lập ô
 Khuyết điểm:  Ưu điểm:
 . Mất thời gian, . Có giới hạn điều tra (ô),
 . Ghi chép nhiều, . Có sự tham gia của người
 . Phân loại thông tin ghi dân,
 chép, . Thực tế và rõ ràng,
 . Điều tra hết những loài cây . Thu được thông tin nhiều
 không phải LSNG có trong lần trong 1 ô (ô cố định).
 ô.
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 8
 Điều tra theo tuyến (không lập ô)
 Các bước điều tra:
 1. Xác định các loài sẽ kiểm kê,
 + Các loài khác nhau hiện diện khác nhau theo thời điểm kiểm kê
 2. Thống nhất cách thực hiện và thời gian thực hiện, phụ
 thuộc theo loài sẽ kiểm kê,
 3. Chuẩn bị dụng cụ và phương tiện,
 4. Xây dựng biểu ghi chép thực địa theo nhóm loài
 LSNG,
 5. Xác định khoảng cách các tuyến và điều tra
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 9
 Các nội dung điều tra:
 Ghi chép, trao đổi, chụp ảnh (nếu được) các
 thông tin về sinh vật hậu (chú ý đất, địa hình và
 ghi chép thông tin về các loài cây là LSNG tại
 nơi chúng xuất hiện), 
 Đo đếm các thông số sinh thái học theo đặc
 trưng từng loài (chiều cao, tán, số lá, cành
 nhánh, bụi), 
 Xác định sự có mặt và tần số xuất hiện của các
 loài có trong tuyến,
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 10
 Ưu – khuyết điểm
 Khuyết điểm:  Ưu điểm:
 Bỏ sót loài không xác  Dễ điều tra và nhanh,
 định được,  Điều tra diện rộng,
 Không đánh giá chính  Ít mất thời gian
 xác số lượng loài mọc  Có sự tham gia cao
 theo cụm
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 11
 Điều tra theo điều kiện lập địa
 Các bước điều tra:
 1. Xác định các loài sẽ điều tra theo khu vực/vùng phân
 bố xác định trước,
 2. Thống nhất cách thực hiện và thời gian thực hiện, phụ
 thuộc theo loài và khu vực sẽ điều tra,
 3. Chuẩn bị dụng cụ và phương tiện,
 4. Xây dựng biểu ghi chép thực địa theo khu vực định
 trước,
 5. Điều tra tổng thể hoặc điều tra theo tuyến hoặc lập ô
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 12
 Các nội dung điều tra:
  Ghi chép, trao đổi, chụp ảnh (nếu được) các thông tin 
 về sinh vật hậu (chú ý đất, địa hình và ghi chép thông
 tin về khu vực khác nhau), 
  Đo đếm các thông số sinh thái học theo đặc trưng từng
 loài (chiều cao, tán, số lá, cành nhánh, bụi), 
  Xác định sự có mặt và tần số xuất hiện của các loài có
 trong tuyến,
  Không ghi chép thông tin về các cây không phải LSNG.
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 13
 Ưu – khuyết điểm
 Khuyết điểm:  Ưu điểm:
 Điều tra cục bộ,  Nhanh, chính xác theo
 Không điều tra được cho nhóm loài
 các loài có vùng phân bố  Xác định rõ sinh thái
 đa dạng chung của loài/nhóm loài,
  Kết hợp được nhiều cách
 điều tra
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 14
 Làm thế nào để phát hiện LSNG có trong nhân
 dân và trên thị trường?
 Loài/chủng loại?
 Số lượng và sản lượng?
 Nguồn gốc và vùng phân bố?
 Cách thức sử dụng và chế biến?
 Khả năng tái tạo?
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 15
 Điều tra LSNG trong nhân dân
1. Thu thập thông tin từ những người có hiểu biết
 về LSNG tại địa phương,
2. Vẽ bản đồ tài nguyên về nguồn LSNG,
3. Sơ đồ di động tiếp cận LSNG,
4. Lịch mùa vụ của các loại LSNG,
5. Liệt kê, định danh (địa phương)
6. Thảo luận nhóm chuyên đề để phân tích vấn
 đề (issues) của LSNG tại cộng đồng
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 16
 Chú ý khi phân tích số liệu trong điều tra trong
 nhân dân:
  Khi nào dùng số hộ?
  Khi nào dùng số ý kiến/phương án?
  Khi nào cần phân nhóm số liệu?
  Loại bỏ những số liệu gây nhiễu?
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 17
 Đơn vị tính toán số lượng và sản lượng
Toàn phần:
Cây thân gỗ
Cây bụi và dây leo,  Cây, khối theo thông
Cây thân thảo, thường,
  Bụi, gốc,
  Kilogam tươi/khô
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 18
 Đơn vị tính toán số lượng và sản lượng
Từng phần:
 Phần thân gỗ,
 Cành nhánh và cây bụi,
 Rễ và củ  Khối,
  Gốc, bụi,
  Kilogam tươi/khô, toàn
 thân hay bộ phận
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 19
 Cont.
 Các chú ý khi điều tra LSNG
Thời vụ: mùa xuất hiện LSNG
Loài chưa xác định: mô tả chi tiết, có hình ảnh,
Tên địa phương và công dụng
Những loài sử dụng cho mục đích riêng của
 cộng đồng/nhóm dân tộc.
Cách chế biến.
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 20
 Đánh giá nhanh hiện trạng cộng đồng
Các nội dung cần đánh giá
  Cơ sở hạ tầng/địa bàn
  Tình hình dân cư
  Tài nguyên tiếp cận
  Kinh tế - thu nhập (sinh kế)
  Lịch sử hình thành
  Hoạt động (lâm nghiệp, nông nghiệp)
  Thuận lợi khó khăn
  .
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 21
 Các công cụ:
Không gian:
 . Sơ đồ xã hội/tài nguyên
 . Lát cắt
 . Sơ đồ di động/xu hướng
Thời gian:
 . Dòng lịch sử
 . Lịch thời vụ/Lịch hoạt động
 . Phân tích xu hướng
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 22
 Các công cụ:
Phân tích xã hội:
 . Nhân khẩu/lao động
 . Giới
 . Sinh kế, phân hạng giàu nghèo
 . Venn
Phân tích dữ liệu:
 . SWOT
 . Hai mãng
 . Ma trận: cập đôi/bắt cặp/cho điểm
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 23
 Phỏng vấn:
 Các dạng câu hỏi thường sử dụng khi phỏng vấn:
1. Câu hỏi đóng:
 • Một tháng cô (chú) đi vào rừng mấy lần?
 1. 1 - 2 lần 2. 3 – 6 lần 3. 6-12 lần 4. KB/KTL
2. Câu hỏi mở:
 • Hàng ngày/ tuần cô (chú) vào rừng thì để làm những công việc gì?
3. Câu hỏi dẫn:
 • Ngoài việc vào rừng lấy măng, rau nhiếp, cô (chú) thường vào rừng
 làm những công việc gì khác?
4. Câu hỏi gợi ý (mớm):
 • Khi đi rừng về, cô (chú) có mang theo củi về để đun nấu chứ?
5. Câu hỏi mơ hồ:
 • Cô (chú) có thường đi vào rừng không?
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 24
 Phỏng vấn:
 Phỏng vấn trực tiếp: theo thứ tự thông tin:
 . Từ trực quan
 . Hiện tại
 . Quá khứ
 . Tương lai
 . Suy ngẫm
 Thời gian: 30-60 phút
 Về thu nhập: hỏi các khoản chi trước, khoản thu sau!
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 25
 Các chú ý khi thu thập thông tin:
1. Đối tượng được phỏng vấn có sẵn sàng hay không?
2. Thái độ trả lời của người được phỏng vấn như thế
 nào?
3. Thái độ của người phỏng vấn (ghi chép, lắng
 nghe,)?
4. Sự sắp xếp những câu hỏi mang tính nhạy cảm về
 thông tin
5. Thông tin ít nhưng có tính quyết định
6. Thông định tính và định lượng?
7. Những công cụ tổng quát đến chi tiết!
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 26
 Câu hỏi:
Những việc cần tiến hành để điều tra sự phụ
 thuộc của người dân vào LSNG tại cộng cộng
 đồng là gì? Giải thích lý do tại sao anh/chị chọn
 những việc này?
Những việc cần làm của một điều tra viên trong
 việc phân tích giá trị của LSNG trong tự nhiên là
 gì? Tại sao anh/chị lại chọn những việc làm
 này?
9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 27
LOGO
 9/26/2010 Nguyễn Quốc Bình 28