Bài giảng Kinh tế chính trị - Chương 2: Hàng hóa, thị trường và vai trò của các chủ thể tham gia thị trường (Phần 3) - Ngô Quế Lân

ền kinh tế thị trường
 NỀN 
 NỀN KINH TẾ 
 KINH TẾ THỊ 
 NỀN TRƯỜNG
 KINH TẾ HÀNG 
 TỰ HÓA
 NHIÊN
 SẢN XUẤT HÀNG HÓA để BÁN, TRAO ĐỔI
 SẢN XUẤT
 TỰ CUNG, TỰ CẤP 
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.1 Khái niệm THỊ TRƯỜNG
 Theo nghĩa hẹp (xét về hình thức)
 o Thị trường là nơi diễn ra hành vi mua bán, trao đổi. VD chợ, cửa hàng, website ...
 o Thị trường mang ý nghĩa là sự kết nối bên mua và bên bán
 Theo nghĩa rộng (xét về nội dung)
 o Thị trường là tổng hòa các mối quan hệ liên quan đến lĩnh vực mua bán, trao đổi
 được hình thành trong điều kiện lịch sử, kinh tế, chính trị xã hội nhất định
 o Bao hàm các quan hệ cung - cầu, cạnh tranh, hàng hóa - tiền tệ, giá cả - giá trị 
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 1
 16/03/2020
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.2 Phân loại THỊ TRƯỜNG
 o Theo đối tượng hàng hóa: Thị trường Tư liệu sản xuất & Tư liệu tiêu dùng
 o Theo phạm vi địa lý: Thị trường địa phương, Thị trường quốc gia, Thị trường
 quốc tế
 o Theo sản phẩm: Có nhiều thị trường chuyên biệt riêng từng loại sản phẩm
 o Theo cách thức giao dịch: Thị trường giao dịch trực tuyến, Thị trường giao dịch
 trực tiếp
 o Theo cơ chế vận hành: Thị trường tự do, Thị trường có Nhà nước điều tiết, Thị
 trường cạnh tranh hoàn hảo, Thị trường độc quyền 
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.3 Chức năng cụ thể của THỊ TRƯỜNG
 o Xác nhận thuộc tính Giá trị và Giá trị sử dụng của hàng hóa. Tức là Giá trị và công
 dụng của hàng hóa chỉ được thừa nhận khi nó tiêu thụ được trên thị trường
 trao đổi trên thị trường
 HÀNG HÓA
 o Thực hiện Giá trị hàng hóa. Tức là chuyển hóa hao phí lao động xã hội của nhà sản
 xuất thành Tiền tệ, thông qua việc bán được hàng và thu tiền trên thị trường
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.3 Chức năng cụ thể của THỊ TRƯỜNG
 o Cung cấp thông tin cho nhà xuất và người tiêu dùng. Nhà sản xuất nắm bắt được
 nhu cầu, thị hiếu, xu thế tiêu dùng. Người tiêu dùng có thông tin để lựa chọn SP
 o Sàng lọc các nhà sản xuất, xu thế đầu tư, và các dòng sản phẩm thông qua quan hệ
 cạnh tranh, quan hệ cung-cầu 
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 2
 16/03/2020
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.4 Vai trò tổng thể của THỊ TRƯỜNG
 o Thứ nhất, thị trường là môi trường
 và điều kiện cho sự phát triển nền
 sản xuất nói riêng và nền kinh tế nói
 chung.
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.4 Vai trò tổng thể của THỊ TRƯỜNG
 o Thứ hai, thị trường là cơ sở khách
 quan để đánh giá, sàng lọc các chủ
 thể kinh tế và sản phẩm hàng hóa
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.4 Vai trò tổng thể của THỊ TRƯỜNG
 o Thứ ba, thị trường là sự kết nối, điều tiết các quá trình kinh tế thành một chỉnh
 thể có tính tương tác, tính hệ thống.
 Quốc gia => Quốc tế => Toàn cầu hóa
 Sản xuất
 Đầu tư Tiêu thụ
 Kết nối theo chiều sâu Kết nối theo chiều rộng
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 3
 16/03/2020
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.5 Các chủ thể tham gia THỊ TRƯỜNG
 Quản lý 
 Nhà nước
 o Bốn chủ thể tạo nên không gian kinh tế:
 - Nhà sản xuất
 - Người tiêu dùng
 - Các chủ thể trung gian
 - NHÀ NƯỚC
 Nhà Khách
 o Vai trò chính của Nhà nước: sản hàng
 Kiến tạo môi trường vĩ mô xuất
 Chủ 
 (luật pháp, chính sách, an sinh thể 
 XH), không trực tiếp SXKD trung 
 gian
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4. Thị trường & Chủ thể tham gia thị trường
 4.5 Các chủ thể tham gia THỊ TRƯỜNG
 Nhà Người 
 nước + tiêu 
 o Nếu Nhà nước chiếm lĩnh hoạt động dùng
 NSX
 sản xuất hàng hóa Chủ 
 thể 
 => Nhà nước đồng thời là Nhà SX trung 
 gian
 o Nếu Nhà nước chiếm lĩnh hoạt động SỰ BAO CẤP CỦA NHÀ 
 NƯỚC TRIỆT TIÊU KHÔNG 
 sản xuất và phân phối hàng hóa GIAN CỦA NỀN KINH TẾ
 => Nhà nước đồng thời là Nhà sản xuất Nhà nước 
 Người 
 và là Chủ thể trung gian + NSX + 
 Chủ thể tiêu 
 dùng
 trung gian
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 QUY 
 LUẬT 
 CẠNH 
 TRANH
 QUY LUẬT QUY 
 LƯU LUẬT 
 THÔNG CUNG 
 TIỀN TỆ CẦU
 QUY LUẬT 
 GIÁ TRỊ
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 4
 16/03/2020
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.1 Quy luật CẠNH TRANH
 o Khái niệm cạnh tranh: là sự ganh đua giữa các chủ thể tham gia thị trường, để
 giành ưu thế và lợi ích kinh tế
 o Phân loại cạnh tranh:
 - Xét theo lĩnh vực kinh tế: có cạnh tranh đầu tư, cạnh tranh nguồn cung cấp
 yếu tố sản xuất, cạnh tranh tiêu thụ sản phẩm
 - Xét theo tính chất di chuyển vốn, tư bản: có cạnh tranh nội bộ ngành và
 cạnh tranh giữa các ngành
 - Xét theo phạm vi địa lý: có cạnh tranh nội địa, cạnh tranh quốc tế
 o Vai trò của cạnh tranh: là động lực thúc đẩy sự phát triển của thị trường
 o Điều kiện để cạnh tranh lành mạnh: cần có sự quản lý hiệu quả của Nhà nước
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.2 Quy luật LƯU THÔNG TIỀN TỆ
 o Vai trò của quy luật: Là cơ sở xác định lượng tiền cần thiết để thực hiện chức
 năng phương tiện lưu thông và phương tiện thanh toán
 o Công thức:
 Tổng giá cả Tổng giá Tổng giá cả Tổng giá cả hàng hóa 
 hàng hóa cả hàng hàng hóa thanh toán chậm 
 trao đổi trên - hóa thanh - khấu trừ + trong quá khứ, nay 
 Số lượng
 thị trường toán chậm trực tiếp đến hạn chi trả
 tiền cần
 thiết cho =
 lưu thông Số vòng quay trung bình của tiền
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.3 Quy luật CUNG - CẦU P (Giá cả)
 o Cung: là lượng hàng hóa mà các nhà sản Đường cung
 xuất sẵn sàng cung ứng ra thị trường, 
 tương ứng với từng mức giá. Đường cung 
 P0
 là đồng biến (dốc lên).
 o Cầu: là lượng hàng hóa mà thị trường sẵn 
 sàng tiêu thụ, tương ứng với từng mức giá. Đường cầu
 Đường cầu là nghịch biến (dốc xuống).
 0 Q
 o
 Vai trò của quy luật Cung - Cầu: Xác định Q0 (Sản lượng)
 điểm cân bằng của thị trường (Q0 ; P0)
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5
 16/03/2020
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Nội dung quy luật: Sản xuất và lưu thông đều dựa trên cơ sở là hao phí Lao động 
 xã hội để sản xuất hàng hóa (tức là dựa trên GIÁ TRỊ)
 - Trong sản xuất, NSX phải làm cho: Hao phí lao động cá biệt < Hao phí LĐXH
 tức là => Giá trị sản phẩm cá biệt < Giá trị thị trường
 - Trong lưu thông, giá cả vận động xoay quanh giá trị, giá trị quyết định giá cả
 Giá trị 
 Giá cả 
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Mối quan hệ giữa Cung - Cầu với Giá cả và Giá trị
 P (Giá cả)
 Đường cung
 P
 Giá trị 0
Giá cả Đường cầu
 0 Q
 Q0
 Theo học thuyết giá trị: Theo lý thuyết cung cầu:
 GIÁ TRỊ quyết định GIÁ CẢ CUNG - CẦU xác định GIÁ CẢ
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Mối quan hệ giữa Cung - Cầu với Giá cả và Giá trị
 - Xét ngành có Cung < Cầu:
 => Giá cả tăng => Giá cả > Giá trị => Lợi nhuận tăng => thu hút đầu tư vào ngành
 => Cung tăng & Cạnh tranh tăng => Giá cả giảm, cân bằng trở lại với Giá trị
 - Xét ngành có Cung > Cầu:
 => Giá cả giảm => Giá cả Lợi nhuận giảm => xu thế DN rời bỏ ngành
 => Cung giảm & Cạnh tranh giảm => Giá cả tăng, cân bằng trở lại với Giá trị
 - Xét ngành có Cung = Cầu: Giá cả ổn định, cân bằng với Giá trị
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 6
 16/03/2020
 5. Một số quy luật của Thị trường
 P (Giá cả)
 Đường cung
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Mối quan hệ giữa Cung - Cầu với Giá cả và Giá trị
 P0
 Kết luận:
 - Quy luật Cung - Cầu xác định nên giá cả Đường cầu
 với mỗi điều kiện ngắn hạn của thị trường 0 Q
 Q0
 - Quy luật giá trị điều tiết sự vận động giá 
 cả trong tiến trình dài hạn của thị trường Cung < Cầu Cung < Cầu
 Giá trị 
 Xét về tổng thể:
 GIÁ TRỊ quyết định GIÁ CẢ
 Giá cả Cung > Cầu
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Tác dụng của quy luật giá trị - quy luật cơ bản của thị trường
 Điều tiết phân bổ đầu tư sản xuất vào các ngành có sự khan hiếm hàng hóa. Vì:
 - Ngành thiếu hụt nguồn lực thì khan hiếm hàng hóa => Lợi nhuận cao => Thu hút
 - Ngành dôi dư nguồn lực thì tồn kho => Lợi nhuận thấp => Rời bỏ, chuyển đổi
 Nguồn lực B
 • Khu • Khu
 vực X • Khu vực Z
 vực Y
 Nguồn lực A Nguồn lực C
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Tác dụng của quy luật giá trị - quy luật cơ bản của thị trường
 Điều tiết lưu thông hàng hóa từ nơi giá thấp đến nơi giá cao. Vì:
 - Nơi giá thấp => Dôi dư hàng hóa => Luân chuyển hàng hóa đi tìm nơi giá cao
 - Nơi giá cao => Khan hiếm hàng hóa => Thu hút các nguồn hàng
 Nơi giá cao
 Nơi giá
 thấp
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 7
 16/03/2020
 5. Một số quy luật của Thị trường
 5.4 Quy luật GIÁ TRỊ
 o Tác dụng của quy luật giá trị - quy luật cơ bản của thị trường
 Phân hóa những người sản xuất kinh doanh, làm gia tăng khoảng cách giai tầng, vì
 - Người có năng suất, hiệu quả cao => ngày càng phát triển => trở thành giới chủ
 - Người có năng suất, hiệu quả thấp => bị đào thải => trở thành giới bị chèn ép
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 6.1 Cơ chế thị trường
 o Khái niệm: Là hệ thống tự điều tiết các quan hệ kinh tế
 và cân đối kinh tế thông qua các quy luật khách quan
 của thị trường
 o Đặc trưng của cơ chế thị trường:
 - Thị trường tự điều tiết Giá cả hàng hóa
 Adam Smith (1723 - 1790)
 - Thị trường tự điều tiết sự phân bổ nguồn lực đầu tư gọi cơ chế thị trường là 
 - Thị trường tự điều tiết sản lượng sản xuất và hệ “Bàn tay vô hình”
 thống phân phối sản phẩm
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 6.2 Nền Kinh tế thị trường
 o Khái niệm:
 - Là nền KT hàng hóa vận hành theo cơ
 chế thị trường, phát triển tới trình độ cao
 - Trong đó, mọi quan hệ sản xuất và trao
 đổi đều thông qua thị trường mua bán,
 trao đổi và chịu sự điều tiết bởi các quy
 luật khách quan của thị trường
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 8
 16/03/2020
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 6.2 Nền Kinh tế thị trường
 o Đặc điểm của nền kinh tế thị trường:
 - Nhiều thành phần kinh tế, nhiều hình thức sở hữu (công hữu, tư hữu, hỗn hợp)
 - Nhiều loại thị trường khác nhau, và sự phân bổ nguồn lực giữa các thị trường
 là do các quy luật của thị trường điều tiết
 - Giá cả được hình thành do quy luật của thị trường (quy luật giá trị, cung-cầu, ..)
 - Sự cạnh tranh lợi ích kinh tế là động lực quan trọng nhất
 - Nhà nước là một chủ thể của nền kinh tế thị trường. Vai trò quan trọng nhất của
 Nhà nước là kiến tạo môi trường vĩ mô, đảm bảo trật tự xã hội, an sinh xã hội
 - Nền kinh tế mở, hội nhập
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 6.2 Nền Kinh tế thị trường
 o Hạn chế của nền kinh tế với cơ chế thị trường tự điều tiết:
 - Xu thế thiếu hụt sản phẩm công cộng cho xã hội
 - Xu thế khai thác tài nguyên và phát thải gây ô nhiễm ngoài tầm kiểm soát
 - Xu thế phân hóa XH sâu sắc do cạnh tranh, đào thải và phân phối chênh lệch
 - Xu thế độc quyền hóa, lũng đoạn thị trường
 - Xu thế đầu cơ và đầu tư nóng, phá vỡ cân đối vĩ mô, gây khủng hoảng kinh tế
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 John Maynard Keynes 
 (1883-1946) cho rằng 
 cần sự điều tiết của Nhà 
 nước như là một “Bàn 
 tay hữu hình”
 Adam Smith (1723 - 1790) 
 Paul Samuelson (1915-2009) 
 cho rằng cần sự tự điều 
 cho rằng “Không thể vỗ tay 
 tiết của thị trường như là 
 chỉ bằng một bàn tay”
 “Bàn tay vô hình”
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 9
 16/03/2020
 6. Cơ chế thị trường & Kinh tế thị trường
 Để có tiếng vỗ tay cất cánh của nền kinh tế, cần kết hợp BÀN TAY VÔ HÌNH
 thị trường tự điều tiết và BÀN TAY HỮU HÌNH điều tiết bới Nhà nước
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 Một số điều cần lưu ý
 o Thị trường là tổng hợp các quan hệ liên quan đến lĩnh vực trao đổi, mua bán
 o Thị trường có các quy luật cung-cầu, cạnh tranh, lưu thông tiền tệ  Trong đó 
 quan trọng nhất, quy luật cơ bản là quy luật giá trị
 o Nhà nước là một chủ thể trên thị trường, vai trò chủ yếu là kiến tạo môi trường KD
 o Cơ chế thị trường tự điều tiết giá cả, sản lượng và các quan hệ kinh tế, thông qua 
 những quy luật khách quan của thị trường
 o Nền kinh tế thị trường dựa trên nhiều thành phần kinh tế, mở, hội nhập, vận hành 
 theo cơ chế thị trường tự điều tiết, kết hợp với sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước
Chương 2: HÀNG HÓA, THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA CÁC CHỦ THỂ THAM GIA THỊ TRƯỜNG
Học phần KINH TẾ CHÍNH TRỊ
 KẾT THÚC
 BÀI GIẢNG VỀ NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
 SINH VIÊN LƯU Ý, TÌM HIỂU TRƯỚC BÀI TIẾP THEO
 CHƯƠNG 3: SẢN XUẤT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 
 10