Bài giảng Kiểm toán tài chính - Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán (Mới nhất)

êu liên quan này chính là khung tham chiếu cho việc xác định các thủ tục 
kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán để thu thập bằng chứng kiểm toán. 
Phương pháp luận để thiết kế các thủ tục kiểm toán này đó là căn cứ trên các mục tiêu 
kiểm soát nội bộ, kiểm toán viên phải thiết kế các thử nghiệm tuân thủ để nhận diện 
được cơ cấu, các quá trình kiểm soát hiện có và các nhược điểm theo từng mục tiêu. 
Từ đó đánh giá lại rủi ro kiểm soát cho từng mục tiêu. Các thử nghiệm cơ bản nhằm 
phát hiện các sai sót về mặt tiền tệ liên quan tới các mục tiêu, sẽ được thiết kế trên cơ 
sở của sự đánh giá này. Cũng như các chu trình khác, sự chú trọng trong phương pháp 
luận ở chu trình mua hàng và thành toán là nhằm vào việc xác định các thủ tục kiểm 
toán quy mô mẫu các khoản mục được chọn và thời gian thích hợp. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
106 TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 
5.1.5. Thực hiện thử nghiệm kiểm soát đối với chu trình mua hàng và thanh toán 
5.1.6. Đối với nghiệp vụ mua hàng 
Bảng 5.1: Thử nghiệm kiểm soát đối với nghiệp vụ mua hàng 
Mục tiêu kiểm toán Quá trình kiểm soát nội bộ chủ yếu Thử nghiệm kiểm soát 
Các nghiệp vụ mua 
hàng ghi sổ là của hàng 
hóa và dịch vụ nhận 
được, phù hợp với lợi 
ích cao nhất của khách 
hàng (tính có căn cứ 
hợp lý) 
 Sự có thật của đơn vị yêu cầu mua, 
đơn đặt hàng mua, báo cáo nhận 
hàng và hóa đơn của người bán 
đính kèm vào biên lai. 
 Sự phê chuẩn các nghiệp vụ mua 
hàng ở đúng cấp có thẩm quyền. 
 Huỷ bỏ các chứng từ để phòng ngừa 
việc sử dụng lại. 
 Kiểm soát nội bộ hóa đơn của người 
bán, báo cáo nhận hàng, đơn đặt 
mua và các đơn kiến nghị mua hàng. 
 Kiểm tra sự hiện diện của 
chứng từ trên biên lai. 
 Kiểm tra dấu hiệu của sự 
phê chuẩn. 
 Kiểm tra dấu hiệu của việc 
hủy bỏ. 
 Kiểm tra dấu hiệu của kiểm 
soát nội bộ. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng được phê chuẩn 
(sự phê chuẩn) 
Sự phê chuẩn các nghiệp vụ mua hàng 
ở đúng cấp có thẩm quyền 
Kiểm tra dấu hiệu của sự 
phê chuẩn. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng hiện có đều được 
vào sổ (tính đầy đủ) 
Các đơn đặt mua đều được đánh số 
trước và theo dõi. 
Các báo cáo nhận hàng đều được 
đánh số trước và theo dõi. 
Các biên lai được đánh số trước và 
theo dõi. 
Theo dõi một chuỗi các đơn 
đặt mua. 
Theo dõi một chuỗi các báo 
cáo nhận hàng. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng được ghi sổ đều 
được đánh giá đúng (sự 
đánh giá) 
Kiểm tra nội bộ các quá trình tính toán 
và các số tiền. 
Theo dõi một chuỗi các 
biên lai. 
Kiểm tra dấu hiệu của việc 
kiểm tra nội bộ. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng được phân loại 
đúng đắn (sự phân loại) 
Sơ đồ tài khoản đầy đủ. 
Kiểm tra nội bộ quá trình phân loại. 
Kiểm tra các thủ tục thủ công 
và sơ đồ tài khoản. 
Kiểm tra dấu hiệu của việc 
kiểm tra nội bộ. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng được ghi sổ đúng 
lúc (tính kịp thời) 
Các thủ tục quy định việc ghi sổ nghiệp 
vụ càng sớm càng tốt sau khi nhận 
được hàng hóa và dịch vụ. 
Quá trình kiểm tra nội bộ. 
Kiểm tra các thủ tục thủ công 
và quan sát liệu có hóa đơn 
nào của người bán chưa được 
ghi sổ hay không. 
Kiểm tra dấu hiệu của việc 
kiểm tra nội bộ. 
Các nghiệp vụ mua 
hàng được ghi sổ đúng 
đắn trên sổ phụ các 
khoản phải trả và sổ 
kho; chúng được tổng 
hợp đúng đắn (chuyển 
sổ và tổng hợp) 
Quá trình kiểm tra nội bộ. Kiểm tra dấu hiệu của việc 
kiểm tra nội bộ. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 107 
5.1.7. Đối với nghiệp vụ thanh toán 
Bảng 5.2: Thử nghiệm kiểm soát đối với nghiệp vụ thanh toán 
Mục tiêu kiểm toán Quá trình kiểm soát nội bộ chủ yếu Thử nghiệm kiểm soát 
 Sự tách biệt thích hợp trách nhiệm 
giữa nhân viên ghi sổ. 
 Các khoản phải trả với nhân viên 
ký chi phiếu. 
 Thào luận với nhân viên và 
quan sát các hoạt động. 
 Thảo luận với nhân viên và 
quan sát các hoạt động. 
Các khoản chi tiền mặt 
ghi sổ là của hàng hóa 
và dịch vụ thực tế nhận 
được (tính có căn cứ 
hợp lý) 
Kiểm tra các chứng từ chứng minh 
trước khi ký chi phiếu do một nhân 
viên có thẩm quyền thực hiện. 
Sự kiểm soát nội bộ. 
Kiểm tra dấu hiệu của quá trình 
kiểm tra nội bộ. 
Nghiệp vụ chi tiền mặt 
được ghi sổ và được 
phê chuẩn đúng đắn 
(sự phê chuẩn) 
Sự phê chuẩn của khoản chi trên 
chứng từ chứng minh vào thời điểm 
ký chi phiếu. 
Kiểm tra dấu hiệu của sự 
phê chuẩn. 
Các nghiệp vụ chi tiền 
mặt hiện có đều được 
ghi sổ (tính đầy đủ) 
Chi phiếu được đánh số trước và 
theo dõi. 
Bảng cân đối với ngân hàng được lập 
hàng tháng bởi một nhân viên độc lập 
với việc ghi sổ các khoản chi tiền mặt 
hoặc bảo quản tài sản. 
Theo dõi một chuỗi các chi phiếu. 
Kiểm tra các bảng cân đối với 
ngân hàng và quan sát quá trình 
chuẩn bị của chúng. 
Các nghiệp vụ chi tiền 
mặt được đánh giá đúng 
đắn (sự đánh giá) 
Kiểm tra nội bộ các quá trình tính toán 
và các số tiền. 
Hàng tháng lập một bảng cân đối với 
ngân hàng do một cá nhân độc lập 
thực hiện. 
Kiểm tra dấu hiệu của sự kiểm 
tra nội bộ. 
Kiểm tra các bảng cân đối với 
ngân hàng và quan sát quá trình 
chuẩn bị của chúng. 
Các nghiệp vụ chi tiền 
mặt được phân loại 
đúng đắn (sự phân loại) 
Sơ đồ tài khoản đầy đủ. 
Kiểm tra nội bộ quá trình phân loại. 
Kiểm tra các thủ tục thủ công và 
sơ đồ tài khoản. 
Kiểm tra dấu hiệu của việc kiểm 
tra nội bộ. 
Các nghiệp vụ chi tiền 
mặt được vào sổ đúng 
lúc (tính kịp thời) 
Các thủ tục quy định ghi sổ càng sớm 
càng tốt sau khi chi phiếu đã được ký. 
Quá trình kiểm tra nội bộ. 
Kiểm tra các thủ tục thủ công và 
quan sát liệu các chi phiếu có 
chưa được vào sổ không. 
Kiểm tra dấu hiệu của qúa trình 
kiểm tra nội bộ. 
Các nghiệp vụ chi tiền 
mặt được phản ánh 
đúng đắn vào sổ phụ 
các khoản phải thu; 
chúng được tổng hợp 
đúng đắn (chuyển sổ và 
tổng hợp) 
Kiểm tra nội bộ. Kiểm tra dấu hiệu của sự kiểm 
tra nội bộ. 
5.2. Thực hiện thử nghiệm cơ bản đối với chu trình mua hàng và thanh toán 
5.2.1. Thực hiện thủ tục phân tích 
 So sánh chi phí mua hàng của kỳ này với kỳ trước để xem xét những biến động 
bất thường. 
 So sánh thực tế hàng tồn kho mua với số lượng theo kế hoạch đã được phê duyệt. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
108 TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 
 So sánh số dư tài khoản phải trả nhà cung cấp giữa kỳ này, năm này với kỳ trước, 
năm trước để xem xét xu hướng biến động. 
 Phân tích xu hướng tăng hoặc giảm hoặc kiểm tra tính hợp lý của các yếu tố chi 
phí giữa các kỳ kế toán để phát hiện những biến động bất thường. 
 Phân tích tỷ lệ chi phí mua hàng của từng tháng với nợ phải trả được ghi nhận 
trong từng tháng hoặc với các khoản thực tế đã thanh toán. 
Ngoài ra, việc phân tích có thể được thực hiện thông qua các mô hình phân tích mối 
liên hệ giữa các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính. Ví dụ: So sánh số giờ công của 
công nhân sản xuất với tổng lượng hàng hóa, nguyên vật liệu, dịch vụ đầu vào. 
5.2.2. Kiểm tra chi tiết nghiệp vụ mua hàng và thanh toán 
5.2.2.1. Đối với nghiệp vụ mua hàng 
Bảng 5.3: Kiểm tra chi tiết nghiệp vụ mua hàng 
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán 
Các nghiệp vụ mua hàng ghi sổ là của 
hàng hóa và dịch vụ nhận được, phù 
hợp với lợi ích cao nhất của khách 
hàng (tính có căn cứ hợp lý) 
Xem xét lại sổ nhật ký mua hàng, sổ tổng hợp, và sổ chi 
tiết các khoản phải trả đối với các số tiền lớn và không 
bình thường. 
Kiểm tra tính hợp lý và tính xác thực của các chứng từ 
chứng minh (hóa đơn của người bán, báo cáo nhận hàng, 
đơn đặt hàng và đơn kiến nghị). 
Đối chiếu hàng tồn kho mua hàng với các sổ sách 
thường xuyên. 
Kiểm tra các tài sản lâu dài mua hàng. 
Các nghiệp vụ mua hàng được phê 
chuẩn (sự phê chuẩn) 
Kiểm tra tính đúng đắn của chứng từ minh chứng. 
Các nghiệp vụ mua hàng hiện có đều 
được vào sổ (tính đầy đủ) 
Đối chiếu hồ sơ các báo cáo nhận hàng với sổ nhật ký 
mua hàng. 
Đối chiếu hồ sơ các biên lai với sổ nhật ký mua hàng. 
Các nghiệp vụ mua hàng được ghi sổ 
đều được đánh giá đúng (sự đánh giá) 
So sánh các nghiệp vụ ghi sổ trên sổ nhật ký mua hàng 
với hóa đơn mua hàng, báo cáo nhận hàng và các chứng 
từ minh chứng khác có liên quan. 
Tính lại để kiểm tra tính chính xác về mặt giấy tờ của các 
hóa đơn của người bán kể cả các khoản chiết khấu và chi 
phí vận chuyển (nếu có) 
Các nghiệp vụ mua hàng được phân 
loại đúng đắn (sự phân loại) 
So sánh sự phân loại với sơ đồ tài khoản tham chiếu theo 
hóa đơn của người bán. 
Các nghiệp vụ mua hàng được ghi sổ 
đúng lúc (tính kịp thời) 
So sánh ngày của báo cáo nhận hàng và hóa đơn mua 
hàng với ngày trên sổ nhật ký mua hàng. 
Các nghiệp vụ mua hàng được ghi sổ 
đúng đắn trên sổ phụ các khoản phải 
trả và sổ kho; chúng được tổng hợp 
đúng đắn (chuyển sổ và tổng hợp) 
Khảo sát tính chính xác về mặt giấy tờ bằng cách cộng 
tổng sổ nhật ký và theo dõi quá trình chuyển sổ vào sổ cái 
tổng hợp với sổ phụ các khoản phải trả và sổ kho. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 109 
5.2.2.2. Đối với nghiệp vụ thanh toán 
Bảng 5.4: Kiểm tra chi tiết nghiệp vụ thanh toán 
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán 
Các khoản chi tiền mặt ghi sổ là 
của hàng hóa và dịch vụ thực tế 
nhận được 
(tính có căn cứ hợp lý) 
 Xem lại sổ nhật ký chi tiền mặt sổ cái tổng hợp và các sổ chi 
tiết khoản phải trả đối với các số tiền lớn và bất thường. 
 Đối chiếu các chi phiếu đã lĩnh tiền với bút toán nhật ký mua 
hàng liên quan và kiểm tra tên và số tiền của người được 
thanh toán. 
 Kiểm tra chữ ký phê chuẩn tính đúng đắn của chữ ký hậu 
của các chi phiếu đã lĩnh tiền và việc xoá sổ của ngân hàng. 
Nghiệp vụ chi tiền mặt được ghi sổ 
và được phê chuẩn đúng đắn (sự 
phê chuẩn) 
Kiểm tra các chứng từ minh chứng như một phần của các 
khảo sát nghiệp vụ mua hàng. 
Các nghiệp vụ chi tiền mặt hiện có 
đều được ghi sổ (tính đầy đủ) 
Cân đối các khoản chi tiền mặt ghi sổ với các khoản chi tiền 
trên bảng liệt kê của ngân hàng (bằng chứng của các khoản 
chi tiền mặt) 
Các nghiệp vụ chi tiền mặt được 
đánh giá đúng đắn (sự đánh giá) 
 So sánh các chi phiếu đã lĩnh tiền với sổ nhật ký mua hàng 
và các bút toán chi tiền mặt liên quan. 
 Tính lại các khoản chiết khấu tiền mặt. 
 Lập một bằng chứng cho các khoản chi tiền mặt. 
Các nghiệp vụ chi tiền mặt được 
phân loại đúng đắn (sự phân loại) 
So sánh sự phân loại với sơ đồ tài khoản bằng cách tham 
chiếu với các hóa đơn mua hàng và sổ nhật ký mua hàng. 
Các nghiệp vụ chi tiền mặt được 
vào sổ đúng lúc (tính kịp thời) 
 So sánh ngày trên các chi phiếu đã lĩnh tiền với sổ nhật ký 
chi tiền mặt. 
 So sánh ngày trên các chi phiếu đã lĩnh tiền với ngày xoá sổ 
của ngân hàng. 
Các nghiệp vụ chi tiền mặt được 
phản ánh đúng đắn vào sổ phụ các 
khoản phải thu; chúng được tổng 
hợp đúng đắn 
(chuyển sổ và tổng hợp) 
Khảo sát tính chính xác về mặt giấy tờ bằng cách cộng tổng số 
nhật ký và theo dõi các quá trình chuyển sổ vào sổ cái tổng 
hợp và sổ phụ các khoản phải trả. 
5.2.3. Kiểm tra chi tiết số dư phải trả người bán 
Nợ phải trả người bán là những món nợ chưa thanh toán về hàng hóa và dịch vụ nhận 
được trong tiến trình kinh doanh bình thường. Nợ phải trả người bán bao gồm các 
món nợ của việc mua hàng nguyên vật liệu, thiết bị, điện nước, sửa chữa và rất nhiều 
sản phẩm, dịch vụ khác doanh nghiệp nhận được trước ngày kết thúc năm. 
Bảng 5.5: Thủ tục kiểm toán kiểm tra chi tiết số dư phải trả người bán 
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán 
* Tính hợp lý chung 
Số dư tài khoản, các chi tiết của 
các khoản phải trả, các tài khoản 
tài sản và chi phí liên quan đều 
hợp lý. 
 So sánh với số dư tài khoản chi phí năm trước. 
 Xem xét các khoản phải trả nhằm phát hiện những khoản 
bất hợp lý như không có bên bán và các khoản phải trả có 
chịu lãi. 
 Đối chiếu các khoản phải trả trong sổ hạch toán chi tiết với 
các năm trước. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
110 TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 
Mục tiêu kiểm toán Thủ tục kiểm toán 
* Các mục tiêu đặc thù 
Các khoản phải trả trong danh 
sách thống nhất với sổ hạch toán 
chi tiết phải trả người bán. Số 
tổng cộng được cộng đúng và 
thống nhất với sổ cái tổng hợp. 
Các khoản phải trả trong sổ hạch 
toán chi tiết phải có căn cứ hợp lý. 
Các khoản phải trả hiện có đều ở 
trong danh sách các khoản phải 
trả (đầy đủ). 
Các khoản phải trả trong danh 
sách được đánh giá đúng đắn. 
Các khoản phải trả trong danh 
sách được phân loại đúng đắn 
Các nghiệp vụ trong chu kỳ mua 
hàng và thanh toán được vào sổ 
đúng kỳ. 
Các tài khoản trong chu trình mua 
hàng và thanh toán được trình 
bày đúng đắn. 
 Cộng tổng danh sách các khoản phải trả. 
 Đối chiếu số tổng cộng với sổ cái tổng hợp. 
 Đối chiếu các hóa đơn của từng người bán với sổ hạch toán 
chi tiết nhằm kiểm tra tên và số tiền. 
 Đối chiếu danh sách các khoản phải trả với các hóa đơn và 
các bảng liệt kê của người bán. 
 Lấy xác nhận các khoản phải trả, chú trọng các khoản phải 
trả lớn và bất thường. Nếu không nhận được thư xác nhận 
lần 2 thì thực hiện thủ tục kiểm toán thay thế. 
 Kiểm tra chi tiết các khoản nợ ngoài kỳ. 
 Thực hiện các thủ tục tương tự như đối với các khoản nợ 
ngoài kỳ và đối với tính có căn cứ hợp lý. 
 Kiểm tra sổ hạch toán chi tiết các khoản phải trả. 
 Thực hiện việc kiểm tra công nợ ngoài kỳ. 
 Đối chiếu với số liệu kiểm toán chu trình hàng tồn kho. 
 Kiểm tra các khoản phải tra để đảm bảo nợ phải trả người 
bán, nợ ngắn hạn và dài hạn (chịu lãi) được tách riêng. 
Tùy thuộc quy mô cuộc kiểm toán cũng như việc đối chiếu số liệu giữa các phần hành 
kế toán, việc kiểm tra chi tiết số dư liên quan trong chu trình có thể mở rộng sang 
kiểm toán hàng tồn kho, kiểm toán tiền, kiểm toán thuế và các khoản phải nộp Nhà 
nước. Các thử nghiệm cơ bản nhằm phát hiện các sai sót về mặt tiền tệ liên quan đến 
các tài khoản trên sẽ được thiết kế trên cơ sở của việc đánh giá rủi ro kiểm soát tương 
ứng đối với chu trình nghiệp vụ cũng như các chu trình khác có liên quan nhằm xác 
định quy mô, phạm vi và thời gian thực hiện thủ tục kiểm toán. 
 Bài 5: Kiểm toán chu trình mua hàng và thanh toán 
TXKTKI02_Bai5_v1.0016101206 111 
Tóm lược cuối bài 
Trong bài học này chúng ta đã cùng nhau trao đổi các vấn đề sau: 
 Đặc điểm chu trình mua hàng và thanh toán với kiểm toán tài chính; 
 Thực hiện thử nghiệm kiểm soát đối với chu trình mua hàng và thanh toán; 
 Thực hiện thử nghiệm cơ bản đối với chu trình mua hàng và thanh toán. 
Kết thúc bài này chúng ta đã đạt được các mục tiêu sau: 
 Hiểu được những nội dung cơ bản nhất của chu trình mua hàng và thanh toán với kiểm toán 
tài chính như chức năng của chu trình, mục tiêu kiểm toán; 
 Hiểu rõ các thủ tục kiểm toán được thực hiện khi thực hiện thử nghiệm kiểm soát; 
 Hiểu rõ các thủ tục kiểm toán được thực hiện khi thực hiện thử nghiệm cơ bản (bao gồm 
kiểm tra chi tiết các nghiệp vụ mua hàng và thanh toán; kiểm tra chi tiết số dư phải trả 
người bán).