Yếu tố bất tương xứng trong dịch Anh-Việt/Việt-Anh

văn bản dịch Anh - Việt/Việt - Anh.
3.4. Bất tương xứng cấp độ mệnh đề/câu đơn
Một mệnh đề thông thường trong tiếng Anh có 
thể thực hiện chức năng của một câu đơn và thông 
thường không tồn tại sự bất tương xứng về ngữ 
pháp. Tuy nhiên, khi một mệnh đề/câu đơn được 
sử dụng ở dạng bị động thì mệnh đề đó xuất hiện 
sự bất tương xứng về ngữ pháp. Vì vậy, khi dịch câu 
bị động tiếng Anh sang tiếng Việt, người dịch dễ bị 
ảnh hưởng của tư duy tiếng Anh như ở câu: (14) This 
program is sponsored by Samsung. Câu này thường 
được dịch là (14’) “Chương trình này được tài trợ bởi 
Samsung”. Tuy nhiên, câu thuần Việt tương đương 
của câu bị động này là (14’’) “Chương trình này do/
được Samsung tài trợ”. Như vậy, yếu tố bị động ảnh 
hưởng rất nhiều đến cách diễn đạt ngôn ngữ của văn 
bản dịch. Thông thường câu bị động của tiếng Anh 
được thành lập theo công thức chung: Subject + be 
+ Verb (past participle) (by agent), ngược lại, khi 
dịch sang tiếng Việt, công thức này sẽ được tái cấu 
trúc thành: Chủ ngữ + do/được + tác nhân + động 
từ (nếu mang nghĩa tích cực) hoặc CN + bị + tác nhân 
+ động từ (nếu mang nghĩa tiêu cực). 
Ngược lại, khi dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh, người 
dịch thường bị chi phối của yếu tố bị động của tiếng 
Việt mà chưa quan tâm đến cách tư duy về bị động của 
tiếng Anh. Ví dụ: ở câu (15) “Ông ta bị chết”/(15’) “He 
died”. Như vậy, trong tư duy của người Việt, “chết” là 
một động từ thường mang nghĩa bị động. Tuy nhiên, 
trong tiếng Anh, từ “die” không được sử dụng ở dạng 
bị động mà chỉ có các cấu trúc “die of/from/for” và 
các cấu trúc này thường được sử dụng để diễn đạt các 
nghĩa biểu cảm khác nhau như ở câu (16) “Anh ta chết 
vì bệnh ung thư gan”/(16’) “He died of liver cancer.” 
hay (17) “The pilot died for our Motherland.”/(17’) “Anh 
phi công đã hy sinh cho Tổ quốc”.
Với trường hợp câu bị động của tiếng Anh không nói 
rõ tác nhân theo công thức: “S + be + PII”; hoặc “It + 
be + PII + to do/to be done/to have done/to have 
been done”; thì khi dịch sang tiếng Việt ngoài cấu 
trúc: CN + được/bị động từ, ở một số trường hợp cần 
phải thêm chủ ngữ “Người ta/Ai đó” trước động từ 
theo công thức: Người ta/ai đó + động từ.
(18) Tom has been promoted recently. 
(18’) Tôm mới được đề bạt.
(19) The CD has been broken. 
(19’) Chiếc đĩa CD đã bị vỡ, hoặc Ai đó đã làm vỡ chiếc 
đĩa CD rồi.
Điều đáng chú ý ở trường hợp bất tương xứng ngữ 
pháp của câu bị động là nghĩa biểu cảm “bị” hay 
“được” không được thể hiện trong tiếng Anh nhưng 
lại được phân định rõ trong tiếng Việt. Ví dụ như ở 
các câu sau:
(20) “The children were given injections”
(20’) “Các cháu được tiêm” hay “Các cháu bị tiêm” 
phụ thuộc vào việc sự trải nghiệm của lần tiêm đó 
mang tính tích cực hay tiêu cực để lựa chọn từ “bị” 
hay “được”.
71KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 05 - 01/2017
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
(21-22) “The H’Mong people do not like to be called 
Meo. They prefer to be called H’Mong.” 
(21’-22’) “Người dân tộc Hơ Mông không thích bị gọi là 
dân tộc Mèo. Họ thích được gọi là dân tộc Hơ Mông.” 
Hơn nữa, rất nhiều câu tiếng Việt mang nghĩa bị động 
khi xuất hiện từ “bị/được” nhưng không được dịch 
sang bị động ở tiếng Anh. 
(23) Anh ấy bị ngã. (23’) He fell.
(24) Chị Lan bị đau đầu. (24’) Lan has a headache.
(25) Hôm qua, chúng tớ được đánh chén no nê. 
(25’) We had an enormous and fantastic meal 
yesterday.
Ngoài ra, trong quá trình dịch, sự xuất hiện của sự bất 
tương xứng về thì, thể, thức của động từ trong các 
mệnh đề/câu đơn là điều khó có thể tránh, gây ảnh 
hưởng đến chất lượng của văn bản dịch. Quan niệm 
về thì, thể, thức trong tiếng Anh rất chặt chẽ. Thực 
vậy, tiếng Anh có hai thì (quá khứ và hiện tại), bốn 
thể (đơn, tiếp diễn, hoàn thành đơn, hoàn thành tiếp 
diễn) và ba thức (khẳng định, mệnh lệnh và giả định) 
và nhiều cách thức diễn đạt tương lai khác nhau. Mỗi 
thì, thể, thức đều có những nguyên tắc sử dụng khắt 
khe và mang một nghĩa khác nhau. Ngược lại, trong 
tiếng Việt, các hư từ “đã, đang, sẽ” thường được sử 
dụng để diễn tả thì và thể của động từ. Tuy nhiên, ba 
hư từ này cũng chưa nói lên thì thể một cách tường 
minh trong tiếng Việt. Bên cạnh đó, thức của tiếng 
Việt cũng không được phân định rõ ràng, đặc biệt là 
thức giả định. Vì lẽ đó, thì, thể, thức trong tiếng Anh 
cũng là một yếu tố tạo nên sự bất tương xứng về ngữ 
pháp trong dịch thuật. Ví dụ, trong câu (26) “I have 
been learning English for 10 years.” động từ “learn” 
được sử dụng ở thì hiện tại, thể hoàn thành tiếp diễn 
nhằm nhấn mạnh tính liên tục của hành động “học”. 
Ngược lại, trong tiếng Việt, động từ “học” thường 
được hiểu là “đã và đang học”. Thực vậy, hư từ “đã 
và đang” chưa thể thể hiện được đầy đủ đặc điểm 
của thì hiện tại, thể hoàn thành tiếp diễn trong tiếng 
Anh đó là nhấn mạnh đến tính liên tục của hành động 
“học” (liên tục/ròng rã). Như vậy, yếu tố, thì, thể, 
thức trong mệnh đề/câu đơn cũng không nằm ngoài 
quy luật bất tương xứng về ngữ pháp trong dịch Anh-
Việt/Việt-Anh.
Chủ ngữ giả trong tiếng Anh, đặc biệt là trong văn 
viết được sử dụng rất phổ biến dưới dạng các cấu trúc 
như: “It + to be + adjective (for smb) + to do smt”, 
hoặc “Doing (S) + V”; hoặc “To do smt (S) + V”, 
v.v. cũng là một dạng câu gây nên sự bất tương xứng 
về ngữ pháp trong dịch Anh - Việt/Việt - Anh. Theo 
đó, chủ ngữ giả “it” không được dịch và nghĩa của 
câu thường phụ thuộc vào nghĩa của từ đứng sau chủ 
ngữ giả đó. Ví dụ:
(27) It is nesessary to launch a promotion campaign. 
(27’) Cần phát động một chiến dịch khuyến mãi.
(28) Employing land forces in peace, crisis and war 
illustrates the versatility of land power. 
(28’) Việc sử dụng các lực lượng trên bộ trong thời bình, 
khủng hoảng và thời chiến cho thấy sự linh hoạt của sức 
mạnh trên bộ. 
(29) To stabilise a post-conflict situation and create 
the conditions for state institutions and civil society to 
re-emerge in Iraq is a paintstaking task. 
(29’) Việc ổn định tình hình sau xung đột và tạo điều 
kiện cho việc tái lập các thiết chế nhà nước và xã hội dân 
sự ở Irắc là một công việc đầy khó khăn.
Ngược lại, những câu phi chủ ngữ của tiếng Việt như 
“Cần phải .”; hoặc “Phải .”; hoặc “Có ”; hoặc 
“Vẫn chưa ”, v.v., cũng gây ra sự bất tương xứng về 
ngữ pháp trong dịch Việt - Anh. Vì vậy, cần sử dụng 
câu bị động của tiếng Anh hoặc cấu trúc chủ ngữ giả 
“It + be + adj (for smb) to do smt” hoặc “There + be 
+ .” để diễn đạt câu tương đương. Ví dụ:
(30) Cần đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. 
(30’) Industrialization and modernization should be 
promoted. 
(30’’) It is necessary to promote industrialization and 
modernization).
(31) Vẫn chưa có cách cứu chữa bệnh AIDS. 
(31’) There has been no cure/ remedy/therapy for AIDS.
Tựu chung lại, bất tương xứng ở cấp độ mệnh đề/câu 
đơn luôn là trở ngại lớn đối với người dịch văn bản 
Anh - Việt/Việt - Anh. 
72 KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 05 - 01/2017
v NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
3.5. Bất tương xứng ở cấp độ câu phức
Câu phức được tạo thành từ các mệnh đề chính phụ 
và chúng được nối với nhau bằng các dấu câu hoặc 
giới từ hoặc từ nối hoặc dạng thức của động từ (phân 
từ hoặc nguyên thể). Những dấu hiệu nối các mệnh 
đề chính phụ này mang nghĩa ban đầu của chúng thì 
không xuất hiện sự bất tương xứng về ngữ pháp. Tuy 
nhiên, nếu những dấu hiệu này mang nghĩa khác với 
nghĩa đầu tiên thì sẽ xuất hiện sự bất tương xứng ở 
cấp độ câu phức. Ví dụ, từ nối “but” ở câu (33) “I went 
to bed, but I could not sleep”/(33’) “Tôi đi ngủ, nhưng 
không tài nào ngủ được”, câu này không có sự bất 
tương xứng về ngữ pháp vì từ “but” mang nghĩa đối 
lập “nhưng”. Tuy nhiên, từ nối “but” trong câu (34) 
“Merci is small, but he is a skillful football player” mang 
nghĩa nhượng bộ, không mang nghĩa đối lập và được 
hiểu là “Though Merci is small, he is a skillful football 
player”/(34’)“Mặc dù Merci không cao lớn nhưng anh ta 
lại là một cầu thủ bóng đá cừ khôi”; vì vậy, từ “but” ở 
câu (34) đã gây nên sự bất tương xứng về ngữ pháp 
khi dịch. 
Tương tự như vậy, ở câu (35) “Having been kept waiting 
for her for 5 hours, he lost his hair”, động từ “keep” 
được sử dụng ở dạng phân từ quá khứ mang nghĩa 
bị động “bị bắt/buộc phải” ở dạng rút gọn của câu 
“As/Since/Because he had been kept waiting for her for 
5 hours, he lost his hair”; vì vậy, sự bất tương xứng về 
ngữ pháp xuất hiện trong câu này.
Tóm lại, bất tương xứng về câu phức giữa tiếng Anh 
và Tiếng Việt cũng là một trong những rào cản gây 
khó khăn cho người dịch.
3.6. Bất tương xứng ở cấp độ đoạn văn
Sự bất tương xứng về ngữ pháp ở cấp độ đoạn văn 
thường xảy ra khi nhiều từ khác nhau được sử dụng 
để chỉ một sự vật, hiện tượng nhằm tránh sự lặp lại 
trong văn bản. Hơn nữa, hiện tượng này cũng xảy ra 
đối với những đoạn văn có những mệnh đề hoặc câu 
văn được sử dụng khác với thứ tự về thời gian, lôgic 
chung của đoạn văn đó. Ví dụ, các từ “the latter” và 
“the former” trong đoạn văn sau: 
“What do economists mean by land? Much more 
than the non-economist. Land refers to all natural 
resources that are usable in the production process: 
arable land, forests, mineral and oil deposits, and 
so on. At about capital? Capital goods are all the 
man-made aids to producing, storing, transporting, 
and distributing goods and services. Capital goods 
differ from consumer goods in that the latter satisfy 
wants directly, while the former do so indirectly by 
facilitating the production of consumer goods. It 
should be noted that capital as defined here does not 
refer to money. Money, as such, produces nothing” 
(Hà Thành Chung, 2002, p.23). Để tránh lặp lại thông 
tin, hai từ “the latter” đã được sử dụng để thay thế 
cho “capital goods”. Tương tự, hai từ “the former” 
được thay thế cho từ “consumer goods”. Vì vậy, đoạn 
văn này có sự xuất hiện của sự bất tương xứng ở cấp 
độ đoạn văn.
3.7. Cấp độ văn bản
Mỗi một thể loại văn đều có một chức năng riêng. Ví 
dụ như: văn trần thuật có chức năng trần thuật; văn 
giải thích có chức năng giải thích, diễn giải; văn mô tả 
có chức năng mô tả; văn tranh luận có chức năng bàn 
luận tranh cãi, v.v. Tuy nhiên, khi xuất hiện sự pha trộn 
một vài thể loại vào một thể loại chính hoặc trong 
mỗi thể loại văn có sự xuất hiện của các yếu tố khác 
quy luật và chức năng chung của nó hoặc có sự biến 
đổi về cách dùng thì của động từ trong văn bản; đặc 
biệt là trong các văn bản kịch, quảng cáo và thơ thì 
lúc đó sẽ có sự bất tương xứng về diễn ngôn. Ví dụ sau 
là một văn bản được trích từ một quyển sách quảng 
bá du lịch. Nội dung của quyển sách này là mô tả về 
Mê-hi-cô nhưng ngôi thứ hai “you” đã được sử dụng 
thay cho ngôi thứ ba như trong văn mô tả thông 
thường. Vì vậy, có sự bất tương xứng về diễn ngôn. 
“Turning your eyes upward, you get a wonderful 
view of the great long stalactites.... After seeing this 
underground fairyland, you get into your car again, 
travel back to the main highway, and start for Taxco, 
the most picturesque village in central Mexico.” (Hà 
Thành Chung, 2002, p.22).
3.8. Cấp độ diễn ngôn
Bất tương xứng cũng có thể xảy ra ở cấp độ diễn ngôn 
khi một câu khẳng định không thực hiện chức năng 
cung cấp thông tin; tương tự, một câu hỏi không thực 
hiện chức năng hỏi để lấy thông tin; hay một câu 
mệnh lệnh không mang nghĩa ra lệnh hoặc khuyên 
răn. Ví dụ, câu (36) “I am broke”, khi mang nghĩa (36’) 
“Tôi cháy túi” để thông báo cho người nghe biết 
73KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰSố 05 - 01/2017
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI v
thông tin rằng người nói hết tiền thì câu này không 
xuất hiện bất tương xứng ở cấp độ diễn ngôn. Cũng 
ở câu này nhưng khi người nghe muốn vay tiền của 
người nói thì câu (36) không còn mang nghĩa thông 
báo thông tin như chức năng gốc của nó; ngược lại 
nó mang nghĩa từ chối việc cho người nghe vay tiền. 
Như vậy, câu (36) đã có sự xuất hiện của bất tương 
xứng ở cấp độ diễn ngôn.
Tóm lại, bất tương xứng về ngữ pháp trong dịch Anh 
- Việt/Việt - Anh xảy ra ở mọi cấp độ của ngôn ngữ, 
từ hình vị đến văn bản, thậm chí cả diễn ngôn. Sự 
bất tương xứng này là một trong những yếu tố ảnh 
hưởng đến chất lượng một văn bản dịch Anh - Việt/
Việt - Anh. Vì vậy, người dịch cần quan tâm đến hiện 
tượng này để hoàn thành tốt công việc của mình. 
4. KẾT LUẬN
Dịch Anh - Việt hoặc Việt - Anh là sự chuyển đổi cả về 
mặt hình thức lẫn nội dung giữa hai ngôn ngữ. Tuy 
nhiên, để chuyển đổi thành công hai ngôn ngữ này, 
có sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác nhau; trong 
đó có yếu tố bất tương xứng về ngữ pháp trong dịch 
Anh - Việt/Việt - Anh. Sự bất tương xứng này được thể 
hiện rõ nét trên tất cả các cấp độ của ngôn ngữ: từ 
hình vị đến diễn ngôn như đã được phân tích ở các 
phần trên. Vì vậy, người dịch cần quan tâm đến yếu tố 
này nhằm thỏa mãn cả ba tiêu chí: tín, đạt, nhã trong 
dịch Anh - Việt/Việt - Anh./.
Tài liệu tham khảo:
1. Ha, T. C. (2002), Translation Theory. Military Science 
Academy. 
2. Hornby, A. (2005), Oxford Advanced Learner’s 
Dictionary, Oxford University Press.
3. Larson, M. L. (1998), Meaning-based Translation: A 
Guide to Cross-Language Equivalence, University of 
Press America.
4. Massoud (1988), Criteria of Good Translation, New 
York: Library of Congress Cataloging-in-Publication 
Data.
5. Newmark, P. (2001), A Textbook of Translation. 
Edinburgh: Pearson Education Limited.
6. Nguyen, T. H. A. (2002),Cultural effects on learning 
and teaching English in Vietnam.,The Language 
Teacher, 26(1).
7. Nguyen, V. T. (2006), Translation 1 & 2. Hue: Hue 
University.
8. Nida, E. A., and William, D. R. (1981), Meaning across 
cultures, New York: Maryknoll.
9. Tudor, I. (1987), Using translation in ESP. ELT Journal 
41(4).
10. Tytler, A. F. (1978). Essay on the principles of 
translation, Amsterdam: Benjamins.
TRANSLATION SKEWING IN ENGLISH - VIETNAMESE/VIETNAMESE- ENGLISH
TRANSLATION
TRAN LE DUYEN, DOAN XUAN PHU
Abstract: Vietnamese - English or English - Vietnamese translation is not only a science, an art but 
also an intellectual product. Nowadays, English - Vietnamese/Vietnamese - English translation has 
played a more and more important role in the process of our nation’s international intergration. 
However, in order to satisfy the three key criteria (accuracy, clarity and naturalness) of a quality 
translation version, translators should take into account various factors such as basic knowledge 
about translation theory including translation skewing, phonology, grammar, semantics, 
lexicology, pragmatics, discourse analyses, contrastive analyses, culture, ways of thinking, living 
and career experience, etc. This article aims to highlight one of the most fundamental factors 
affecting the quality of English-Vietnamese translation: translation skewing at different levels.
Keywords: skewing, quality, translation, target language, source language.