Xu hướng phát triển số hóa và thanh toán điện tử của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam ứng phó với đại dịch Covid-19

 đem lại trải nghiệm tốt nhất cho khách hàng, đồng thời đảm bảo được các 
yêu cầu về an toàn và tuân thủ các quy định pháp lý (sau khi Thông tư 23/2012/TT-NHNN ngày 
09/8/2012 của NHNN được chính thức sửa đổi). Bên cạnh đó, BIDV còn chuẩn bị hạ tầng để sẵn 
sàng kết nối với Cơ sở dữ liệu dân cư quốc gia (do Bộ Công an chủ trì thực hiện và đang triển 
khai) tự động, an toàn để nhanh chóng xác thực thông tin khách hàng một cách chính xác nhất. 
 2.4. Tổng quan chuyển đổi số và phát triển thanh toán điện tử tại hệ thống ngân hàng 
Việt Nam
Về cơ bản, CMCN 4.0 hay COVID-19 có thể được coi là “phép thử” cho các định chế tài 
chính trong việc triển khai chiến lược chuyển đổi số. Trên thực tế, có rất nhiều tác động trong 
ngắn hạn và dài hạn nhưng tựu trung lại, để thành công, các ngân hàng cần tập trung phát triển 
hệ sinh thái số của mình để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng. Vì vậy, các ngân hàng cần 
phải xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo chiến lược chuyển đổi số vận hành hài hòa với những thách 
thức mới của cuộc khủng hoảng cũng như những thách thức trong tương lai.
Timo Plus là nhân tố mới nhất tham gia vào lĩnh vực tài chính với tư cách là một ngân hàng 
số hướng đến giúp đỡ khách hàng trên hành trình đến với tự do tài chính. Hợp tác với Ngân hàng 
TMCP Bản Việt, Timo Plus mang đến một trải nghiệm ngân hàng đặc quyền mà khách hàng luôn 
mong đợi mà không gặp áp lực với việc phải duy trì số dư tài khoản hay chịu các loại chi phí 
giao dịch1. 
Với những lợi thế của công nghệ cũng như tầm quan trọng của điện thoại thông minh trong 
cuộc sống hiện nay, trải nghiệm mà Timo Plus mang lại chính là dịch vụ ngân hàng bất kể địa 
điểm nào cũng cho phép khách hàng truy cập vào tài khoản, thực hiện giao dịch, quản lý và gia 
tăng giá trị tài sản của họ mọi lúc, mọi nơi.
Đến nay, trên toàn quốc đã có khoảng gần 40 bệnh viện triển khai thanh toán viện phí điện 
tử; 50 NHTM hoàn thành kết nối thanh toán thuế điện tử với cơ quan thuế, hải quan trên 63 tỉnh, 
thành phố, 95% số thu hải quan thực hiện qua ngân hàng; 99% doanh nghiệp đăng ký nộp thuế 
điện tử; 27 NHTM và 10 tổ chức trung gian thanh toán phối hợp thu tiền điện (doanh thu tiền 
điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam thanh toán qua ngân hàng lên tới gần 90%). Các ví điện tử 
cũng phối hợp với các NHTM thực hiện thu tiền nước sạch, cước phí viễn thông, bảo hiểm nhân 
thọ, hàng tháng qua ngân hàng2. 
1 Ngân hàng thương mại Việt Nam (2020), Báo cáo hoạt động thanh toán điện tử tháng 10/2020; Báo cáo tài 
chính hợp nhất của các NHTM hết quý II/2020, tháng 8/2020 và hết quý III/2020, tháng 11/2020 của một số 
NHTM được lựa chọn.
2 Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (2020), truy cập tại: www.vbna.org.vn, các mục thông tin có liên quan. 
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
Ứng phó và vượt qua đại dịch COVID-19, hướng tới phục hồi và phát triển
409
Khảo sát của Công ty PwC (đối với 27 nước) đã ghi nhận Việt Nam là thị trường tăng trưởng 
nhanh nhất về thanh toán di động trong năm 2018. Đến nay, toàn thị trường có 77 tổ chức triển 
khai dịch vụ thanh toán qua internet và 45 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán qua điện thoại di 
động. Các đơn vị đã nghiên cứu, ứng dụng nhiều công nghệ mới, hiện đại vào hoạt động thanh 
toán, với việc áp dụng xác thực vân tay, nhận diện khuôn mặt, sinh trắc, sử dụng QR Code, 
Tokenization, thanh toán phi tiếp xúc, công nghệ mPOS... Đến nay, có khoảng 30 ngân hàng triển 
khai dịch vụ thanh toán QR Code, toàn thị trường có hơn 90 nghìn điểm chấp nhận thanh toán 
QR Code (một hình thức thanh toán mới, hiện đại tại đơn vị chấp nhận thanh toán tương tự như 
thanh toán qua POS). 
Đến nay, có 78 tổ chức triển khai dịch vụ thanh toán qua internet, 49 tổ chức cung ứng dịch vụ 
thanh toán qua điện thoại di động và 34 tổ chức không phải ngân hàng được cấp giấy phép cung 
ứng dịch vụ trung gian thanh toán. Tính đến cuối năm 2020, đã có 75 tổ chức triển khai dịch vụ 
thanh toán qua internet và 45 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán qua điện thoại di động. Số tài 
khoản cá nhân đạt 95,6 triệu tài khoản, tăng 45,5% so với cùng kỳ năm 2016. Thanh toán qua POS 
đạt hơn 218 triệu món với 382.860 tỷ đồng, tăng tương ứng 176,5% và 139,5% so với cùng kỳ năm 
2016; thanh toán qua ATM đạt 660 triệu món với hơn 1,818 triệu tỷ đồng, tăng tương ứng 38,7% 
và 53,8% so với cùng kỳ năm 2016. Số lượng và giá trị thanh toán qua kênh internet đạt 282,4 triệu 
giao dịch với 17,4 triệu tỷ đồng, tăng tương ứng 262,5% và 353,1% so với cùng kỳ năm 2016. Đặc 
biệt, số lượng và giá trị thanh toán qua kênh điện thoại di động đạt 682,3 triệu giao dịch với gần 7,2 
triệu tỷ đồng, tăng trưởng vượt bậc 981% và 794% so với cùng kỳ năm 20161. 
Hình 1. Giao dịch của khách hàng (các NHTM) qua các thiết bị thanh toán 
giai đoạn 2016 - 2020
Nguồn: NHTM Việt Nam (2020)
2.5. Một số đánh giá và nhận xét
2.5.1.	Một	số	kết	quả	đạt	được
Một là, khuôn khổ pháp lý và chính sách trong hoạt động thanh toán tiếp tục được NHNN 
phối hợp cùng các bộ, ngành có liên quan hoàn thiện, nhằm tạo điều kiện thuận lợi ứng dụng 
công nghệ mới, hiện đại. Hạ tầng thanh toán của NHNN như: hệ thống thanh toán điện tử liên 
ngân hàng; hệ thống chuyển mạch, bù trừ cũng như của các NHTM và tổ chức trung gian thanh 
toán tiếp tục được nâng cấp và hoàn thiện. 
1 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2020), truy cập tại: www.sbv.gov.vn; các mục: Tin tức - Sự kiện, Văn bản pháp luật.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
410
Hai là, hệ sinh thái thanh toán điện tử đã được hình thành với sự kết nối, tích hợp với các 
ngành, lĩnh vực khác cho phép khách hàng thực hiện các giao dịch thanh toán trực tuyến đối với 
hóa đơn điện, nước, viễn thông, mua sắm trực tuyến tại các trang thương mại điện tử, nộp thuế 
điện tử và một số khoản phí, lệ phí khi thực hiện một số dịch vụ hành chính công, góp phần thúc 
đẩy phát triển Chính phủ điện tử, chính quyền điện tử và thương mại điện tử.
Ba là, hầu hết các thành tựu của cuộc CMCN 4.0 đã được ứng dụng mạnh mẽ trong lĩnh vực 
thanh toán tại Việt Nam, được nhiều đơn vị cung ứng dịch vụ công, nhiều doanh nghiệp chủ động 
hợp tác với các NHTM và tổ chức trung gian thanh toán đáp ứng nhu cầu nâng cao hiệu quả hoạt 
động của mình. Ví dụ như việc phát triển eKYC từ LiveBank lên nền tảng di động cũng góp phần 
hoàn thiện hệ sinh thái ngân hàng số của một số NHTM sử dụng ứng dụng này. Đồng thời, khẳng 
định vị thế tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ trong hoạt động tài chính cũng như thể 
hiện mục tiêu không ngừng nâng cao trải nghiệm khách hàng, phát triển những sản phẩm, dịch 
vụ mang tính ứng dụng với chất lượng ngày càng cao.
 Bốn là, vấn đề an ninh, an toàn trong thanh toán luôn được NHNN, các NHTM và tổ chức 
trung gian thanh toán quan tâm, đầu tư, đưa ra giải pháp hiệu quả; khách hàng được đặt là vị trí 
trung tâm, ưu tiên trong quá trình cung ứng các sản phẩm, dịch vụ; đồng thời, quyền lợi hợp pháp 
luôn được đảm bảo. Bên cạnh đó, chuyển đổi số tại các NHTM Việt Nam không chỉ giới hạn ở 
việc số hóa dữ liệu giao dịch mà thông qua đó, phải tập trung nâng cao trải nghiệm của khách 
hàng. Các NHTM Việt Nam đặt mình vào vị trí của khách hàng để nắm bắt nhu cầu của khách 
hàng và cung cấp các trải nghiệm số ưu việt trong hành trình trải nghiệm. Khách hàng phải là 
trung tâm của mọi quyết định chuyển đổi số của ngân hàng.
Năm là, hiện đại hóa và tự động hóa các giao dịch nội bộ NHTM đang được triển khai mạnh 
mẽ tại nhiều ngân hàng. 
2.5.2.	Một	số	hạn	chế
Một là, hành lang pháp lý chưa đầy đủ, chưa kịp thời. Mãi đến đầu tháng 12/2020, NHNN 
mới ban hành Thông tư số 16/2020/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 
23/2014/TT-NHNN ngày 19/8/2014 của Thống đốc NHNN Việt Nam hướng dẫn việc mở và sử 
dụng tài khoản thanh toán tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán. Đáng chú ý, Thông tư có bổ 
sung Điều 14a quy định về mở tài khoản thanh toán của cá nhân bằng phương thức điện tử (eKYC). 
Theo đó, các NHTM, chi nhánh ngân hàng nước ngoài thực hiện mở tài khoản thanh toán bằng 
phương thức điện tử phải xây dựng, ban hành, công khai quy trình, thủ tục mở tài khoản thanh toán 
bằng phương thức điện tử phù hợp với quy định tại Điều 14a, Luật Phòng, chống rửa tiền, pháp luật 
về giao dịch điện tử, các quy định pháp luật liên quan về đảm bảo an toàn, bảo mật thông tin khách 
hàng và an toàn hoạt động của NHTM, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. 
Theo chỉ đạo tại Thông báo số 250/TB-VPCP ngày 24/7/2020, NHNN đã hoàn thiện dự thảo 
Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt triển khai thí điểm dùng tài khoản viễn 
thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ Mobile Money (NHTM Việt Nam, 2020).
 Tuy nhiên, cho đến cuối tháng 2/2021, do một số bộ, ngành còn nhiều ý kiến khác nhau nên 
văn bản vẫn chưa được ban hành. Trong khi đó, Mobile Money chính thức được công nhận và 
đang hoạt động có hiệu quả tại gần 100 quốc gia trên thế giới. Nghị định về cơ chế thử nghiệm 
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
Ứng phó và vượt qua đại dịch COVID-19, hướng tới phục hồi và phát triển
411
có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính trong lĩnh vực ngân hàng (Sandbox) đến nay cũng 
chưa được ban hành. Đến đầu tháng 3/2021, Thủ tướng Chính phủ mới có quyết định về triển 
khai thí điểm trong hai năm về Mobile Money, điều này thể hiện rõ sự chậm trễ trong nhận thức 
của một số bộ, ngành có liên quan. Nhưng thông qua đó thể hiện quyết tâm của Thủ tướng Chính 
phủ trong chỉ đạo vấn đề này.
Hai là, thói quen sử dụng tiền mặt, tâm lý e ngại khi tiếp cận với công nghệ thanh toán mới 
của người dân. Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng thanh toán chưa được phát triển ở khu vực nông thôn, 
vùng sâu, vùng xa; đơn vị chấp nhận thanh toán chưa có đủ kiến thức cũng như lợi ích thiết thực 
khi chấp nhận thanh toán không dùng tiền mặt so với tiền mặt, do đó chưa tích cực tham gia.
Ba là, tội phạm trong lĩnh vực công nghệ cao, thanh toán điện tử gần đây có những diễn 
biến phức tạp với những hành vi, thủ đoạn mới, tinh vi hơn, do đó, các biện pháp bảo đảm an 
ninh, an toàn cho các dịch vụ thanh toán dựa trên công nghệ cao cần tiếp tục được quan tâm 
và tăng cường.
3. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Một là, các cấp, các ngành, các địa phương cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức 
của người dân, kể cả các nhân viên, cán bộ trong ngành Ngân hàng về những thủ đoạn lừa đảo 
công nghệ cao; thường xuyên kiểm tra, kiểm soát phát hiện các giao dịch đáng ngờ; chủ động 
triển khai phương án phòng, chống rủi ro, tấn công mạng... Cần tận dụng sự phát triển của các 
kênh truyền thông online, mạng xã hội tăng cường truyền thông để mỗi người dân hiểu rõ ưu - 
nhược điểm của các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt. Từ đó, thay đổi thói quen và 
nhận thức của người dân trong việc nhìn nhận tiền mặt là một công cụ được ưa chuộng trong 
thanh toán, đồng thời tự quyết định chọn lựa hình thức thanh toán phù hợp nhất.
Hai là, NHNN và các NHTM cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong thúc đẩy thanh toán 
không dùng tiền mặt với các mô hình hiệu quả tại Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan như: tổ chức các 
chương trình kích cầu, hoàn tiền khi giao dịch điện tử, miễn phí giao dịch nhỏ; xây dựng hệ thống 
thuế điện tử tích hợp eTAX; xây dựng hệ thống chuyển tiền PromptPay cho phép không cần dùng 
tài khoản ngân hàng mà có thể dùng mã số định danh quốc gia và số điện thoại di động...
Ba là, Chính phủ chỉ đạo NHNN phối hợp với các bộ, ngành có liên quan khẩn trương tiếp tục 
hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng bộ tiêu chí đo lường tỷ lệ sử dụng các phương tiện thanh 
toán không dùng tiền mặt; ban hành quy định quản lý công ty công nghệ tài chính (Fintech), ví 
điện tử; phối hợp triển khai có hiệu quả tiền di động (Mobile Money); hoàn thiện, cập nhật Đề án 
quốc gia về thanh toán không dùng tiền mặt (có cơ chế giải pháp khuyến khích, cưỡng chế thanh 
toán không dùng tiền mặt...). Thêm nữa, NHNN cần sớm có quy định về chia sẻ thông tin, dữ 
liệu; cơ chế công nhận kết quả thẩm định, xác thực lẫn nhau giữa các tổ chức tín dụng, xây dựng 
cơ sở dữ liệu định danh cá nhân quốc gia. Việc nghiên cứu cấp phép ngân hàng số; nghiên cứu 
cách tiếp cận, quản lý tiền kỹ thuật số cũng là những điều cần được quan tâm.
NHNN cần phải tiếp tục rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp lý, ban hành các cơ chế đột phá 
mới. Đồng thời, tiếp tục các biện pháp để nâng cao vai trò giám sát của cơ quan quản lý, kiểm 
soát tốt rủi ro hoạt động của hệ thống ngân hàng và đảm bảo an toàn cho các giao dịch của khách 
hàng. Bên cạnh đó, NHNN cần nghiên cứu, xem xét đưa ra Dự luật Thanh toán trình cấp có thẩm 
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
412
quyền cho triển khai xây dựng và sớm được ban hành. Hiện nay, trên thế giới đã có 84 quốc gia 
có Luật Thanh toán, trong đó có Lào và Campuchia. Hiện nay tại Việt Nam, tham gia lĩnh vực 
thanh toán có rất nhiều chủ thể (Fintech, Big tech) chứ không chỉ có tổ chức tín dụng. Ngoài 
ra, thực tiễn trong nền kinh tế cũng xuất hiện nhiều hình thức thanh toán mới như: QR, Mobile 
Money,... do đó, cần có Luật Thanh toán để điều chỉnh. 
Bốn là, bản thân các NHTM cần đầu tư mạnh mẽ hơn nữa về công nghệ, chủ động xây dựng 
các kênh phân phối, tăng năng lực kết nối với địa phương, tăng cường đầu tư về hạ tầng công 
nghệ để tạo ra nhiều sản phẩm, tiện ích, tăng trải nghiệm người dùng Đồng thời, các NHTM 
cũng cần phối hợp để tạo sự xuyên suốt giữa các trung tâm dữ liệu, ngân hàng, đơn vị trung gian 
thanh toán, cổng thanh toán. 
Năm là, cần tăng cường vai trò của các công ty Fintech. Hệ thống ngân hàng phải xác định rõ 
lộ trình hợp tác, tích hợp, tận dụng nhiều nhất các lợi thế của các công ty này. Từ đó, mỗi NHTM 
cần phải nhanh chóng thay đổi cách thức hoạt động cho phù hợp, thay đổi tư duy xây dựng sản 
phẩm, dịch vụ, các tiện ích phải đa dạng, an toàn và có sự phối kết hợp, hỗ trợ lẫn nhau.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (2020), truy cập tại: www.vbna.org.vn, các mục thông tin có 
liên quan. 
2. Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (2015 - 2020), truy cập tại www.vnba.org.vn: các mục: Thông 
tin hoạt động các NHTM hội viên hàng, tháng, các năm 2015 - 2020.
3. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2020), truy cập tại: www.sbv.gov.vn; các mục: Tin tức - Sự 
kiện, Văn bản pháp luật. 
4. Ngân hàng thương mại Việt Nam (2020), Báo cáo hoạt động thanh toán điện tử tháng 
10/2020; Báo cáo tài chính hợp nhất của các NHTM hết quý II/2020, tháng 8/2020 và hết 
quý III/2020, tháng 11/2020 của một số NHTM được lựa chọn.
5. Vietcombank (2015 - 2020), Thông tin hoạt động của Vietcombank tại Báo báo thường niên, 
báo cáo tổng kết hoạt động hàng năm, thông tin công bố trên www.vcb.com.vn, các năm 
2015 - 2020.
6. Vietsttock (2017-2021), truy cập tại: https://vietstock.vn.
7. VNDIRECT (2018 - 2020), Báo cáo nghiên cứu thị trường tài chính hàng tháng, các tháng 
trong các năm 2018 - 2020 của Công ty Chứng khoán VNDIRECT gửi các nhà đầu tư chứng 
khoán mở tài khoản tại Công ty.