Ứng dụng kĩ thuật kể chuyện tương tác trong hoạt động phát triển ngôn ngữ cho trẻ Mầm non

c trưng văn hoá sẽ được bộc lộ, nơi bản thân mỗi từ ngữ trẻ nói
ra sẽ được kiểm tra bởi rất nhiều trẻ khác ngay lập tức. Chúng ta có dịp để quan sát cách những
vấn đề được giải quyết bởi những trẻ với những tính cách khác nhau, đến từ những nơi khác nhau,
điều này là cần thiết đối với mỗi nhà giáo dục” [10]. Như vậy, kể chuyện tương tác chính là cơ hội
để trẻ thể hiện cảm xúc của chính mình, và bộc lộ kĩ năng giải quyết vấn đề cũng như sự tương tác
xã hội với bạn bè và giáo viên.
2.2.3. Kể chuyện tương tác giúp giáo viên lắng nghe những câu chuyện của chính trẻ và trẻ
được diễn lại những câu chuyện ấy ngay trên sân khấu
Đây là điều quan trọng nhất của kĩ thuật kể chuyện tương tác, nhưng là điều lại hay bị bỏ
quên nhất trong hoạt động kể chuyện ở nhà trường mầm non Việt Nam hiện nay. Với kể chuyện
tương tác, giáo viên sẽ đưa ra một câu chuyện, có thể là một gợi dẫn: “Ngày xửa ngày xưa, có
một chú lợn hồng sống cùng với mẹ. Một hôm, chú đi vào rừng một mình, mà không có mẹ đi
cùng. . . Và chuyện gì sẽ xảy ra?” Trẻ sẽ là người nghĩ và sáng tạo ra phần tiếp theo của câu chuyện,
tự xâu chuỗi và diễn lại chính vở kịch đó trong không gian của sân khấu - lớp học. Hoặc, trẻ được
nghĩ một kết thúc mới cho câu chuyện mình đã biết.
Hoặc cao hơn, giáo viên sẽ chỉ đưa ra một chủ đề, và trẻ sẽ tự nghĩ ra câu chuyện của riêng
mình. Nhiệm vụ của giáo viên là lắng nghe, ghi lại từng từ, từng câu của trẻ vào một tờ giấy, đọc to
lại cho trẻ nghe để thử xem trẻ có đồng ý hay sửa chữa gì thêm, và đề nghị trẻ diễn lại câu chuyện
ấy trên sân khấu - lớp học. Đó chính là nội dung chính của kĩ thuật Helicopter mà Vivan Paley
(1990) đã khởi xướng. Tác giả đã đề cập đến kĩ thuật này sau thời gian dài ghi âm lại và phân tích
những cuộc nói chuyện của trẻ với bạn bè và giáo viên, cũng như những câu chuyện trẻ kể. Những
177
Phạm Minh Hoa
câu chuyện của từng trẻ có thể được xâu chuỗi một cách tự nhiên với nhau:
“- Bạn Joseph rất thích làm một chiếc máy bay lên thẳng, và bạn ấy kể câu chuyện về máy
bay lên thẳng. Bạn Anna rất thích làm gấu mẹ, và bạn ấy kể câu chuyện về một chú Gấu Mẹ. Anna,
con có thích một chiếc máy bay lên thẳng xuất hiện trong câu chuyện của con không?
- Con đồng ý, nhưng con muốn Joseph sẽ là một máy bay lên thẳng chở một con gấu con.
- Joseph, con có đồng ý không?
- Con đồng ý” [12; 35].
Đó là những câu hỏi mà chính Paley đã hỏi các bạn nhỏ trong lớp học của mình, là cách
bà gợi dẫn cho trẻ về cách thức làm bạn cũng như những tương tác xã hội cần thiết. Những giờ
kể chuyện (story time) thực sự được triển khai dưới dạng những đoạn hội thoại có kết thúc mở
(open-ended dialogue) mà chỉ “tác giả và những diễn viên là biết câu trả lời” [12; 37]. Chính điều
này sẽ thu hút sự chú ý, trí tưởng tượng và phát triển năng lực ngôn ngữ cũng như tư duy ở trẻ.
Và đây là một câu chuyện được ghi lại trong lớp học do chúng tôi triển khai dành cho trẻ
mầm non. Từ một câu chủ đề được đưa ra: Cô giáo nhìn thấy gì? (Đây là lời thoại trong truyện
“Gấu Nâu ơi, Gấu Nâu ơi, bạn nhìn thấy gì?” (Brown Bear, Brown Bear, what do you see?) các
bạn nhỏ đã triển khai thành rất nhiều ý tưởng:
- Cô giáo thấy bạn Quốc Anh.
- Bạn Quốc Anh nhìn thấy gì?
- Bạn Quốc Anh nhìn thấy một cái quạt.
- Cái quạt nhìn thấy gì?
- Cái quạt nhìn thấy cơn gió.
- Cơn gió nhìn thấy gì?
- Cơn gió nhìn thấy con chim đang bay. . .
Cô trợ giảng sẽ ghi lại những câu hỏi và câu trả lời ấy, và sau đó, các bạn nhỏ sẽ cùng được
nghe lại câu chuyện của chính mình, và diễn lại những nhân vật trong câu chuyện ấy.
Không còn những câu hỏi đánh giá một chiều như: Nhân vật này đúng hay sai, tốt hay xấu?
Chúng ta nên học theo nhân vật nào, chúng ta phải làm gì? Trong những câu chuyện được sử dụng
trong giờ kể chuyện tương tác, trẻ sẽ được đi sâu vào thế giới cảm xúc của riêng mình, và của bạn
bè, những câu hỏi và đáp án liên quan đến một phần cuộc sống thật của trẻ. Những câu hỏi trẻ sẽ
làm quen dần đó là: How (Như thế nào), và Why (Tại sao). Cô giáo không phải người phán xét
theo dạng một quan toà mà giáo viên sẽ theo dõi cách trẻ phản ứng, giải quyết vấn đề, cô sẽ cho
trẻ thấy những bạn khác sẽ giải quyết vấn đề thế nào, từ đó, cô có thể đưa ra những định hướng và
gợi dẫn riêng cho từng trẻ.
2.3. Vai trò của giáo viên trong kĩ thuật kể chuyện tương tác
Có thể thấy, đây là một kĩ thuật phát huy tối đa vai trò trung tâm của trẻ. Tất cả các hoạt
động giáo dục đều xoay quanh đối tượng nhận thức là trẻ. Theo chúng tôi, để kĩ thuật này thực sự
thành công, người giáo viên cần hiểu rõ những điều sau:
- Hiểu rõ về tâm lí và tính cách của lứa tuổi mầm non cũng như của từng cá nhân trẻ. Để
thấy mỗi độ tuổi sẽ là một đặc điểm riêng, và để hiểu mỗi cá thể là riêng biệt. Sự đánh giá mỗi trẻ
phải dựa trên sự phát triển của cá nhân trẻ ấy trong cả một quá trình, chứ không phải sự xếp loại
hơn kém hay cào bằng. Mỗi trẻ ngoài những chuẩn chung của lứa tuổi, lại là một thế giới riêng
cần sự tôn trọng của người lớn. Tôn trọng và dạy trẻ bằng trải nghiệm của chính trẻ, theo chúng tôi
chính là điều quan trọng nhất về triết lí giáo dục mà giáo viên cần thấu triệt.
178
Ứng dụng kĩ thuật kể chuyện tương tác trong hoạt động phát triển ngôn ngữ...
- Chọn lựa tác phẩm một cách phù hợp: Những câu chuyện có thể kích thích phát triển được
sự tương tác giữa giáo viên và trẻ thường phải có nội dung đa dạng, mang màu sắc tích hợp, thường
là truyện tranh để trẻ có thể dễ dàng tiếp cận. Truyện “có tính linh động cao, cho phép sự sáng tạo
của giáo viên và trẻ trong quá trình đọc kể” [7;33]. Nguồn truyện này khá phổ biến và phong phú ở
nước ngoài, nhưng ở Việt Nam, về cơ bản, vẫn còn ít và chưa đa dạng. Thời gian gần đây, các nhà
xuất bản lớn như NXB Trẻ, NXB Kim Đồng, Công ty cổ phần văn hóa và truyền thông Nhã Nam
đã giới thiệu rất nhiều các tác phẩm truyện tranh khoa giáo nổi tiếng dành cho trẻ mầm non của
nước ngoài, ví dụ như “Chúc ngủ ngon, khỉ đột”, “Tôi sẽ đỡ nếu bạn rơi”, bộ truyện về “Chú chim
Bồ Câu” của tác giả Mo Willems, “Nơi quỷ sứ giặc non” của Maurice Sendak. . . .Đây là những
gợi dẫn rất tốt cho việc mở rộng hứng thú đọc sách, kể chuyện ở trẻ.
- Xây dựng không gian lớp học thành một sân khấu, với một không gian mở, có sự kết nối
giữa không gian ngoài trời và không gian trong lớp, không gian góc và các khoảng không gian
khác trong lớp.
- Lên ý tưởng bài dạy, lắng nghe sự phản hồi của trẻ, “đóng vai trò đạo diễn, thu hút sự chú
ý của trẻ, kết nối trẻ lại với nhau” [12;40]. Đây là điều khó nhất, nhưng là điều cần thiết nhất mà
giáo viên cần làm. Chính những hoạt động và sự đa dạng về hoạt động, tính tích hợp giữa các hoạt
động sẽ giúp một giờ kể chuyện thực sự hào hứng, là sự tương tác giữa trẻ và cô.
- Quan sát và đánh giá trẻ, từ đó có những điều chỉnh về kĩ thuật cho phù hợp, để giúp đỡ
và định hướng cho trẻ phát triển.
2.4. Thử vận dụng lí thuyết “Kể chuyện tương tác” để thiết kế mô đun “Sáng
tạo cùng kể chuyện” dành cho trẻ mẫu giáo từ 4-5 tuổi
Những biện pháp này đã được chúng tôi nghiên cứu và ứng dụng vào trong khoá học dành
cho trẻ mầm non 4-5 tuổi với tên gọi: “Sáng tạo cùng kể chuyện”. Mỗi buổi học, trẻ được các giáo
viên hướng dẫn thực hành 3 kĩ năng quan trọng sau: kĩ năng làm việc tập thể, kĩ năng làm việc
nhóm, kĩ năng thuyết trình. Cụ thể, một buổi học sẽ diễn ra các hoạt động sau:
1. Khởi động: nhằm tạo hứng thú, kích thích tư duy.
2. Nghe kể chuyện: trẻ nghe và tương tác cùng cô trong hoạt động nghe kể chuyện.
3. Hoạt động sáng tạo và khám phá: trẻ sẽ cùng cô tiến hành các hoạt động sáng tạo xoay
quanh chủ đề câu chuyện theo hoạt động nhóm, hoạt động cá nhân.
4. Kể chuyện/Sáng tạo chuyện: Trẻ dùng các sản phẩm do mình tạo ra để kể lại chuyện,
sáng tạo câu chuyện của chính mình.
5. Hoạt động vận động kết thúc.
Bảng 1. Cấu trúc của chương trình
Kế
hoạch
Thời
gian Nội dung Mục tiêu
Mình
cùng cô
kể
Buổi 1 Làm quen Trẻ hứng thú với chương trình, hoà nhập cùng các bạn,
có ý thức kỉ luật tự giác
Buổi 2 Kể chuyện
cùng số đếm
Trẻ nghe cô kể chuyện và làm quen với thế giới diệu kì
của toán học
Buổi 3
Kể chuyện
cùng
playdough
Trẻ nghe cô kể chuyện và tái hiện lại câu chuyện cùng
với đất nặn playdough
179
Phạm Minh Hoa
Buổi 4
Kể chuyện
cùng
Vangogh
Trẻ nghe cô kể chuyện, được cô giới thiệu một bức tranh
của hoạ sĩ Vangogh, và trẻ sẽ vẽ lại bức tranh ấy theo
phong cách của chính mình.
Buổi 5
Kể chuyện
cùng đóng
kịch
Trẻ nghe kể chuyện và dựng kịch theo câu chuyện
Buổi 6
Kể chuyện
cùng
storymap,
story cubes
Trẻ học cách mô hình hoá câu chuyện theo sơ đồ cốt
truyện (story map) và các xúc xắc (story cubes).
Buổi 7
Kể chuyện
cùng story
walk
Trẻ học cách mô hình hoá câu chuyện và dựng lại câu
chuyện theo con đường câu chuyện (story walk)
Mình
dựng
truyện
Buổi 8 Gia đình của
tớ Trẻ dựng và kể lại câu chuyện của chính mình xoay
quanh chủ đề đưa ra, kết hợp với các hoạt động và
phương tiện phụ trợ đã được giới thiệu từ các buổi
trước.
Buổi 9 Thiên nhiên
trong mắt tớ
Buổi 10 Trường học
của tớ
Mình
cùng lên
sân khấu
Buổi 11 Thuyết trình
cùa trẻ
Trẻ sẽ trình bày về các vấn đề mà trẻ thích thú và quan
tâm. Phụ huynh sẽ được mời đến trong buổi thuyết trình
này.
Tổng kết Buổi 12
Dã ngoại,
thực tế
Tổ chức một buổi dã ngoại. Trẻ và phụ huynh sẽ được
cùng tham gia các hoạt động kể chuyện và sáng tạo cùng
câu chuyện.
- Có phần biểu diễn tập thể (múa tập thể, đóng kịch tập
thể)
- Phần trình bày thuyết trình của từng bạn. Phụ huynh,
giáo viên có thể là khán giả hoặc một nhân vật trong
chính vấn đề mà các con muốn thể hiện.
Một lưu ý quan trọng đó là thứ tự lựa chọn và sắp xếp các truyện. Phần lớn các câu chuyện
được chúng tôi chọn lựa từ những tác phẩm truyện tranh kinh điển dành cho trẻ mẫu giáo của nước
ngoài và mang tính tích hợp cao.
- Buổi 1-2-3: Các truyện đơn giản về nội dung, đa dạng về nhân vật, chủ yếu dạy trẻ về màu
sắc,số đếm, vốn từ, kiến thức về thế giới tự nhiên.
- Buổi 4-5-6-7: Các truyện ít nhân vật đi, có tuyến nhân vật với tính cách rõ ràng, có cốt
truyện rõ ràng với mở đầu - cao trào - kết thúc, có những bài học giáo dục đạo đức; dạy trẻ về kết
cấu của một câu chuyện, tư duy logic, khám phá và bộc lộ thế giới cảm xúc của bản thân, phát huy
trí tưởng tượng sáng tạo.
- Buổi 8-9-10: Không còn câu chuyện của cô nữa, mà trẻ sẽ tự dựng và kể những câu chuyện
của chính mình xoay quanh những chủ đề được đưa ra.
- Trong buổi 10, trẻ sẽ chuẩn bị cho đề tài mà mình sẽ trình bày ở buổi 11.
180
Ứng dụng kĩ thuật kể chuyện tương tác trong hoạt động phát triển ngôn ngữ...
+ Cô hướng dẫn trẻ chọn lựa ý tưởng: xoay quanh một quyển sách/truyện trẻ được giới thiệu,
được đọc, xoay quanh một vấn đề mà trẻ quan tâm: Vì sao tớ lại phải đi học, Vì sao cần vào lớp 1,
Vì sao lại cần tiền?...
+ Chuẩn bị ý tưởng
+ Tập thuyết trình.
Chương trình này của chúng tôi đã nhận được những phản hồi rất tích cực từ phía phụ huynh
và các bé. Số trẻ đến với lớp của chúng tôi hiện tại là 12 bạn trong độ tuổi 4-5. Khi chúng tôi lấy
thông tin đánh giá buổi học từ phía các phụ huynh cho con đến học buổi demo, thì 90% số phụ
huynh được hỏi ý kiến cảm thấy hứng thú với chương trình khóa học, và mong muốn cho con theo
học tại lớp của chúng tôi.
3. Kết luận
Kể chuyện tương tác thật sự có ý nghĩa với trẻ mầm non, vì nó đưa trẻ trở về với cuộc sống
thực của các em, giúp trẻ tập trung phát triển ý tưởng, câu chuyện, và trải nghiệm. Theo Cheryl
Wright (2012): “Những trò chơi đóng kịch cùng câu chuyện này cũng mang đến cơ hội cho trẻ để
trở thành người đứng đầu cũng như có thể chia sẻ cùng các bạn hứng thú kể chuyện, đóng vai và
quan sát, đánh giá” [4;200]. Lấy câu chuyện là chủ đề triển khai các hoạt động sáng tạo và khám
phá, dùng câu chuyện để tương tác với trẻ, chính là cách mà chúng tôi làm nhằm khơi gợi ở trẻ
lòng yêu thích đọc sách, tìm kiếm và phát huy những khả năng sáng tạo tiềm tàng ở trẻ. Và điều
quan trọng nhất, trẻ được lắng nghe và học cách bộc lộ bản thân qua những câu chuyện của chính
mình.
Dựa trên những thực nghiệm với mô đun “Sáng tạo cùng kể chuyện”, chúng tôi tin rằng kĩ
thuật kể chuyện tương tác cũng như mô đun này hoàn toàn có thể ứng dụng và nhân rộng trong
thực tế ở các nhà trường mầm non, có thể dưới hình thức các câu lạc bộ ngoại khóa hoặc được áp
dụng ngay trong các hoạt động học hàng ngày của trẻ. Và đây cũng là cách để những nghiên cứu
của chúng tôi không chỉ nằm trên trang giấy mà được ứng dụng vào cuộc sống và mang lại lợi ích
cho cộng đồng.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bill Martin Jr, Eric Carle, 1996. Brown Bear, Brown Bear, what do you see?. Henry Holt and
Company, New York.
[2] Cheryl Wright, Marissa L. Diener, Jacqueline Lindsay Kemps, 2012. Storytelling Dramas
as a Community Builiding Activity in an Early Childhood Classroom. Early Childhood
Education Journal, Vol 29 August, pp. 2.
[3] Cooper, P.M, 2005. Literacy learning and pedagogical purposes in Paley’s storytelling
curriculum. The Journal of Early Childhood Literacy, 5(3), 229-251.
[4] Dyson, A. H, 2001. Donkey Kong in Little Bear country: A first grader’s composing
development in the media spotlight. The Elementary School Journal, 101(4), 417–433.
[5] Dorothy Faulkner, 2015. Storytelling cultures in early years classroom. The Open University,
USA.
[6] Eric Carle, 1987. The very hungry caterpillar. Philomel Books, New York.
[7] Phạm Minh Hoa, 2015. Về thể loại truyện tranh khoa giáo dành cho trẻ mầm non có xuất xứ
từ phương Tây. Văn học thiếu nhi trong nhà trường, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
[8] Lesley Farmer, 2004. Using technology for storytelling: Tools for children. New Review of
Children’s Literature and Librarianship, USA.
181
Phạm Minh Hoa
[9] Makebelivearts, 2012. The Helicopter Technique of Story Telling and Story Acting, UK.
[10] NAEYC, 2001. A Conversation with Vivian Gussin Paley. Florida, USA.
[11] National Storytelling Network, 2012. What is Storytelling. USA.
[12] Paley, V.G, 1990. The boy who would be a helicopter: The use of storytelling in the classroom.
The Havard University Press, USA.
[13] Piaget, J. & Inhelder, B., 1969. The psychology of the child (H.Weaver, Trans). New York,
NY: Best Books, Inc. (Original work published 1966).
[14] Tallant, C., 1992. Telling with, not telling to: Interactive storytelling and at-risk children.
ERIC Document Reproduction Service No.ED355574 Retrieved December 1, 2008, from
ERIC database.
[15] Đinh Hồng Thái, 2003. Giáo trình phương pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non. Nxb
Giáo dục, Hà Nội.
ABSTRACT
Making use of interactive storytelling in literacy activities for preschool children
Interactive storytelling is used by children as a way to predict what will happen in stories,
and to act out and communicate with teachers and peers to create new stories. This plays
an important role in developing early literacy, logical thought, imagination and cooperation in
children.
Keywords: Interactive storytelling, Early literacy development, Early childhood education
182