Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và sự vận dụng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới

ng chức, “tài” là cơ sở để làm cho “đức” của 
nhất, bao gồm nhiều bộ phận hợp thành như “các người cán bộ, công chức càng cao, càng lớn hơn.
bộ phận trong chiếc đồng hồ: Cái kim, dây cót khác Bốn là, nhà nước Việt Nam luôn đề cao vai 
nhau nhưng hợp tác chặt chẽ với nhau. Thiếu một trò của pháp luật, pháp luật phải nghiêm minh và 
bộ phận nào cũng không được” [8, tr. 335], hiệu phát huy hiệu lực trong thực tế. Theo Hồ Chí Minh, 
quả hoạt động của bộ máy Nhà nước phụ thuộc vào pháp luật của Nhà nước ta phải là pháp luật thật sự 
hiệu quả hoạt động của các bộ phận cấu thành Nhà dân chủ, nó bảo vệ quyền dân chủ tự do rộng rãi cho 
nước, giống như trong chiếc đồng hồ. Chính vì vậy, nhân dân lao động và bảo vệ quyền tự do của mọi 
Hồ Chí Minh chu trương xây dựng một nền hành người. Để thực hiện được nhiệm vụ đó, nhà nước 
chính hiện đại, thống nhất từ Trung ương đến địa phải thực sự của dân, chăm lo đến lợi ích của nhân 
phương và cơ sở. Người đặc biệt lưu ý mối quan hệ dân. Trong xây dựng pháp luật, Hồ Chí Minh đặc 
giữa chính quyền các cấp. Bơi hiệu quả hoạt động biệt quan tâm đến nội dung của pháp luật, bảo đảm 
của Nhà nước tùy thuộc ở việc xử lý mối quan hệ pháp luật trong nhà nước kiểu mới là pháp luật dân 
đó. Việc phân cấp thẩm quyền giữa Trung ương và chủ, thể hiện được tự do, ý chí và lợi ích của nhân 
địa phương cần phải được tiến hành theo pháp luật. dân. Theo Hồ Chí Minh, trong điều kiện giai cấp 
Trung ương tập trung quyền lực là cần thiết, nhưng bóc lột giữ địa vị thống trị về chính trị và kinh tế thì 
địa phương cung cần được chủ động sáng tạo trong những quan điểm, tư tưởng đó chỉ là ảo tưởng, bởi 
phạm vi pháp luật quy định. Từ đó Hồ Chí Minh đã vì pháp luật trong các nhà nước của giai cấp bóc lột 
chỉ ra một số nguyên tắc xây dựng bộ máy nhà nước chỉ thể hiện ý chí của giai cấp đó và bảo vệ lợi ích 
như: Xây dựng Quốc hội thành cơ quan quyền lực cho giai cấp đó. Trái lại, Hồ Chí Minh cho rằng, luật 
Nhà nước cao nhất, đại diện ý chí, nguyện vọng của pháp của chúng ta là ý chí của giai cấp công nhân 
toàn dân, của cả nước, cả ba miền Bắc, Trung, Nam; lãnh đạo cách mạng, pháp luật của ta hiện nay bảo 
Xây dựng Chính Phủ thành một cơ quan hành pháp vệ quyền lợi của hàng triệu người lao động, pháp 
cao nhất, thực sự mạnh mẽ, sáng suốt của nhân dân; luật của ta là pháp luật thật sự dân chủ, vì nó bảo vệ 
Xây dựng bộ máy tư pháp có tính độc lập tương quyền tự do dân chủ rộng rãi cho nhân dân lao động. 
đối, dân chủ, hiện đại, xét xử công bằng theo luật Mặt khác, Người cũng nói rõ “giới hạn” của tự do, 
và theo lương tâm người xử án; Xây dựng bộ máy dân chủ rộng rãi, tự do ở đây sẽ là tự do trong kỷ 
chính quyền cơ sở theo Hồ Chí Minh là đặc biệt luật, không phải là tự do vô Chính phủ. Mỗi người 
quan trọng, vì nó là tế bào hạt nhân cấu thành mạng có tự do của mình, nhưng phải tôn trọng tự do của 
lưới tổ chức nhà nước, là nền tảng của mọi công tác người khác. Người nào sử dụng quyền tự do của 
chính quyền. mình quá mức mà phạm đến tự do của người khác 
 Ba là, nhà nước Việt Nam phải là nhà nước là phạm pháp.
có đội ngũ cán bộ, công chức đủ “đức” và “tài”. Năm là, nhà nước Việt Nam phải đảm bảo sự 
126 Khoa học & Công nghệ - Số 20/Tháng 12 - 2018 Journal of Science and Technology
 ISSN 2354-0575
thống nhất giữa quản lý xã hội bằng pháp luật với đề cao yêu cầu dân chủ triệt để trong xây dựng nhà 
việc nâng cao giáo dục đạo đức. Theo Hồ Chí Minh nước pháp quyền. Đây là tư tưởng rất quan trọng, 
pháp luật và đạo đức đều dùng để điều chỉnh hành khẳng định bản chất nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, 
vi của con người, nâng con người lên, hướng con là đỉnh cao của nền dân chủ, vì nó thừa nhận quyền 
người tới cái chân, cái thiện, cái mỹ. Trong quan tự do, bình đẳng của công dân, thừa nhận nhân dân 
niệm của Hồ Chí Minh, đạo đức là cơ sở để xây là chủ thể quyền lực. 
dựng, thực hiện pháp luật; nền pháp quyền của ta 
là nền pháp quyền hợp đạo đức, có nhân tính. Hồ 2.2. Đảng cộng sản Việt Nam vận dụng tư tưởng 
Chí Minh cho rằng, nghĩ cho cùng, vấn đề tư pháp, Hồ Chí Minh về xây dựng Nhà nước pháp quyền 
cũng như mọi vấn đề khác, trong lúc này, là vấn xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ đổi mới
đề ở đời và làm người. Ở đời và làm người là phải Từ thực tiễn cho thấy cho đến trước những 
thương nước, thương dân, thương nhân loại đau khổ năm đổi mới, Đảng ta chưa dùng khái niệm nhà 
bị áp bức. Phải làm sao đóng góp vào việc làm cho nước pháp quyền, mặc dù trong các Hiến pháp 
nước độc lập, dân được tự do, hạnh phúc, nhân loại 1946, 1959, 1980 đã thể hiện tư tưởng Hồ Chí Minh 
khỏi đau khổ. Chu tich Hồ Chi Minh là một mẫu trong xây dựng pháp luật và tổ chức hoạt của của bộ 
mực của sự kết hợp đạo đức và pháp luật trong xây máy nhà nước. Đến Đại hội VI của Đảng đề ra chủ 
dưng, điêu hanh bô may Nha nươc. Ngươi luôn chú trương phải “cải cách lớn” bộ máy nhà nước. Kết 
trọng giáo dục đạo đức cho can bô, công chưc, nhân quả nghiên cứu những vấn đề này được phản ánh tập 
dân nhưng cũng không ngừng nâng cao vai trò, sức trung trong tác phẩm Xây dựng Nhà nước của nhân 
mạnh của pháp luật. Nên chính trị Hồ Chí Minh là dân - thành tựu, kinh nghiệm, đổi mới của đồng chí 
một nền chính trị đạo đức vơi tinh thân hết lòng Đỗ Mười được xuất bản nhân kỷ niệm 45 năm xây 
hết sức phục vụ nhân dân. Trong thư gửi Hội nghị dựng nhà nước kiểu mới ở nước ta. Trong tác phẩm 
tư pháp toàn quốc, Người viết: “Các bạn là những này, mặc dù chưa đề cập đến khái niệm nhà nước 
người phụ trách thi hành pháp luật. Lẽ tất nhiên các pháp quyền, nhưng một số tư tưởng xây dựng nhà 
bạn phải nêu cao cái gương “phụng công, thủ pháp, nước pháp quyền đã được đề ra như: xây dựng một 
chí công, vô tư”, cho nhân dân noi theo” [7, tr. 473]. nhà nước thật sự là của nhân dân, do nhân dân và vì 
Và chinh Người thực sự là một tấm gương mẫu mực nhân dân, một nhà nước thực hiện ngày càng đầy đủ 
của một lãnh tụ suôt đơi cần, kiệm, liêm, chính, chí nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, hoạt động trên cơ sở 
công vô tư, lam ngươi công bôc gương mâu, tân tụy pháp luật, tuân thủ nghiêm ngặt pháp luật, thực hiện 
phuc vu nhân dân. quản lý xã hội bằng pháp luật, giữ vững kỷ cương 
 Sáu là, nhà nước Việt Nam là nhà nước bảo nhà nước và trật tự xã hội.
đảm cho công dân có quyền và có nghĩa vụ đối với Văn kiện Đại hội VII của Đảng đã tổng kết 
nhà nước và xã hội. Theo Hồ Chí Minh quyền và quá trình thực hiện cải cách nhà nước theo đường 
nghĩa vụ của công dân luôn luôn gắn bó với nhau. lối đổi mới do Đại hội VI đề ra và khẳng định: “Tiếp 
Nhà nước công nhận và tạo điều kiện để nhân dân tục cải cách bộ máy nhà nước theo phương hướng: 
thực hiện quyền tự do, dân chủ của mình, còn công Nhà nước thực sự là của dân, do dân và vì dân. Nhà 
dân phải làm tròn nghĩa vụ đối với nhà nước và xã nước quản lý xã hội bằng pháp luật, dưới sự lãnh 
hội. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Do tính chất của Nhà đạo của Đảng; tổ chức và hoạt động theo nguyên 
nước ta, do chế độ kinh tế và xã hội của chúng ta, tắc tập trung dân chủ” [1, tr. 91]. Đến Hội nghị 
Nhà nước chẳng những công nhận những quyền lợi đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII, Đảng 
của công dân mà còn bảo đảm những điều kiện vật khẳng định: “Xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt 
chất cần thiết để cho công dân thực sự được hưởng Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” [2, tr. 
các quyền lợi đó Trong chế độ ta, lợi ích của Nhà 56]. Nội dung chủ yếu của nhiệm vụ này là: “Tiếp 
nước, của tập thể cùng lợi ích của cá nhân căn bản tục xây dựng và từng bước hoàn thiện Nhà nước 
là nhất trí. Cho nên trong khi được hưởng những pháp quyền Việt Nam. Đó là Nhà nước của nhân 
quyền lợi do Nhà nước và tập thể mang lại cho mình dân, do nhân dân, vì nhân dân, quản lý mọi mặt đời 
thì mọi người công dân phải tự giác làm tròn nghĩa sống xã hội bằng pháp luật, đưa đất nước phát triển 
vụ đối với nhà nước, đối với tập thể” [8, tr. 377- theo định hướng xã hội chủ nghĩa” [2, tr. 56]. Đây 
378]. là lần đầu tiên trong văn kiện quan trọng của Đảng 
 Như vậy, những nội dung chính của tư tưởng chính thức sử dụng thuật ngữ nhà nước pháp quyền 
Hồ Chí Minh về nhà nước có những đóng góp và ý và nêu cụ thể, toàn diện những quan điểm, nguyên 
nghĩa hết sức to lớn trong việc xây dựng nhà nước tắc, nội dung xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt 
pháp quyền của nhân dân, do nhân dân và vì nhân Nam và nó trở thành chủ trương có tầm chiến lược, 
dân. Tư tưởng Hồ Chí Minh đã thể hiện rất rõ và định hướng cho toàn bộ quá trình và nội dung đổi 
Khoa học & Công nghệ - Số 20/Tháng 12 - 2018 Journal of Science and Technology 127
ISSN 2354-0575
mới tổ chức, hoạt động của Nhà nước. Đến Hội nghị nghĩa Việt Nam là nhà nước tôn trọng, thực hiện 
Trung ương ba khóa VIII (6-1997), Đảng thông qua và bảo vệ quyền con người, tất cả vì hạnh phúc của 
Nghị quyết về phát huy quyền làm chủ của nhân con người.
dân, tiếp tục xây dựng Nhà nước Cộng hòa xã hội Ba là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh. Trong nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động trên cơ 
phần đánh giá thành tựu về đổi mới Nhà nước có sở Hiến pháp, pháp luật và bảo đảm tính tối cao của 
nêu một nhận xét quan trọng, mang tính tổng kết Hiến pháp và pháp luật trong đời sống xã hội.
là: trong quá trình đổi mới Đảng ta “đã từng bước Bốn là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
phát triển hệ thống quan điểm, nguyên tắc cơ bản nghĩa Việt Nam là nhà nước tổ chức theo nguyên tắc 
về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, 
của dân, vì dân” [3, tr. 35]. Đồng thời khi phân tích phối hợp và kiểm soát việc thực hiện quyền lực nhà 
nguyên nhân yếu kém trong xây dựng Nhà nước, nước về mặt lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Trung ương đã nêu một vấn đề có tính phương pháp Năm là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
luận: “Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội nghĩa Việt Nam là nhà nước chịu trách nhiệm trước 
chủ nghĩa trong điều kiện chuyển đổi nền kinh tế công dân về mọi hoạt động của mình và bảo đảm 
là nhiệm vụ mới mẻ, hiểu biết của chúng ta còn ít, cho công dân thực hiện các nghĩa vụ trước nhà nước 
có nhiều việc phải vừa làm, vừa tìm tòi, rút kinh và xã hội.
nghiệm” [3, tr.40]. Sáu là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
 Qua các kỳ Đại hội IX, X, đặc biệt tại Đại nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh 
hội XI Đảng đã thông qua Cương lĩnh xây dựng đất đạo, đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, 
nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sự phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 
sung, phát triển năm 2011). Trong đó Đảng ta tiếp và các tổ chức thành viên của Mặt trận.
tục khẳng định: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp Bảy là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 
quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, nghĩa Việt Nam là nhà nước thực hiện đường lối đối 
vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về ngoại hòa bình, hữu nghị hợp tác, bình đẳng và phát 
nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp triển với các nước láng giềng, các nhà nước và các 
công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, dân tộc khác trên thế giới; tôn trọng và cam kết thực 
do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực hiện các công ước, điều ước quốc tế đã tham gia, ký 
Nhà nước là thống nhất; có sự phân công, phối hợp kết, phê chuẩn.
và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện 
các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước 3. Kết luận
ban hành pháp luật; tổ chức, quản lý xã hội bằng Đảng ta khẳng định xây dựng Nhà nước pháp 
pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã quyền xã hội chủ nghĩa, Nhà nước của dân, do dân, 
hội chủ nghĩa” [4, tr. 85]. vì dân dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh là một 
 Từ thực tiễn xây dựng và từng bước hoàn bước đột phá trong tư duy về xây dựng nhà nước 
thiện Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam dưới sự pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời 
lãnh đạo của Đảng cộng sản, những đặc trưng cơ kỳ đổi mới. Kết quả nhận thức về nhà nước pháp 
bản của Nhà nước pháp quyền Việt Nam của nhân quyền xã hội chủ nghĩa của Đảng là quá trình không 
dân, do nhân dân và vì nhân dân ngày càng được ngừng tìm tòi, nghiên cứu, tiếp thu có chọn lọc tinh 
xác định rõ nét hơn, có thể nêu một số đặc trưng cơ hoa của nhân loại, không sao chép, rập khuôn, giáo 
bản sau đây: điều mà luôn luôn sáng tạo để vận dụng vào thực 
 Một là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ tiễn lịch sử cách mạng Việt Nam. Chỉ có Nhà nước 
nghĩa Việt Nam là nhà nước thực sự của nhân dân, pháp quyền xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của 
do nhân dân và vì nhân dân; mọi quyền lực nhà Đảng mới là công cụ đầy đủ hiệu lực để quản lý sự 
nước đều thuộc về nhân dân. nghiệp xây dựng đất nước Việt Nam dân giàu, nước 
 Hai là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Tài liệu tham khảo
 [1]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, NXB Sự thật, Hà 
 Nội, 1991.
 [2]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII, NXB 
 Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994.
 [3]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, 
128 Khoa học & Công nghệ - Số 20/Tháng 12 - 2018 Journal of Science and Technology
 ISSN 2354-0575
 NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997.
 [4]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, NXB Chính trị quốc 
 gia, Hà Nội, 2011.
 [5]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 1, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
 [6]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 4, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
 [7]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 5, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
 [8]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
 PUBLIC HOUSING THOUGHTS ON THE SOCIALIST LEGAL STATE
 AND APPLICATION OF THE COMMUNIST PARTY OF VIETNAM
 IN THE PERIOD INNOVATION
Abstract:
 Ho Chi Minh’s thought of building a socialist, state-governed state of the people, by the people, 
for the people was formed and developed throughout the process of the Vietnamese revolution. This is the 
inheritance of our father’s cultural tradition and construction experience and state management; as a result 
of the experience, research, and surveys of many revolutionaries, many typical states in countries such as 
the US, France, the Soviet Union, etc. at the same time with the instillation and creative use of views of 
New state-style Marxist-Leninism enters our country. President Ho Chi Minh is an early conscious and 
always has a consistent mindset about the importance of law in the administration and social management 
of the state. In his thoughts, the law is essentially the will of the ruling class. The right law will enhance 
the effectiveness of the state apparatus, ensure the democratic rights of the people, create the stability of 
society.
Keywords: Ho Chi Minh Thought, Communist Party of Vietnam, State of law.
Khoa học & Công nghệ - Số 20/Tháng 12 - 2018 Journal of Science and Technology 129