Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ và thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng

 dân chủ trong tự phê bình và phê bình không có 
nghĩa là muốn phê gì cũng được, ai cũng có thể đem ra phê bình. Người nói: “Trong lúc 
thảo luận, mọi người hoàn toàn được tự do phát biểu ý kiến, dù đúng hoặc không đúng 
80 NGUYỄN VĂN HÒA, NGUYỄN VĂN TRANG 
cũng vậy, song không được nói gàn, nói vòng quanh” [4, tr.272]. Hồ Chí Minh cho 
rằng, một trong những nguyên nhân khiến cán bộ lãnh đạo, quản lý thiếu dân chủ là do 
trong lòng họ còn mang nặng chủ nghĩa cá nhân, thích được đề cao, tâng bốc, nịnh nọt. 
Cán bộ lãnh đạo, quản lý có phong cách làm việc dân chủ là phải “khiến cho cán bộ cả 
gan nói, cả gan đề ra ý kiến” [4, tr.319]. “Người lãnh đạo muốn biết rõ ưu điểm, khuyết 
điểm của mình, muốn biết công tác của mình tốt hay xấu, không gì bằng khuyên cán bộ 
mình mạnh bạo đề ra ý kiến và phê bình. Như thế, chẳng những không phạm gì đến uy 
tín của người lãnh đạo, mà lại tỏ ra dân chủ thật thà trong Đảng” [4, tr.319]. 
2.2.3. Thực hành dân chủ trong công tác cán bộ 
Một trong những nội dung hết sức quan trọng để thực hành dân chủ trong xây dựng 
Đảng được Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm và đặc biệt nhấn mạnh là thực hành 
dân chủ trong công tác cán bộ. Trong sự nghiệp cách mạng, cũng như trong công tác 
xây dựng Đảng, Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt sâu sắc cho vấn đề cán 
bộ. Người coi “cán bộ là cái gốc của mọi công việc” [4, tr.309]. “Công việc thành công 
hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém... Vì vậy, vấn đề cán bộ là một vấn đề rất trọng 
yếu, rất cần kíp” [4, tr.313]. Người cán bộ của Đảng phải là những người đủ đức, đủ tài; 
không chuyên quyền độc đoán, không đặc quyền, đặc lợi và được mọi người tin yêu. 
Công tác cán bộ có nhiều mặt, mỗi mặt đều phải được thực hiện một cách dân chủ. 
Chẳng hạn, muốn lựa chọn, sử dụng đúng cán bộ thì phải dân chủ trong đánh giá cán 
bộ, muốn dùng cán bộ cho đúng phải hết sức khách quan, công tâm và đặc biệt phải 
chống tư tưởng cục bộ, bởi vì một khi mắc phải căn bệnh đó thì “ai hẩu với mình thì dù 
nói không đúng cũng nghe, tài không có cũng dùng. Ai không hẩu với mình thì dù có tài 
cũng dìm họ xuống, họ phải mấy cũng không nghe” [4, tr.88]. Căn bệnh “kéo bè kéo 
cánh” có căn nguyên từ tư tưởng độc đoán, chuyên quyền, gia trưởng, cục bộ, địa 
phương chủ nghĩa. Hễ ai hợp với mình thì dù người xấu cũng cho là tốt, nâng đỡ, nịnh 
bợ lẫn nhau, ủng hộ nhau; ai không hợp với mình thì người tốt cũng cho là người xấu, 
việc hay cũng cho là dở, rồi tìm cách dèm pha, nói xấu, tìm cách dìm người đó xuống. 
Chính điều này mà trong Đảng bớt dần nhân tài, không thực hành một cách đầy đủ 
chính sách của mình, làm hại sự thống nhất, làm mất sự thân ái, đoàn kết trong Đảng, 
gây ra những mối nghi ngờ, đố kỵ, tranh giành địa vị, quyền lợi. 
Để khắc phục tình trạng trên, Hồ Chí Minh yêu cầu Đảng phải thực hiện dân chủ trong 
công tác cán bộ phải chống chủ nghĩa biệt phái, cục bộ, địa phương chủ nghĩa, bệnh hẹp 
hòi trong công tác cán bộ nói chung và trong chính sách cán bộ nói riêng. Chỉ rõ những 
tác hại của những căn bệnh này trong công tác cán bộ của Đảng, Người cho rằng, Đảng 
chỉ có thể có được một đội ngũ cán bộ đủ đức, đủ tài, hết mực trung thành với sự nghiệp 
của Đảng khi những căn bệnh đó được loại bỏ hoàn toàn. Người còn nhấn mạnh rằng, 
để cán bộ làm được việc, vui vẻ làm việc, phải “khiến cho cán bộ cả gan nói, cả gan đề 
ra ý kiến” [4, tr.319] và cán bộ lãnh đạo phải gương mẫu thực hành dân chủ. 
Đối với Hồ Chí Minh, thực hành dân chủ trong Đảng đồng nghĩa với việc cán bộ, đảng 
viên của Đảng nói không với thái độ gia trưởng, quan liêu, mệnh lệnh, nói không với 
mọi sự áp đặt công việc, đồng thời phải chú trọng, phải thường xuyên, kiểm tra công tác 
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ DÂN CHỦ VÀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ... 81 
đảng của các tổ chức đảng cấp dưới, thường xuyên đôn đốc, nhắc nhở và đặc biệt là 
không khi nào được xa rời quần chúng. Do vậy, dân chủ trong Đảng còn là sự cảm 
thông, ghi nhận năng lực, sở trường của đồng chí, đồng nghiệp, tạo ra những điều kiện 
thuận lợi nhất để mỗi cán bộ, đảng viên đều có thể làm chủ công việc mà mình được 
giao phó, làm cho họ tự ý thức và phát huy được vai trò người làm chủ và gương mẫu 
của mình trong sinh hoạt đảng và thực tiễn cách mạng. Làm tốt điều đó, theo Người, 
Đảng sẽ tránh được tình trạng “nội bộ của Đảng âm u, cán bộ trở nên những cái máy, 
trong lòng uất ức, không dám nói ra, do uất ức mà hóa ra oán ghét, chán nản” [4, 
tr.320]. 
Để thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng, Hồ Chí Minh không chỉ yêu cầu mỗi cán 
bộ, đảng viên mạnh dạn đề xuất ý kiến, mà còn phải luôn thực hiện, nêu cao tinh thần tự 
phê bình và phê bình. Bởi, không phải Đảng ta chỉ có thành tích và thắng lợi, mà không 
có sai lầm, khuyết điểm. Với Người, khuyết điểm cũng như chứng bệnh. Người đời 
không ai tránh khỏi chứng bệnh – khuyết điểm. “Đảng là người, nên có sai lầm”. Do 
vậy, một khi đã phát hiện ra sai lầm, khuyết điểm thì bản thân Đảng phải dũng cảm thừa 
nhận sai lầm và quyết tâm sửa chữa. Tự phê bình và phê bình trên tinh thần thật dân chủ 
là thang thuốc đặc hiệu để khắc phục, hạn chế những sai lầm, khuyết điểm của tổ chức 
đảng và của mỗi cá nhân đảng viên. Chỉ có một đảng chân chính cách mạng, thực sự 
dân chủ mới dám mạnh dạn phê bình, hoan nghênh phê bình và kiên quyết sửa chữa 
khuyết điểm để luôn trong sạch, vững mạnh, để Đảng thật sự “là đạo đức, là văn minh”. 
2.2.4. Thực hành dân chủ trong phương thức lãnh đạo, lề lối làm việc của Đảng 
Một nội dung quan trọng trong thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng được Hồ Chí 
Minh coi trọng, đó là thực hiện dân chủ trong phương thức lãnh đạo, lề lối làm việc của 
Đảng. Người rất quan tâm đến công tác kiểm tra của Đảng. Theo Người, chỉ khi tổ chức 
đảng cấp trên thường xuyên kiểm tra tổ chức đảng cấp dưới và ngược lại, tổ chức đảng 
cấp dưới phải thường xuyên phê bình tổ chức đảng cấp trên, thì nội bộ Đảng mới thực 
sự đoàn kết và sức mạnh của sự thống nhất đó mới được nhân lên. Trong quá trình kiểm 
tra, mỗi cán bộ, đảng viên khi được góp ý về những vi phạm mà mình đã mắc phải đều 
phải dũng cảm thừa nhận, sửa chữa, nêu gương mẫu mực sửa chữa theo tinh thần tự phê 
bình và phê bình. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của 
mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ 
những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sữa chữa khuyết 
điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính” [4, tr.301]. 
Không chỉ thế, Hồ Chí Minh còn chỉ ra lối ứng xử có văn hóa trong phê bình và tự phê 
bình để thực hiện dân chủ thực sự trong Đảng. Đó là, mỗi khi bị phê bình, cán bộ, đảng 
viên bị phê bình chớ nên quở trách, riễu cợt cán bộ đã phê bình mình, bởi thái độ cầu thị 
của cấp trên, sự thành tâm của cấp dưới khi tiến hành phê bình công khai, phê bình một 
cách có văn hóa trên cơ sở “tình đồng chí thương yêu lẫn nhau” sẽ giúp cho mọi người 
hiểu nhau hơn, xích lại gần nhau và đó mới thực sự là dân chủ trong Đảng. 
Theo Hồ Chí Minh, thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng phải tuân theo “nguyên tắc 
dân chủ tập trung” – tập thể lãnh đạo, cá nhân phục trách. Đó là tổ chức sinh hoạt và 
82 NGUYỄN VĂN HÒA, NGUYỄN VĂN TRANG 
hoạt động của Đảng và cũng là một nguyên tắc lãnh đạo của Đảng. Theo Hồ Chí Minh, 
“Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Tập thể lãnh đạo, cá nhân 
phụ trách, tức là dân chủ tập trung. Làm việc mà không theo đúng cách đó, tức là làm 
trái dân chủ tập trung” [4, tr.620]. Với Người, độc đoán, chuyên quyền hoàn toàn xa rời 
với nguyên tắc này. Tập thể lãnh đạo đảm bảo dân chủ nhưng không dựa dẫm vào nhau. 
Hồ Chí Minh đặc biệt đề cao trí tuệ tập thể. Người cho rằng, một người dù khôn ngoan 
tài giỏi đến mấy, dù nhiều kinh nghiệm đến đâu cũng chỉ trông thấy, chỉ xem xét được 
một hoặc nhiều mặt của một vấn đề, không thể trông thấy và xem xét tất cả mọi mặt của 
một vấn đề. Nhiều người thì nhiều kinh nghiệm. Có sự đóng góp kinh nghiệm và sự 
xem xét của nhiều người, thì một vấn đề nào đó mới được thấy rõ mọi mặt và có như 
vậy, vấn đề ấy mới được giải quyết chu đáo, mới tránh khỏi sai lầm. 
Hồ Chí Minh khẳng định: “Lãnh đạo không tập thể, thì sẽ đi đến cái tệ bao biện, độc 
đoán, chủ quan. Kết quả là hỏng việc. Phụ trách không do cá nhân, thì sẽ đi đến cái tệ 
bừa bãi, lộn xộn, vô chính phủ. Kết quả là hỏng việc” [4, tr.620]. Do vậy, “tập thể lãnh 
đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn luôn đi đôi với nhau” [4, tr.620]. Tuy nhiên, 
theo Hồ Chí Minh, “không phải vấn đề gì nhỏ nhặt, vụn vặt, một người vẫn có thể giải 
quyết được, cũng đưa ra bàn – mới là tập thể lãnh đạo. Nếu làm như vậy, là hiểu tập thể 
lãnh đạo một cách máy móc. Kết quả cứ khai hội mà hết ngày giờ. Những việc bình 
thường, một người có thể giải quyết đúng, thì người phụ trách cứ cẩn thận giải quyết đi. 
Những việc quan trọng, mới cần tập thể quyết định” [4, tr.620]. 
Hồ Chí Minh đã chỉ ra rằng “cách lãnh đạo của ta không được dân chủ, cách công tác 
của ta không được tích cực. Nếu ai nói chúng ta không dân chủ, thì chúng ta khó chịu. 
Nhưng nếu chúng ta tự xét cho kỹ, thì thật có như thế. Đối với cơ quan lãnh đạo, đối với 
những người lãnh đạo, các đảng viên và các cán bộ dù có ý kiến cũng không dám nói, 
dù muốn phê bình cũng sợ, không dám phê bình” [4, tr.283]. Từ thực trạng này, Hồ Chí 
Minh khẳng định: Trong Đảng phải phát huy dân chủ đến cao độ mới làm cho cán bộ, 
đảng viên hăng hái, đề ra nhiều sáng kiến. Đảng có phát huy dân chủ đến cao độ, làm 
cho nhân dân biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ của mình, dám nói, 
dám làm, thì mới động viên được tất cả lực lượng của nhân dân đưa cách mạng tiến lên. 
Trong sự nghiệp cách mạng của mình, Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến vấn đề thực 
hiện dân chủ trong xây dựng Đảng, nhất là từ khi Đảng ta trở thành Đảng cầm quyền. Hồ 
Chí Minh rất chú trọng đến cách thức làm việc, đến tác phong và lề lối làm việc của người 
cán bộ, đảng viên. Đối với Người, cán bộ, đảng viên không chỉ cần cố gắng rèn luyện đạo 
đức cách mạng, gương mẫu đi đầu trong mọi phong trào, mà còn phải biết lắng nghe 
những người cộng sự, dù người đó không thuộc phe cánh với mình, nhất là lắng nghe ý 
kiến đóng góp của quần chúng trước khi quyết định một vấn đề trong thực tế. 
Hồ Chí Minh cho rằng, thực hiện dân chủ là tôn chỉ của Đảng nhằm thực hiện sứ mệnh 
lịch sử của mình. Trong Đảng, thực hiện dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm 
chỉnh tự phê bình và phê bình, thực hiện bầu cử dân chủ, giám sát dân chủ là biện pháp 
hữu hiệu để phát huy trí tuệ của tập thể, của mỗi cá nhân đảng viên, để tăng cường, củng 
cố đoàn kết, tạo sự thống nhất, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng. 
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ DÂN CHỦ VÀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ... 83 
Việc thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng trong thời gian qua đã có nhiều chuyển 
biến tích cực. Tuy nhiên, việc thực hiện dân chủ trong công tác xây dựng Đảng vần tồn 
tại một số hạn chế nhất định như; nhận thức về dân chủ trong một số cán bộ, đảng viên 
còn hạn chế; nguyên tắc tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách có nơi chỉ là hình thức; chế 
độ tập trung dân chủ, nguyên tắc tự phê bình và phê bình chưa được thực hiện nghiêm 
túc; một số chủ trương của Đảng về dân chủ chậm được thể chế hoá; tình trạng suy 
thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng 
viên chưa bị đẩy lùi. 
Một trong những nguyên nhân của những hạn chế khuyết điểm trên, đã được Văn kiện 
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII chỉ rõ: “Chưa thật sự phát huy dân chủ trong 
Đảng, phát huy vai trò giám sát, tham gia của nhân dân vào công tác xây dựng Đảng” 
[1, tr.198]. Vì vậy, hơn bao giờ hết, việc thấm nhuần sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về 
dân chủ và thực hành dân chủ trong xây dựng Đảng là vấn đề cấp bách và có ý nghĩa 
quan trọng đối với mỗi cán bộ, đảng viên; là cơ sở để thực hiện thắng lợi mục tiêu xây 
dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của 
Đảng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ và thực hành dân chủ trong xây dựng Đảng là 
sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể 
của Việt Nam. Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong 
cách Hồ Chí Minh là yêu cầu tất yếu đối với sự nghiệp đổi mới dưới sự lãnh đạo của 
Đảng Cộng sản Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 
3. KẾT LUẬN 
Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh là mục tiêu chính trị của Đảng 
Cộng sản Việt Nam. Mục tiêu này vẫn là yêu cầu bức thiết hiện nay đối với việc nâng 
cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. “Dân chủ có vai trò quan trọng đối 
với xây dựng Đảng thành một tổ chức chiến đấu chặt chẽ, toàn tâm toàn ý phục vụ nhân 
dân” [3, tr.20]. Thực hiện dân chủ trong Đảng không những là điều kiện, tiền đề, mà 
còn làm gương thực hiện dân chủ trong nhân dân, dân chủ trong xã hội. Tư tưởng Hồ 
Chí Minh về dân chủ và thực hiện dân chủ trong xây dựng Đảng có hệ thống nội dung, 
giá trị và ý nghĩa to lớn. Tư tưởng đó luôn là kim chỉ nam để xây dựng Đảng trong sạch, 
vững mạnh đủ sức gánh vác nhiệm vụ mà lịch sử và nhân dân giao phó. Tư tưởng của 
Người về vấn đề này, vẫn tươi nguyên giá trị và tính thời sự cấp thiết. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 [1] Đảng Cộng sản Việt Nam (2016). Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, 
 NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [2] Nguyễn Văn Hoà (2015). Thực hiện dân chủ để nâng cao năng lực lãnh đạo của Đảng, 
 Tạp chí Triết học, số 8 (291). 
 [3] Nguyễn Văn Hoà (2019). Đoàn kết chặt chẽ trong Đảng để phục vụ nhân dân, Tạp chí 
 Triết học, số 11 (342). 
 [4] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 5, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [5] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 6, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
84 NGUYỄN VĂN HÒA, NGUYỄN VĂN TRANG 
 [6] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 7, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [7] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 8, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [8] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 9, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [9] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 10, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
 [10] Hồ Chí Minh (2011). Toàn tập, tập 12, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
Title: HO CHI MINH IDEOLOGY ON DEMOCRACY AND DEMOCRACY 
IMPLEMENTATION IN THE CONSTRUCTION OF THE PARTY 
Abstract: According to Ho Chi Minh, democracy is the nature of our regime and also the 
universal key to solving all difficulties. Exercising democracy in the Party is a prerequisite for 
building a clean and strong, truly “ethical and civilized” Party. Ho Chi Minh's thoughts on 
democracy and the implementation of democracy in the construction of the Party have always 
been a guideline to constantly improve the leadership and fighting power of the Party and to 
make it capable enough to carry out the tasks that history and the people have entrusted. 
Keywords: Democracy, democracy implementation, construction of the Party.