Tư liệu Hán Nôm tại các di tích lịch sử thờ Lý Nam Đế, huyện Hoài Đức, Hà Nội
Lý Nam Đế là vị hoàng đế sáng lập nên nhà Tiền Lý và khai sinh nhà nước Vạn
Xuân trong lịch sử Việt Nam. Công lao của ông gắn liền với công cuộc đánh đuổi quân
Lương và Lâm Ấp, dựng nên nhà nước Vạn Xuân. Ở các địa phương, nơi ông sinh ra, lớn
lên và đi qua trong cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, nhân dân đều lập đền thờ để tưởng
nhớ công lao của ông. Ở các khu đền thờ đó còn lưu giữ lại được nhiều di vật và tư liệu
cổ quý giá có nội dung liên quan đến vua Lý Nam Đế. Ở bài viết này, chúng tôi giới thiệu
về những tư liệu Hán Nôm tại các di tích lịch sử thờ Lý Nam Đế, thuộc huyện Hoài Đức,
thành phố Hà Nội. Bài viết gồm hai vấn đề chính: Giới thiệu các di tích lịch sử thờ Lý
Nam Đế, huyện Hoài Đức, thành phố Hà Nội, thực trạng tư liệu Hán Nôm tại các di tích
và nội dung tư liệu Hán Nôm tại các di tích đó.
Trang 1
Trang 2
Trang 3
Trang 4
Trang 5
Trang 6
Trang 7
Trang 8
Trang 9
Trang 10
Tải về để xem bản đầy đủ
11 trang
6440
Bạn đang xem 10 trang mẫu của tài liệu "Tư liệu Hán Nôm tại các di tích lịch sử thờ Lý Nam Đế, huyện Hoài Đức, Hà Nội", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
Tóm tắt nội dung tài liệu: Tư liệu Hán Nôm tại các di tích lịch sử thờ Lý Nam Đế, huyện Hoài Đức, Hà Nội
Lâm p, thu ñư c th ng l i v vang, giành ñư c quy n ñ c l p t ch lâu dài cho ñ t nư c trong th i kỳ B c thu c. Ông là ngư i ñ u tiên xưng ñ , d ng nư c V n Xuân, và là ngư i ñ u tiên ñ t niên hi u Thiên Đ c. Ông cũng là v vua ñ u tiên nh n ra v trí trung tâm ñ t nư c là vùng Hà N i c và ñã ñóng ñô ñ t Long Biên. T t c nh ng ñi u ñó không nh ng ñư c ghi chép trong chính s mà còn ñư c th hi n tương ñ i ñ y ñ trong nh ng tư li u Hán Nôm ñư c lưu tr l i các khu di tích th Lý Nam Đ . B n Ng c ph c truy n ñư c lưu gi t i ñ n Giang Xá có ño n ghi chép kĩ càng, t m v s tích chi n th ng quân Lương, ñánh Lâm p, xưng ñ , l p nư c V n Xuân. Đo n văn ñư c d ch nghĩa: ... Vua t xưng là Lý Nam Đ t ñó thư ng ñánh quân Lương, gi c thua ch y v B c qu c. Sau ñó, quân Lương l i sai Lư T Hùng ti n binh. Tri u Quang Ph c sau là Tri u Vi t Vương tiên phong ñón gi c Lương, chém hơn nghìn tên, máu ch y ñ y sông. Vua sai quân ñánh châu C u Đ c, Lâm p, xưng Nam Vi t ñ , d ng nư c V n Xuân, bách quan hô V n tu . Các ñ t Dã Năng, Chu Diên, Giang Xá, Thái Bình, Giang Tây, Gia Ninh, Tân Xương, Liêu Đ ng, ñ u cho làm p thang m c. Nhân dân xin l p sinh t , sau ph ng th . Đ t nư c thanh bình 7 năm, ñ n tháng 6 năm t S u, nhà Lương sai Th s Tr n Bá Tiên làm Tư mã ñ n xâm chi m. Vua nghe tin quân Lương kéo ñ n, sai 3 v n quân ra ng chi n... Bài văn bia 江舍祠碑 Giang Xá t bi ký cũng có ño n v i n i dung tương t , ñư c d ch nghĩa: ... Sau khi ñánh chi m các ñ a phương, nghĩa quân ti n v bao vây châu thành Long Biên. Quân Lương ñ i b i. Th S Tiêu Tư ho ng s ch y v Qu ng Châu. nghĩa quân kéo vào gi i phóng Long Biên. Đư c tin Long Biên m t, vua Lương v i sai Th s Vi t châu là Tr n H u, Th s La châu là Đinh C , Th s An châu là Lý Trí, Th s An châu là Nguy n Hán cùng h p quân kéo sang ñánh Lý Bí. Nhưng chúng v a kéo xu ng ñã b quân c a Lý Bý ñánh tan. Mùa xuân năm 534, vua Lương sai Th s Giao châu là Tôn Quynh, Th s Tân châu là Lưu T Hùng ñem quân sang ñánh. Nhưng chúng kéo ñ n H p Ph , ñã b quân c a Lý Bí ñánh tan. Đ u năm 544, Lý Bí lên ngôi vua, t xưng là Nam Vi t Đ , ñ t niên hi u là Thiên Đ c, d ng tri u ñình ñ t trăm quan, ñ t tên nư c là V n Xuân, phong thư ng cho các tư ng sĩ... Đôi câu ñ i ngay c ng ñình Lưu Xá t ng k t ñ y ñ công lao, s nghi p c a vua Lý Nam Đ : 出 太 平 滅 軍 樑 保 山 河 宣 稱 獨 立 破 林 邑 伐 蕭 諮 開 帝 業 建 國 萬 春 Xu t Thái Bình, di t quân Lương, b o sơn hà, tuyên xưng ñ c l p Phá Lâm p, ph t Tiêu Tư, khai ñ nghi p, ki n qu c V n Xuân 10 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI Nghĩa là: Ra ñi t Thái Bình, di t quân Lương, b o v ñ t nư c, tuyên xưng ñ c l p, Phá Lâm p, ñánh ñu i Tiêu Tư, m mang nghi p ñ , d ng nư c V n Xuân. Công lao d ng nư c V n Xuân, ñ t niên hi u Thiên Đ c, m ra n n thái bình th nh tr , ñ t nư c ñư c th m nhu n ơn r ng như b c ñư c th hi n rõ trong ñôi câu ñ i s 6 (l c kho n ghi năm Kh i Đ nh K Mùi (1919) nhà Ti n t ñ n Giang Xá: 建 國 萬 春 文 武 聖 神 稱 盛 治 紀 元 天 德 山 河 社 稷 潤 恩 波 Phiên âm: Ki n qu c V n Xuân văn võ thánh th n xưng th nh tr ; K nguyên Thiên Đ c sơn hà xã t c nhu n ân ba. Nghĩa là: D ng nư c V n Xuân, văn võ thánh th n xưng th nh tr ; Đ t năm Thiên Đ c, núi sông xã t c th m ơn sâu. Đôi câu ñ i s 8 (l c kho n ñ năm Kh i Đ nh M u Ng (1918) khu v c nhà Ti n t (thu c ñ n Giang Xá) v a nh c ñ n vi c vua xưng ñ , ñ t niên hi u Thiên Đ c, v a nh c ñ n vi c vua ñóng ñô Long Biên: 神 京 建 肇 龍 編 軫 分 山 河 成 大 業 帝 統 紀 元 天 德 火 朱 日 月 共 南 邦 Th n kinh ki n tri u Long Biên ch n phân sơn hà thành ñ i nghi p; Đ th ng k nguyên Thiên Đ c h a chu nh t nguy t c ng Nam bang. Nghĩa là: D ng kinh ñô t i thành Long Biên, phân ch n ñ t nư c, làm nên nghi p l n; Xưng Đ , ñ t niên hi u Thiên Đ c r c r theo năm tháng, th ng nh t nư c Nam Đôi câu ñ i s 7 t i ñình Lưu Xá ca ng i công lao to l n c a vua Lý Nam Đ trong vi c d ng nư c V n Xuân, ñ t niên hi u và là ngư i m ra truy n th ng ñ vương c a nư c nhà: 萬 春 建 國 天 德 紀 元 為 曲 丁 先 開 帝 統 甲 子 造 因 戊 辰 結 局 歷 陳 黎 後 重 神 權 V n Xuân ki n qu c, Thiên Đ c k nguyên, v Khúc Đinh tiên khai ñ th ng Giáp Tí t o nhân, M u Thìn k t c c, l ch Tr n, Lê h u tr ng th n quy n. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 13/2017 11 Nghĩa là: D ng nư c V n Xuân, ñ t niên hi u Thiên Đ c, h Khúc, h Đinh b t ñ u m ra truy n th ng ñ vương Năm Giáp Tí b t ñ u, năm M u Thìn k t thúc, tr i tri u Tr n, Lê, ñ u tr ng v ng th n quy n Đôi câu ñ i s 3 ñ n Di Tr ch ca ng i vi c xưng ñ nư c Nam c a nhà Ti n Lý, ca ng i vi c Lý Nam Đ ñóng ñô Long Biên, khi n cho non sông ñ t nư c Hùng L c và s nghi p ñ vương ñư c truy n l i mãi cho h u th : 木 子 茁 南 枝 雄 貉 山 河 春 尚 在 龍 邊 浮 彩 日 帝 王 事 業 古 猶 傳 M c T tru t nam chi, Hùng L c sơn hà xuân thư ng t i Long Biên phù thái nh t, Đ Vương s nghi p c do truy n Nghĩa là: M c t (nhà Lý) m c cành Nam, non sông Hùng L c xuân còn mãi Long Biên n i lên m t tr i r ng r , s nghi p ñ vương xưa v n truy n B c cu n thư th p vàng có 3 ch 帝 自 始 Đ T Th y (l c kho n ñ năm Kh i Đ nh th 5 (1920) ñình Đ i T thay cho l i kh ng ñ nh Lý Nam Đ là ngư i xưng ñ hi u ñ u tiên nư c ta. Đôi câu ñ i do Nghiêm Xuân Qu ng Ti n sĩ khoa t Mùi ñ i Thành Thái (năm 1895) cung so n ñang ñư c lưu gi ñình Đ i T ca ng i danh ti ng, s oai phong c a vua Lý Nam Đ vang ñ n t n nhà Lương bên ñ t B c và truy n mãi nư c nhà: 一 等 英 雄 威 武 遙 傳 梁 北 國 萬 春 社 稷 聲 名 永 播 越 南 天 Nh t ñ ng anh hùng, uy vũ dao truy n Lương B c qu c V n xuân xã t c thanh danh vĩnh bá Vi t Nam thiên. Nghĩa là: Anh hùng b c nh t, uy vũ xa truy n sang nhà Lương nơi nư c B c Xã t c muôn năm, ti ng tăm vang mãi nư c Vi t ch n tr i Nam. Đ ghi nh công lao, s nghi p c a vua Lý Nam Đ , các tri u ñình ñã nhi u l n ban s c phong th n cho ông v i nhi u mĩ t và chu n cho nhân dân các vùng ph ng s ông. 5 khu di tích th Lý Nam Đ mà chúng tôi kh o sát, ch có chùa B o Phúc là không lưu gi s c phong, còn l i 4 khu di tích, hi n lưu gi ñ n hơn 60 ñ o s c phong, mà ñ n Giang Xá là nhi u nh t (22 ñ o). 22 ñ o s c phong này ñư c b o qu n r t t t, các ñ o s c v n còn h u như nguyên v n, dù ñ o s c ñ u tiên ñư c ban năm C nh Tr th 8 (1670), tính ñ n 12 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI nay ñã 345 năm. 22 ñ o s c phong ñó g m: năm C nh Tr th 8 (1670) ñ i vua Lê Huy n Tông; năm Dương Đ c th 3 (1674) ñ i vua Lê Gia Tông; năm Chính Hòa th 5 (1684) ñ i vua Lê Hy Tông; năm Vĩnh Th nh th 6 (1710) ñ i vua Lê D Tông; năm Vĩnh Khánh th 2 (1730) ñ i vua Lê Duy Phương; năm C nh Hưng th 1 (1740) ñ i vua Lê Hi n Tông; năm Chiêu Th ng th nh t (1787) ñ i vua Lê M n Đ ; năm Quang Trung th 3 (1790) ñ i vua Quang Trung; năm C nh Th nh th nh t (1793) ñ i vua C nh Th nh; năm Gia Long th 9 (1810) ñ i vua Gia Long; năm Minh M nh th 2 (1821) ñ i vua Minh M nh; năm Thi u Tr th 2 (1842) ñ i vua Thi u Tr ; năm Thi u Tr th 2 (1842) ñ i vua Thi u Tr ; năm T Đ c th 3 (1850) ñ i vua T Đ c; năm T Đ c 30 (1880) ñ i vua T Đ c; năm Đ ng Khánh th 2 (1887) ñ i vua Đ ng Khánh; năm Duy Tân th 3 (1909) ñ i vua Duy Tân; năm Kh i Đ nh th 9 (1924) ñ i vua Kh i Đ nh; m i năm ban m t ñ o. Các năm C nh Hưng th 28 (1767) ñ i vua Lê Hi n Tông và C nh Hưng th 44 (1783) ñ i vua Lê Hi n Tông, m i năm ban 2 ñ i s c phong. Trong nh ng l n s c phong, vua Lý Nam Đ cũng ñã ñư c ban t ng nhi u mĩ t . S c phong năm Vĩnh Th nh th 6 (1710) ñư c gia phong m t Tuyên T Hu Hòa Đ i Vương ; s c phong năm Vĩnh Khánh th 2 (1730) ñư c ban m t Kh i Tư ng T p Khánh Linh C m Phu ng Đ i Vương ; s c phong năm C nh Hưng th 1 (1740) ñư c ban m t Thùy Hưu Diên Hu ng Đ i Vương ; s c phong tháng 7 năm C nh Hưng th 28 (1767) ñư c ban m t Di n Phúc Thu n H Đ i Vương và s c phong tháng 8 năm này ñư c ban m t Hoành Du Phi Li t Qu ng V n Hoàng Đ ; s c phong năm Chiêu Th ng th nh t (1787) ñư c ban m t Th n Uy Hi n Thánh Th n Công Hoàng Đ ; s c phong tháng 5 năm C nh Hưng th 44 (1783) ñư c ban m t Đ ch Tri t Dương Hưu Ki n Võ Hoàng Đ và ñ o s c ban tháng 7 cùng năm ñư c ban m t Dương Văn Trung L c Sinh Phúc Hoàng Đ ; s c phong năm C nh Th nh th nh t (1793) ñư c ban m t Cao Minh Bác H u Tu n Tri t Hoàng Đ . Có tác gi ñã so n th o ñôi câu ñ i cung ti n t i ñ n Giang Xá v i hàm ý ca ng i vua ñư c tri u ñình nhi u l n khen t ng: 一 等 英 雄 北 而 梁 南 而 越 累 朝 褒 贈 生 為 帝 沒 為 神 Nh t ñ ng anh hùng, B c nhi Lương, Nam nhi Vi t; Lũy tri u bao t ng, sinh vi ñ , m t vi th n. Nghĩa là: Anh hùng b c nh t, ñ t B c là nhà Lương, cõi Nam là nư c Vi t; Nhi u ñ i phong t ng, lúc s ng làm hoàng ñ , khi m t là linh th n. B c cu n thư 高 明 博 厚Cao minh bác h u khu v c ñ n Trung (ñ n Giang Xá) th hi n rõ s ca ng i, ngư ng m c a dân chúng ñ i v i v phúc th n Lý Nam Đ . Đây là m t TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 13/2017 13 trong s các m t mà tri u ñình phong ki n Vi t Nam năm C nh Th nh th nh t (1793) ñã ban t ng cho vua Lý Nam Đ . B n ch thôi nhưng ñã nói lên ñư c t t c nh ng t ch t, trí tu c a nhà vua là ngư i có t m lòng cao c , tính tình r ng rãi, sáng su t và vô cùng nhân h u. 2.2.3. Ca ng i c nh trí và và con ngư i vùng ñ t Hoài Đ c Các ñ a phương nơi có các di tích th vua Lý Nam Đ ñ u là nh ng vùng trù phú, dân cư ñông ñúc, cu c s ng thanh bình, c nh trí tươi ñ p. Đó chính là nh phúc m mà nhà vua – phúc th n Lý Nam Đ ñã mang l i cho m nh ñ t và con ngư i nơi ñây. C nh làng quê yên vui, ñông ñúc, nh n nh p, c nh s c c a ngôi ñ n Giang Xá n m bên c nh con sông Ti u Giang ñư c tóm g n trong ñôi câu ñ i s 9 khu v c nhà Ti n t : 穆 庿 重 檐 萬 古 尊 居 靈 應 地 花 村 滓 里 一 方 稔 措 泰 和 天 M c mi u trùng diêm v n c tôn cư linh ng ñ a; Hoa thôn t lý nh t phương nh m th thái hòa thiên. Nghĩa là: Mi u ñ p, mái ch ng, muôn thu là m t vùng ñ t linh thiêng; Làng xóm yên vui, m t phương có khung c nh th t là thái bình Đ n Giang Xá có quy mô ki n trúc khá b th và khung c nh thiên nhiên khá ñ p gi a m t làng quê ñông vui trù phú. Các công trình ki n trúc c a ñ n t o thành m t t ng th ki n trúc tôn giáo tín ngư ng hài hoà. Ngôi ñ n tr thành m t trong nh ng trung tâm sinh ho t văn hoá và là nơi th , tư ng ni m Lý Nam Đ c a dân làng Giang Xá. Hay như ñ i câu ñ i s 11 khu v c nhà Ti n t ñ n Giang Xá: 宮 室 以 接 靈 日 麗 星 暉 別 厰 一 壺 新 景 色 焄 熇 如 在 上 春 嘗 秋 祀 長 昭 萬 代 古 江 山 Cung th t dĩ ti p linh, nh t l tinh huy, bi t xư ng nh t h tân c nh s c; Huân h c như t i thư ng, xuân thư ng thu t , trư ng chiêu v n ñ i c giang sơn. Nghĩa là: Cung th t là nơi linh thiêng, trăng sao r c r , c nh s c thu h t vào m t h nư c trư c c a ngôi ñ n; Công lao c a Th n như v n ñang còn ñây, hàng năm xuân thu hai mùa cúng t , non nư c cũ r ng r muôn ñ i Dư ng như toàn b v m t c a câu ñ i ñã tóm lư c khá ñ y ñ quang c nh c a ngôi ñ n nơi th Thành hoàng làng. Trư c c a c a ngôi ñ n có m t gi ng nư c r t trong nh ng 14 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI ngày r m trăng tròn r i xu ng toàn b khung c nh c a ngôi ñ n ñ u thu h t vào trong m t nư c lung linh, tươi ñ p. Đôi câu ñ i s 6 và s 10 ñ n Di Tr ch ca ng i cu c s ng ph n vinh, ph n phát c a nhân dân làng Di Ái: 萬 春 國 長 存 億 年 金 史 越 遺 愛 民 奮 發 繁 榮 萬 世 春 V n Xuân qu c trư ng t n c niên kim s Vi t Di Ái dân ph n phát ph n vinh v n th xuân Nghĩa là: Nư c V n Xuân trư ng t n muôn năm vi t nên trang s Vi t Dân Di Ái ph n phát ph n vinh ngàn năm mãi xuân tươi 鳳 舞 風 和 人 丁 歡 樂 龍 飛 雨 順 米 穀 滿 餘 Phư ng vũ phong hòa nhân ñinh hoan l c Long phi vũ thu n m c c mãn dư Nghĩa là: Phư ng múa gió hòa ngư i ngư i vui v R ng bay mưa thu n thóc lúa tràn tr Đôi câu ñ i s 5 t i ñình Lưu Xá ca ng i c nh tư ng thái bình c a ngư i dân Lưu Xá nh phúc m c a Th n: 近 天 子 之 光 均 霑 闓 澤 有 太 平 之 象 樂 奏 管 絃 C n thiên t chi quang, quân triêm kh i tr ch H u thái bình chi tư n,g l c t u qu n huy n Nghĩa là: G n ánh sáng Thiên t , ñ u ñư c yên vui Có c nh tư ng thái bình, vui t u ñàn ca Chính nh phúc th n Lý Nam Đ b o v , ch che mà dân làng Di Ái ñã sinh ra nh ng ngư i con ưu tú. Ni m t hào ñó th hi n rõ trên ñôi câu ñ i s 5 t i ñ n Di Tr ch: 國 古 黎 朝 遺 愛 翰 林 二 進 士 莫 朝 阮 族 中 堂 參 政 有 榮 花 Qu c c Lê tri u Di Ái Hàn lâm nh ti n sĩ M c tri u Nguy n t c trung ñư ng tham chính h u vinh hoa. TẠP CHÍ KHOA HỌC −−− SỐ 13/2017 15 Nghĩa là: Tri u Lê nư c xưa, dân Di Ái có hai v ti n sĩ vi n Hàn Lâm Th i M c, h Nguy n tham gia tri u chính ñư c hư ng vinh hoa 3. K T LU N Trên ñây là trình bày c a chúng tôi v tư li u Hán Nôm hi n ñang ñư c lưu gi t i 5 khu di tích th Lý Nam Đ huy n Hoài Đ c, thành ph Hà N i. Nh ng tư li u này là nh ng tư li u quý giá, có vai trò ñáng k trong vi c nghiên c u l ch s , ñ c bi t là l ch s ñ a phương và l ch s nhân v t. Cũng chính vì th , chúng tôi thi t nghĩ, c n có s ñ u tư hơn n a trong v n ñ b o t n tư li u, ñ nh ng tư li u Hán Nôm quý giá này có th ñư c lưu gi lâu dài cho các th h mai sau. Đ ng th i chúng tôi cũng ñ xu t phương pháp th c ñ a nh m nâng cao hi u qu c a vi c d y h c Hán Nôm và ph bi n ki n th c l ch s , cùng góp ph n b i dư ng tình yêu môn h c l ch s và tình yêu quê hương ñ t nư c. TÀI LI U THAM KH O 1. Trương H u Quýnh (2009), Đ i cương l ch s Vi t Nam , t p 1, Nxb Giáo d c Vi t Nam, Hà N i. 2. Đào T Uyên (ch biên), Nguy n C nh Minh (2008), Giáo trình L ch s Vi t Nam t ngu n g c ñ n th k th X, t p 1, Nxb Đ i h c Sư ph m, Hà N i. 3. Đào Văn, Nguy n C nh Minh, Nguy n Đình Lê (1994), L ch s Hà Tây , Nxb Văn hóa Thông tin, Hà N i. 4. S Văn hoá Thông tin Hà Tây (1998), Di tích Hà Tây, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà N i. 5. Vi n S h c (2001), L ch s Vi t Nam , T p 1, Nxb Khoa h c Xã h i, Hà N i. 6. Nhi u tác gi (2012), K y u h i th o “M t s v n ñ v vương tri u ti n Lý và quê g c c a vua Lý Nam Đ ” . SINO NOM DOCUMENTS AT LY NAM DE HISTORIC VESTIGES IN HOAI DUC, HA NOI AbstractAbstract: Ly Nam De is the father of Early Ly Dynasty and also the founder of the State of Van Xuan. His great contribution is closely connected to his revolt’s success in fighting against the Liang Dynasty and Lam Ap, which lead to the foundation of Van Xuan. At all localities where he was born, grown up and went by (during war), there were lots of historic relics and ancient precious documents relating to Ly Nam De. In this article, we would like to introduce Sino Nom documents at Ly Nam De historic vestiges in Hoai Duc, Hanoi. There are two main issues in this report: introducing historic vestiges about Ly Nam De; discussing about actual state of Sino Nom documents and Sino Nom documents content at historic vestiges in Hoai Duc, Hanoi. KeywordsKeywords: Ly Nam De, Sino Nom documents, historic vestiges, Hoai Duc.
File đính kèm:
- tu_lieu_han_nom_tai_cac_di_tich_lich_su_tho_ly_nam_de_huyen.pdf
