Triết lí giáo dục trẻ thơ trong tác phẩm "Tôt Tô Chan cô bé bên cửa sổ" của Kuroyanagi Tetsuko

Em dường như không có khả năng giữ trật tự và ghi nhớ bài học mang tính có chủ đích ở 
trong lớp. “Khi cả lớp viết bảng chữ cái, con gái bà mở nắp bàn lấy vở ra rồi đóng sầm lại. 
Tiếp đó em lại mở nắp bàn, thò đầu vào, lấy ra chiếc bút chì, rồi lại mau chóng đóng sầm 
nắp bàn lại, tẩy chữ đó, rồi lại mở và đóng nắp bàn cất tẩy vào tất cả các động tác diễn ra 
rất nhanh” [3, tr.38]. Quá trình này diễn ra “hàng trăm lần” theo như lời cô giáo. Không chỉ 
thế, trong giờ học, Tôt tô chan thường xuyên nói to khi không được yêu cầu, đứng ở cửa sổ 
nói chuyện với những người hát rong một cách tự do khi cô giáo đang giảng bài. Những 
chi tiết chân thực được tác giả hồi cố lại một cách giản dị, với mức độ tăng tiến càng làm 
cho nỗi lo lắng của bà mẹ tăng lên. 
Tất cả những gì diễn biến tiếp theo nỗi lo lắng của bà mẹ về ngày đầu tiên đến trường 
mới sau khi bị đuổi học của bé Tốt tô chan cũng đặc biệt không kém. Ngôi trường cuối 
cùng chấp nhận rộng cửa đón em mang tên Tô mô e Ga ku en khiến em có cảm giác mình 
đang trong giấc mơ. Một ngôi trường được hình thành từ sáu toa tàu bỏ không một ngôi 
trường trên những toa tàu. Đối với một cô bé hiếu động và giàu cảm xúc như Tốt tô chan 
thật chẳng có gì tuyệt vời hơn thế. Đến với một ngôi trường nơi vốn dĩ để học hành mà như 
đến với một thế giới của những chuyến đi, của sự sáng tạo và thoải mái. “Cửa số của các 
toa tàu long lanh trong nắng mai. Nhưng đôi mắt của cô bé má hồng nhìn chúng qua bụi 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 23/2018 165 
cây ấy còn long lanh hơn thế nữa” [3, tr.46]. Tất cả những người sau đó Tốt tô chan gặp 
đều khiến cô bé ngạc nhiên, trầm trồ: Thầy hiệu trưởng, những người bạn dị thường đặc 
biệt, các cô giáo cởi mở và yêu quý học sinh. Cả đến giờ ăn trưa cũng trở thành nỗi đợi 
mong, khao khát của Tốt tô chan và các bạn với các món từ đất và các món từ biển. Các 
bài học cũng được sắp xếp theo những thứ tự rất riêng. Tất cả những điều đó đã khiến một 
cô bé vốn chán nản với sự mô phạm khuôn phép ở trường học bình thường trở nên đặc biệt 
yêu thích và gắn bó với ngôi trường Tô mô e, đúng như bài hát mà em và các bạn hát tặng 
thầy hiệu trưởng “Trường Tô mô e là một trường tuyệt vời/ Một trường tuyệt vời cả trong 
lẫn ngoài”. 
2.2. Đến những triết lí giáo dục giản dị, nhân văn về trẻ em 
2.2.1. Trẻ em là những thế giới riêng biệt, kì diệu 
Trẻ em là một thế giới nguyên sơ, phong phú và kì diệu. Mỗi đứa trẻ mang trong mình 
những tiềm năng riêng biệt, những khả năng tiềm ẩn. Khám phá và phát huy được điều đó 
hay không lại phụ thuộc vào quan niệm và khả năng của người lớn. Quan niệm giáo dục sẽ 
đưa đến kết quả là những đứa trẻ với những khả năng khác nhau, với sự phát triển tối đa 
hay hạn chế. Nguồn gốc sâu xa đằng sau những quan niệm giáo dục này, suy cho cùng, 
chính là lòng nhân ái, yêu thương và sự bao dung. Phụ huynh, thầy cô giáo... muốn làm 
được điều đó, ngoài những tính cách bẩm sinh, cần thiết phải có sự trang bị và bồi dưỡng 
thêm về mặt tri thức. Điều này có thể được chuyển tải đến thông qua những cuốn sách 
nhỏ vừa mang ý nghĩa nhân văn, vừa mang ý nghĩa giáo dục. 
Thế giới trong tác phẩm Tôt tô chan cô bé bên cửa sổ là thế giới của những em bé đặc 
biệt. Điều đặc biệt hơn là thông qua tác phẩm này, nữ văn sĩ Tetsuko muốn gửi gắm một 
thông điệp nhẹ nhàng nhưng ý nghĩa và không phải ai cũng thấu hiểu được: Mỗi đứa trẻ là 
một sự kì diệu. Không có đứa trẻ xấu, không có đứa trẻ kém cỏi thực sự. Điều quan trọng 
nhất là nhà giáo dục (trong nghĩa rộng bao gồm bố mẹ, thầy cô, những người xung 
quanh...) có nhìn nhận, phát hiện và thấu hiểu “những điều kì diệu” ấy hay không. Sự phát 
triển của trẻ em cũng sẽ tỉ lệ thuận với sự nhìn nhận, khám phá ấy. 
Như ở trên đã nói, Tốt tô chan là một em bé kì lạ trong mắt của các thầy cô giáo thông 
thường. Thậm chí với chính mẹ Tôt tô chan, mặc dù rất yêu thương con, nhưng lí trí của bà 
cũng nhận ra những điểm kì lạ, bất thường ở con mình. Bởi thế, khi đến ngôi trường mới 
sau khi bị đuổi học, đủ mọi mối lo đeo bám bà: lo con mình không được chấp nhận; lo con 
mình không có hứng thú học hành; lo con mình bị bạn bè tẩy chay... Nhưng ngôi trường 
Tô mô e đã thực sự đưa cô bé Tốt tô chan trở về đúng với những khả năng, sở trường mà 
cô bé có. Nếu năng khiếu “diễn thuyết”, bày tỏ ý kiến của cô bé bị coi là dị thường ở ngôi 
166 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI 
trường cũ thì ở Tô mô e, đó lại là một thế mạnh. Cả một buổi sáng đầu tiên khi đến trường, 
em được say sưa nói đủ mọi đề tài với thầy hiệu trưởng trong sự cổ vũ, khích lệ. Vốn ngôn 
ngữ của một cô bé hoạt ngôn được huy động tối đa, đôi lúc còn khiến Tôt tô chan bối rối vì 
không biết phải nói tiếp như thế nào. Trong những ngày tiếp theo, những sở trường của em 
được thể hiện triệt để và thoải mái nhất có thể. Tốt tô chan là một cô bé đầy quyết tâm và 
cố gắng khi hì hụi cả buổi sáng tìm chiếc nhẫn yêu quý của mình nơi hố phân tập thể. 
Trong mỗi một chi tiết khi miêu tả về thế giới bên trong của trẻ em, chúng ta có thể thấy 
thấp thoáng nụ cười hóm hỉnh, ẩn hiện của nữ tác giả. Bà cũng như ngầm lí giải tại sao sau 
này lại có một Tetsuko nổi tiếng và giàu lòng nhân ái đến như thế. Trong môi trường Tô 
mô e, không có đứa trẻ kém cỏi, nhút nhát, tự ti. Chỉ có những đứa trẻ thiên thần với những 
khả năng đặc biệt. Cậu bé Takahasi tuy vóc dáng nhỏ bé nhưng lại là học sinh đoạt tất cả 
các giải thưởng trong ngày hội thể thao, sau này phụ trách nhân sự của một công ty điện tử 
lớn. Taigi Yamanuchi cậu bạn trong trí nhớ của Tôt tô chan suốt ngày bận bịu với đèn 
cồn, bình, ống nghiệm, các cuốn sách khó hiểu về khoa học và địa lí về sau là một tiến sĩ 
tên tuổi ở Mĩ. Cậu bé Kuniô Oe kì quái trở thành một chuyên gia hạng nhất của Nhật Bản 
về phong lan Viễn Đông... Mỗi một trang viết như thế đều lấp lánh ánh sáng của tính nhân 
văn trong quan niệm về con người nói chung, về trẻ nhỏ nói riêng. 
2.2.2. Trẻ em cần được lắng nghe, khích lệ và phát triển năng lực 
Diễn đàn tin tức quốc tế (International Herald Tribune) nhận định: “Tôt tô chan đã 
nhắc nhở hàng triệu người Nhật Bản về một nền giáo dục mà trẻ em hằng mong muốn” [3, 
tr.261]. Sau này, ông Yoshikawa Takeshi, giám đốc trung tâm giao lưu văn hoá Nhật Bản 
tại Việt Nam đã nhận xét về tác phẩm như sau: “Một mô hình trường học như Tomoe 
dường như quá “hoang đường” trong xã hội Nhật Bản hay Việt Nam đương đại. Xã hội của 
Nhật Bản bây giờ hầu như không có suy nghĩ giống như thầy hiệu trưởng Kobayashi trong 
chủ trương giáo dục cưỡng chế, mang đến cho trẻ em sức mạnh và lòng tự tin, mang đến 
cho các em sự tự nguyện, không bắt ép. Nền giáo dục Nhật Bản vẫn đặt thành tích và sự 
ganh đua lên hàng đầu, với đích đến là những trường đại học tốt hay những công việc hứa 
hẹn. Nhưng vì cuốn sách bán rất chạy và cũng là cuốn sách được tìm đọc nhiều nhất trong 
lịch sử xuất bản ở Nhật. Chắc chắn nhiều người đã biết và hiểu được thông điệp của cuốn 
sách. Trong xã hội luôn có những điều trở thành quy ước, không thể thay đổi được. Nhưng 
dù phải tuân theo những quy ước đó, sâu trong trái tim mọi người vẫn mong muốn làm 
những gì tự do và thực sự đúng đam mê” [3, tr.261]. 
Ở Việt Nam, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Viện trong bài viết của mình cũng đã nhận 
xét “Chắc chắn mỗi học sinh đều mơ ước được như Tôt-tô-chan may mắn vào học một 
trường như Tô-mô-e, với một thầy hiệu trưởng như ông Kô-ba-y-a-si. Riêng tôi chỉ mong 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 23/2018 167 
cho nhiều giáo viên, cán bộ quản lí giáo dục, các bậc cha mẹ đọc sách này, để giúp thoát 
khỏi khuôn nếp cũ, tự tạo ra "tư duy mới" trong việc chăm sóc dạy dỗ con em” [3, tr.261]. 
Đọc Tôt tô chan cô bé bên cửa sổ, chúng ta thường đặt ra câu hỏi: Vì sao một cô bé 
đặc biệt như Tôt tô chan, cũng như nhiều cô bé cậu bé đặc biệt khác trong ngôi trường toa 
tàu Tô mô e cuối cùng đều có sự phát triển khả quan như vậy trong những bước đường sau 
này. Lần giở lại từng trang sách, bạn đọc không khó nhận ra một thông điệp mang tính 
xuyên suốt: Cần thiết tạo cho trẻ một môi trường học đường thoải mái, mềm dẻo; cần thiết 
hơn nữa là hình thành cho trẻ hứng thú và niềm yêu thích đến trường. Và tất nhiên, điều đó 
muốn thực hiện được, không gì khác ngoài việc trong môi trường học đường đó, trẻ được 
lắng nghe, được tôn trọng, và được phát triển thuận theo năng lực. 
Trong buổi đầu tiên đến trường Tô mô e, Tôt tô chan đã được giải thoát hoàn toàn khỏi 
cảm giác gò bó, cứng nhắc mà ngôi trường trước cô bé từng có. Lần đầu tiên, cô bé nhận 
được một lời đề nghị nhiệt tình, thiện chí và hoàn toàn mở từ thầy hiệu trưởng khả kính: 
“Nào! Bây giờ cháu hãy kể cho bác nghe về cháu đi! Cứ kể với bác bất cứ chuyện gì mà 
cháu thích” [3, tr.49]. Sự rộng mở này làm cho cô bé rất phấn khởi, hào hứng. Điều kì lạ 
hơn là trong suốt buổi sáng hôm đó, những câu chuyện không đầu không cuối của Tôt tô 
chan nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình từ phía ông hiệu trưởng. Cô bé hoàn toàn thoả 
mãn vì việc được giãi bày, được coi trọng. Từ ngày hôm đó, câu nói mà Tôt tô chan được 
nghe nhiều nhất từ ông hiệu trưởng chính là: “Cháu thật là một em bé ngoan”. Trong tâm 
trí trong sáng, non nớt của Tốt tô chan, chưa có một ai, chưa ở một nơi nào, cô bé lại được 
đề cao, trọng thị và khen ngợi nhiều như vậy. Cô bé hoàn toàn thoát khỏi mặc cảm của sự 
tự ti, rụt rè đôi khi xuất hiện trong những giai đoạn trước đây. 
Ta ka ha si, cậu học sinh bé nhỏ nhất trường, cũng là cậu học sinh về nhất trong tất cả 
các tiết mục thể thao. “Đôi chân ngắn của cậu ta cứ tít mù như hai pit tông thoắt lên, 
thoắt xuống như trong một bộ phim quay nhanh” [3, tr.145]. Sau này, qua người kể của 
người vợ Ta ka ha si, ngay từ ngày đầu đến trường Tô mô e, anh đã mất hoàn toàn sự mặc 
cảm về những hạn chế thể chất. Chính thầy hiệu trưởng Kô ba y a si đã khuyến khích anh 
nhảy qua những ngựa gỗ cao hơn mình, luôn luôn làm anh tin rằng mình có thể nhảy qua 
được. Cũng chính thầy hiệu trưởng đã truyền cho Ta ka ha si niềm tin, khiến cho anh hiểu 
được niềm vui không gì diễn tả nổi của sự thành công. Hễ khi anh cố muốn giấu mình ở 
phía sau, thầy hiệu trưởng lại tìm cách đưa anh ra phía trước để anh phát huy mọt thái độ 
tích cực với cuộc sống. 
2.2.3. Trẻ em cần được học qua trải nghiệm 
Từ những thập niên 40 của thế kỉ XX, quan niệm giáo dục của thầy Koo bay a si và 
trường Tô mô e đã đi trước sự phát triển chung của thời đại lúc bấy giờ. Một môi trường 
168 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI 
giáo dục đặc biệt thân thiện, gần gũi với thiên nhiên được tái hiện lại trong tác phẩm. Ngôi 
trường được hình thành từ 6 toa tàu vốn đã khơi gợi trí tưởng tượng của con trẻ. Lí thuyết 
tồn tại rất ít trong các giờ học. Tri thức được các thầy cô lồng ghép đầy sáng tạo qua các 
hoạt động thực tế. Trẻ vừa hứng thú với giờ học, vừa ghi nhớ sâu kĩ. Quan điểm học mà 
chơi, chơi mà học thể hiện khá rõ. Qua các bữa ăn, các em được học về nguồn gốc của thực 
phẩm, về tính kỉ luật trong cuộc sống. Qua buổi dạo chơi trong khu rừng, các em được tiếp 
cận với môi trường xung quanh. Qua một buổi cắm trại, các em được rèn luyện tinh thần 
đoàn kết và lòng dũng cảm... Mỗi một thầy cô ở Tô mô e vừa là người chỉ dẫn, vừa là một 
người bạn lớn tuổi, sẵn sàng lắng nghe, động viên học sinh. Đó là nguyên nhân cơ bản lí 
giải tại sao các học sinh Tô mô e luôn luôn hứng thú với việc đến trường. Bởi vậy, dù tồn 
tại ngắn ngủi trong vòng 8 năm, sau này bị huỷ hoại hoàn toàn bởi Mĩ ném bom năm 1975, 
nhưng trường Tô mô e với quan niệm giáo dục cởi mở và nhân văn như vậy đã trở thành 
một hoài niệm đẹp đẽ với rất nhiều người. 
2.3. Giá trị và sức sống của những triết lí giáo dục đi cùng thời gian 
Gần bốn thập kỉ đã trôi qua kể từ ngày Tôt tô chan cô bé bên cửa sổ của nữ nhà văn 
Tetsuko Kuroyanagi trình làng nhưng sức hấp dẫn của nó dường như vẫn chưa bao giờ 
nguội lạnh. Câu chuyện về một cô bé nghịch ngợm, hiếu động, đặc biệt ngây thơ; về người 
hiệu trưởng già đáng kính; về ngôi trường To mo e sau này tồn tại với tên gọi “giấc mơ To 
mo e”; và trên hết là những triết lí giáo dục tiến bộ về trẻ thơ chưa bao giờ là cũ trong hành 
trình tìm kiếm nuôi dưỡng những giá trị nhân bản đích thực. Tôn trọng và phát triển năng 
lực cá nhân của trẻ em để khơi dậy những khả năng tiềm ẩn của người học, tạo ra những 
con người tự chủ, độc lập, có đời sống tinh thần phong phú, sống hạnh phúc đó chính là 
mục đích hướng đến của nhiều nền giáo dục tích cực. Giáo dục Việt Nam cũng không nằm 
ngoài sự phát triển chung này. Trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành 
ngày 18/7/2017, bên cạnh 6 phẩm chất cơ bản, chương trình đặc biệt nhấn mạnh đến 10 
năng lực cần thiết bồi dưỡng cho học sinh: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và 
hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, Năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, 
năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm 
mĩ, năng lực thể chất. Trở ngược thời gian, chương trình giáo dục mầm non thực hiện từ 
năm 2009 đến nay cũng thể hiện triệt để những quan điểm như chú ý phát triển năng lực cá 
nhân của trẻ, giáo dục trẻ qua hình thức chơi mà học học mà chơi, giáo dục trẻ theo quan 
điểm tích hợp... Như vậy, ngay từ những bước khởi đầu, trẻ em đã được tạo những điều 
kiện thuận lợi nhất để có thể phát triển một cách toàn diện. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 23/2018 169 
3. KẾT LUẬN 
Giá trị của văn học nói chung, suy cho cùng, chính là ở chỗ ít hay nhiều, trực tiếp hay 
gián tiếp có thể đưa đến cho bạn đọc những quan niệm tiếp cận cuộc sống mới mẻ. Đến với 
Tôt tô chan cô bé ngồi bên cửa sổ, chúng ta không chỉ đến với một thế giới trẻ thơ trong 
trẻo, hồn nhiên mà hơn thế, chúng ta còn được tiếp cận với những triết lí về trẻ em, về giáo 
dục trẻ em chưa bao giờ là cũ. Chính điều này đã tạo ra sức sống lâu bền và lan toả của 
tác phẩm./. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Phạm Thị Châu, Nguyễn Thị Oanh, Trần Thị Sinh (2013), Giáo dục học Mầm non, Nxb Đại 
học Quốc gia Hà Nội. 
2. Nguyễn Công Khanh (2017), Phương pháp phát triển trí tuệ cho trẻ em (Mầm non và Tiểu 
học), Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
3. Tetsuko Kuroyanagi (2004), Tôt tô chan cô bé bên cửa sổ, Nxb Văn học, Hà Nội. 
4. Kimura Kyuichi (2015), Thiên tài và sự giáo dục từ sớm, Nxb Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh. 
5. Lã Thị Bắc Lý (2011), Giáo trình Văn học trẻ em, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
CHILDHOOD EDUCATION’ THE PHILOSOPHY IN TOT TO CHAN 
THE LITTLE GIRL AT THE WINDOW OF KUROYANAGI TETSUKO 
Abstract: “Tot To Chan the little girl at the window” is the famous work of Japanese 
female writer Kuroyanagi Tetsuko. Since its inception, the work has received the warmly 
welcome from readers around the world. Coming to “Tot To Chan the little girl at the 
window”, we are back to a world of clarity and soulful childhood. More important, we 
access to the advanced children educational conceptions that Kuroyanagi Tetsuko writer 
sent. 
Keywords: Educational conceptions, children, Kuroyanagi Tetsuko.