Tổ chức trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong dạy học Lịch sử ở Lớp 6 - Bậc Trung học Cơ sở

là mình biết, bạn sẽ thấy không chắc chắn cho đến khi làm 
nó”. Điều đó cho thấy, các nhà giáo dục lỗi lạc, các bậc hiền triết thời cổ đại đã không 
chỉ coi trọng việc tự học, tự rèn luyện, tu thân; phát huy mặt tích cực sáng tạo, phát huy 
năng lực nội sinh; kết hợp học và hành, lí thuyết với thực tiễn; phát triển hứng thú, động 
cơ, ý chí của người học, mà còn gián tiếp gợi mở các kinh nghiệm, phương pháp tự 
học. Xét ở một phương diện nào đó, có thể coi các kinh nghiệm, phương pháp này là 
những cơ sở, nền móng đầu tiên của tư tưởng học qua trải nghiệm. 
 Hoạt động học qua trải nghiệm không phải là mới với các nước trên thế giới, nhưng 
ở Việt Nam, đến nay, vấn đề này vẫn còn khá mới mẻ. Trong chương trình giáo dục phổ 
thông hiện hành của Việt Nam, kế hoạch giáo dục bao gồm tổ chức các hoạt động dạy 
học và các hoạt động giáo dục. Hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) là những hoạt 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 156 
động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện 
thông qua những cách thức phù hợp để chuyển tải nội dung giáo dục tới người học 
nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Các hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) dùng để chỉ 
các hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài giờ dạy học các môn học và được sử dụng 
cùng với khái niệm hoạt động dạy học các môn học. Cụ thể, gồm: Hoạt động tập thể 
(sinh hoạt lớp, sinh hoạt trường, sinh hoạt Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, 
sinh hoạt Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh); hoạt động giáo dục ngoài giờ lên 
lớp được tổ chức theo các chủ đề giáo dục; hoạt động giáo dục hướng nghiệp (cấp trung 
học cơ sở và cấp trung học phổ thông) giúp học sinh tìm hiểu để định hướng tiếp tục 
học tập và định hướng nghề nghiệp; hoạt động giáo dục nghề phổ thông (cấp trung học 
phổ thông) giúp học sinh hiểu được một số kiến thức cơ bản về công cụ, kỹ thuật, quy 
trình công nghệ, an toàn lao động, vệ sinh môi trường đối với một số nghề phổ thông đã 
học; hình thành và phát triển kỹ năng vận dụng những kiến thức vào thực tiễn; có một 
số kỹ năng sử dụng công cụ, thực hành kỹ thuật theo quy trình công nghệ để làm ra sản 
phẩm đơn giản. 
 Theo Dự thảo Đề án đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông 
sau năm 2015 thì “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo bản chất là những hoạt động giáo 
dục nhằm hình thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất tư tưởng, ý chí tình 
cảm, giá trị và kỹ năng sống và những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện 
đại. Nội dung của hoạt động trải nghiệm sáng tạo được thiết kế theo hướng tích hợp 
nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở. Hình thức và phương 
pháp tổ chức đa dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không gian thời gian, quy 
mô, đối tượng và số lượng để học sinh có nhiều cơ hội tự trải nghiệm và phát huy tối 
đa khả năng sáng tạo của các em” [3]. 
 Bên cạnh hoạt động trải nghiệm sáng tạo chung như trên, ở từng môn học cũng có 
các hoạt động trải nghiệm sáng tạo mang tính đặc trưng, đặc thù riêng của môn học góp 
phần hình thành và phát triển các năng lực chuyên biệt của học sinh. 
 Như vậy có thể thấy bản chất của hoạt động trải nghiệm sáng tạo chính là hoạt động 
giáo dục theo nghĩa hẹp, được thiết kế, tổ chức thực hiện theo hướng tăng cường sự trải 
nghiệm và sáng tạo cho người học. Từ đây, có thể hiểu: “Hoạt động trải nghiệm sáng 
tạo là hoạt động giáo dục theo chủ đề; được thiết kế, tổ chức, thực hiện theo hướng tích 
hợp nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở, hình thức và 
phương pháp tổ chức đa dạng, nhằm giúp cho học sinh có nhiều cơ hội tự trải nghiệm 
và phát huy tối đa khả năng sáng tạo của học sinh” [7]. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 157 
2.2. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh trong 
dạy học Lịch sử ở lớp 6 - THCS 
2.2.1. Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo dưới hình thức đóng vai 
 Trong dạy học Lịch sử, mỗi tình huống đưa ra là một trải nghiệm thú vị, người học 
được đặt mình trong bối cảnh lịch sử để suy ngẫm về các sự kiện, sống cùng cuộc sống 
với các nhân vật, được nếm trải cảm xúc riêng chung của mỗi con người, của cả dân tộc 
qua từng sự kiện hoặc các giai đoạn lịch sử cụ thể. Phương pháp đóng vai không chỉ 
nhằm tái hiện lịch sử mà còn góp phần đưa người học vào những bối cảnh lịch sử cụ 
thể, có những hiểu biết sâu sắc hơn về các sự kiện, nhân vật, tự đánh giá và rút ra kinh 
nghiệm lịch sử cho bản thân mình. Ở phương diện giáo dục, mỗi trải nghiệm là một bài 
học quí báu về tình yêu quê hương, đất nước, giúp học sinh biết trân trọng những giá trị 
truyền thống, văn hóa của nhân loại. Phương pháp này có thể sử dụng trong mọi hình 
thức giáo dục, từ dạy học kiến thức mới đến kiểm tra, đánh giá hay các hoạt động ngoại 
khóa. 
 Ví dụ 1: Trong chương trình Lịch sử 6 – THCS, nắm bắt các kiến thức về buổi bình 
minh của loài người là nội dung quan trọng. Nội dung này được đề cập ở nhiều khía 
cạnh như: nguồn gốc của loài người, quá trình tiến hóa của con người thời nguyên thuỷ, 
đời sống con người thời nguyên thuỷ, nguyên nhân xã hội nguyên thủy tan rã, điều kiện 
tự nhiên, khí hậu, địa hình tác động đến đời sống con người... Theo định hướng của 
chương trình giáo dục hiện nay, dạy học tích hợp liên môn là yêu cầu bắt buộc nhằm 
định hướng phát triển năng lực người học, đồng thời khắc phục những điểm trùng lặp về 
mặt kiến thức giữa các môn học cũng như các nội dung, các bài trong một môn học. 
Việc dạy học tích hợp liên môn cũng tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên vận dụng các 
phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực. Theo đó, chúng tôi xây dựng chủ đề “Buổi 
bình minh của loài người” (3 tiết) khi dạy phần I “Khái quát lịch sử thế giới cổ đại” và 
phần II “Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỉ X” (SGK Lịch sử 6-THCS) với các 
nội dung cơ bản như sơ đồ sau: 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 158 
 Ở đây, phương pháp đóng vai được sắp xếp linh hoạt trong các nội dung phù hợp để 
vừa đạt được hiệu quả trải nghiệm, vừa không ảnh hưởng tới cấu trúc, bố cục chung của 
toàn bài. Ví dụ, trong Mục 1: Nguồn gốc của loài người, thầy và trò sẽ tiến hành các bước 
như sau: 
 – Bước 1: Giáo viên chia lớp thành hai nhóm (Những học sinh đồng ý quan niệm 
nguồn gốc loài người do tiến hóa từ vượn về một nhóm; những học sinh đồng ý quan niệm 
cho rằng loài người do thượng đế tạo ra về một nhóm). Sau đó, giáo viên yêu cầu học sinh 
quan sát hình 1, kết hợp đọc chú thích và trả lời các câu hỏi: 
 1. Thử đóng vai các nhân vật trong tranh và xây dựng một đoạn hội thoại tranh luận về 
nguồn gốc của loài người. 
 2. Em theo quan niệm của Đức chúa Giê-su hay nhà khoa học Đác-uyn về nguồn gốc 
của loài người? Vì sao? 
 3. Em biết gì về đời sống của con người thời nguyên thuỷ? 
 Chú thích: 
 – Đức chúa Giê-su 
 cho rằng Chúa đã 
 tạo ra loài người. 
 – Nhà khoa học 
 Đác-uyn cho rằng 
 loài người có 
 Hình 1 : Tranh minh hoạ cuộc tranh luận về nguồn gốc loài 
 nguồn gốc từ động 
 người 
 vật. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 159 
 – Bước 2: Các thành viên trong nhóm đưa ra các ý kiến cá nhân, trao đổi trong nhóm 
và đưa ra các lập luận của nhóm mình. 
 – Bước 3: Giáo viên tổ chức cho các nhóm đưa ra các ý kiến của mình. 
 – Bước 4: Giáo viên nhận xét và kết luận. 
 Với Mục 3: Đời sống con người thời nguyên thuỷ, phương pháp đóng vai được áp 
dụng như sau: 
 – Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, giao các nhiệm vụ cho các nhóm như sau: 
Em hãy đóng vai trò một nhà nghiên cứu sử học "nhí", giới thiệu cho người thân và bạn bè 
nội dung sau: đặc điểm về công cụ lao động, cách kiếm sống, nhà ở và trang phục của con 
người thời nguyên thuỷ. 
 Giáo viên có thể giúp cho học sinh có những định hướng đúng với nhiệm vụ vừa nêu 
bằng việc cung cấp các thông tin hỗ trợ: 
 THÔNG TIN HỖ TRỢ 1 
 Bầy người nguyên thuỷ (Nguồn: Internet) 
 Sinh hoạt của người nguyên thuỷ (Nguồn: Internet) 
 THÔNG TIN HỖ TRỢ 2 
 Trong xã hội nguyên thuỷ, con người chủ yếu dùng đá để chế tạo công cụ lao động. 
Người tối cổ biết ghè đẽo đá làm công cụ lao động. Dần dần, họ biết dùng lửa và tạo ra lửa 
để sưởi ấm, nướng thức ắn, xua đuổi thũ dữ. Người tinh khôn biết ghè hai rìa của một 
mảnh đá, làm cho nó gọn và sắc cạnh hơn, dùng làm rìu, dao, nạo. Họ cũng biết làm đồ 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 160 
gốm. Bên cạnh đó họ cũng đã sáng tạo ra cung tên. Đây là một thành tựu lớn trong quá 
trình chế tạo công cụ và vũ khí. 
 Với những loại công cụ lao động như vậy, con người thời nguyên thuỷ chủ yếu kiếm 
sống bằng cách săn bắt, săn bắn, hái lượm và bước đầu biết đến trồng trọt, chăn nuôi. 
 Sử dụng lửa và tạo ra lửa Săn ngựa rừng 
 (Nguồn: Internet) (Nguồn: Internet) 
 THÔNG TIN HỖ TRỢ 3 
 Hang động là nơi ở của người nguyên Làm lều để ở 
 thuỷ trong giai đoạn đầu (Nguồn: Internet) 
 (Nguồn: Internet) 
 Làm áo bằng vỏ cây Làm áo bằng da thú 
 (Nguồn: Internet) (Nguồn: Internet) 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 161 
 – Bước 2: Các nhóm sẽ thực hiện nhiệm vụ. 
 – Bước 3: Giáo viên sử dụng kĩ thuật phòng tranh, triển lãm các sản phẩm của học 
sinh. Các nhóm lần lượt trình bày sản phẩm, nhóm bạn nhận xét, góp ý, bổ sung. 
 – Bước 4: Cuối cùng giáo viên tổng kết và chốt ý. 
 Qua đây, những vấn đề cơ bản về buổi bình minh của loài người (trên thế giới và ở 
Việt Nam) được tái hiện một cách hệ thống. Hơn nữa, sự kết hợp đồng thời nhiều 
phương pháp cùng việc tổ chức cho các em đóng vai đã giúp các em nắm bắt sâu hơn 
kiến thức, có thêm nhiều trải nghiệm, xúc cảm lịch sử thú vị ngay tại không gian của giờ 
học chính khóa. 
2.2.2. Tổ chức trải nghiệm sáng tạo qua hoạt động tham quan học tập 
 Để nâng cao chất lượng toàn diện nền giáo dục nói chung, chất lượng môn Lịch sử 
nói riêng, giáo viên cần phải biết đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học. Bên cạnh 
hình thức tổ chức dạy học trên lớp truyền thống, giáo viên cần tăng cường các hình thức 
học tập trải nghiệm gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trường với giáo 
dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học đồng thời có sự tham gia của nhiều 
nguồn lực vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện để 
học sinh có những trải nghiệm, khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành các năng 
lực, kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng sưu tầm, đánh giá tư liệu, sự kiện lịch sử, phát triển 
năng thực hành bộ môn. Dưới đây là ví dụ cụ thể: 
 Mô hình tham quan học tập tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đã được chúng tôi triển 
khai khi dạy học chủ đề “Trống đồng Đông Sơn - Tinh hoa Việt cổ”. ở lớp 6 THCS. 
Trong lịch sử Việt Nam, thời kì Hùng Vương là thời kì đầu tiên. Tuy nhiên, những dấu 
ấn về sự trị vì của vua Hùng đối với nước ta ở thời kì này còn rất mờ nhạt. Vì vậy, hoạt 
động này giúp học sinh tìm hiểu một trong những thành tựu quan trọng của người Việt 
cổ là trống đồng. Để chuẩn bị cho hoạt động tham quan trải nghiệm, chúng tôi đã tổ 
chức chia lớp thành 6 nhóm với những cái tên gắn liền với các họa tiết trên Trống đồng 
Đông Sơn: Đua thuyền, Hươu sao, Chim hạc, Mặt trời, Đình làng, Sóng nước. Sau đó, 
chúng tôi giao cho các nhóm nhiệm vụ tìm hiểu về chiếc Trống đồng Đông Sơn ở nhà 
trước (chúng tôi có cung cấp các tư liệu hỗ trợ cho học sinh). Khi đến Bảo tàng, học 
sinh được tận mắt quan sát chiếc trống đồng, kết hợp với phần chuẩn bị ở nhà, mỗi 
nhóm chủ động làm việc và thống nhất kết quả báo cáo sau buổi tham quan. 
 Sau buổi tham quan học tập, học sinh phải có bài thu hoạch theo định hướng của 
giáo viên. Bên cạnh đó, chúng tôi khuyến khích học sinh phát huy sáng tạo và năng 
khiếu của cá nhân mỗi em. Có thể các em sẽ viết bài thu hoạch, hoặc những học sinh có 
năng khiếu hội họa có thể vẽ hình ảnh chiếc trống đồng, hay vẽ những họa tiết trên 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 162 
trống đồng mà học sinh đó quan sát được Điều đó làm tường minh các biểu tượng và 
sự kiện lịch sử. Hoạt động trải nghiệm này không những có tác dụng khắc sâu kiến thức 
lịch sử cho học sinh mà nó còn có tác dụng phát triển các kĩ năng học tập cần thiết của 
bộ môn như quan sát tranh ảnh, bản đồ, tư liệu lịch sử gốc... cũng như hình thành những 
tư tưởng, lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc cho các em. 
3. KẾT LUẬN 
 Học qua trải nghiệm sẽ mở ra các cơ hội để học sinh thực sự được khám phá, tự hình 
thành kiến thức bài học, rèn luyện các kĩ năng và hình thành thái độ, hành vi đúng đắn, 
thiết thực. Điều đó đã khẳng định tầm quan trọng của hình thức dạy học này trong việc 
nâng cao chất lượng dạy và học hiện nay. Tuy nhiên, để tổ chức học tập trải nghiệm sáng 
tạo trong môn Lịch sử, mỗi giáo viên cần đổi mới tư duy dạy học, tăng cường tích hợp giữa 
các bộ môn với nhau, đầu tư cơ sở vật chất, tạo ra những nguồn lực hỗ trợ trong và ngoài 
trường; đồng thời linh hoạt trong việc sắp xếp thời khóa biểu để có thể chủ động nhiều hơn 
nữa trong việc mở rộng không gian học tập, kích hoạt sự sáng tạo của học sinh. 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020, phê duyệt ngày 13 tháng 6 năm 2012 (Quyết định 
 số 711/QĐ- TTg của Thủ tướng Chính phủ). 
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chương trình giáo dục phổ thông - Hoạt động giáo dục ngoài giờ 
 lên lớp, 2006. 
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đề án Đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau 2015 (Bản dự 
 thảo). 
4. Đặng Vũ Hoạt (1996), Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường Trung học Cơ sở, Nxb 
 Giáo dục. 
5. Kỉ yếu hội thảo “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, kinh nghiệm quốc tế và 
 vận dụng vào điều kiện Việt Nam”, Hà Nội 10 - 12 tháng 12 năm 2012. 
6. Bùi Ngọc Diệp và các tác giả (2009), Tài liệu tập huấn giáo viên cốt cán hoạt động giáo dục 
 ngoài giờ lên lớp trường Trung học cơ sở. 
7. Nguyễn Thị Hằng, Nguyễn Thị Kim Dung, “Quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và 
 một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh phổ thông”, Kỷ yếu hội 
 thảo: Phát triển chương trình nhà trường: Những kinh nghiệm thực tiễn (Sơ kết một năm thực 
 hiện đề án “Xây dựng trưởng phổ thông thực hành Nguyễn Tất Thành theo mô hình phát triển 
 năng lực học sinh ”), Hà Nội, tháng 8 năm 2014. 
TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 3/2016 163 
 ORGANIZING CREATIVE EXPERIENCES IN TEACHING HISTORY 
 FOR GRADE 6 AT SECONDARY SCHOOLS 
 Abstract: Must to raise the general standing quality of products and History’s quality 
 products. Education must be diversity formalism teaching organization. Activities 
 formalism organizations are oppoturnity for students. They are must be discovered 
 finding brain, talent and revision knowlage in our method life, to raise school 
 enivironment space. Base on installation normal, the show creativeness prosess; base on 
 specific of History. We put forward a great many ideas to improve the styles of the 
 process of organization creative experience activities for all of pupils in teaching History 
 for Grade 6 at secondary schools. 
 Keywords: history, Activities formalism organization, Secondary schools