Thực trạng giáo dục kĩ năng hợp tác của trẻ 5-6 tuổi tại các trường Mầm non trên địa bàn tỉnh Bình Dương

 trẻ 2,6 16,9 29,9 29,9 20,8 3,49 4
Sự tích cực, chủ động của bản
thân mỗi trẻ
29,9 14,3 6,5 26,0 23,4 2,99 3
Môi trường chơi 7,8 28,6 37,7 20,8 5,2 2,87 2
Biện pháp giáo dục của GV
trong tổ chức hướng dẫn trò chơi
45,5 35,1 7,8 9,1 2,6 1,88 1
Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ ảnh hưởng của các yếu tố mang tính chất khách quan
có mức độ cao hơn các yếu tố mang tính chủ quan của đứa trẻ. Quan số liệu được mô tả trên bảng
. . . thì yếu tố ‘biện pháp giáo dục của giáo viên trong tổ chức trò chơi” ảnh hưởng cao nhất đến
mức độ kĩ năng chơi hợp tác của trẻ, đều này cho thấy chính biện pháp của GV làm thay đổi nhận
thức chơi, đến hành động chơi của trẻ. GV càng theo dõi trẻ chơi nhiều và có kế hoạch giáo dục
để phát triển kĩ năng chơi hợp tác ở trẻ thì hiệu quả giáo dục này càng cao. Bên cạnh đó thì “môi
trường chơi” là yếu tố ảnh hưởng lớn thứ hai sau “biện pháp tác động của GV”. Môi trường được
đánh giá là “người thầy thứ 3” sau cô giáo và gia đình. Việc cô giáo quan tâm thiết kế môi trường
chơi cho trẻ để tạo các tình huống hấp dẫn trẻ chơi, đồng thời đồ dùng đồ chơi GV chuẩn bị mang
nét gần gũi với cuộc sống, phong phú là điều hấp dẫn trẻ chơi và nảy sinh ý tưởng chơi.
Sự tích cực chủ động của bản thân đứa trẻ là yếu tố có mức độ ảnh hưởng thứ 3 sau “môi
trường chơi”, qua nghiên cứu luận án thấy rằng nếu trẻ chủ động và tích cực trong quá trình chơi,
cũng như được chủ động, tích cực trong quá trình chơi không bị áp đặt bởi GV khi xây dựng ý
tưởng chơi, phân vai chơi, đặc biệt là chọn nhóm chơi. . . thì đây được coi là yếu tố mang tính chất
xúc tác làm cho quá trình giáo dục kĩ năng chơi hợp tác của GV diễn ra dễ dàng và mang lại hiệu
quả cao hơn.
Cuối cùng là đặc điểm tâm, sinh lí của từng cá nhân trẻ cũng ảnh hưởng đến việc giáo dục
kĩ năng hợp tác cho trẻ, tuy nhiên so với các yếu tố đã phân tích trên thì mức độ ảnh hưởng của yếu
tố này là thấp nhất, vì trẻ 5-6 tuổi đã bộc lộ rõ những nét tính cách riêng biệt, vốn kinh nghiệm của
trẻ nhiều và trẻ tự tin mạnh dạn hơn các độ tuổi trước. Đặc biệt là kĩ năng giao tiếp phát triển tốt.
Tuy nhiên cũng có một vài trường hợp trẻ phát triển về tâm, sinh lí chậm hơn so với tuổi, và điều
này phần nào cũng ảnh hưởng đến hoạt động trong nhóm chơi nói chung, cũng như tốc độ hình
thành và phát triển kĩ năng hợp tác của cá nhân trẻ nói riêng.
143
Vũ Thị Nhân
2.4.4. Kết quả khảo sát về thuận lợi và khó khăn của GV trong việc giáo dục kĩ năng hợp
tác cho trẻ 5 - 6 tuổi
Thuận lợi
Về phía nhà trường: Được sự quan tâm chỉ đạo của ban giám hiệu nhà trường yêu cầu thực
hiện bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi, trong đó chuẩn thứ 11: “Trẻ thể hiện sự hợp tác với bạn bè và
người lớn xung quanh” trong có 5 chỉ số cho chuẩn 11 đó là: Lắng nghe ý kiến của người khác;
Trao đổi ý kiến của mình với các bạn; Thể hiện sự thân thiện, đoàn kết với bạn bè; Chấp nhận sự
phân công của nhóm bạn và người lớn; Sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ đơn giản cùng người khác.
Về phía trẻ: Trẻ 5-6 tuổi đã có một lượng vốn từ phong phú, và thể hiện tương đối tốt khả
năng giao tiếp. So với các lứa tuổi trước, vốn kinh nghiệm sống của trẻ mở rộng hơn và có khả
năng thiết lập mối quan hệ với bạn bè trong khi chơi.
Khó khăn
GV cho rằng số trẻ trong lớp quá đông trong quá trình tổ chức các hoạt động với khối lượng
thời gian cho phép GV khó bao quát hết các nhóm chơi, cũng như quan tâm đến đặc điểm cá nhân
của trẻ trong quá trình hoạt động chung.
Đồ dùng đồ chơi của trẻ còn chưa phong phú, khi thay đổi chủ đề chủ điểm thì chủ yếu thêm
các tranh ảnh, còn đồ chơi của trẻ thì cũng có thay đổi nhưng còn hạn chế.
Chương trình giảng dạy mặc dù đã giảm tải, tuy nhiên vẫn còn nặng nề và tạo áp lực cho
giáo viên trong quá trình tổ chức hoạt động, công việc ở trường cả ngày về nhà phải chuẩn bị giáo
án, và đồ dùng đồ chơi vào buổi tối, đồng thời con chăm lo cho hạnh phúc gia đình... cho nên
không có nhiều thời gian để đầu tư về mặt ý tưởng cũng như đồ dùng, đồ chơi cho các hoạt động
của trẻ.
2.5. Đánh giá kết quả khảo sát thực trạng giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ 5-6
tuổi trên địa bàn Tỉnh Bình Dương
- Đánh giá chung
Thứ nhất: Hầu hết các giáo viên đều ý thức được tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ năng
hợp tác cho trẻ 5 -6 tuổi trong nhà trường mẫu giáo ở nhiều khía cạnh khác nhau như phát triển sự
hòa đồng ở trẻ, tăng cường sự tự tin trong giao tiếp, phát huy khả năng điều phối và ý thức khẳng
định mình trong tập thể, cũng như góp phần rèn luyện và hoàn thiện nhân cách ở trẻ. Việc ý thức
được vai trò, ý nghĩa của giáo dục kĩ ănng hợp tác ở trẻ mầm non là điều kiện thúc đẩy các giáo
viên hiện thực, cụ thể hóa vào việc thiết kế chương trình, cũng như mục tiêu của các hoạt động và
các biện pháp giáo dục. Tuy nhiên, qua khảo sát, hầu hết giáo viên còn bộc lộ sự mơ hồ về bản
chất cốt lõi của khái niệm hợp tác. Điều này dẫn đến việc một số biện pháp dạy – học được đưa ra
chưa sâu sắc, triệt để, chưa đi thẳng vào trọng tâm giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ. Cụ thể:
- Giáo viên có ý thức tạo tình huống chơi cho trẻ, tuy nhiên, tình huống dù tích hợp mục
tiêu giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ nhưng mới chỉ dừng lại ở việc mở rộng nội dung chơi. Giáo
viên vẫn chưa kiến tạo được những tình huống có vấn đề - những tình huống chứa đựng nội dung
yêu cầu sự hợp tác ở trẻ để giải quyết. Giáo viên ý thức được việc rèn luyện những nguyên tắc cơ
bản cho trẻ trong khi hoạt động hợp tác như: chia sẻ, lắng nghe, thảo luận . . . nhưng mới dừng lại ở
mức độ nhắc nhở chung chung chứ chưa có biện pháp hay tình huống cụ thể để trẻ nhận thức hay
thực hiện.
- Các biện pháp GV đưa ra mới chỉ dừng lại ở hiệu quả kích thích tính tích cực trong hoạt
động chơi của trẻ, không đáp ứng một cách đặc thù cho một mục đích giáo dục cụ thể nào, đơn cử
như biện pháp xây dựng chủ đề chơi và nội dung chơi phong phú. Đồng thời chỉ phản ánh vấn đề
144
Thực trạng giáo dục kĩ năng hợp tác của trẻ 5 - 6 tuổi tại các trường mầm non trên địa bàn...
điều tiết hoạt động của trẻ trong khi chơi như biện pháp theo dõi và kịp thời giải quyết xung đột;
khuyến khích trẻ thỏa thuận, chia sẻ kinh nghiệm ý tưởng chơi cùng nhau.
- Mặc dù GV xác định phải xây dựng môi trường thân thiện trong lớp học tạo điều kiện để
trẻ có tinh thần hợp tác cùng nhau. Tuy nhiên trong quá trình tổ chức hoạt động vui chơi qua hai
hình thức, quan sát trực tiếp và qua camera thì thực tế phản ánh - GV còn la mắng trẻ, một vài GV
còn quát nạt, dọa dẫm trẻ. Điều này thể hiện sự mâu thuẫn trong nhận thức và hành động của giáo
viên. Và lí do GV giải thích cho vấn đề này là do số trẻ trong lớp động, mà chương trình giảng dạy
tạo áp lực...bản thân GV dễ rơi vào trạng thái mệt mỏi, cáu gắt và đôi khi không kìm nén được cảm
xúc tức giận đã la mắng, quát nạt trẻ. Tuy nhiên trên thực tế chương trình giảng dạy đã được giảm
tải, chỉ GV nào chưa linh hoạt trong quá trình tổ chức hoạt động mới bị áp lực.
Thứ hai: Thực tế khó khăn mà phần đông GV gặp phải trong quá trình tổ chức các hoạt
động trong trường mầm non đó là số lượng trẻ trong lớp quá đông. Nếu tổ chức cho trẻ hoạt động
cá nhân, hay hoạt động tập thể thì rất khó bao quát trẻ, cũng như quan tâm đến từng cá nhân. Như
vậy hình thức tổ chức cho trẻ hoạt động nhóm là giải pháp dung hòa cho vấn đề này, tuy nhiên trên
thực tế vẫn chưa mang lại hiệu quả, phần lớn do các biện pháp tác động của GV chưa phù hợp.
Thứ ba: GV chưa thực sự quan tâm đến cách thức thành lập nhóm trong quá trình hoạt động
chung, đa phần cách thức thành lập nhóm chỉ mang tính chất ngẫu nhiên. GV chưa kiểm chứng sự
ảnh hưởng của việc thiết lập nhóm với kết quả hoạt động chung của trẻ.
- Đánh giá cụ thể
Về mặt tích cực
- Thực tế tại các trường mầm non trên địa bàn tỉnh Bình Dương, từ năm 2010 khi bô chuẩn
phát triển trẻ em 5 tuổi được đưa vào áp dụng (23/7/2010), thì việc phát triển kĩ năng hợp tác cho
trẻ là một trong những nhiệm vụ góp phần phát triển toàn diện ở trẻ, vì kĩ năng hợp tác một trong
những chuẩn phát triển của trẻ 5 tuổi. Từ nhận thức cơ bản này, các trường mầm non cũng đưa tra
những định hướng trong đào tạo, tạo điều kiện cho việc xây dựng kế hoạch dạy – học cụ thể của
mỗi giáo viên [4].
- Về cơ bản, giáo viên mầm non đều nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ
năng hợp tác trong việc phát triển và hoàn thiện năng lực cá nhân cũng như nhân cách ở trẻ. Giáo
viên cũng đã có ý thức xây dựng hệ thống hoạt động dạy – học nhằm rèn luyện và phát triển năng
lực này, lồng ghép, tích hợp vào các hoạt động thường nhật trong nhà trường mầm non, cụ thể hóa
nó bằng các biện pháp dạy học đa dạng, đặc thù với từng đối tượng trẻ.
Có thể thấy, trẻ 5 - 6 tuổi trong các nhà trường mầm non đã bộc lộ những phẩm chất ban
đầu trong năng lực hợp tác, qua các biểu hiện thực tế, cụ thể như việc biết chia sẻ, biết lắng nghe
và tôn trọng đối phương trong quá trình làm việc nhóm... Điều này một phần xuấ phát từ năng lực
cá nhân, một phần cũng thể hiện hiệu quả của phương pháp giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ ở
trường mầm non.
Về mặt hạn chế:
- Giáo viên đánh giá được tầm quan trọng của việc giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ nhưng
chưa đi đúng hướng. Điều này thể hiện trong những biện pháp tác động để cụ thể hóa phương
hướng giáo dục của họ.
- Hợp tác nảy sinh trong mọi hoạt động chung, tuy nhiên các hoạt động chung của trẻ trong
nhà trường mầm non không được kiến dựng theo một kế hoạch với hệ thống khoa học, cụ thể. Một
số biện pháp giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ chỉ đi vào sự tương tác bề nổi trong quan hệ giao
tiếp khi hoạt động chung của trẻ (ví dụ như theo dõi và kịp thời giải quyết xung đột hay khuyến
khích trẻ thỏa thuận, chia sẻ kinh nghiệm, ý tưởng chơi cùng nhau ..), trong khi bản chất của hợp
tác, vượt qua sự tương tác, đó là phối hợp hành động.
145
Vũ Thị Nhân
- Mặc dù ý thức về việc đưa ra những biện pháp cụ thể, nhưng nhiều biện pháp còn mang
tính chung chung, trừu tượng, có thể phù hợp cho phương án phát triển những kĩ năng khác ở trẻ,
không đặc thù hay chuyên biệt cho kĩ năng hợp tác. Đơn cử như những thay đổi và tích hợp về nội
dung hoạt động dạy học (trong biện pháp tạo tình huống chơi, hay xây dựng chủ đề và nội dung
chơi.. ) mới chỉ dừng lại ở hiệu quả kích thích diễn tiến cho mục đích hoạt động, nội dung chơi
chưa đi vào bản chất của cơ chế hợp tác trong hoạt động nhóm, không hướng vào chủ đích giáo
dục kĩ năng hợp tác.
- Các biện pháp đưa ra thể hiện sự quan tâm của giáo viên đến những nguyên tắc trong hoạt
động hợp tác ở trẻ như chia sẻ, thảo luận, lắng nghe, tuy nhiên chưa có biện pháp nào đưa ra cách
thức phối hợp hành động trong hợp tác. Hệ quả của điều này được phản ánh qua kết quả khảo sát
thu được trên đối tượng trẻ em. Dựa trên kết quả khảo sát, có thể thấy, trẻ 5-6 tuổi đã bộc lộ những
kĩ năng cơ bản trong hoạt động nhóm như thống nhất mục tiêu với các thành viên của nhóm, đưa
ra đề xuất tích cực để thực hiện mục tiêu chung, lên kế hoạch và phối hợp hoạt động, có thái độ
tích cực với đối tác hành động, và có trách nhiệm với kết quả hoạt động tập thể. . . Tuy nhiên những
biểu hiện này không tập trung thống nhất ở một số trẻ, nói cách khác, trẻ không nhận thức được
đầy đủ quy trình hoạt động chung, cách thức phối hợp hành động. Từ đó, hành động không mang
tính đồng bộ và hệ thống, ảnh hưởng đến kết quả cuối cùng của hợp tác.
Từ những tồn tại trong thực tiễn giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ 5 - 6 tuổi, chúng tôi nhận
thấy yêu cầu thiết yếu một hệ thống biện pháp giáo dục kĩ năng hợp tác cho trẻ khắc phục những
hạn chế cơ bản trong thực tiễn giáo dục kĩ năng này ở nhà trường mầm non hiện nay. Hệ thống biện
pháp cần được xây dựng cụ thể, chi tiết, đảm bảo nhấn mạnh vào trọng tâm phối hợp hành động
trong quá trình hợp tác, thiết lập một cơ chế hành động theo quy trình trong hoạt động chung, hệ
thống hóa các nguyên tắc hợp tác, hướng đến những đặc trưng độ tuổi và từng nhóm trẻ riêng biệt.
3. Kết luận
Phát triển kĩ năng hợp tác cho trẻ 5 - 6 tuổi là một trong những nhiệm vụ giảng dạy quan
trọng của giáo viên trong nhà trường mầm non, theo mục tiêu giáo dục hình thành và phát triển
toàn diện về trí tuệ, kĩ năng và nhân cách ở trẻ. Từ thực trạng giáo dục kĩ năng hợp tác trong các
trường mầm non trên địa bàn tỉnh Bình Dương (qua việc khảo sát nhận thức của giáo viên về bản
chất của việc giáo dục kĩ năng hợp tác cũng như các biện pháp giảng dạy được áp dụng trong thực
tiễn), nghiên cứu chỉ ra những ưu thế, những nhược điểm còn tồn tại, đồng thời chỉ ra những yếu
tố ảnh hưởng, tác động đến thực tế giáo dục cho trẻ tại địa phương. Từ đó có thể thấy vấn đề này
cần được nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống để tìm ra những phương hướng - biện pháp làm
kim chỉ nam thật sự hiệu quả để giúp giáo viên mầm non trong việc hình thành, phát triển và củng
cố kĩ năng hợp tác cho trẻ, trang bị cơ sở nền vững chắc cho trẻ trong tương lai có thể tham gia
một cách tích cực, chủ động vào những hình thức học tập khác nhau ở trường Tiểu học cũng như
những môi trường học tập, sinh hoạt khác.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bộ Giáo dục và Đào tạo, UNICEF Hà Nội, 2009. Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi.
[2] Bộ giáo dục và đào tạo, 2011. Chương trình giáo dục mầm non. Nxb Giáo dục Việt Nam.
[3] Cao Thị Cúc, 2009. Rèn luyện kĩ năng hợp tác trong nhóm bạn bè cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
thông qua hoạt động vui chơi ở trường mầm non. Tạp chí Giáo dục, Số 212, tr. 33-35.
[4] Research Center for Child and Adolescent Development and Education, Ochanomizu
University, 2004. Early Childhood Education Handbook. Yochimi Kohsan Co., Ltd., Japan.
146
Thực trạng giáo dục kĩ năng hợp tác của trẻ 5 - 6 tuổi tại các trường mầm non trên địa bàn...
[5] Krajcik, J. S., C. M. Czerniak, C. F. Berger, 2003. Teaching Science in Elementary and
Middle School Classrooms. McGraw Hill, 6: 199 - 246.
[6] Press, F., Sumsion, J. và Wong, S., 2009. Integrated early years provision in Australia.
Charles Sturt University for the Professional Support Coordinators Alliance.
[7] Vũ Thị Nhân, 2011. Trò chơi đóng vai có chủ đề, con đường thuận lợi nhất để rèn kĩ năng
hoạt động nhóm. Tạp chi Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Số 4, Tr. 126 - 133.
[8] T.I.Babaeve, L.S.Rimashevckaya, 2012. Phát triển các mối tương quan và hợp tác của trẻ
mẫu giáo trong trường mầm non.
[9] Thái Duy Tuyên, 2008. Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới. Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
ABSTRACT
Education of 5-6-year-old preschool children in Binh Duong Province in cooperative skills.
The study looks at the need for cooperative skills and for the education in those skills of the
5-6-year-old preschool children in Binh Duong province. The investigation into the education in
the skills of the subjects ascertains its pros and cons. The findings are expected to provide grounds
for the proposal of effective methods of education in the skills for the 5-6-year-old children in
preschool in Vietnam in general.
Keywords: Skills , life skills , collaborative skills , education situation , 5-6 year-old children
.
147