Thực trạng công tác tổ chức, quản lý hoạt động văn hóa cộng đồng ở các huyện miền núi tỉnh Thanh Hóa

Lễ hội đã tạo được dấu ấn mạnh mẽ, đồng thời cổ vũ cho các hoạt động văn hóa - văn 
nghệ, thể dục - thể thao ở miền núi ngày phát triển. Những năm qua, các huyện miền núi đã 
rất nhiệt tình, sôi nổi trong công tác tập luyện và mang đến cho lễ hội những nhân tố mới, chất 
lượng phù hợp với tiêu chí các nội dung thi đấu, nhất là các nội dung liên quan đến văn hóa, 
lễ hội mang đậm bản sắc truyền thống của đồng bào trên toàn tỉnh. Lễ hội được xem là sự 
kiện chung quan trọng của đồng bào vùng cao, có tác động và tạo sự lan tỏa rộng khắp, toàn 
 91 
 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI 
diện trong cộng đồng. Đây cũng là dịp tập hợp mọi tầng lớp nhân dân miền núi tham gia hoạt 
động văn hóa - thể thao ý nghĩa, góp phần rèn luyện và nâng cao sức khỏe, cũng như giới 
thiệu, quảng bá, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc trong cộng đồng 
các huyện miền núi của tỉnh Thanh. 
 3.3. Tổ chức, quản lý hoạt động xây dựng nếp sống văn hóa cộng đồng 
 Hàng năm, Ban Thường vụ huyện ủy các huyện miền núi đã chỉ đạo tất cả các ngành, 
đoàn thể, cơ quan, đơn vị và địa phương xây dựng kế hoạch, chương trình hành động thực 
hiện Chỉ thị 27. Một số địa phương đã xây dựng và ban hành các văn bản, đề án lành mạnh 
hóa việc cưới, việc tang, lễ hội gắn với xây dựng làng, bản văn hóa. Đồng thời, các huyện đã 
đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện nếp sống văn hóa gắn với việc 
thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”; phong trào xây dựng 
thôn, làng, cơ quan, đơn vị văn hóa... Ngoài ra, phòng Văn hóa - Thông tin đã xây dựng kế 
hoạch cụ thể theo từng giai đoạn để nhân dân triển khai; phối hợp với phòng Tư pháp hướng 
dẫn các địa phương xây dựng và chỉnh sửa quy ước, hương ước thôn, bản phù hợp với tiêu chí 
xây dựng nông thôn mới; lấy các nội quy làm cơ sở tiêu chuẩn bình xét các danh hiệu gia đình 
văn hóa, làng văn hóa; tổ chức cho nhân dân đăng ký, ký cam kết thực hiện nếp sống văn 
minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội. Nhờ đó, hình thành môi trường văn hóa lành mạnh, 
phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện kinh tế của mỗi gia đình và các giá trị văn hóa truyền thống 
của địa phương. 
 Thông qua công tác tuyên truyền, vận động, việc cưới đã được tổ chức văn minh, lịch 
sự, tiết kiệm, phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện thực tế của từng gia đình; giảm tình trạng tảo 
hôn, ép cưới. Nam nữ đều tự nguyện kết hôn, cùng nhau thực hiện tốt Luật Hôn nhân gia 
đình. Một số hủ tục lạc hậu, nghi thức thách cưới rườm rà đã được loại bỏ, người dân tự giác 
tổ chức cưới lành mạnh không ăn uống linh đình, mở loa đài quá công suất, đơn giản nhưng 
vẫn giữ bản sắc dân tộc. Một số vùng đồng bào dân tộc như Mường - Dao đã bỏ hẳn lễ thách 
cưới, không tổ chức ăn uống dài ngày gây lãng phí thời gian và tiền của. Điển hình như xã 
Cẩm Phú, Cẩm Bình, Cẩm Quý, Cẩm Châu, Cẩm Tâm trước đây dân tộc Mường từ khi ăn hỏi 
đến khi thách cưới phải sắm đủ lễ vật cho nhà gái (trị giá ước tính hàng chục triệu đồng) nay 
chỉ còn khoảng vài trăm ngàn đồng cho việc sắm lễ vật, các thủ tục gọn nhẹ không còn rườm 
rà như trước. Cẩm Vân đã triển khai khắp các thôn việc không tổ chức ăn uống đông người, 
không hút thuốc lá tại các đám cưới, nhiều thôn đám cưới được tổ chức theo nếp sống mới tại 
nhà văn hoá thôn do đoàn Thanh niên đứng ra tổ chức. 
 Về tổ chức lễ hội được thực hiện theo hướng vừa văn minh, vừa giữ gìn và phát huy bản 
sắc văn hóa dân tộc. Trong lễ hội chú trọng phần lễ nhằm tôn vinh các anh hùng dân tộc, 
thành hoàng làng, qua đó giáo dục truyền thống đoàn kết, xây dựng, bảo vệ đất nước cho nhân 
dân. Phần hội được tổ chức vui tươi, lành mạnh, kết hợp biểu diễn văn hóa, văn nghệ với tổ 
chức các trò chơi dân gian, thi đấu các môn thể thao, như: kéo co, đẩy gậy, ném còn, chơi 
đu...; không có hiện tượng lợi dụng lễ hội để hoạt động mê tín dị đoan, bói toán. 
 Để phong trào thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội có sức lan 
tỏa, thời gian tới các huyện miền núi tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm tạo sự 
92 
 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI 
đồng thuận trong nhân dân về việc thực hiện nếp sống mới; sửa đổi, bổ sung hương ước, quy 
ước làng về nếp sống văn hóa nhằm điều chỉnh hành vi ứng xử của mỗi người dân; đồng thời 
bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Cùng với đó tập trung chỉ đạo, triển khai 
các giải pháp để nâng cao chất lượng hoạt động của phong trào xây dựng gia đình văn hóa, 
làng văn hóa; cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa. 
 Các địa phương, thôn, bản cụ thể hóa nội dung tổ chức tang ma theo nếp sống mới trong 
quy ước, hương ước xây dựng làng, bản văn hóa, gia đình văn hóa. Do vậy, đã chuyển hóa 
nhận thức thành hành động và đạt được kết quả bước đầu. 
 Đối với việc tang, các hủ tục được xóa bỏ triệt để, không còn tình trạng tổ chức ăn uống 
linh đình, gọi hồn, bắt vía, mở trống kèn quá công suất, quá giờ quy định, khóc mướn, rải tiền, 
vàng mã trên đường đi. Tiêu biểu như xã Lương Sơn, trước đây mỗi khi gia đình nào có người 
mất thì cả làng đến ăn cỗ linh đình trong 3 ngày, tình trạng khóc mướn, rải vàng mã diễn ra 
khá phổ biến. Nhưng nhờ cấp ủy, chính quyền, các đoàn thể đẩy mạnh tuyên truyền, nên 
nhiều năm nay nhân dân đã tự giác tổ chức đám tang theo hình thức văn minh, tiết kiệm. 
 Trong giai đoạn 2016 - 2020, mục tiêu là 100% số thôn, bản hoàn thành việc xây dựng 
nghĩa trang tập trung, có đường giao thông từ bản ra nghĩa trang, đám tang của đồng bào 
Mông thực hiện đúng quy định tại Thông tư 04/2011/TT-BVHTTDL và 100% số bản đạt 
danh hiệu bản văn hóa, gia đình văn hóa. Với nguồn kinh phí hơn 400 triệu đồng chủ yếu 
phân bổ cho công tác tuyên truyền cho nên khả năng nhân rộng thực hiện tang lễ theo nếp 
sống mới gặp khó khăn. Đáng nói là, việc không còn nguồn hỗ trợ gia đình có người quá cố 
mua quan tài và hỗ trợ 41 bản quy hoạch đất xây dựng, hoàn chỉnh nghĩa trang cho nên tục 
không quàn người quá cố vào quan tài, hung táng phân tán vẫn diễn ra ở nhiều bản có các 
dòng họ, số đông đồng bào Mông sinh sống ở vùng thượng du Thanh Hóa. Trong tổ chức tang 
lễ, số lượng đám tang thực hiện hỏa táng đang ngày càng tăng, hiện chiếm khoảng 10%. Năm 
2016, Chủ tịch UBND tỉnh đã ban hành cơ chế, chính sách hỗ trợ, khuyến khích sử dụng hình 
thức hỏa táng trên địa bàn tỉnh, nhờ đó hình thức hỏa táng ngày càng được các gia đình lựa 
chọn nhiều hơn. Các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan trong việc tang ở vùng đồng bào dân tộc 
thiểu số ngày càng giảm đáng kể, tiêu biểu là ở các huyện Quan Sơn, Mường Lát... nhất là ở 
vùng đồng bào dân tộc Mông, với đề án “Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang 
lễ vùng đồng bào dân tộc Mông tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020”. 
 Có thể nói, những kết quả trong việc thực hiện nếp sống văn hoá, văn minh trong việc 
cưới, việc tang và lễ hội trên địa bàn một số huyện miền núi thời gian qua rất đáng ghi nhận. 
Với sự vào cuộc tích cực của các xã, thị trấn, sự tham gia ủng hộ của người dân, việc thực 
hiện nếp sống văn hoá, văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội đã đi vào chiều sâu, xây 
dựng đời sống tinh thần tốt đẹp hơn trong cộng đồng dân cư, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã 
hội ở địa phương phát triển. Để việc thực hiện nếp sống văn hoá, văn minh ngày càng lan toả, 
tạo sự chuyển biến thực chất, rõ nét hơn trong các cơ quan, đơn vị, địa phương tiếp tục xây 
dựng chuẩn mực về nếp sống văn hoá, văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội tại thôn 
(làng, bản, khu phố), tổ dân và trong cộng đồng dân cư trên địa bàn toàn 11 huyện miền núi. 
 93 
 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI 
 3.4. Tổ chức, quản lý các thiết chế văn hóa cơ sở 
 Hàng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp các ngành chức năng của tỉnh 
thường xuyên tổ chức nhiều lớp tập huấn chuyên môn, định hướng nội dung nhằm không 
ngừng nâng cao chất lượng hoạt động của thiết chế văn hóa xã. Ở cấp huyện, Trung tâm Văn 
hóa Thông tin các huyện đã tổ chức nhiều hoạt động văn hóa thông tin phong phú, quy mô 
hoành tráng phục vụ nhân dân vào những dịp lễ hội, mừng Đảng, mừng Xuân, kỷ niệm các 
ngày lễ lớn. Bởi vậy chất lượng phong trào văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao ở cơ sở từng 
bước được nâng lên. 
 Từ ngày xây dựng nông thôn mới, cùng với sự hỗ trợ của nhà nước, xã, nhân dân cùng 
chung tay để xây dựng lại hệ thống thiết chế văn hóa đồng bộ, vừa có chỗ sinh hoạt văn hóa 
cộng đồng, tổ chức hội họp dân, vừa có sân bóng chuyền, bóng bàn, cầu lông... cho thanh 
niên, người cao tuổi, các cháu thiếu nhi vui chơi, giải trí. Những hoạt động này đã giúp cho 
người dân thêm gần gũi, gắn bó, tình làng, nghĩa xóm thêm bền chặt. Một trong những hiệu 
quả rõ nét là hoạt động của hệ thống thiết chế văn hóa truyền thống tại một số địa phương đã 
vừa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh cho nhân dân, vừa góp phần giáo dục truyền 
thống lịch sử, truyền thống cách mạng, nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa 
truyền thống các dân tộc. 
 Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực đã đạt được thì vẫn còn không ít nhà văn hóa 
hoạt động kém hiệu quả, hoặc xây rồi bỏ không, thậm chí có thiết chế văn hóa nhưng lại 
không có trang thiết bị Một số xã không còn mặn mà, quan tâm xây nhà văn hóa. 
 Các xã đạt chuẩn nông thôn mới đều có đầy đủ các công trình văn hóa theo quy định. 
Ngoài việc tu sửa, cải tạo, mở rộng khuôn viên, một số địa phương còn đầu tư xây mới các 
công trình. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động lại không cao như kết quả đầu tư. Mặc dù, trung 
tâm văn hóa xã được đầu tư khá hoành tráng và quy mô nhưng hầu như số lần được sử dụng 
rất ít, chủ yếu chỉ mở cửa khi tổ chức các sự kiện lớn của xã như đại hội thể dục thể thao và 
một vài hoạt động khác... còn hầu như chỉ đóng cửa cả ngày. 
 Nhà văn hóa thôn ở các xã đạt chuẩn nông thôn mới cơ bản đã đáp ứng được về diện 
tích cũng như trang thiết bị nhưng đa số chỉ dùng để hội họp, rất ít khi tổ chức các hoạt động 
khác. Nhiều nhà văn hóa có tủ sách, báo, song cũng không thu hút được người dân đến mượn. 
 Hiện nay, cái khó khăn lớn nhất trong hoạt động của nhà văn hóa cộng đồng là nguồn 
lực tài chính. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản làm giảm đi công năng của nhà 
văn hóa cộng đồng cũng như kéo theo một loạt hệ lụy, yếu kém khác. Do vậy, cần thiết phải 
xây dựng và ban hành một nghị quyết chuyên đề về nhà văn hóa cộng đồng; trong đó cần bảo 
đảm các nội dung: quan điểm sử dụng, kinh phí đầu tư xây dựng, kinh phí hoạt động thường 
xuyên được phân bổ hằng năm và kinh phí phụ cấp cho ban chủ nhiệm, công tác tập huấn 
chuyên môn nghiệp vụ cho ban chủ nhiệm và các cộng tác viên của nhà văn hóa cộng đồng... 
 Các thiết chế văn hóa “có vỏ, rỗng ruột”, nếu không kịp thời tìm được lời giải thì bài 
toán hoạt động không hiệu quả của hệ thống này sẽ vẫn tồn tại như những thách thức. Nhấn 
mạnh thiết chế văn hóa là một chỉnh thể hội tụ đầy đủ bốn yếu tố: Cơ sở vật chất, bộ máy tổ 
chức, quy chế hoạt động, nguồn kinh phí, chỉ riêng ngôi nhà hoặc công trình văn hóa chưa đủ 
94 
 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI 
để gọi là thiết chế văn hóa. Yếu kém ở một khâu cũng dẫn đến sự thiếu hiệu quả trong hoạt 
động của mỗi thiết chế văn hóa nói riêng và toàn hệ thống nói chung. 
 Thực tiễn, hoạt động văn hóa cộng đồng các dân tộc miền núi Thanh Hóa chỉ diễn ra 
tương đối đều đặn ở những trung tâm huyện lỵ, và một vài địa phương hội đủ các điều kiện: 
tài chính, nhân sự và sự ủng hộ của cộng đồng. Còn lại, đa phần hoạt động văn hóa cộng đồng 
đang ngày càng “lép vế” trước các hoạt động kinh doanh văn hóa của các hộ gia đình tư nhân. 
Đa phần các địa phương chưa tổ chức được những hoạt động văn hóa cộng đồng có giá trị 
tinh thần đúng nghĩa, vắng bóng các khu vui chơi, sinh hoạt tập thể, nhất là các hoạt động vui 
chơi, sinh hoạt tập thể cho thanh thiếu niên. Việc tận dụng và phát huy công dụng của nhà văn 
hóa hay các trung tâm học tập cộng đồng chưa thực sự hiệu quả. Nhiều địa phương có cơ sở 
khang trang cũng khó có thể tổ chức các hoạt động bởi thiếu nhân sự, kinh phí và một số hoạt 
động lễ hội truyền thống có nguy cơ bị mai một hoặc biến tướng, gây bức xúc trước dư luận 
xã hội. 
 4. Kết luận 
 Trong bối cảnh các hoạt động văn hóa cộng đồng dân tộc miền núi Thanh Hóa luôn 
đóng vai trò quan trọng cần có những giải pháp tổ chức phù hợp và các phương thức quản lý 
hữu hiệu. Bởi hoạt động văn hóa cộng đồng chính là sợi dây mềm dẻo, linh hoạt, bền chặt để 
gắn kết con người với con người; con người với cộng đồng; cộng đồng với cộng đồng; cộng 
đồng với quốc gia dân tộc, tạo nên một tinh thần đoàn kết, cố kết cộng đồng tồn tại bền chặt 
hơn. Hoạt động văn hóa cộng đồng tạo ra môi trường cho mỗi cá nhân phát triển lành mạnh cả 
thể chất lẫn tâm hồn. Mỗi cá nhân sẽ sống, làm việc vì cộng đồng, vì sự tiến bộ xã hội nhiều 
hơn. Tuy nhiên, đây là khu vực còn rất nhiều khó khăn về kinh tế và đời sống văn hóa, giáo 
dục, y tế và trình độ của người dân có nhiều hạn chế và cũng là những địa bàn khá phong phú 
về loại hình hoạt động văn hóa cộng đồng. Vì vậy, việc tổ chức cũng như quản lý các hoạt 
động văn hóa cộng đồng để bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc và bảo đảm an toàn xã hội ở 
những vùng như vậy là nhiệm vụ cấp bách và lâu dài. 
 Tài liệu tham khảo 
 [1]. Huyện uỷ, HĐND, UBND huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa (2009), Địa chí 
huyện Lang Chánh, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội. 
 [2]. Nguyễn Kim Liên (2008), Giáo trình phát triển cộng đồng, Nxb Lao động Xã hội. 
 [3]. Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa (2000), Địa chí Thanh Hóa (Lịch sử và 
Địa lý), Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 
 [4]. Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa (2004), Địa chí Thanh Hóa (Văn hóa - Xã 
hội), Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 
 [5]. Hoàng Minh Tường (2009), Văn hóa dân gian dân tộc Thổ ở làng Sẹt, Hội Văn hóa 
Nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam, Chi hội Thanh Hóa phát hành. 
 [6]. Ngô Đức Thịnh (2006), Văn hóa, văn hóa tộc người và văn hóa Việt Nam, Nxb 
Khoa học Xã hội, Hà Nội. 
 95 
 NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI 
 THE CURRENT SITUATION OF ORGANIZING AND MANAGING 
 COMMUNITY CULTURAL ACTIVITIES IN MOUNTAINOUS 
 DISTRICTS OF THANH HOA PROVINCE 
 Assoc. Prof. Dr. Nguyen Thi Thuy 
 Nguyen Thi Thuy, M.A 
 Abstract: The eleven mountainous districts in Thanh Hoa has formed a large area 
accounting for a quarter of the total province and one third of the provincial population in 
which seven ethnic minorities occupy. The population density is quite sparse. The economic 
life still faces many difficulties. The intellectual level is limited. With specific characteristics 
in the customs, festivals, folk songs, games... community cultural activities in the mountainous 
districts are very rich. However, in recent years, these community cultural activities have not 
gained high efficiency. 
 Keywords: organization; community culture; mountainous districts in Thanh Hoa. 
 Người phản biện: PGS. TS Trần Văn Thức (ngày nhận bài 08/8/2019; ngày gửi phản biện 
10/8/2019; ngày duyệt đăng 30/9/2019). 
96