Tác động của hiệp định VPA/FLEGT đến các làng nghề gỗ ở Việt Nam

 hộ SXKD thay đổi công nghệ, cải tiến phương pháp 
sản xuất cũng như nâng cao thức của người lao động để tiết kiệm nguyên liệu sản xuất. Sự 
thay đổi này giúp giải quyết tình trạng khai thác và buôn bán gỗ trái phép, góp phần phát triển 
bền vững ngành chế biến gỗ xuất khẩu của Việt Nam. 
3.2.2. Tác động tiêu cực 
Bên cạnh những tác động tích cực, VPA/FLEGT cũng có những tác động tiêu cực đến 
tất cả các hộ SXKD có sản phẩm gỗ xuất khẩu cũng như những đối tượng liên quan. 
 641 
Trước hết, thực thi VPA/FLEGT sẽ khiến chi phí sản xuất tăng cao. Theo yêu cầu của 
Hiệp định, 100% sản phẩm gỗ xuất khẩu vào EU phải hợp pháp. Dù các doanh nghiệp hay hộ 
gia đình sử dụng nguyên liệu trong nước hay nhập khẩu, đều phải đảm bảo hồ sơ, giấy tờ, 
chứng minh tính hợp pháp. Điều này gây ra rất nhiều khó khăn và tốn kém thêm chi phí cho 
các doanh nghiệp và các hộ SXKD gỗ tại các làng nghề. Trong những năm qua, Việt Nam đã 
nhập khẩu gỗ từ trên 100 quốc gia và vùng lãnh thổ với 120 loài gỗ khác nhau. Việc xác định 
tiêu chí loài rủi ro, vùng địa lý rủi ro khi xây dựng các quy định về kiểm soát chuỗi cung gỗ 
nhập khẩu là điều không dễ dàng. Bên cạnh đó, muốn truy xuất nguồn gốc rõ ràng các doanh 
nghiệp, các hộ gia đình phải thực hiện thêm nhiều công đoạn và thủ tục giấy tờ pháp lý (xin 
giấy phép, lấy và xuất hóa đơn, lưu giữ giấy tờ, hồ sơ xác minh,) khiến cho giá gỗ nguyên 
liệu và chi phí sản xuất sẽ tăng lên. Hơn nữa, để đáp ứng các quy định về sử dụng lao động 
(hợp đồng lao động, các chế độ với người lao động, vệ sinh an toàn lao động,), các quy 
định về môi trường, phòng chống cháy nổ tại các xưởng gỗ,các doanh nghiệp, hộ SXKD ở 
các làng nghề phải đầu tư thêm nguồn lực và tốn k m thêm chi phí để đào tạo và nâng cao ý 
thức, năng lực của người lao động để thực hiện các quy định đó. 
Tiếp theo, tuân thủ quy định của VPA/FLEGT có thể gây ra tình trạng giảm mức 
sản xuất của các hộ SXKD ít nhất là trong ngắn, đặc biệt là các hộ có quy mô nhỏ 
và/hoặc chưa chính thức. Hiệp định VPA sẽ yêu cầu các hộ phải có giấy phép kinh doanh, 
có hồ sơ gỗ hợp pháp, tuân thủ các điều kiện về môi trường và an toàn cháy nổ và hợp 
đồng thuê nhân công chính thức,Tuy nhiên, trước mắt hầu hết các hộ SXKD, nhất là các 
hộ có quy mô nhỏ, không đáp ứng được các yêu cầu này sẽ buộc phải giảm mức sản xuất, 
thậm chí là đóng cửa. Điều này gây ra tình trạng mất việc làm và ảnh hưởng đến sinh kế 
của nhiều nông hộ, trong đó người lao động không có tay nghề và làm theo thời vụ ở 
những nông hộ nghèo sẽ là người đầu tiên bị mất việc. Sau đó là đến nhóm hộ cung cấp gỗ 
nguyên liệu như hộ trồng rừng không hoặc chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, 
hộ buôn bán gỗ nguyên liệu không rõ nguồn gốc bởi sản phẩm của họ không được coi là 
hợp pháp nên không bán được. 
Ngoài ra, tuân thủ quy định của VPA/FLEGT có thể gây ra tình trạng thiếu h t 
nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp ph c v sản xuất. Một trong những nút thắt của ngành sản 
xuất và chế biến gỗ Việt Nam là nguyên liệu, bởi Chính phủ không cho phép khai thác gỗ 
rừng tự nhiên nên phần lớn nguồn nguyên liệu gỗ hiện nay là nhập khẩu. Trong những 
năm qua, Việt Nam đã từng bước giảm dần thói quen sử dụng gỗ bất hợp pháp. Tuy nhiên, 
những rủi ro về nguồn cung gỗ vẫn đang hiện hữu khi vẫn còn một lượng không nhỏ 
nguồn gỗ có tính rủi ro cao (gỗ tự nhiên, gỗ quý, không chứng minh được tính hợp pháp) 
đã được nhập khẩu từ Châu Phi, Cambodia, Laos,(Bảng 2). Với thực trạng nhu cầu gỗ 
nguyên liệu ngày càng lớn, việc tìm kiếm các nguồn gỗ nguyên liệu hợp pháp sẽ rất khó 
khăn trong những năm tới. Hậu quả là nguồn gỗ nguyên liệu hợp pháp phục vụ cho sản 
xuất có thể bị thiếu hụt và giá gỗ nguyên liệu hợp pháp sẽ tăng cao gây ảnh hưởng đến 
hoạt động SXKD của các làng nghề gỗ. 
 642 
Bảng 2: Các thị trường nhập khẩu gỗ chính của Việt Nam 
Nguồn: Tô Xuân Phúc & cộng sự (2019), “Báo cáo Việt Nam xuất nhập khẩu gỗ 
2018: Một năm nhìn ại và xu hướng 2019” 
4. Giải pháp giúp các làng nghề gỗ thực hiện Hiệp định VPA/FLEGT 
Để tận dụng lợi ích và giảm thiểu các tác động tiêu cực của Hiệp định VPA/FLEGT, 
cần có sự nỗ lực chung của các cơ quan quản l nhà nước có liên quan, các doanh nghiệp, hộ 
gia đình chế biến gỗ trong làng nghề, thương lái mua bán gỗ, vận chuyển gỗ và cả những đối 
tượng cung cấp gỗ nguyên liệu (công ty lâm nghiệp, hộ trồng rừng) trong việc thực hiện các 
giải pháp, cụ thể: 
Thứ nhất, cần đẩy mạnh vấn đề truyền thông về Hiệp định VPA/FLEGT để nâng cao 
nhận thức về việc không sử d ng và không cung cấp gỗ bất hợp pháp. Thực tế, bên cạnh các 
hộ SXKD gỗ ở làng nghề thiếu hiểu biết về những quy định của Hiệp định VPA/FLEGT như 
đã phân tích ở phần trước, những hộ trồng rừng cũng trong tình trạng tương tự như vậy. Các 
đối tượng này chỉ biết trồng rừng và đến khi khai thác thì họ bán mà chưa biết thế nào là gỗ 
hợp pháp, bán gỗ ra sao mới đúng quy định, cần các loại giấy tờ gì khi bán gỗ. Do đó, trong 
thời gian tới các cơ quan nhà nước cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến thông tin về Hiệp 
định cho các hiệp hội ngành nghề, các doanh nghiệp, hộ SXKD gỗ, thương lái mua bán gỗ, 
vận chuyển gỗ, các hộ trồng rừng thông qua các phương tiện truyền thông, các chương trình 
phát thanh truyền hình, các trang thông tin điện tử, các lớp tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao 
nhận thức, hiểu biết và nội dung cam kết cũng như các công việc cần triển khai để thực thi 
Hiệp định VPA/FLEGT. Đồng thời chú trọng soạn thảo các tài liệu tuyên truyền, phổ biến 
thông tin về Hiệp định VPA/FLEGT phù hợp với nhu cầu, trình độ và năng lực của các nhóm 
đối tượng có liên quan trong và ngoài nước về các cam kết cụ thể của Hiệp định, đảm bảo họ 
hiểu rõ, hiểu đúng các quy định, từ đó giúp việc thực thi Hiệp định được nhanh chóng, đầy đủ 
và hiệu quả. 
Thứ hai, cần chính thức hóa hộ SXKD ở các làng nghề. Để chính thức hóa các hộ 
SXKD, trước hết cần khuyến khích các hộ chưa đăng k tiến hành đăng k kinh doanh thông 
 643 
qua việc hỗ trợ thông tin, tư vấn pháp lý miễn phí; đơn giản hóa thủ tục giấy tờ, đẩy nhanh 
tiến độ cấp giấy đăng k ; có chính sách miễn, giảm thuế đối với hộ mới đăng k kinh 
doanh;Song song với đó cũng cần có cả các biện pháp cứng rắn để buộc các hộ đã đủ điều 
kiện phải đăng k kinh doanh phải tuân thủ pháp luật như tăng cường kiểm tra, giám sát và xử 
phạt nặng (thậm chí là chấm dứt hoạt động) đối với các hộ vi phạm nghiêm trọng. Bên cạnh 
những nỗ lực từ các các cơ quan quản lý, việc chính thức hóa các hộ SXKD cũng cần sự giúp 
đ từ các tổ chức phát triển, các hiệp hội ngành nghề và đặc biệt là nỗ lực và nhận thức của 
chính bản thân các hộ đó. Các tổ chức phát triển, các hiệp hội ngành nghề cần tư vấn cho các 
hộ SXKD về những tác động ban đầu và lợi ích lâu dài nhằm giúp họ nhận biết ra các lợi ích 
của việc chuyển đổi. Ví dụ, chính thức hóa giúp cho việc xây dựng địa vị pháp lý chính thức 
của các hộ, từ đó giúp hộ tiếp cận với các nguồn lực hỗ trợ của nhà nước và các nguồn lực 
khác phục vụ cho quá trình SXKD của hộ theo hướng bền vững. 
Thứ ba, cần có cơ chế hỗ trợ để giúp các hộ SXKD tuân thủ các quy định trong quá 
trình sản xuất và chế biến gỗ. Cụ thể: 
Đối với các quy định về sử dụng lao động, cần có các biện pháp tuyên truyền để nâng 
cao ý thức và hiểu biết của người lao động về quyền lợi sẽ được đảm bảo khi họ ký kết hợp 
đồng lao động với chủ sử dụng lao động cũng như những rủi ro xảy ra nếu họ không ký kết. 
Một khi nhận thức của người lao động được cải thiện họ sẽ chủ động đòi hỏi người sử dụng 
ký kết hợp đồng lao động. 
Đối với các quy định về môi trường, cần có các chế tài buộc các cơ sở sản xuất phải 
tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường. Khung pháp lý hiện hành mới chỉ quy định về 
yêu cầu bảo vệ môi trường đối với các cơ sở sản xuất đã có đăng k kinh doanh mà chưa quy 
định đối với cơ sở chưa đăng k kinh doanh hoặc sản xuất với quy mô hộ gia đình nhỏ l . Do 
vậy, cần hoàn thiện khung pháp l để cải thiện tình trạng môi trường tại các làng nghề. 
 Đối với các quy định về phòng chống cháy nổ, an toàn lao động,cần có các biện 
pháp để quy hoạch và mở rộng không gian sản xuất. Hiện nay, hiện tượng thiếu không gian 
sản xuất đang diễn ra trầm trọng tại hầu hết các làng nghề trên khắp cả nước, dẫn đến tình 
trạng các hộ tận dụng không gian sinh hoạt hàng ngày của họ cho sản xuất. Điều này dẫn đến 
nguy cơ cháy nổ và mất an toàn lao động cao. Để khắc phục tồn tại đó cần có các chính sách 
quy hoạch, xây dựng các khu vực sản xuất và chế biến gỗ riêng biệt có quy mô lớn (khu công 
nghiệp hoặc vùng sản xuất tập trung) đồng thời có cơ chế chính sách khuyến khích và hỗ trợ 
tài chính để các cơ sở sản xuất ở các làng nghề chuyển vào khu sản xuất tập trung đó. 
Thứ tư, cần có các biện pháp kiểm soát tốt nguồn nguyên liệu gỗ để đảm bảo tính hợp 
pháp của yếu tố đầu vào. 
Những năm qua, Việt Nam đã sử dụng hai nguồn gỗ nguyên liệu từ nhập khẩu và 
trong nước. Đối với nguồn gỗ nguyên liệu nhập khẩu, cần có các biện pháp để ngăn chặn việc 
nhập khẩu gỗ từ những quốc gia có rủi ro pháp lý cao. Cùng với đó là việc truy xuất rõ nguồn 
gốc, giám sát hành trình gỗ phải được thực hiện nghiêm túc và triệt để. Muốn vậy, Nhà nước 
phải tiếp tục hoàn thiện các chính sách, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để kiểm 
 644 
soát gỗ nhập khẩu hợp pháp, xây dựng hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp; tăng cường công tác 
quản lý gỗ, tăng cường việc theo dõi giám sát hành trình của gỗ. 
Đối với nguồn gỗ nguyên liệu trong nước, cần đẩy mạnh thực hiện việc cấp chứng chỉ 
rừng bền vững (FSC) và giấy chứng nhận quyền sử dụng đất rừng cho các đối tượng trồng 
rừng. Bản chất của FSC là quản lý rừng bền vững. Gỗ được khai thác từ các diện tích rừng 
được cấp chứng chỉ không những tuân thủ các quy định có liên quan đến tính pháp lý, mà còn 
tuân thủ các quy định có liên quan đến môi trường và xã hội. Vì vậy, gỗ đạt chứng chỉ FSC 
được chấp nhận và lưu thông rộng rãi tại các thị trường Châu Âu, Bắc Mỹ,... Bên cạnh đó, 
yêu cầu về gỗ hợp pháp còn phục thuộc vào đất trồng rừng phải là đất hợp pháp (đất có sổ đỏ, 
có chứng nhận hoặc quyết định giao đất của chính quyền về thửa đất), do vậy, các ban, ngành 
chức năng và các địa phương cần đẩy nhanh tiến độ hợp thức hóa đất trồng rừng cho các đối 
tượng trồng rừng, đồng thời cần cụ thể hóa chính sách giao đất, khoán rừng giúp các chủ rừng 
sớm có đất trồng hợp pháp. 
Ngoài những biện pháp từ phía các cơ quan quản l , các đối tượng tham gia trong 
chuỗi cung gỗ nguyên liệu (người trồng rừng, thương lái mua/bán, vận chuyển gỗ), các doanh 
nghiệp và hộ gia đình chế biến gỗ trong làng nghề phải thực hiện đầy đủ việc kê khai, lưu trữ 
hồ sơ, giấy tờ trong quá trình sản xuất, kinh doanh theo đúng quy định để đảm bảo việc truy 
xuất nguồn gốc nhanh chóng và chính xác. 
Thứ năm, phát triển nguồn nguyên liệu từ rừng trồng trong nước để chủ động nguồn 
nguyên liệu gỗ hợp pháp. 
Hiện nay tiềm năng xuất khẩu gỗ của Việt Nam còn rất lớn do nhu cầu thị trường thế 
giới vẫn đang tăng. Để chủ động nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp đáp ứng yêu cầu của Hiệp 
định VPA/FLEGT, trong Đề án Quản lý rừng bền vững và Chứng chỉ rừng (được phê duyệt 
bởi Quyết định số 1288/QĐ-TTg ngày 01/10/2018) đã đặt ra mục tiêu: Phát triển nguồn 
nguyên liệu từ rừng trồng trong nước, đáp ứng tối thiểu 80% nhu cầu nguyên liệu cho chế 
biến gỗ và lâm sản xuất khẩu, tiến tới thay thế nguồn nguyên liệu nhập khẩu; nâng thị phần 
thương mại đồ gỗ thế giới của Việt Nam từ 6% hiện tại lên khoảng 10% vào năm 2025. Muốn 
thực hiện được mục tiêu đó, điểm cốt lõi là phải phát triển rừng. Việc phát triển rừng đặt ra 
yêu cầu phải có quỹ đất và năng lực tài chính. Hiện nay, quỹ đất trồng rừng được giao cho các 
công ty lâm nghiệp và các hộ nhỏ l nên thiếu vùng chuyên canh tập trung, hiệu quả trồng 
rừng thấp và chất lượng gỗ không cao. Do vậy, nhà nước cần lập quy hoạch và có các biện 
pháp để tích tụ và tập trung đất rừng. Bên cạnh đó, cần khuyến khích các hộ trồng rừng liên 
kết lại, các công ty lâm nghiệp cổ phần hóa để để nâng cao năng lực tài chính hoặc thu hút các 
nhà đầu tư nước ngoài đầu tư phát triển rừng. 
5. Kết luận 
Việc đàm phán, k kết và thực thi Hiệp định VPA/FLEGT có ý nghĩa rất lớn, thể hiện 
cam kết mạnh mẽ của Việt Nam và EU đối với việc thúc đẩy thực hiện Chương ―Thương mại 
và phát triển bền vững‖ của Hiệp định EVFTA, liên quan đến các quy định về quản lý rừng 
bền vững và thương mại lâm sản. Bên cạnh đó, thực thi Hiệp định mang lại lợi ích cho Việt 
Nam trên cả 3 lĩnh vực kinh tế - xã hội - môi trường. Tuy vậy, việc tuân thủ Hiệp định 
 645 
VPA/FLEGT là không hề dễ dàng, đặc biệt là đối với các hộ SXKD ở các làng nghề gỗ truyền 
thống. Do vậy, để hiện thực hóa các cam kết trong Hiệp định cần có sự nỗ lực chung của các 
cơ quan nhà nước, các hiệp hội ngành nghề và bản thân các hộ tại các làng nghề. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Đề án Quản lý rừng bền vững và Chứng chỉ rừng (Quyết định số 1288/QĐ-TTg 
ngày 01/10/2018) 
2. Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) 
3. Hiệp định VPA/FLEGT, 
van-hiep-dinh-vpaflegt-giua-viet-nam-va-eu-ban-dich-3404 
4. Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (2019), ―Hiệp định CPTPP và VPA/FLEGT: Cơ 
hội và thách thức đối với ngành công nghiệp gỗ của Việt Nam‖, Báo cáo tại Diễn đàn ―Ngành 
công nghiệp chế biến, xuất khẩu gỗ, lâm sản năm 2018 – Thành công, bài học kinh nghiệm; 
giải pháp bứt phá năm 2019‖ ngày 22/02/2019. 
5. Phạm Minh Quốc (2019), ―Quy định về FLEGT và hoạt động kinh doanh xuất khẩu 
gỗ trong thực thi Hiệp định EVFTA‖, Tạp chí Tài chính, K 1 tháng 7/2019, 
xuat-khau-go-trong-thuc-thi-hiep-dinh-evfta-311484.html 
6. Phan Triều Giang & cộng sự (2015), Báo cáo ―Đánh giá Tác động của Hiệp định 
Đối tác Tự nguyện (VPA) tới Sinh kế tại Việt Nam‖, Mạng lưới các tổ chức phi chính phủ 
Việt Nam về thực thi lâm luật, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VNGO-FLEGT). 
7. Quyết định 1624/QĐ-TTg ngày 14 tháng 11 năm 2019 về Kế hoạch triển khai Hiệp 
định đối tác giữa Việt Nam và EU. 
8. Thùy Dung (2018), ―Hướng làng nghề tiến đến sử dụng gỗ hợp pháp‖, 
https://www.sgtiepthi.vn/huong-lang-nghe-tien-den-su-dung-go-hop-phap/ 
9. Tô Xuân Phúc & cộng sự (2012), ―Làng nghề gỗ trong bối cảnh thực thi FLEGT 
và REDD+ tại Việt Nam‖ 
10. Tô Xuân Phúc & cộng sự (2018), ―Làng nghề gỗ Việt Nam trong bối cảnh hội 
nhập: Thực trạng và các lựa chọn về chính sách để phát triển bền vững‖, Báo cáo tại Hội thảo 
Quốc gia ngày 19 tháng 1 năm 2018. 
11. Tô Xuân Phúc & cộng sự (2019), ―Báo cáo Việt Nam xuất nhập khẩu gỗ 2018: 
Một năm nhìn lại và xu hướng 2019‖, 
12. Trung tâm WTO, VCCI (2014), ―Hỗ trợ Hiệp hội thực hiện nghiên cứu chiến lược 
phát triển ngành chế biến gỗ‖, Báo cáo Nghiên cứu, Dự án EU-MUTRAP. 
13. Vũ Thu Hương & cộng sự (2014), ―Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương 
(TPP) cơ hội và thách thức đối với ngành công nghiệp chế biến gỗ Việt Nam‖, Tạp chí Khoa 
học và Công nghệ Lâm nghiệp, Số 3 – 2014, tr. 136 – 144.