Phát triển các định chế tài chính phi ngân hàng ở Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế ứng phó đại dịch Covid-19

Quỹ bảo lãnh tín 
dụng (QBLTD) được thành lập và đi vào hoạt động, với tổng vốn điều lệ thực có khoảng trên 
1.400 tỷ đồng, trong đó có đến hơn 1.300 tỷ đồng là vốn ngân sách. Tính đến cuối năm 2017, 
các quỹ mới chỉ bảo lãnh được trên 4.100 tỷ đồng vốn vay trong tổng số 1,3 triệu tỷ đồng dư nợ 
tín dụng của khối doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tỷ lệ bảo lãnh chỉ tương đương 3,2% tổng dư nợ tín 
dụng, nhưng đến nay, các QBLTD đã phải trả nợ thay cho doanh nghiệp với tỷ lệ lên đến 8,6% 
trong số nợ được bảo lãnh. Theo SSI (2015 - 2021).
Theo quy định tại Nghị định số 34/2018/ NĐ-CP của Chính phủ, vốn điều lệ tối thiểu của 
Quỹ là 100 tỷ đồng do Nhà nước cấp. Tuy nhiên, trên thực tế hoạt động, hầu hết vốn điều lệ của 
các quỹ chưa đảm bảo được mức quy định, thậm chí có quỹ chỉ có 15 tỷ đồng do ngân sách tỉnh 
cấp, trong khi theo quy định thì giới hạn tối đa bảo lãnh vay vốn cho một doanh nghiệp là 15% 
vốn điều lệ thực có của quỹ, nhưng phần lớn nhu cầu vay vốn của doanh nghiệp cao hơn mức 
quỹ bảo lãnh. Theo SSI (2015 - 2021).
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
264
Quy mô vốn điều lệ thấp, nhiều tỉnh khó khăn về cân đối ngân sách nên không thể đưa vốn 
sang, khả năng bảo lãnh thấp, kết quả bảo lãnh quá nhỏ, số nợ quá hạn của doanh nghiệp mà Quỹ 
phải trả thay quá cao,... hiệu quả của Quỹ rõ ràng có vấn đề cần được xắp xếp lại theo hướng tinh 
gọn và thực chất.
5.2.	Quỹ	đầu	tư	phát	triển	địa	phương
Chính phủ đã ban hành Nghị định số 138/2007/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của Quỹ đầu 
tư phát triển địa phương và Nghị định này đã được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 37/2013/
NĐ-CP ngày 22/4/2013. Theo SSI (2015-2021).
Triển khai các quy định nói trên, đã có 44 địa phương thành lập Quỹ đầu tư phát triển địa 
phương (ĐTPTĐP) với mục tiêu huy động các nguồn vốn trung và dài hạn để thực hiện cho 
vay, đầu tư trực tiếp các dự án trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội tại địa phương. Đến 
31/12/2018, số dư nguồn vốn hoạt động của hệ thống Quỹ là 34.980 tỷ đồng, gấp 5 lần so với 
năm 2007. Về cơ cấu, vốn chủ sở hữu chiếm 79% và vốn huy động chiếm 21%. Vốn huy động 
của các Quỹ ĐTPTĐP tương đương 26% vốn chủ sở hữu. Về sử dụng vốn, tính đến 31/12/2018, 
tổng vốn sử dụng cho các hoạt động cho vay, đầu tư trực tiếp và góp vốn thành lập doanh nghiệp 
của hệ thống Quỹ ĐTPTĐP là 18.111 tỷ đồng, gấp 5 lần so với năm 2007, trong đó hoạt động 
cho vay đầu tư cơ sở hạ tầng là 14.084 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu sử dụng vốn 
của Quỹ (chiếm 77,7%). Theo SSI (2015 - 2021).
Nguồn vốn cho vay và đầu tư của Quỹ ĐTPTĐP đã phát huy hiệu quả, từ đó huy động các 
nguồn vốn khác tham gia vào việc đầu tư cơ sở hạ tầng tại địa phương. Theo đó, tổng lợi nhuận 
của toàn hệ thống Quỹ ĐTPTĐP đến 31/12/2018 là 1.268 tỷ đồng, tăng 4 lần so với năm 2007. 
Hoạt động của hệ thống Quỹ ĐTPTĐP có tăng trưởng về quy mô, nguồn vốn hoạt động, góp 
phần vào việc huy động các nguồn lực tài chính cho đầu tư cơ sở hạ tầng tại địa phương. Đến 
nay chưa có số liệu chính thức về kết quả hoạt động của các Quỹ ĐTPTĐP đến hết năm 2019, 
nhưng chắc chắn là quy mô vốn không tăng quá 10% so với năm 2018 và 1/3 số tỉnh, thành phố 
vẫn chưa thành lập được. Theo SSI (2015 - 2021).
6. Ủy ban giám sát tài chính quốc gia
 Có chức năng tham mưu, tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ Việt Nam trong điều phối hoạt 
động giám sát thị trường tài chính quốc gia (ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm); giúp Thủ tướng 
Chính phủ giám sát chung thị trường tài chính quốc gia. Các chức năng cụ thể là:
+ Điều phối hoạt động giám sát chuyên ngành; giám sát chung thị trường tài chính và việc 
chấp hành các thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động giám sát của các cơ quan thanh tra - 
giám sát chuyên ngành trong lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm. Giám sát điều kiện 
được cấp phép hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.
 + Phân tích, dự báo, cảnh báo mức độ an toàn hệ thống tài chính - ngân hàng và nguy cơ rủi 
ro đối với thị trường tài chính quốc gia; thiết lập cơ sở dữ liệu, tổng hợp, xử lý và cung cấp các 
thông tin về thị trường tài chính quốc gia báo cáo Thủ tướng Chính phủ. Kiến nghị với các cơ 
quan thanh tra - giám sát chuyên ngành và cấp có thẩm quyền xử lý vi phạm đối với các tổ chức, 
cá nhân không chấp hành hoặc không thực hiện đầy đủ các điều kiện trong hoạt động ngân hàng, 
bảo hiểm, chứng khoán....
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
Ứng phó và vượt qua đại dịch COVID-19, hướng tới phục hồi và phát triển
265
7. Bảo hiểm xã hội Việt Nam
Tổ chức này trực tiếp quản lý và sử dụng các quỹ: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo 
hiểm y tế. Mặc dù trực thuộc Chính phủ, nhưng Bảo hiểm xã hội Việt Nam lại do 3 Bộ quản lý 
các mảng cụ thể khác nhau: Bộ Tài chính, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Y tế. 
8. Một số bộ ngành khác
 Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quản lý Quỹ hỗ trợ đào tạo nghề nói chung và đào tạo 
nghề nông nghiệp – nông thôn. Ủy ban dân tộc và Hội nông dân Việt Nam cũng được giao một 
số Quỹ hỗ trợ nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, vốn viện trợ nước ngoài,...
9. Kết luận và khuyến nghị giải pháp
Các định chế tài chính phi ngân hàng hoạt động có hiệu quả trên thị trường tài chính góp 
phần cho Chính phủ thực hiện được kế hoạch huy động vốn hàng năm trong nước cho đầu tư 
phát triển. Tiếp tục phát triển và hoàn thiện các thể chế kinh tế thị trường, tiếp tục phát triển các 
tổ chức định chế tài chính phi ngân hàng nói chung và thị trường tài chính Việt Nam phù hợp 
với thông lệ quốc tế, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập của nền kinh tế Việt Nam là chủ 
trương lớn của Đảng và Chính phủ. Bên cạnh đó, tinh giản bộ máy, tiết kiệm và sử dụng có hiệu 
quả nguồn lực ngân sách nhà nước, chống thất thoát và lãng phí chi tiêu công, được nêu trong 
các Nghị quyết của Đảng và Chính phủ tiếp tục là những vấn đề lớn cần được nghiêm túc triển 
khai đồng bộ. Với thực trạng quản lý, hoạt động của các định chế tài chính phi ngân hàng, trong 
bối cảnh diễn biến kinh tế vĩ mô, thị trường tài chính quốc tế và trong nước bởi sự tác động lớn 
của dịch bệnh toàn cầu COVID-19 và giảm sâu của giá dầu thô, mặc dù đến đầu tháng 3/2021 đã 
tăng lên mức cao nhất trong 10 tháng qua, bài viết xin đưa ra một số kiến nghị sau:
Một	là, Ủy ban giám sát tài chính quốc gia chỉ là cơ quan tư vấn, không trực tiếp quản lý nhà 
nước bất kỳ định chế tài chính nào hay quản lý thị trường tài chính. Trong khi đó, Ủy ban quản lý 
vốn nhà nước tại doanh nghiệp đi vào hoạt động từ năm 2018, đang gặp nhiều khó khăn, đội ngũ 
cán bộ và những quy định pháp lý để đảm bảo cho Ủy ban thực hiện đầy đủ, có hiệu quả các chức 
năng, nhiệm vụ của mình. Khối lượng công việc ngày càng nhiều, công việc mới, nhiều người 
chưa quen việc, các quy định chưa rõ ràng, cùng với đó lại đang nhận bàn giao 12 dự án thua lỗ 
từ Bộ Công thương,... đặt ra nhiều thách thức cho Ủy ban này. Bởi vậy cần được nghiên cứu sát 
thực tiễn hơn đảm bảo tính hợp lý và tổ chức và hoạt động của 2 cơ quan này.
Hai	là, theo quy định hiện tại thì phạm vi xử lý nợ, tái cơ cấu doanh nghiệp của DATC chỉ 
tập trung ưu tiên cho khối DNNN thực hiện sắp xếp, chuyển đổi sở hữu. Tuy nhiên, số lượng 
DNNN cần thực hiện sắp xếp không còn nhiều (240 doanh nghiệp), trong khi đó quy mô nợ xấu 
và số lượng các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác, bao gồm cả khối doanh nghiệp 
FDI (có vốn đầu tư nước ngoài) cần sự hỗ trợ xử lý nợ, tái cơ cấu của DATC trong thời gian tới 
ngày càng tăng, kể cả về quy mô và số lượng. Như vậy, đối tượng phục vụ của DATC không chỉ 
có các DNNN mà sẽ bao gồm khu vực tư nhân với tính chất sở hữu và hoạt động khác hẳn so 
với DNNN, nên đòi hỏi phải có những quy định pháp lý mới cho DATC hoạt động phù hợp hơn.
Do sự thay đổi dần về phạm vi hỗ trợ của DATC cùng với nhu cầu xử lý nợ xấu vẫn cấp bách, 
đòi hỏi phải có những thay đổi theo hướng nâng cao năng lực pháp lý cho DATC và những thay đổi 
này cần được thể chế bằng văn bản quy phạm đủ mạnh dưới hình thức văn bản pháp lý cao hơn ở 
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA
266
cấp nghị định để DATC có thể tổ chức triển khai một cách có hiệu quả và tránh rủi ro về mặt pháp lý 
trong quá trình thực hiện. Ngoài ra còn có nhiều vướng mắc về cơ chế, trình tự, thủ tục xử lý nợ xấu 
của doanh nghiệp tại Ngân hàng Phát triển Việt Nam và Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam... 
Trong khi đó, sự ra đời và hoạt động của VAMC, đều là tổ chức tín dụng của Nhà nước. Đến 
nay có gần 30 tổ chức tín dụng đã mua lại toàn bộ nợ đã bán cho VAMC. Do đó cũng cần được 
nghiên cứu bảo đảm tính hiệu quả lâu dài của hai tổ chức này trong điều kiện tiết kiệm chi phí 
cho NSNN, đánh giá thực trạng kết quả phát mại tài sản thu hồi nợ của VAMC.
Ba	là, đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam, việc quản lý chặt chẽ các hoạt động khám chữa 
bệnh để phòng ngừa các trường hợp trục lợi bảo hiểm y tế và quản lý tiền nhàn rỗi thu được từ 
các nguồn bảo hiểm sao cho có hiệu quả đang tiếp tục cần được sự quan tâm nhiều hơn nữa. Bên 
cạnh đó, trong điều kiện công nghệ thông tin đang phát triển mạnh mẽ hiện nay cũng cần được 
tiếp tục đầu tư toàn diện hơn nữa việc áp dụng vào trong quản lý các quỹ bảo hiểm. Việc sử dụng 
các Quỹ bảo hiểm để đầu tư trên thị trường tài chính đảm bảo hiệu quả cao, tạo thêm nguồn lực 
tài chính theo thông lệ quốc tế cũng cần được nghiên cứu cụ thể hơn nữa.
Bốn	là, đối với Quỹ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEDF). Đến hết năm 2019 và cho 
đến nay, số tiền ủy thác chắc chắn có thay đổi, nhưng con số quá nhỏ bé, không bằng số vốn cho 
vay của một chi nhánh NHTM cấp huyện, vì vậy cần được đánh giá về tính hiệu quả của tổ chức 
này, giảm chi phí của ngân sách nhà nước, tinh giản bộ máy, cần nghiên cứu chuyển chức năng 
này cho Ngân hàng phát triển Việt Nam.
Đối với Quỹ đầu tư phát triển địa phương, đến nay tại nhiều địa phương chưa thành lập được 
Quỹ này, bên cạnh đó nhiều tỉnh khác Quỹ này cũng hoạt động rất khó khăn, quy mô nhỏ, tất cả 
cần được đánh giá khách quan, thẳng thắn để đảm bảo nguồn lực tập trung của tài chính nhà nước 
cũng như sự phát triển của thị trường tài chính.
Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch và Đầu tư, cần đánh giá sát, khách quan hiệu quả hoạt động 
của Quỹ đầu tư địa phương, Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Quỹ bảo lãnh tín dụng doanh 
nghiệp nhỏ và vừa, đứng trên hiệu quả chung của nền kinh tế để có đề suất mạnh dạn đối với 
Chính phủ và Quốc hội theo hướng sáp nhập.
Bởi trên thực tế, bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình triển khai thời gian qua cho thấy 
hệ thống Quỹ ĐTPTĐP phát triển còn nhiều bất cập. Năng lực hoạt động của các Quỹ ĐTPTĐP 
vẫn còn hạn chế do nguồn vốn hoạt động còn thấp. Một số địa phương còn chưa bố trí đủ nguồn 
vốn điều lệ tối thiếu. Nguồn vốn hoạt động hạn chế đã ảnh hưởng tới việc triển khai các nghiệp 
vụ của Quỹ ĐTPTĐP, hầu hết các Quỹ mới chỉ tập trung vào hoạt động cho vay dự án, chỉ một 
số ít Quỹ có nguồn lực để triển khai nghiệp vụ đầu tư, do đó chưa phát huy được vai trò là nguồn 
vốn mồi để thu hút các nguồn vốn khác trong xã hội cùng tham gia đầu tư kết cấu hạ tầng. Bên 
cạnh đó, mức lãi suất cho vay tối thiểu chưa phản ánh được đầy đủ chi phí, tỷ lệ nợ xấu ở mức 
cao của một số Quỹ chưa được xử lý dứt điểm, hoạt động đầu tư trực tiếp chưa được đẩy mạnh, 
cơ chế trích lập dự phòng rủi ro cho vay, đầu tư cần được hoàn thiện. Về hoạt động cho vay, xuất 
phát từ thực tế tỷ lệ nợ xấu ở một số Quỹ ở mức cao, mức lãi suất tối thiểu được UBND một số 
địa phương quy định ở mức thấp, chưa phản ánh được đầy đủ chi phí trong lãi suất cho vay.
Năm	là, do ảnh hưởng của sự suy giảm kinh tế và suy giảm của thị trường tài chính hiện nay, 
nhiều công ty chứng khoán trong nhiều năm không tăng được vốn điều lệ, đang kinh doanh gặp 
KINH TẾ VIỆT NAM NĂM 2020 VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2021 
Ứng phó và vượt qua đại dịch COVID-19, hướng tới phục hồi và phát triển
267
nhiều khó khăn, thị phần môi giới thấp, thậm chí bị thua lỗ, đòi hỏi phải tiếp tục tái cơ cấu, nâng 
cao năng lực cạnh tranh cho các tổ chức này.
Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần có các biện pháp cụ thể để thị trường 
chứng khoán tiếp tục phát triển cả về quy mô và chất lượng, là kênh huy động và dẫn vốn hiệu 
quả cho nền kinh tế, cần ban hành các văn bản hướng dẫn Luật Chứng khoán (sửa đổi) vừa được 
Quốc hội thông qua. Ngoài ra, cần đẩy nhanh việc cơ cấu lại thị trường chứng khoán theo Đề 
án “Cơ cấu lại thị trường chứng khoán và thị trường bảo hiểm đến năm 2020 và định hướng đến 
năm 2025” theo Quyết định số 242/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (ngày 28/2/2019). Triển 
khai các biện pháp tái cơ cấu mới các Công ty chứng khoán bị ảnh hưởng lớn của giai đoạn suy 
giảm kinh tế và thị trường tài chính hiện nay bởi dịch COVID-19 và tụt giảm của giá dầu thô.
Sáu	là, NHNN thúc đẩy tiến độ tái cơ cấu các Công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính, 
quản lý chặt chẽ các công ty tài chính tiêu dùng và rà soát lại các quy định hoạt động, quản lý 
các công ty dịch vụ thẻ, các trung gian thanh toán, ví điện tử.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. CTCK (2018 - 2020), Tổng hợp từ Báo cáo tài chính năm 2019 và quý IV/2020 của các Công 
ty chứng khoán, thời gian truy cập từ 1/2/2021 đến 10/3/2021.
2. HNX (2019 - 2021), Số liệu về giao dịch thị trường hàng ngày tại Sở Giao dịch Chứng khoán 
Hà Nội, truy cập tại: www.hnx.vn, thời gian truy cập từ 1/2/2021 đến 10/3/2021.
3. HoSE (2015 - 2020), Số liệu về giao dịch thị trường hàng ngày tại Sở Giao dịch Chứng khoán 
TP HCM; truy cập tại: www.hose.vn, thời gian truy cập từ 1/2/2021 đến 10/3/2021.
4. Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (2020), Thông tin hoạt động các ngân hàng hội viên”; truy 
cập tại www.vnba.org.vn; thời gian truy cập, từ ngày 16-18/2/2021.
5. Ngân hàng thương mại (2020), Báo cáo tài chính, Báo cáo gửi cổ đông, thông tin hoạt động, tổng 
hợp từ trang web của các NHTM, hết tháng 9/2020, thời gian truy cập từ ngày 11-15/2/2021.
6. Ngân hàng Nhà nước (2020), Thông tin và tư liệu được truy cập tại mục: Tin tức- Sự kiện, 
trang www.sbv.gov.vn, thời gian truy cập, từ ngày 16-18/2/2021.
7. VNDIRECT (2018-2020), Báo cáo nghiên cứu thị trường tài chính hàng tháng, các tháng 
trong các năm 2018 – 2020 của Công ty chứng khoán VN Direct gửi các nhà đầu tư chứng 
khoán mở tài khoản tại Công ty, file mềm.
8. Vietcombank (2015 - 2020), Thông tin hoạt động của Vietcombank tại Báo báo thường niên, 
báo cáo tổng kết hoạt động hàng năm, thông tin công bố trên www.vcb.com.vn, các năm 
2015 - 2020, thời gian truy cập từ ngày 16-18/2/2021.
9. SSC (2018 - 2020), Thông tin về hoạt động của các công ty chứng khoán và thị trường chứng 
khoán, truy cập tại www.ssc.gov.vn, thời gian truy cập, từ ngày 16-18/2/2021.
10. SI (2015 - 2021), Báo cáo phân tích thị trường tài chính hàng tháng; các tháng trong các 
năm 2015 – 2020 và đến tháng 3/2021, Công ty CP chứng khoán Sài Gòn - file mềm gửi qua 
thư điện tử cho các Nhà đầu tư mở tài khoản tại SSI, Hà Nội, 2015 - 2021.