Nghiên cứu tiếp nhận Phật giáo Theravāda Thái Lan: Trường hợp tình người duyên ma

dung hợp các lớp truyền thống bản địa, tránh thành biểu tượng tôn giáo ở Bangkok. Việc sư 
mâu thuẫn tranh chấp và len sâu vào đời sống Somdej Toh có thực tham gia vào câu chuyện 
tinh thần nhiều khu vực tiếp nhận. Tại Thái Lan hay không khó mà khảo chứng nhưng rõ ràng 
(cũng như nhiều nước khác), không phủ nhận tín vai trò của nhà sư Theravāda trong câu chuyện 
74 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 4 
của nàng Nak thì không thể phủ nhận. Với vai lược này, chúng tôi cũng khảo sát đặc điểm tiếp 
trò là người thầy, người chỉ con đường sáng, vị nhận Phật giáo Theravāda trong Tình người 
tăng này không tiêu diệt hồn ma mà chỉ cầm giữ duyên ma với cấu trúc ở bậc đơn giản nhất là 
linh hồn nàng Nak bên người không ngoài mục cặp: hình thành và phá hủy chân trời chờ đợi. 
đích chuyển hóa sân hận trong lòng cô bằng thời Từ góc độ hình thành chân trời chờ đợi, tức 
gian suốt cuộc đời mình. Bởi vậy, có một phiên là những kinh nghiệm có trước khi tiếp xúc với 
bản khác kể rằng chính nhà sư đã khuyên giải văn bản giúp người tiếp nhận cảm thấy quen 
nàng Nak về nghiệp báo, luân hồi, tức khả năng thuộc với những tính chất mà văn bản thể hiện. 
cô đoàn tụ với chồng là hoàn toàn chắc chắn; kết Trường hợp Tình người duyên ma là sự kết hợp 
quả Nak tự nguyện về thế giới bên kia. Với địa với nhiều tầng lớp văn hóa bản địa Thái Lan của 
vị cao trong xã hội Thái, các nhà sư trở thành Phật giáo Theravāda. Trong các câu chuyện kể 
đối tượng tôn kính mà phụ nữ tuyệt đối không cũng như bản thân Phi Mak Phra Khanong có 
được đụng chạm; khi dâng lễ họ chỉ được đặt sự xuất hiện của những biểu tượng Phật giáo 
dưới chân sư, sư ban phúc lành cho nữ cũng Theravāda bên cạnh nhiều lớp thần thoại, huyền 
thông qua đầu nến hoặc đũa. Trong bộ phim, tích địa phương; sự tiếp nhận của Phật giáo 
một nhà sư đứng ra bảo vệ nhóm bạn của Mak, Theravāda đã tạo nên một bức tranh đa diện đa 
ông ngồi trước, đương đầu với nàng Nak trong sắc cho đời sống tinh thần Thái Lan. Sống trong 
bộ dạng dễ gây kinh khiếp. Đặc biệt, khi nhà sư bầu không khí tâm linh phong phú đó, công 
thất thế, khác với truyền thống phim ma, kinh dị chúng Thái Lan liên tục nhận ra những hình ảnh 
của Mỹ hay Trung Quốc, các đối tượng đứng quen thuộc từ các câu chuyện truyền miệng 
đầu như cha xứ và Mao Sơn đạo sĩ thường bị được hình tượng hóa thành những nhân vật cụ 
giết trước tiên, truyền thống Phật giáo thể trong bộ phim. Khi hai vợ chồng Mak và 
Theravāda Thái Lan không chấp nhận khả năng Nak vào nhà ma, những con ma giả hoảng sợ bỏ 
đó nên để nhà sư thoát đi một cách rất hài hước. trốn đều có một lý lịch khá nổi tiếng đối với 
Bằng cách ấy, câu chuyện không nhấn mạnh góc người Thái. Trước hết là Krahang – con ma nam 
độ khu quỷ trừ tà mà nổi lên lý Nhân quả, cái hay xuất hiện vào ban đêm ở khu vực nông thôn 
nhân nào sẽ sinh ra quả đó, người buộc dây phải trên một cái chày với đôi cánh là hai chiếc rá; 
là người mở. Nếu nhà sư bằng pháp thuật can bên cạnh đó là Krasue – người phụ nữ phía trên 
thiệp vào tức là cắt đứt dây nhân quả, câu là đầu, dưới cổ là thực quản và nội tạng đẫm 
chuyện sẽ không thể tự nó phát triển. Nhà sư máu; hay Kuman Thong – con ma trẻ em mặc 
trong Tình người duyên ma đã hoàn thành tốt vai đồ truyền thống thường mang đến điều tốt lành. 
trò thứ ba của Tam bảo – Tăng – trong tiếp nhận Những con ma quen thuộc, cộng với cả nàng 
của biên kịch, tác giả và cả công chúng. Nak tạo thành một triển lãm tâm linh kinh dị phổ 
 3. Từ Tình người duyên ma nhìn lại đặc biến với người Thái, giúp người xem sống lại 
điểm tiếp nhận Phật giáo Theravāda Thái Lan tuổi thơ khi nhận ra những gương mặt quen 
 Từ góc nhìn tiếp nhận, tuy xuất phát điểm thuộc nhưng cũng khá ám ảnh. Nhìn rộng ra, bộ 
khác nhau (giải thích học và hiện tượng học) phim đã tái hiện được một không gian văn hóa 
nhưng Jauss và Iser dường như có chung quan với nền nông nghiệp gắn liền với nguồn nước: 
điểm khi nghiên cứu giá trị của văn bản thể hiện dòng sông, nhà sàn, nước thánh, gạo thiêng 
như thế nào với khâu tiếp nhận. Theo Iser thì: tất cả đều nhắc gợi nguồn gốc văn hóa của người 
“Văn bản gợi cho người đọc tìm kiếm tính nhất Thái. Đặc biệt, các lớp văn hóa này được đan 
quán rồi phá hủy tính nhất quán ấy, để người cài, gắn kết thành một thể thống nhất với những 
đọc phải đi tìm tính nhất quán mới.” (Hoàng biểu hiện của Phật giáo Theravāda, đặc biệt 
Phong Tuấn, 2017: 50); Jauss cũng xác nhận sự trong cảnh phim tại chùa. Trường đoạn này mở 
chuyển đổi chân trời chờ đợi, tức là quá trình đầu bằng khung cảnh linh thiêng, trong tiếng 
từng bước dựng nên sự chờ đợi rồi lại phá hủy tụng niệm kinh văn, nến sáng và ranh giới âm 
sự chờ đợi ấy ở độc giả của văn bản. Theo chiến dương được phân định bằng vòng chỉ trắng tạo 
 75 
 VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 4 
thành một hình tròn nối kết nhóm bạn của Mak chim ăn Ngôn ngữ phim mang tính hài hước 
và nhà sư. Sợi chỉ này gọi là Kalava hay Mauli trước hết ở những cảnh giễu nhại các tác phẩm, 
(có nguồn gốc từ truyền thống Hindu), tất cả nhân vật điện ảnh kinh điển như: Nó đang diễn 
những người tham gia sẽ đeo sợi chỉ này trong đó, đạo diễn của nó là Lý An. Vợ mày đẹp giống 
suốt quá trình hành lễ, kết hợp với nước thánh, Hoa hậu Hoàn vũ. Cảnh bi đầu phim nhắc về 
điềm lành sẽ truyền qua sợi chỉ và giữ cho “300”, vua Leonidas Stellos cùng những người 
những người tham gia được bình an. Có ba loại lính, rồi "Rocky" và cả "The Last Samurai"; 
chỉ dành cho những trường hợp khác nhau: chỉ cánh tay dài của Nak được so sánh với ảo thuật 
đỏ cầu hạnh phúc, chỉ đen tránh bệnh tật và chỉ gia David Blaine 
trắng dành cho những nhà có người thân vừa qua Từ góc độ phá vỡ chân trời chờ đợi, khi tiếp 
đời. Khi ma Nak xuất hiện, nhà sư dùng gạo nhận bộ phim, khán giả được đưa từ những điều 
thiêng để xua đuổi cô. Trong phim có hai đoạn quen thuộc đến những trạng thái mới mẻ, có 
sử dụng gạo thiêng trừ tà là khi ném vào Mak và khoảng cách với sự chờ đợi. Khoảng cách này ở 
Nak. Gạo là thực phẩm chính của người Thái, mỗi nền văn hóa lại có giá trị khác nhau khi tiếp 
có vai trò quan trọng không chỉ trong đời sống nhận Tình người duyên ma. Ví dụ như sư thầy 
thường ngày mà còn cả tâm linh. Người Thái trong chùa, khi được phụ đề tiếng Anh trở thành 
thích số 9 bởi âm tiếng Thái /gao/ trùng âm với Father (ảnh hưởng và hướng đến chân trời đón 
từ phát triển, tiến bộ và cả gạo /khao/. Những nhận Thiên Chúa giáo phương Tây). Đặc biệt, 
hạt gạo này được các vị sư trì chú nên mang đoạn nhóm bạn chơi đố chữ hoàn toàn được dựa 
năng lực trừ tà, thường được người Thái mang trên văn hóa ngôn ngữ phương Tây, gây không 
trong người như một loại bùa bình an, bảo vệ ít khó khăn cho tiếp nhận của người Việt bởi 
khỏi ác hại. Khi ma Nak xuất hiện, vị sư cũng khoảng cách chờ đợi bị kéo dài, ngăn cách bằng 
dùng gạo thiêng để xua đuổi cô. rào cản ngôn ngữ. Câu đố đầu tiên là cây giáo 
 Bên cạnh các hình tượng văn hóa quen thuộc đặt cạnh giường ngủ (a spear near the bed) nhằm 
mang tính truyền thống, Tình người duyên ma báo cho Mak là đang cận kề nguy hiểm, câu đố 
gắn với Phật giáo Theravāda Thái Lan còn mang sa mạc (desert) được chiết tự thành dead shirt và 
đến hình ảnh người dân Thái vui vẻ và hài hước. diễn tả là áo (shirt), Nek đã chết (dead). Quay 
Trong đời sống hằng ngày, người Thái luôn cố lại với Phật giáo Theravāda Thái Lan, trong bộ 
gắng giữ được sanuk – nghĩa là niềm vui, đây phim Tình người duyên ma thì chùa vẫn là mảng 
vừa là cách thăng bằng cuộc sống, vừa là dấu không gian tâm linh truyền thống, đóng vai trò 
hiệu của một tâm hồn thấm vị giải thoát Phật trụ cột trong đời sống tinh thần người Thái Lan. 
giáo. Bởi vậy, bộ phim ma được tiếp nhận như Bởi vậy, khi có vấn đề tâm linh, người Thái liền 
một chuyện tình, đó là lý do mà tên nguyên bản cầu viện đến sự giúp đỡ của các sư Phật giáo 
là Pee Mak Phra Khanong/ Phi Mak Phra Theravāda, nếu so sánh với hệ thống phim ma 
Khanong – Ma Mak ở Phra Khanong – tuy quen cùng giai đoạn của Việt Nam thì không thấy 
thuộc với người Thái nhưng xa lạ với người Việt hiện tượng này. Đa số các bộ phim kinh dị, ma 
Nam đã được chuyển đổi theo nguyên tắc tiếp của điện ảnh Việt như Lời nguyền huyết ngải 
nhận thành: Tình người duyên ma. Những cảnh (2012), Ngôi nhà trong hẻm (2012), Quả tim 
rùng rợn, kinh dị của thể loại phim ma liên tục máu (2014), Đoạt hồn (2014), Cô hầu gái 
được giải tỏa bằng những chi tiết hài nhằm trung (2016) đều được tự các nhân vật chính giải 
hòa nhất thời, tạo điểm cân bằng tâm lý để tiếp quyết hoặc cầu viện các pháp sư theo khuynh 
tục bị phá vỡ trong tiếp nhận, chiến lược này đã hướng đạo giáo Trung Quốc giải quyết. Trước 
thành công và tạo nét duyên riêng cho bộ phim đó vào năm 2007, phim Mười có cảnh các nhà sư 
ở cả hài tình huống lẫn ngôn ngữ. Các tình phong ấn tấm hình Mười nhưng hình tượng các 
huống hài như đoàn binh sĩ hăng hái cầm kiếm nhà sư thì không thuần một tông phái nào, cách 
xông ra trận tiền nhưng quên là kẻ thù có súng, thức và phương tiện vẫn theo Đạo giáo, người 
ma thật vào nhà ma, gạo thiêng trừ ma đem cho xem được giới thuyết đó là sư do các nhân vật gọi 
76 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 4 
và phục trang như áo choàng màu cam, chuông, Theravāda Thái Lan trong bộ phim điện ảnh ăn 
mõ Ở Việt Nam, sự tiếp nhận của truyền thông khách nhất mọi thời đại của Thái Lan. Phương 
trong mảng phim kinh dị đối với Phật giáo pháp tiếp nhận được vận dụng mang lại cách 
Theravāda dường như vắng bóng, không đủ sức nhìn mới, ít xung đột hơn về lịch sử Phật giáo 
lan tỏa. Điều này có nguyên nhân là đại đa số nói chung và Phật giáo Theravāda Thái Lan nói 
người Việt theo Phật giáo Đại thừa, không có ưu riêng. Bên cạnh đó, phương pháp Mỹ học tiếp 
thế về trừ tà đuổi quỷ so với Đạo giáo. nhận nhấn mạnh vai trò của người đọc hứa hẹn 
 Tuy nhiên, chính trong vai trò trụ cột tinh nhiều kết quả nghiên cứu tương lai khả quan và 
thần của Phật giáo Theravāda Thái Lan cũng bắt hiệu quả hơn về Phật giáo cũng như nghệ thuật. 
đầu xuất hiện sự phá vỡ chân trời đón đợi, ít nhất Như vậy, Tình người duyên ma từ góc độ tiếp 
là trong Tình người duyên ma. Nhìn lại vai trò nhận Phật giáo Theravāda Thái Lan đã đi từ 
của chùa và sư trong phim, tác dụng của Phật khuynh hướng gothic kỳ ảo đến hiện thực huyền 
giáo Theravāda Thái Lan chỉ còn mang tính biểu ảo khi để cho cái thực và ảo đan quyện nhau 
tượng, không có tác dụng thực tế. Nếu trong câu cùng tồn tại trong đời sống. Quan trọng hơn hết 
chuyện dân gian, các nhà sư đã thành công trong là thông qua sự phá vỡ chân trời chờ đợi, bộ 
việc trấn giữ linh hồn ma Nak thì nhà sư trong phim nêu lên được một cái nhìn nhân văn, nhân 
phim chỉ có vai trò tạo thên tính hài hước mà đạo về đời sống theo tinh thần Phật giáo khi tạo 
thôi, cuối cùng sư trốn thoát ra khỏi đường cửa ra một kết thúc có hậu rất hiện đại. Hình ảnh 
sổ với hiệu ứng đẩy nhanh tốc độ không khỏi cánh tay dài của ma Nak xuyên suốt câu chuyện 
khiến người xem bật cười. Thật ra điều này có không chỉ đơn thuần là đáng sợ mà có khi đẹp 
thể được ký giải từ góc độ nghệ thuật khi bộ vô cùng khiến người ta mủi lòng trước chi tiết 
phim đưa đến một cái kết mới so với bản truyện nàng Nak kéo tay con tò he nữ choàng ôm con 
đã quen thuộc, đặc biệt cái kết này mang tính tò he nam trong hội chợ – ẩn dụ cho bất cứ ai cố 
nhân văn, nhân đạo hơn khi để vợ chồng Nak và giữ chặt hạnh phúc mỏng manh trong tay sẽ 
Mak chung sống với nhau hơn là để hồn Nak bị không còn phải đau thương, âm dương cách trở 
trấn yểm bằng pháp thuật Phật giáo. Tuy nhiên, mà những kẻ có tình sẽ được ở bên nhau, những 
từ góc độ xã hội văn hóa Thái Lan thì động thái người có duyên không phải chia lìa. Đó là cách 
này còn thể hiện một khuynh hướng mới trong tiếp nhận Tình người duyên ma mà bài viết này 
sự tiếp nhận Phật giáo Theravāda Thái Lan. Thế trình bày, cũng không xa tinh thần Phật giáo và 
hệ trẻ Thái Lan xem Phật giáo như là một biểu nghệ thuật là mấy. 
tượng hơn là thứ thiết chế tâm linh từng được 
không ngừng củng cố bởi các vương triều Thái. Tài liệu tham khảo 
Sự phản ứng này tuy không thay đổi hoàn toàn McDaniel, J. T. (2011). The Lovelorn Ghost and the 
vấn đề nhưng đã báo hiệu kiểu tiếp nhận mới đối Magical Monk: Practicing Buddhism in 
với một giá trị truyền thống. Quy một vấn đề Modern Thailand. New York: Columbia 
trong phim thành một trào lưu đấu tranh xã hội University Press, 384p. 
 Gillman, D. (1997). The Reception of Chinese 
không khỏi khập khiễng nhưng khuynh hướng 
 Buddhist Sculpture in the West. Art Bulletin 
chung này là một thực tế, một đặc điểm tiếp of Victoria 38. Australia: The National 
nhận Phật giáo Theravāda Thái Lan đối với các Gallery of Victoria. Truy cập tại: 
vấn đề văn hóa xã hội, kinh tế chính trị đáng ghi https://www.ngv.vic.gov.au/essay/the-
nhận bởi những bên có liên quan. Bởi nghệ thuật reception-of-chinese-buddhist-sculpture-in-
không chỉ là bức tranh phản ánh đời sống mà the-west/. 
còn có khả năng dự báo, vạch ra các khuynh Grant, B. K. (2010). Screams on Screens: Paradigms 
hướng phát triển của đời sống. of Horror. Special Issue Thinking After Dark: 
 Kết luận Welcome to the World of Horror Video 
 Tóm lại, bài viết này đã khảo sát dấu vết, vai Games. 7 (6), pp. 1-17. 
 Lê Tuấn Huy (2008). Sự du nhập của Phật giáo vào 
trò và khuynh hướng tiếp nhận Phật giáo 
 77 
 VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 4 
 nước ta và ảnh hưởng của nó trong các thế kỷ mối giao lưu – tiếp biến với Phật giáo Ấn độ. 
 X - XIV.  Tạp chí Đạo Phật ngày nay. Số 14, tháng 2. 
 vn/phatgiao-vn/lich-su/4667-su-du-nhap- https://thuvienhoasen.org/p118a14713/1/phat
 cua-phat-giao-vao-nuoc-ta-va-anh-huong- -giao-viet-nam-tiep-bien-voi-phat-giao-an-
 cua-no-trong-cac-the-ky-10-14.html do-nguyen-cong-ly 
Iser, W. (1978). The Act of Reading: An Aesthetic Sungsri, P. (2004). Thai cinema as national cinema: 
 Response. Baltimore and London: John An evaluative history. Ph.D. Dissertation. 
 Hopkins University Press. Perth, Western Australia: Murdoch University 
Jauss, H. R. (1967). Literacy History as a Challenge https://ressearchrespository.murdoch.edu.au/
 to the Literacy Theory Toward an Aesthetic of id/eprint/354/ 
 Reception. Trans. Timothy Bahti Lâm Như Tạng (2010). Phật giáo từ Ấn Độ trực tiếp 
 Minneapolis: University of Minnesota. truyền vào Việt Nam như thế nào. Tạp chí Đạo 
Levering, M. (1989). Scripture and Its Reception: A Phật ngày nay. https://thuvienhoasen.org/a19077/ 
 Buddhist Case. In Miriam Levering (ed.) phat-giao-tu-an-do-truc-tiep-truyen-vao-viet-
 Rethinking Scripture: Essays from a nam-nhu-the-nao. 
 Comparative Perspective. Albany: State Hoàng Phong Tuấn (2017). Văn học Người đọc Định 
 University of New York, University Press, chế - Tiếp nhận văn học: giới thiệu lý thuyết, 
 p.58-101. nghiên cứu và dịch thuật. Nxb Khoa học Xã 
Nguyễn Công Lý (2012). Phật giáo Việt nam trong hội, 307 trang. 
78