Nghiên cứu hành vi sử dụng tiền đền bù giải phóng mặt bằng của hộ gia đình nông thôn Bắc Bộ

ộ tinh xảo cũng như có giá thành cao 
hơn so với các sản phẩm nông nghiệp. 
Biến Đầu tư vào dịch vụ (iSERVICES) có 
Odds ratio= 2.338 (>1) có nghĩa rằng: Khi 
tất cả các yếu tố không đổi, nếu hộ gia đình 
sử dụng tiền đền bù đầu tư vào dịch vụ thì 
Odds của việc cải thiện thu nhập (so với 
việc không cải thiện thu nhập) tăng 2,338 
lần, có ý nghĩa thống kê ở mức 10%. Với 
việc các khu công nghiệp được xây dựng, 
lượng nhân công đổ về các khu vực này sẽ 
rất nhiều dẫn đến nhu cầu sử dụng dịch vụ 
thiết yếu như mua bán hàng hóa, ăn uống, 
thuê trọ sẽ tăng rất nhanh. Điều này góp 
phần cải thiện thu nhập của những hộ gia 
đình ở xung quanh khu vực các khu công 
nghiệp.
Biến Đầu tư vào gửi tiết kiệm và cho vay 
(iSAVING) có Odds ratio= 2.475 (>1) có 
nghĩa rằng: Khi tất cả các yếu tố không đổi, 
nếu hộ gia đình sử dụng tiền đền bù đầu tư 
vào gửi tiết kiệm và cho vay thì Odds của 
việc cải thiện thu nhập (so với việc không 
cải thiện thu nhập) tăng 2,475 lần, có ý 
nghĩa thống kê ở mức 10%. Có tới 82% 
số hộ gia đình được khảo sát sử dụng tiền 
đền bù để gửi tiết kiệm hoặc cho vay. Điều 
này dễ hiểu khi các hộ gia đình được khảo 
sát hầu hết là nông dân và họ thường có ít 
Bảng 5. Kết quả hồi quy mô hình theo Odds
Logistic regression
Number of obs = 139
LR chi2(10) = 35.52
Log likelihood = - 74.630699
Prob > chi2 = 0.0001
Pseudo R2 = 0.1922
Odds (Y) Odds Ratio Std. Err. Z P > |z| [95% Conf. Interval]
EDUC 1.08239 0.072523 1.18 0.237 .9491852 1.234289
BARGAIN 2.327973 1.124963 1.75 0.080 * .9029129 6.002193
S1 1.002877 0.002469 1.17 0.243 .9980485 1.007728
S2 0.997912 0.002429 -0.86 0.391 .9931614 1.002686
iAGRI 3.553492 2.152837 2.09 0.036 ** 1.083842 11.65051
iINDUS 5.713531 5.648143 1.76 0.078 * .8230846 39.66109
iSERVICES 2.337776 1.145041 1.73 0.083 * .8951276 6.105493
iEDUC 1.446745 0.789246 0.68 0.498 .496631 4.214538
iSAVING 2.475297 1.335021 1.68 0.093 * .8600868 7.123812
iOTHER 0.129769 0.086027 -3.08 0.002 *** .0353913 0.475828
_cons 0.157134 0.196257 -1.48 0.138 .0135875 1.817201
Nguồn: Tính toán của tác giả qua phần mềm Stata 14
(*, **, ***: Có ý nghĩa thống kê lần lượt ở mức 10%, 5%, 1%)
PHẠM MẠNH HÙNG - TRƯƠNG QUỐC CƯỜNG - NGUYỄN NHẬT MINH
21Số 228- Tháng 5. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
kiến thức về các sản phẩm tài chính. Thay 
vào đó, họ thường sử dụng tiền đền bù để 
gửi tiết kiệm để đảm bảo tính an toàn cũng 
như có một khoản tiền chắc chắn nhận 
được hàng năm. Kết hợp với việc tiền đền 
bù GPMB thường là một số tiền lớn nên 
khoản tiền hàng năm nhận được của các hộ 
gia đình cũng sẽ tăng lên và điều này khiến 
tăng thu nhập của các hộ gia đình.
Biến Đầu tư các hoạt động sai mục đích 
(iOTHER) có Odds ratio= 0.129 (<1) có 
nghĩa rằng: Khi tất cả các yếu tố không 
đổi, nếu hộ gia đình sử dụng tiền đền bù 
đầu tư vào các hoạt động sai mục đích thì 
Odds của việc cải thiện thu nhập (so với 
việc không cải thiện thu nhập) giảm 1÷ 
0.129 = 7,7 lần, có ý nghĩa thống kê ở mức 
1% và đúng với kỳ vọng của nhóm tác giả. 
Điều này có thể giải thích bởi việc có một 
bộ phận không nhỏ các hộ gia đình không 
tăng thu nhập sau khi nhận tiền đền bù vì 
họ đã sử dụng phần lớn tiền đền bù để đầu 
tư vào các hoạt động sai mục đích như mua 
bất động sản và xây dựng nhà cửa, mua 
sắm đồ gia dụng, chia cho con cháu, du lịch 
và vui chơi giải trí Khi nhận được tiền 
đền bù, các hộ gia đình thường chi tiêu cho 
việc giải quyết các khó khăn hiện tại và cải 
thiện mức sống của gia đình. Khi đã tạm 
thỏa mãn với nhu cầu cuộc sống thì các hộ 
mới nghĩ đến việc đầu tư vào hoạt động sản 
xuất kinh doanh để tạo ra thu nhập, và đến 
lúc này thì số tiền còn lại không đáng kể và 
không tạo được thu nhập cho hộ gia đình. 
Biến Trình độ học vấn của chủ hộ (EDUC) 
và biến Đầu tư cho giáo dục, học nghề 
(iEDUC) mặc dù có mối quan hệ cùng 
chiều với xác suất tăng thu nhập của hộ 
gia đình và đúng với kỳ vọng của nhóm 
tác giả nhưng không có ý nghĩa thống kê. 
Điều này được giải thích bởi việc tác động 
của việc đầu tư cho giáo dục, học nghề lên 
thu nhập của hộ gia đình là tác động trong 
dài hạn. Không giống việc đầu tư vào các 
hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ ngay lập 
tức cải thiện thu nhập, việc đầu tư cho giáo 
dục, học nghề yêu cầu khoảng thời gian dài 
để có thể mang lại thu nhập cao hơn cho 
hộ gia đình. Bên cạnh đó, các hộ gia đình 
vẫn luôn đầu tư cho giáo dục, học nghề dù 
có hay không việc nhận được tiền đền bù 
GPMB. 
Biến Diện tích đất bị thu hồi (S1), Diện 
tích đất được đền bù (S2) không có ý nghĩa 
thống kê. Từ kết quả này, có thể rút ra được 
kết luận: Việc hộ gia đình có thể cải thiện 
thu nhập sau khi nhận tiền đền bù GPMB 
hay không, hoàn toàn phụ thuộc vào hành 
vi của hộ gia đình chứ không phụ thuộc vào 
số tiền hay diện tích được đền bù. 
5. Kết luận và một số khuyến nghị nhằm 
tăng cường hiệu quả sử dụng tiền đền 
bù giải phóng mặt bằng của hộ gia đình 
nông thôn
Bài báo nghiên cứu hành vi sử dụng tiền 
đền bù giải phóng mặt bằng của hộ gia 
đình nông thôn Bắc Bộ. Qua kết quả thực 
nghiệm, nhóm tác giả rút ra được kết luận: 
Các hộ gia đình sử dụng tiền đền bù GPMB 
đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp sẽ có 
xác suất tăng thu nhập cao nhất với 5,713 
lần, tiếp theo là đầu tư vào lĩnh vực nông 
nghiệp với xác suất tăng thu nhập đạt 3,553 
lần. Các hộ gia đình sử dụng tiền đền bù 
GPMB để gửi tiết kiệm, cho vay và đầu tư 
vào lĩnh vực dịch vụ có xác suất tăng thu 
nhập lần lượt là 2,475 và 2,338 lần. Nếu 
hộ gia đình được tham gia đàm phán khi 
thực hiện thu hồi và đền bù GPMB thì xác 
suất cải thiện thu nhập tăng 2,328 lần. Tuy 
nhiên, nếu hộ gia đình sử dụng tiền đền bù 
GPMB để đầu tư vào các hoạt động sai mục 
đích sẽ giảm xác suất tăng thu nhập lên tới 
7,7 lần. Trình độ học vấn, sử dụng tiền đền 
bù GPMB đầu tư vào giáo dục, học nghề, 
hay diện tích đất bị thu hồi và được đền 
Nghiên cứu hành vi sử dụng tiền đền bù giải phóng mặt bằng của hộ gia đình nông thôn Bắc Bộ
22 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 228- Tháng 5. 2021
bù không ảnh hưởng đến xác suất tăng thu 
nhập của hộ gia đình. Từ đó cho thấy, việc 
hộ gia đình có thể cải thiện thu nhập sau khi 
nhận tiền đền bù GPMB hay không, hoàn 
toàn phụ thuộc vào hành vi của hộ gia đình 
chứ không phụ thuộc vào số tiền hay diện 
tích được đền bù.
Nhằm nâng cao và tăng cường hiệu quả sử 
dụng tiền đền bù giải phóng mặt bằng của 
hộ gia đình nông thôn, từ kết quả nghiên 
cứu trên, nhóm tác giả có một số khuyến 
nghị như sau:
Thứ nhất, vì các hộ gia đình sử dụng tiền 
đền bù GPMB đầu tư vào lĩnh vực công 
nghiệp sẽ có xác suất tăng thu nhập cao 
nhất (5,713 lần), tiếp theo là đầu tư vào lĩnh 
vực nông nghiệp (3,553 lần), gửi tiết kiệm 
(2,475 lần), cho vay và đầu tư vào lĩnh vực 
dịch vụ (2,338 lần) nên các hộ gia đình cân 
nhắc lựa chọn sử dụng tiền đền bù để đầu tư 
vào các hoạt động trên nhằm tối ưu hóa số 
tiền đền bù cũng như có xác suất tăng thu 
nhập cao nhất. 
Thứ hai, bởi vì hộ gia đình được tham gia 
đàm phán khi thực hiện thu hồi và đền bù 
GPMB thì xác suất cải thiện thu nhập tăng 
2,328 lần nên các hộ dân cần phải tích cực 
tham gia vào quá trình đàm phán đền bù 
GPMB nhằm có thể cải thiện xác suất tăng 
thu nhập cũng như đảm bảo quyền lợi của 
người được đền bù và hạn chế được những 
rủi ro về đền bù xuất phát từ phía đơn vị 
GPMB. Bên cạnh đó, các cấp chính quyền 
cũng cần phải tạo điều kiện cũng như hỗ 
trợ các hộ dân có thể tham gia vào quá trình 
đàm phán khi thu hồi và đền bù GPMB.
Thứ ba, vì hộ gia đình sử dụng tiền đền bù 
GPMB để đầu tư vào các hoạt động sai mục 
đích sẽ giảm xác suất tăng thu nhập lên tới 
7.7 lần nên các hộ gia đình cẩn phải hạn chế 
đến mức tối đa việc đầu tư tiền đền bù vào 
các hoạt động sai mục đích đã được đề cập 
ở trên. Điều này có thể rất khó vì nó xuất 
phát từ thói quen cũng như nhận thức của 
các hộ dân. 
Do đó, nhóm tác giả đề xuất thêm một số 
khuyến nghị nhằm hạn chế việc sử dụng tiền 
đền bù sai mục đích cho các hộ gia đình:
Trước tiên, cần phải có phương án nhằm 
nâng cao trình độ của nông hộ. Thực tế cho 
thấy, tuổi của chủ hộ tương đối cao, trình 
độ của chủ hộ cũng như các lao động trong 
nông hộ còn thấp, ảnh hưởng rất lớn đến 
phương hướng và kết quả sản xuất kinh 
doanh của hộ. Chính vì vậy, cần nâng cao 
trình độ của hộ, giúp hộ thay đổi cách tư 
duy, cách nghĩ cho phù hợp với thời cuộc và 
thực tế đang diễn ra tại địa phương. Muốn 
làm được như vậy nhóm tác giả đề xuất một 
số hướng giải quyết như tổ chức các khóa 
đào tạo, trao đổi chuyên môn; tăng cường 
học hỏi kinh nghiệm sản xuất và trao đổi 
công nghệ; cũng như hỗ trợ và khích lệ các 
nông hộ tự trau dồi, học hỏi thêm thông tin 
và kiến thức nhằm tăng cường hiệu quả sử 
dụng tiền đền bù. 
Tiếp theo, chính quyền, các tổ chức đoàn 
thể tại địa phương cần tư vấn các nông hộ 
lập kế hoạch chi tiết việc sử dụng tiền đền 
bù. Có thể thấy rằng do trình độ của nông 
hộ thấp, nông hộ chủ yếu làm việc theo 
thói quen và không có định hướng phát 
triển kinh tế hộ một cách rõ ràng, không có 
kế hoạch cụ thể trong các hoạt động kinh 
tế của hộ. Đây cũng chính là vấn đề nan 
giải trong quá trình phát triển kinh tế hộ, 
đặc biệt là khi nông hộ mất đất sản xuất 
kinh doanh nông nghiệp và phải chuyển 
đổi nghề nghiệp. Vì vậy, việc cùng hộ lập 
kế hoạch sử dụng tiền đền bù phục vụ mục 
đích ổn định cuộc sống và chuyển đổi nghề 
nghiệp là khuyến cáo thiết thực, giải quyết 
tận gốc của vấn đề. Việc lập kế hoạch sử 
dụng tiền đền bù cho nông hộ cần thực hiện 
các bước sau: (1) Thành lập Tổ tư vấn và 
giám sát kế hoạch sử dụng tiền đền bù của 
hộ; (2) Hướng dẫn các hộ tự lập kế hoạch sử 
dụng tiền đền bù nhận được; (3) Kiểm tra 
PHẠM MẠNH HÙNG - TRƯƠNG QUỐC CƯỜNG - NGUYỄN NHẬT MINH
23Số 228- Tháng 5. 2021- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
và giám sát quá trình thực hiện kế hoạch; 
(4) Tổng kết nghiên cứu định kỳ. 
Cuối cùng, cần có sự phối kết hợp giữa chủ 
đầu tư, chính quyền địa phương và nông 
hộ nhằm nâng cao chất lượng quản lý quá 
trình giải ngân tiền và hiệu quả sử dụng 
tiền đền bù GPMB của các nông hộ. Người 
nông dân thường có ý thức kỷ luật kém, 
gặp vấn đề phát sinh rất dễ phá kế hoạch 
và chi tiêu phung phí. Chính vì vậy mà 
phối kết hợp trên sẽ giúp hộ thực hiện được 
đúng kế hoạch đặt ra và hạn chế việc tiêu 
tiền không đúng mục đích. Hiện nay, việc 
giải ngân (chi trả tiền đền bù) cho nông hộ 
được thực hiện một lần và được trả toàn bộ 
số tiền tương ứng với diện tích đất nông 
nghiệp hộ bị mất, điều này sẽ làm tăng xác 
suất chi tiêu không đúng mục đích của hộ. 
Chính vì vậy, trên cơ sở kế hoạch sử dụng 
tiền đền bù của hộ, nhóm tác giả đề xuất 
một số phương án giải ngân, chi trả tiền đền 
bù cho nông hộ như: 
(1) Giải ngân theo thu nhập thiếu hụt từ việc 
mất đất của hộ: Căn cứ vào thu nhập của hộ 
trên diện tích đất nông nghiệp của hộ để 
giải ngân khoản tiền đền bù của hộ, kỳ hạn 
trả cho hộ là theo vụ hoặc theo năm, số tiền 
trả mỗi lần đúng bằng thu nhập bị thiếu hụt 
do diện tích đất nông nghiệp tạo ra trong 
một vụ hoặc một năm. Giải ngân tiền đền 
bù như vậy nhằm đảm bảo thu nhập của hộ 
không bị ảnh hưởng do diện tích đất nông 
nghiệp bị mất. 
(2) Giải ngân theo kế hoạch sản xuất kinh 
doanh của hộ: Cần bám sát vào kế hoạch 
đầu tư cho sản xuất kinh doanh do hộ và 
tổ tư vấn giám sát lập để giải ngân, nhằm 
đáp ứng nhu cầu về vốn cho sản xuất kinh 
doanh của hộ.
(3) Một số trường hợp đặc biệt cần linh 
hoạt trong việc giải ngân như: Nông hộ có 
người đau ốm cần một khoản tiền lớn để 
chạy chữa vượt quá khả năng của hộ, giải 
ngân toàn bộ cho những hộ đã chuyển hẳn 
sang ngành nghề phi nông nghiệp, những 
người già neo đơn, 
Bên cạnh đó, việc quản lý các giai đoạn 
giải ngân cho các hộ phải kết hợp chặt chẽ 
với tổ tư vấn, hoặc có thể do tổ tư vấn giám 
sát trực tiếp quản lý để đảm bảo sự chặt chẽ 
trong việc quản lý sử dụng tiền đền bù của 
hộ và kịp thời cung cấp vốn cho hộ đầu tư 
sản xuất kinh doanh ■
Tài liệu tham khảo
Department for International Development (1999), Sustainable Livelihoods Guidance Sheets.
Đinh Phi Hổ, Huỳnh Sơn Vũ (2011), “Sự thay đổi về thu nhập của người dân sau thu hồi đất để xây dựng khu công 
nghiệp, các yếu tố ảnh hưởng và gợi ý chính sách”, Tạp chí phát triển kinh tế.
Đỗ Thị Nâng và Nguyễn Văn Ga (2008), “Nghiên cứu sinh kế của hộ nông dân sau thu hồi đất nông nghiệp tại thôn 
Thọ Đa, xã Kim Nỗ, huyện Đông Anh, Hà Nội”, Tạp chí Khoa học Công nghệ, 5, 10-15.
Green, S. B. (1991), “How many subjects does it take to do a regression analysis?”, Multivariate behavioral research, 
26(3), 499-510.
Hồ Kiệt, Trần Văn Hòa, Ngô Nhật Linh (2017), “Ảnh hưởng của công tác giải phóng mặt bằng đến sinh kế của người 
dân bị thu hồi đất tại khu kinh tế Nhơn hội, tỉnh Bình Định”, Tạp chí khoa học, Đại học Huế, 37CA, 195–205.
Hội Nông Dân Việt Nam (2010), Công bố kết quả điều tra về thu hồi đất xây dựng khu công nghiệp, đô thị: 
Hơn 2,5 triệu nông dân bị ảnh hưởng, truy cập 15/4/2021 từ: 
aspx?Code=NEWS&NewsID=1583 
Huỳnh Văn Chương (2010), “Ảnh hưởng của việc chuyển đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp đến sinh kế người 
nông dân bị thu hồi đất tại thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam”, Tạp chí khoa học, Đại học Huế, 62A, 47–58.
Morduch, J. (1995), ““Income Smoothing and Consumption Smoothing.” Journal of Economic Perspectives, 9 (3): 
103-114.” 
Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) (1995), Cẩm nang về tái định cư, Truy cập 15/4/2021 từ: 
Documents/Translations/Vietnamese/Resettlement_Handbook_VN.pdf 
Nguyễn Đình Hà (2012), “Nghiên cứu sử dụng tiền đền bù đất nông nghiệp của hộ nông dân tại huyện Mỹ Hào tỉnh 
Nghiên cứu hành vi sử dụng tiền đền bù giải phóng mặt bằng của hộ gia đình nông thôn Bắc Bộ
24 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 228- Tháng 5. 2021
Hưng Yên”, Luận văn Thạc sĩ, ĐH Nông nghiệp Hà Nội.
Nguyễn Bình Giang (2012), “Tác động xã hội vùng của các khu công nghiệp ở Việt Nam”, Nhà xuất bản Khoa học xã 
hội Hà Nội. 
Nguyễn Thị Diễn, Vũ Đình Tôn and Lebailly, P. (2007), “Ảnh hưởng của việc thu hồi đất nông nghiệp cho công nghiệp 
hóa đến sinh kế của các hộ nông dân ở tỉnh Hưng Yên”.
Nguyễn Thị Hồng Hạnh, Nguyễn Thanh Trà and Hồ Thị Lam Trà (2013), “Ảnh hưởng của việc thu hồi đất nông nghiệp 
đến đời sống, việc làm của nông dân huyện Văn Lâm, Hưng Yên”, Tạp chí Khoa học và Phát triển trường Đại học 
Nông nghiệp Hà Nôi, 11(1), 59–67.
World Bank (2004), Involuntary Resettlement Sourcebook Planning and Implementation in Development Projects 
Hanstad, T., Nielsen, R., and Brown, T. (2004), “Land and Livelihoods – Making Land Rights Real for India’s Ruural 
Poor”, Rural Development Institute (RDI)
Trần Thị Thơm (2015), “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ dân sau khi thu hồi đất xây dựng Khu 
công nghiệp Hòa Phú tỉnh Vĩnh Long”, Luận văn Thạc sĩ, ĐH Cần Thơ.