Luận cứ phê phán quan điểm "Chủ nghĩa Marx-Lenin chỉ phù hợp với thế kỷ XIX, cùng lắm là thế kỷ XX, không còn phù hợp trong thế kỷ XXI"

c n−ớc bỏ qua chế 
độ TBCN, quá độ tới CNXH. Đi liền với 
nó là dự án cải cách CNXH, áp dụng 
“chính sách kinh tế mới” (NEP) thay thế 
“chính sách cộng sản thời chiến”. 
T− t−ởng Lenin là t− t−ởng cách tân, 
đổi mới toàn diện, thay đổi quan điểm, 
mô hình và chính sách trong tiến trình 
cải cách CNXH, mở đầu bằng NEP. Đó 
là: tập trung cao độ giải phóng lực l−ợng 
sản xuất thông qua dân chủ hóa kinh tế, 
áp dụng đòn bẩy kinh tế bằng kích thích 
lợi ích vật chất, áp dụng kinh tế thị 
tr−ờng nhiều thành phần, chú trọng thực 
hiện “Chỉ thị thanh Đảng” cùng với cải 
cách quản lý nhà n−ớc để đảm bảo chính 
trị cho sự phát triển kinh tế thị tr−ờng, 
kiên quyết chống những chứng bệnh và tệ 
nạn xảy ra trong bộ máy nhà n−ớc, trong 
đời sống xã hội: Bệnh kiêu ngạo cộng sản, 
tệ quan liêu và nạn hối lộ (biểu hiện ở 
thời kỳ Đảng đã trở thành Đảng chấp 
chính, lãnh đạo nhà n−ớc và xã hội). 
Ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa 
Marx-Lenin nêu trên chỉ là ba bộ phận 
cốt yếu nhất, t−ơng ứng với ba bộ phận, 
ba nguồn gốc hình thành, từ triết học cổ 
điển Đức, kinh tế chính trị t− sản Anh 
và CNXH không t−ởng Anh và Pháp. 
Ngoài ra, nội dung phong phú của chủ 
nghĩa Marx-Lenin còn chứa đựng nhiều 
tri thức thuộc nhiều ngành khoa học khác. 
Ví dụ: Chính trị học, xã hội học, đạo đức 
học, lịch sử và văn hóa học, kể cả khoa 
học dự báo (T−ơng lai học). 
Lenin cho rằng, chủ nghĩa Marx là 
một hệ thống, một cấu trúc chỉnh thể, bao 
Luận cứ phê phán 9 
quát cơ cấu kinh tế, chính trị, xã hội, từ 
cơ cấu xã hội đến quan hệ xã hội, nó chặt 
chẽ và minh xác, nh− một tảng đá liền 
mạch, tuyệt đối không có một kẽ hở nào. 
Đặc biệt có giá trị và ý nghĩa đối với 
cải cách và đổi mới CNXH ngày nay, từ 
việc v−ợt qua những hạn chế, khiếm 
khuyết của CNXH hiện thực đến định 
h−ớng và định hình CNXH hiện thực 
mới thông qua cải cách và đổi mới là 
những t− t−ởng, những luận đề nổi tiếng 
của Lenin trong bối cảnh thực hiện chính 
sách kinh tế mới. Có thể nói tới những 
t− t−ởng và luận đề tiêu biểu sau: 
- Khi lực l−ợng sản xuất còn ch−a 
phát triển thì quan hệ sản xuất mới dù có 
đ−ợc xác lập sau thắng lợi của cuộc cách 
mạng chính trị của giai cấp công nhân 
thì vẫn mới chỉ là hình thức mà thôi. 
- B−ớc vào công cuộc xây dựng 
CNXH, cái thiếu thốn lớn nhất của 
chúng ta là văn hóa, kể cả văn hóa lãnh 
đạo, quản lý. 
- Phải ra sức đào tạo cho chế độ mới 
một đội ngũ chuyên gia tài giỏi mà bất 
luận trong tr−ờng hợp nào cũng không 
đ−ợc thua kém các chuyên gia t− sản. 
- Mấu chốt của vấn đề là tổ chức và 
cán bộ. Phải chọn đúng ng−ời, giao đúng 
việc và kiểm tra th−ờng xuyên. 
- CNXH không phải là sản phẩm 
đ−ợc tạo ra từ những chỉ thị, sắc lệnh 
quan liêu từ trên ban xuống. CNXH là 
kết quả sinh động của sự nghiệp lao 
động tự giác, sáng tạo của quần chúng 
lao động 
Nh− vậy, những giá trị bền vững 
của chủ nghĩa Marx-Lenin không chỉ thể 
hiện trong chỉnh thể quan điểm - t− 
t−ởng - ph−ơng pháp, trong logic hệ 
thống các vấn đề, các quan hệ, các lĩnh 
vực của phát triển xã hội của CNXH mà 
còn thể hiện ở những luận điểm đặc sắc 
mà các tác gia kinh điển nêu ra, đem lại 
cho chúng ta những gợi ý, những chỉ dẫn 
để suy nghĩ, tìm tòi một cách sáng tạo, từ 
đó độc lập giải quyết lấy những vấn đề 
đặt ra trong thực tiễn. 
Chỉ có thể nhận rõ chân giá trị của 
của chủ nghĩa Marx-Lenin nếu đứng 
vững trên lập tr−ờng quan điểm duy vật 
biện chứng, thấm nhuần quan điểm 
thực tiễn, phát triển và đổi mới, có quan 
điểm lịch sử - cụ thể, không máy móc xơ 
cứng và giáo điều. 
Vào những năm cuối đời, năm 1893, 
sau nhiều lần cùng với Marx viết lời tựa 
cho “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” 
mỗi lần tái bản trong suốt 21 năm liền 
từ năm 1872 đến năm 1893, F. Engels đã 
nêu lên một lời giải thích quan trọng, cho 
rằng, những gì mà các ông nêu ra trong 
học thuyết, chủ nghĩa của mình chỉ là 
những gợi ý về ph−ơng pháp. Việc áp 
dụng, vận dụng nó vào thực tiễn đòi hỏi 
nỗ lực sáng tạo của những ng−ời cách 
mạng, phù hợp với những hoàn cảnh, 
điều kiện cụ thể, không thể máy móc, 
giáo điều. 
Chính vì vậy, Hồ Chí Minh căn dặn 
chúng ta, học tập, nghiên cứu chủ nghĩa 
Marx-Lenin không phải là thuộc lòng 
từng câu chữ nh− một con vẹt mà là nắm 
lấy tinh thần và ph−ơng pháp Marx-
Lenin để ứng xử với con ng−ời và công 
việc cho đúng. Đây là một năng lực sáng 
tạo, một bản lĩnh khoa học và văn hóa để 
trung thành với chủ nghĩa Marx-Lenin 
một cách sáng tạo, bằng cách không 
ngừng tìm tòi, phát triển sáng tạo chủ 
nghĩa Marx-Lenin trong thực tiễn. 
2. Thoát ly hoàn cảnh lịch sử trong 
việc nhận thức, đánh giá những t− 
t−ởng trong quá khứ đã là một việc làm 
không khoa học, phi lịch sử và không 
thể nhận thức đ−ợc chân lý. Nh− đã nói, 
những giá trị tinh túy, bền vững của di 
10 Thông tin Khoa học xã hội, số 9.2014 
sản kinh điển Marx-Lenin nằm ở tầm 
quan điểm, ph−ơng pháp mà linh hồn 
của nó là phép biện chứng. Nắm lấy 
những quan điểm và ph−ơng pháp đó, 
chúng ta có trong tay chìa khóa để tìm 
lời giải cho những vấn đề đặt ra ở thời 
hiện đại và đ−ơng đại. Luận điểm cho 
rằng, chủ nghĩa Marx-Lenin chỉ phù hợp 
trong thế kỷ XIX, cùng lắm trong thế kỷ 
XX chứ không còn phù hợp trong thế kỷ 
XXI này, là sự bộc lộ một cách nhìn chủ 
quan, thiên kiến, một mặt không thấy 
giá trị bền vững của chủ nghĩa Marx-
Lenin, mặt khác không thấy thực tiễn 
lịch sử đang diễn ra, thực tiễn ấy chẳng 
những không hề phủ nhận mà còn khẳng 
định, xác tín rằng, Marx vẫn còn cần 
thiết cho cuộc sống của thế giới nhân loại 
ngày nay, rằng, không thể hình dung 
đ−ợc thế kỷ XXI sẽ ra sao nếu không 
tính đến sự hiện diện của Marx. Học giả 
không mác-xít, Jacques Derrida đã nhận 
xét đúng đắn nh− vậy trong tác phẩm 
nổi tiếng của ông “Những bóng ma của 
Marx”. Ông khẳng định sự cần thiết phải 
trở về với Marx. Bình luận cuốn sách của 
Derrida, một học giả khác, Didier Eribon 
đã khẳng định: K. Marx là nhà t− t−ởng 
của thế kỷ XXI (Xem: Hoàng Chí Bảo, 
2010, tr.292-293). 
Lại có một thực tế sinh động gần 
đây đáng để cho mọi ng−ời suy ngẫm. 
Trong cơn bão táp khủng hoảng tài 
chính từ n−ớc Mỹ, lan rộng và làm rung 
chuyển thế giới TBCN vào cuối thập 
niên đầu thế kỷ XXI, một cuộc khủng 
hoảng có quy mô toàn cầu, tác động vào 
tất cả các n−ớc, không ít các chủ t− bản 
đã tìm đọc bộ “T− bản” của Marx, mong 
tìm thấy ở đó câu trả lời, cho sự hóa giải 
và cứu rỗi tình huống ảm đạm, suy 
thoái kinh tế hiện thời. Giá trị, sức sống 
và ý nghĩa của t− t−ởng Marx, của chủ 
nghĩa Marx, chủ nghĩa Marx-Lenin đem 
lại hiệu ứng xã hội rộng lớn và sâu xa, 
tự bản thân nó, đ−ợc thực tiễn thẩm 
định, khảo duyệt và đánh giá một cách 
khách quan, công bằng, không thiên 
kiến, không duy ý thức hệ. Những gì đã 
định hình thành giá trị văn hóa, trở 
thành tài sản văn hóa tinh thần của 
nhân loại thì sẽ còn mãi cùng lịch sử 
nhân loại. Chủ nghĩa Marx, chủ nghĩa 
Marx-Lenin nằm trong tr−ờng hợp đó. 
Trong văn miếu của nhân loại, trí tuệ, 
t− t−ởng, nhân cách của Marx và của 
các bậc thầy t− t−ởng đã cùng ông sáng 
tạo ra “đại lý thuyết” về phát triển xã 
hội theo con đ−ờng XHCN và CSCN, 
đem lại tự do, hạnh phúc cho con ng−ời 
sẽ còn mãi mãi tỏa sáng. 
John Kenneth Galbraith, nhà kinh 
tế học Mỹ, đã nói trong cuộc đối thoại với 
viện sĩ Menshikov của Nga: “Marx là 
một nhân vật quá lớn để chúng tôi có thể 
dành riêng K. Marx cho những ng−ời 
cộng sản”. Còn Stephen Marglin, giáo s− 
Đại học Harvard của Mỹ trong bài báo 
viết về K. Marx, đăng trên Nhật báo phố 
Wall, năm 1991, đã viết: “bằng sự phân 
tích có tính chất phê phán, K. Marx, một 
nhà nghiên cứu vĩ đại đã góp phần xác 
định ch−ơng trình nghị sự của thời đại. 
K. Marx vẫn đang tác động đến những t− 
duy hiện đại về lịch sử và kinh tế” (Xem: 
Hoàng Chí Bảo, 2010, tr.292). 
Trong tác phẩm “Tuyên ngôn cho 
một đoạn cuối thế kỷ tối tăm”, xuất bản 
năm 1990, đã có đánh giá về Marx: 
“Ng−ời ta gặp một nguồn sáng chói lọi 
và ngợp đi tr−ớc tầm lớn lao và sự sâu 
sắc của t− t−ởng Marx, tr−ớc sự vỗ cánh 
sáng tạo và say mê của một trí tuệ luôn 
luôn tự do, khiến cho các câu chữ của K. 
Marx đ−ợc nâng cao bởi một nhịp điệu 
và một niềm rung động đặc biệt. Tác 
phẩm của Marx là một vòng xoáy trôn 
ốc vĩ đại muốn ôm trùm thế giới và toàn 
Luận cứ phê phán 11 
bộ cuộc sống, bởi sự quan tâm đến con 
ng−ời, bởi ý chí giải phóng con ng−ời, 
bởi sự nhận biết khát vọng phát triển 
bản sắc cá nhân của con ng−ời. Karl 
Marx là ng−ời đồng thời không thể 
thiếu của chúng ta” (Xem: Hoàng Chí 
Bảo, 2010, tr.292). 
Khác với sự lầm t−ởng của một số 
ng−ời, những năm gần đây, ở ngay các 
n−ớc t− bản ph−ơng Tây, nhiều nhà 
khoa học, đặc biệt là các nhà triết học 
và kinh tế chính trị học vẫn tiếp tục 
nghiên cứu học thuyết của Marx và công 
bố những công trình quan trọng. Một 
trong những ng−ời đó là GS.TS. Michel 
Vadeé, ông đã viết bộ sách gồm 2 tập, có 
tựa đề “Marx - nhà t− t−ởng của cái có 
thể”. Mở đầu tác phẩm, Michel Vadeé 
đã nhận xét rằng, “Sức sống của một t− 
t−ởng đ−ợc tính bằng con số của những 
cuộc tranh luận và những cuộc đấu 
tranh mà nó gây ra. Về mặt này, chủ 
nghĩa Marx thật là đáng ao −ớc” (Xem: 
Hoàng Chí Bảo, 2010, tr.297-299). Tr−ớc 
sự đồ sộ của t− t−ởng Marx, ông thấy cần 
có cách “đọc gần đúng” đối với những tác 
phẩm lý luận của Marx, rằng, chúng ta 
phải nghiên cứu thấu đáo để nhận thức 
gần đúng các tác phẩm của Marx và 
phải chăng chúng ta đang b−ớc vào một 
kỷ nguyên mới của nhận thức về Marx 
(Xem: Hoàng Chí Bảo, 2010, tr.297-299). 
Đó là một thái độ khoa học, khách quan, 
sâu sắc và tinh tế mà Michel Vadeé đã 
thể hiện trong tiếp cận di sản của thiên 
tài K. Marx, rất đáng trân trọng. 
Gần đây nhất, cuốn sách “Tại sao 
Marx đúng?” đ−ợc tác giả Terry Eagleton 
- Giáo s− tr−ờng Đại học Tổng hợp 
Lancaste V−ơng quốc Anh viết và đ−ợc 
Alex Callinices, Philip Carpenter, Ellen 
Meiksins Wood là những giáo s− chính 
trị của Anh, Mỹ đọc và góp ý. Cuốn sách 
đã đ−ợc lựa chọn xuất bản đầu năm 
2011 tại tr−ờng Đại học Tổng hợp Yale, 
một tr−ờng đại học danh tiếng của Mỹ. 
Ngay khi cuốn sách ra đời, rất nhiều 
ng−ời đã ủng hộ T. Eagleton và hết lời 
ca ngợi cuốn sách. Tờ Financial Times 
ra ngày 27/5/2011 cho rằng, Eagleton đã 
“làm sống lại Marx”; khẳng định cách 
tiếp cận của Marx là cách xem xét tốt 
nhất đối với CNTB. 
Nội dung cuốn sách cho thấy rõ 
chính kiến của T. Eagleton. Ông cho 
rằng, những phê phán chủ nghĩa Marx 
là “lạc hậu”, là “không còn phù hợp”, 
“không thể gắn nó với những vấn đề kinh 
tế và chính trị đ−ơng đại” là những phê 
phán bộc lộ rõ sự thiếu hiểu biết. Ông 
không chấp nhận định kiến cho rằng, 
chủ nghĩa Marx đã chết. Ông khẳng 
định, K. Marx là ng−ời đầu tiên nhận 
biết đ−ợc đối t−ợng lịch sử đ−ợc biết đến 
là CNTB, chứng minh nó xuất hiện nh− 
thế nào, hoạt động theo quy luật nào và 
có thể đi đến chỗ kết thúc ra sao. Chủ 
nghĩa Marx từ khi ra đời và trong quá 
trình phát triển của nó luôn là sự phê 
phán quyết liệt nhất về mặt lý luận, 
phong phú nhất về mặt thực tiễn, không 
khoan nh−ợng nhất về mặt chính trị đối 
với hệ thống TBCN. Chính vì thế mà K. 
Marx cũng nhận đ−ợc nhiều sự ca ngợi 
và đồng thời nhiều sự phê phán chống 
đối. Tác giả Eagleton đã chọn 10 vấn đề 
- sự phê phán phổ biến nhất đối với 
Marx để phân tích, lý giải, đ−a ra 
những minh chứng vững vàng nhằm 
phản bác và đi đến khẳng định sự đúng 
đắn của chủ nghĩa Marx. 
Cùng với quan điểm này, Fredrie 
Jamoson trong cuốn sách “Hệ t− t−ởng 
của học thuyết”, xuất bản năm 2008 ở 
London đã khẳng định “Chủ nghĩa 
Marx dứt khoát đúng” (dẫn theo Terry 
Bagheton, 2014, tr.8). Eagleton đã nhận 
thức rằng, có sự phê phán chủ nghĩa 
12 Thông tin Khoa học xã hội, số 9.2014 
Marx là do sự non kém về lý luận, cách 
nhìn phiến diện, chụp mũ, lấy một vài 
hiện t−ợng, một vài mô hình trong thực 
tiễn không đúng với học thuyết của Marx 
để đổ lỗi cho Marx sai. Ông cũng đồng 
thời vạch rõ, CNTB dù có lúc đạt đ−ợc 
hiệu quả nh−ng nó làm đ−ợc điều đó 
bằng cái giá kinh hoàng của nhân loại. 
Đó là sự mất tự do đ−ợc ngụy tạo bằng 
hình thức tự do, là bất công trong tình 
cảnh phân biệt giàu nghèo gia tăng, là 
nạn diệt chủng và phân biệt chủng tộc, 
là c−ỡng bức, t−ớc đoạt, áp đặt, tìm kiếm 
lợi nhuận bằng mọi giá (Terry 
Bagheton, 2014, tr.8), “là vô trách nhiệm 
với sự tồn vong của nhân loại. Tức là con 
đ−ờng TBCN đang đi cũng là đang đe 
dọa phá hủy toàn bộ hành tinh này” 
(Terry Bagheton, 2014, tr.19-21). 
ở trong lòng CNTB phát triển cao, 
Eagleton thấy rõ, “những nhà n−ớc t− 
bản hiện đại là kết quả của một lịch sử 
chiếm đoạt nô lệ, diệt chủng, bạo lực và 
bóc lột một cách ghê tởm. CNTB cũng 
đ−ợc tôi luyện trong máu và n−ớc mắt, 
chỉ có điều nó đã tồn tại đủ lâu để ng−ời 
ta quên đi nỗi khủng khiếp đó. Do đó, để 
loài ng−ời có đ−ợc b−ớc phát triển cao 
hơn, an toàn, công bằng hơn về vật chất 
và tinh thần thì cần phải có một hình 
thức xã hội khác cao hơn xã hội t− bản” 
(Terry Bagheton, 2014, tr.19-21). 
Đủ hiểu vì sao, Eagleton cho rằng, 
những t− t−ởng của Marx không phải là 
hoàn hảo nh−ng đáng tin cậy và ông 
đánh giá rất cao “Tuyên ngôn của Đảng 
Cộng sản” do Marx và F. Engels khởi 
thảo ở tuổi 30. “Không nghi ngờ gì, đó 
là tác phẩm duy nhất có ảnh h−ởng 
nhất đ−ợc viết ra trong thế kỷ XIX. Hầu 
nh− không một nhà t− t−ởng nào, không 
một nhà chính trị, nhà khoa học, nhà 
quân sự, nhà truyền giáo nào, mà lại 
làm thay đổi tiến trình lịch sử một cách 
rõ ràng nh− tác giả của Tuyên ngôn” 
(Terry Bagheton, 2014, tr.24). 
Những đánh giá nh− thế, một cách 
khách quan và đúng đắn cho thấy giá trị 
bền vững của chủ nghĩa Marx và tính 
triển vọng tất yếu của CNXH. 
Có một cuộc sống sau chủ nghĩa 
Marx là toàn bộ giá trị của chủ nghĩa 
Marx. Chủ nghĩa Marx là sự phê phán 
CNTB. Đó là sự phê phán sâu sắc, toàn 
diện và khắt khe nhất từ tr−ớc tới nay. 
Không những thế, chủ nghĩa Marx còn 
là sự phê phán duy nhất làm thay đổi bộ 
phận lớn của thế giới. Điều đó muốn nói 
rằng, chừng nào CNTB còn tồn tại thì 
chủ nghĩa Marx cũng sẽ tồn tại (Terry 
Bagheton, 2014, tr.24). 
Những dẫn giải nêu trên từ chính 
các học giả t− sản, sống trong lòng 
CNTB hiện đại, trực tiếp trải nghiệm 
thực tiễn TBCN đã đánh giá một cách 
công bằng, tôn trọng sự thật, không 
thiên kiến, nói tiếng nói khẳng định giá 
trị, ý nghĩa, sức sống của chủ nghĩa 
Marx là sở cứ đáng tin cậy để phản bác 
lại những sai trái, những sự lầm t−ởng 
và cả những sự xuyên tạc chủ nghĩa 
Marx. Thực tiễn luôn là tiêu chuẩn của 
chân lý. Chủ nghĩa Marx-Lenin đã, 
đang và sẽ tiếp tục soi sáng con đ−ờng 
đi của lịch sử tới một t−ơng lai tốt đẹp 
 
Tài liệu tham khảo 
1. Hoàng Chí Bảo (2010), Bản chất 
khoa học và cách mạng của chủ 
nghĩa Mác-Lênin, Nxb. Chính trị - 
Hành chính, Hà Nội. 
2. Terry Bagheton (2014), Tại sao Mác 
đúng, Nxb. Chính trị - Hành chính, 
Hà Nội.