Kiểm tra khả năng dịch Anh - Việt

kết diễn ngôn. Một lựa chọn từ 
tƣơng đƣơng không phù hợp nữa là ‗young refugees‘ trong câu 5 đƣợc dịch là ‗người tị nạn 
trẻ tuổi‘, thay vì ‗trẻ trị nạn‘. Nói chung, SV có sự lúng túng khi xác định nghĩa của từ trong 
ngữ cảnh, quan hệ về nghĩa của câu trƣớc với nghĩa của câu sau và qui chiếu không đúng đối 
tƣợng khi chuyển dịch. Cách phổ biến mà SV thƣờng làm là chọn một trong những từ đƣợc kê 
ra trong tự điển để dịch từ ngữ trong bản tiếng Anh mà thiếu sự chú ý đến ví dụ kèm theo cho 
thấy nghĩa của từ trong ngữ cảnh. Do đó, GV cần giải thích cho SV hiểu rằng để chọn đƣợc từ 
tƣơng đƣơng phù hợp nhất thì phải căn cứ vào ngữ cảnh có trong văn bản gốc và đối chiếu với 
ví dụ mà tự điển cung cấp. Nhƣ vậy, có thể kết luận là khả năng dịch thuật liên quan chặt chẽ 
với khả năng lựa chọn từ tƣơng đƣơng trong hai ngôn ngữ liên quan và ngữ cảnh tình huống. 
Ngoài ra, ngƣời dịch cần có khả năng đọc hiểu văn bản nguồn và xác định đƣợc các yếu tố 
nhƣ: hoàn cảnh ra đời của văn bản, tác giả là ai, đề tài gì và những đối tƣợng nào đƣợc đề cập 
trong văn bản. Điều đặc biệt quan trọng là phải xác định đƣợc phong cách văn bản của bản 
dịch gốc để có sự lựa chọn từ tƣơng đƣơng và cách diễn dịch phù hợp. Nếu văn bản nguồn có 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 140 
danh từ riêng chỉ tên tổ chức, cơ quan, đơn vị chức năng trong chính phủ .v.v. thì SV cần phải 
tìm hiểu kỹ trƣớc khi dịch, thậm chí ghi chú những thuật ngữ mà trong tiếng Việt không có từ 
tƣơng đƣơng. Tất nhiên, việc thiếu chuẩn bị trƣớc khi dịch văn bản sẽ có ảnh hƣởng rất lớn 
đến chất lƣợng của bài dịch. Đây cũng là bƣớc đầu tiên mà bất cứ ngƣời dịch nào cũng phải 
giải quyết, đặc biệt là với loại văn bản nguồn đang đƣợc phân tích. Với một văn bản cụ thể, 
bƣớc tiếp theo là SV phải đọc kỹ từng câu, xác định các thành phần câu theo cấu trúc ngôn 
ngữ, thứ tự phải tuân thủ khi chuyển mã từ ngữ. Mặt khác, SV cần đặc biệt chú ý đến câu 
phức và câu có thành ngữ hoặc cấu trúc đặc biệt. Sau khi phân tích từng câu, SV sẽ thực hiện 
bƣớc quan trọng là chuyển dịch sang tiếng Việt sao cho bảo đảm tính chính xác, phù hợp theo 
những tiêu chí nhƣ đã trình bày trên. Bƣớc cuối của việc dịch là SV sẽ phải đọc lại từng câu 
tiếng Việt để kiểm tra lỗi dùng từ, dấu câu, quan hệ liên kết và mạch lạc của cả bài dịch, nhất 
là cách diễn đạt theo văn phong tiếng Việt. Nói cách khác, một bản dịch đƣợc đánh giá là tốt 
khi nó là một tƣơng đƣơng cao nhất về ngữ nghĩa học và ngữ dụng học của văn bản nguồn 
(House, 1981). Từ những điều đã thực hiện, ngƣời viết tin rằng quá trình chọn bài, sửa bài, 
chấm điểm nhƣ đã trình bày là một chuỗi ‘khép kín‘ nhƣng cũng để ‗mở‘ cho SV thể hiện hết 
năng lực dịch thuật của mình. Một điều cần nhấn mạnh nữa của mục đích cho SV làm bài ở 
nhà là nhằm tránh những hạn chế về thời gian và ràng buộc do qui định khi GV cho SV làm 
bài tại lớp. Tóm lại, SV có nhiều cơ hội để làm tốt bài kiểm tra của mình nếu thực hiện chặt 
chẽ những bƣớc mà GV đã hƣớng dẫn, nhất là ở giai đoạn bắt đầu học biên dịch. 
5.3. Phân tích kết quả 
 Trên cơ sở lý thuyết (2.1 và 2.2) và các tiêu chí đánh giá đã nêu (4.2), ngƣời viết đã 
xếp loại từng câu dịch theo 4 mức: chính xác, tƣơng đối chính xác, đạt yêu cầu và không đạt 
yêu cầu. Bảng 1(4) cho thấy có 369 / 450 câu dịch đƣợc xếp loại từ đạt yêu cầu trở lên (82,1 
%) , và 81 câu thuộc loại không đạt yêu cầu (17, 9%) .Từ kết quả xếp loại, ngƣời viết đã qui 
thành điểm số cho từng bài dịch theo 5 mức: Giỏi, Khá, Trung bình, Yếu và Kém. Thống kê 
trong Bảng 2(4) cho thấy có 82,1% bài đƣợc xếp loại từ Trung bình trở lên và 19,9 % xếp loại 
Yếu và Kém. Với thời gian học chƣa lâu (khoảng 1/3 học kỳ, 12 /30 tiết học) thì kết quả này 
hoàn toàn có thể chấp nhận đƣợc. Điểm số của từng SV thể hiện tƣơng đối chính xác những gì 
SV đã tiếp thu đƣợc về lý thuyết cũng nhƣ thực hành ở giai đoạn đầu học biên dịch. Sau khi 
sửa bài, mỗi SV có thể kiểm tra lại những thiếu sót để có thể dịch tốt hơn cho những bài dịch 
tƣơng tự lần sau. Hẳn nhiên, một bài dịch không thể nào bao quát đƣợc hết các yếu tố liên 
quan, và điểm số của mỗi bài không thể tiêu biểu cho trình độ và năng lực học tập của SV. 
Điều quan trọng là qua một bài kiểm tra, cả GV và SV đều đƣợc củng cố kiến thức về ngôn 
ngữ, cải thiện kỹ năng thực hành và chất lƣợng dạy và học nhiều nhất nhƣ có thể. 
6. Đề nghị 
6.1. Sinh viên 
Học dịch là để trang bị kiến thức và rèn luyện kỹ năng sử dụng ngôn ngữ. Do vậy, SV cần 
phải hiểu rõ mục tiêu môn học và thực hành theo sự hƣớng dẫn của GV. Với mỗi bài dịch, 
không phân biệt là dịch Anh-Việt hay Việt-Anh, SV phải có sự chuẩn bị thật chu đáo trƣớc 
khi bắt đầu việc dịch thuật. Bằng sự chuẩn bị này, SV sẽ học hỏi rất nhiều và qua đó có sự yêu 
thích môn học và đạt đƣợc kết quả tốt với sản phẩm của mình. Hơn nữa, SV cũng phải quan 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 141 
tâm đến việc sửa bài của bản thân cũng nhƣ của bạn trên lớp vì nó thể hiện cả quá trình làm 
việc của GV và bản thân SV. Lợi ích cụ thể của việc này là giúp SV rút kinh nghiệm làm bài 
và cải thiện khả năng dịch thuật. Một điều nữa là SV phải chú trọng bồi dƣỡng kiến thức và 
nâng cao khả năng vận dụng tiếng Việt vì tiếng mẹ đẻ đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong 
dịch thuật song ngữ. Điều này đòi hỏi SV phải tích cực rèn luyện dựa trên kiến thức ngôn ngữ 
đã tiếp thu qua các môn học tiếng Việt từ bậc phổ thông đến đại học và quá trình trƣởng thành 
của bản thân. 
6.2. Giảng viên 
Để đạt đƣợc mục tiêu đề ra, GV cần cố gắng làm cho các bài kiểm tra của mình thể hiện sự 
sáng tạo nhất có thể để SV học đƣợc thật nhiều trong thời gian trên lớp cũng nhƣ trong quá 
trình làm và sửa bài. Nhƣ đã đề cập, bài dịch đƣợc xem là chuẩn để có cơ sở đối chiếu khi sửa 
bài cần phải đƣợc GV chuẩn bị chu đáo và đạt đƣợc sự chính xác cao nhất. Hẳn nhiên, điều 
này tuỳ thuộc rất nhiều vào trình độ và năng lực của mỗi GV. Mặt khác, tài liệu bổ sung trong 
quá trình giảng dạy cũng cần đƣợc GV cập nhật thƣờng xuyên và không nên lệ thuộc quá 
nhiếu vào giáo trình. Ngoài ra, tổ bộ môn cần có những buổi họp trao đổi phƣơng pháp giảng 
dạy Biên dịch nói riêng và các học phần khác nói chung, đặc biệt là trao đổi kinh nghiệm 
trong việc sửa bài cho SV. Một điều cần nhấn mạnh là không có bài kiểm tra nào hoàn hảo và 
không có hệ thống sửa hoặc chấm điểm bài kiểm tra nào thật sự không có sai sót. Vấn đề quan 
trọng là kết quả kiểm tra phải phản ánh chính xác năng lực và trình độ của SV. 
6.3. Giáo trình 
 Giáo trình đƣợc dùng để giảng dạy môn Biên dịch 1 cần đƣợc biên soạn theo hƣớng 
chuẩn bị cho SV dịch từ những mẫu câu đơn giản đến phức tạp. Về dịch Anh-Việt, các văn 
bản dịch gốc cần chọn những văn bản do tác giả nƣớc ngoài viết. Ngƣời biên soạn nhất thiết 
phải đề cập đến các chủ điểm ngữ pháp tiếng Anh và có sự phân biệt rõ ràng về độ khó giữa 
các câu, đoạn đƣợc yêu cầu dịch. Mặt khác, cần có sự nghiên cứu, đối chiếu các mẫu câu và 
từ ngữ xuất hiện trong bản dịch tiếng Anh và tƣơng đƣơng trong tiếng Việt. Hơn nữa, cần có 
sự cân đối giữa lƣợng từ vựng mà SV có thể biết và lƣợng từ vựng SV cần tra tự điển trong 
mỗi bài dịch. Đồng thời, các văn bản dịch ngoài sự khác nhau về thể loại còn phải khác nhau 
về cấp độ và đối tƣợng sử dụng. Hẳn nhiên, đây là công việc thực sự đòi hỏi kiến thức ngôn 
ngữ, năng lực chuyên môn và tâm huyết rất lớn của ngƣời biên soạn. 
7. Kết luận 
 Trên cơ sở lý thuyết dịch thuật, bài viết đã trình bày những vấn đề liên quan nhƣ: cách chọn 
từ ngữ tƣơng đƣơng, tiêu chí đánh giá bản dịch, phân tích lỗi, sửa bài, xếp loại câu dịch và 
chấm điểm để đánh giá khả năng dịch Anh-Việt của SV. Những phát hiện và kinh nghiệm thu 
đƣợc qua quá trình tổ chức cho SV làm bài dịch Anh -Việt đã khẳng định tính khả thi của 
phƣơng pháp sửa bài bằng cách so sánh đối chiếu các yếu tố ngôn ngữ giữa hai văn bản nguồn 
và văn bản đích. Tính chủ quan khi chấm bài của GV cũng đƣợc hạn chế rất nhiều khi SV, 
ngƣời học dịch thuật, đƣợc tham gia vào quá trình sửa bài của bạn cùng lớp cũng nhƣ của 
chính mình. Những chuẩn bị cần có và các bƣớc cần tuân thủ khi dịch văn bản chắc chắn 
đƣợc SV quan tâm thực hiện một cách hiệu quả hơn cho các bài dịch sau này. Đồng thời, từ 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 142 
sự tin tƣởng vào kết quả đạt đƣợc và hiểu rõ những thiếu sót khi làm bài, ý thức về vai trò 
quan trọng của học phần Biên dịch cũng đƣợc nâng lên đáng kể. Mặt khác, việc ‗tìm lỗi‘ để 
đánh giá và cho điểm bài dịch của SV nhƣ đã trình bày, dù có những hạn chế nhất định, 
nhƣng là một trong những cách làm hiệu quả trong tình hình dạy và học dịch thuật hiện nay. 
Ngƣời viết cũng nhận thấy những hạn chế của bài nghiên cứu nhƣ: số bài dịch tham gia khảo 
sát chƣa nhiều, văn bản gốc chƣa thật sự tiêu biểu để có thể phân tích sâu hơn và bao quát 
đƣợc hết những vấn đề đặt ra. Những đề tài khác nhƣ: đánh giá khả năng dịch Việt-Anh, ảnh 
hƣởng của tiếng mẹ đẻ trong dịch thuật, dịch thuật với sự hỗ trợ của các phƣơng tiện công 
nghệ .v.v. là những đề tài hấp dẫn cần đƣợc tìm hiểu và nghiên cứu thấu đáo hơn trong các bài 
nghiên cứu khác. Tuy nhiên, với những gì đã trình bày, ngƣời viết hy vọng làm sáng tỏ thêm 
lý thuyết dịch thuật và góp phần ý nghĩa vào việc cải thiện chất lƣợng dạy và học học phần 
Biên dịch 1, học phần tạo nền tảng cơ bản cho các học phần dịch thuật tiếp theo trong chƣơng 
trình đào tạo. 
Tài liệu tham khảo 
Catford J.C. (1994). Translation: overview‘: in The Encyclopedia of Language And Linguistics. Asher, 
R.E. (ed). Pergamon Press. 
Chuck E. (2015). More Than 10,000 Unaccompanied Minors Apprehended on U.S. Border in Last 
Two Months. Truy cập từ https://www.nbcnews.com/storyline/immigration-border-crisis/more-10-
000-unaccompanied-minors-apprehended-u-s-border-last-n478316 
Erden, A. (1985). The aim of teaching translation at the university level. Truy cập từ 
142_aim-teachingtranslation-university-level. 
House, J. (1981). A model for translation quality assessment: A model revisited. Tubingen: Gunter 
Narr. 
Larson, M. L. (1998). Meaning-based translation: A guide to cross-language equivalence (2 
nd 
ed.). 
Lanham: University Press of America, Inc. 
Lê Hùng Tiến (2010).Tƣơng đƣơng dịch thuật và tƣơng đƣơng trong dịch Anh - Việt. Tạp chí Khoa 
học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 26 , 141-150. 
Lê Quang Thêm (2019). Nghiên cứu đối chiếu các ngôn ngữ. NXb. Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí 
Minh. 
Munday, J. (2008). Introducing translation studies: Theories and applications (2
nd
 ed.). London: 
Routledge. 
Nguyễn Thị Kiều Thu (2017) Khảo sát cách đánh giá môn dịch thuật tại một số trƣờng đại học Việt 
Nam. Tạp chí KH & CN, 20 (X1), 83-84. 
Nguyễn Thanh Tùng (2017). Vấn đề ngữ pháp văn bản trong biên dịch Anh-Việt và Việt-Anh của SV 
khoa tiếng Anh Trƣờng Đại học Sƣ phạm Tp. Hồ Chí Minh. Tạp chí Khoa học 14 (7), 16-31. 
Pym, A. (2010). Exploring translation theories. London: New York: Routledge. 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 143 
CHECKING THE ENGLISH-VIETNAMESE TRANSLATION ABILITY 
Abstract 
 Checking and evaluating translations plays an important role in teaching translation. The article 
examines 45 the English-Vietnamese translations of students on the basis of the theory of 
translation equivalence and the relationship between the comparative linguistics and translation. 
The writer presents the process of correcting translations in class, exchanges, consolidates 
language knowledge and emphasizes the steps students should take when doing the translation 
at home. Basing on the evaluation criteria, lexical-semantic errors and related factors, the writer 
ranks the translation sentences and scores the translations. The results show that the benefit of 
class correction and the reliability of scores meet the research purpose which is to check the 
students' English-Vienamese translation ability. The article also makes a few suggestions 
improving the teaching and learning quality of Translation 1, which provides a basic foundation 
of translation for students in the training program of the Faculty of Foreign Languages, Ho Chi 
Minh City University of Foreign Languages and Information Technology. 
Keywords 
equivalence, assess, criteria, reliability, suggestion 
PHỤ LỤC 
Kids Caught on the Border 
by Elizabeth Chuck 
1/ The number of children who are caught trying to slip across the U.S.-Mexico border alone and 
illegally has quietly surged again more than a year after President Obama referred to the problem as 
an "urgent humanitarian situation." 
2/ While the world has been focused on Europe's migrant crisis, apprehensions of unaccompanied 
minors along America's own border have exploded: More than 10,000 undocumented children have 
been stopped in just the last two months, according to U.S. Border and Customs Protection. 
3/ The 10,588 apprehensions are a 106 percent increase over the same Oct. 1 through Nov. 30 period 
from last year, when 5,129 kids were picked up. 
4/ Apprehensions of family units — legal guardians with children under 18 — have proliferated too, 
with 12,505 detentions in those two months, representing a 173 percent increase from last year's 4,577 
seizures in the same time frame. 
5/ In June 2014, during the height of the border crisis, Obama tapped FEMA to lead an effort across 
federal agencies to address the young refugees. 
6/ "These children are some of the most vulnerable, and many become victims of violent crime or 
sexual abuse along the dangerous journey," the White House said in a statement on June 20, during 
the height of the influx. 
7/ Changes were implemented: Department of Homeland Security boss Jeh Johnson deployed 150 
additional Border Patrol agents to the Rio Grande Valley in Texas, where the largest numbers of 
unaccompanied minors arrive, according to U.S. Customs and Border Protection. 
8/ And the administration approved a plan to allow young children from Central America to apply for 
refugee status in the U.S. as a way of discouraging them from making the risky trek across Mexico. 
9/ But recently, said Wendy Young, president of Kids in Need of Defense, a Washington, D.C.- 
Kỷ yếu điện tử Hội thảo Quốc gia Nghiên cứu liên ngành về Ngôn ngữ và Giảng dạy 
ngôn ngữ lần thứ VI 
 144 
based non-profit that represents unaccompanied children in their deportation proceedings, 
smuGooglelers have changed their tactics, working around the points where the U.S. and Mexico are 
cooperating to intercept their routes. 
10/ "The smugglers have adjusted their routes and they're working around those border control points 
that the Mexicans have put in place, finding new routes," she told NBC News.