Học thuyết giai cấp và đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Mác

 đã khẳng định, trước khi kết 
luận rằng đấu tranh giai cấp là động lực của 
lịch sử, chủ nghĩa Mác đã khẳng định sản 
xuất kinh tế là cơ sở của đời sống xã hội. 
Hai mối quan hệ: quan hệ giữa con người 
với tự nhiên và quan hệ giữa con người với 
con người không bao giờ tách rời nhau. Quan 
hệ giữa con người với tự nhiên, xét cho cùng, 
quyết định hình thái quan hệ giữa con người 
với con người. Với quan niệm duy vật lịch sử 
đó, thì không thể đi đến kết luận rằng đấu 
tranh giai cấp là động lực duy nhất của sự 
phát triển lịch sử, mà chỉ là một trong những 
động lực, động lực cơ bản thúc đẩy lịch sử 
phát triển. 
Thứ ba, có ý kiến lại cho rằng, hiện nay 
chủ nghĩa tư bản đã thay đổi, mâu thuẫn 
giai cấp không còn đối kháng, nên học 
thuyết đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Mác 
không còn phù hợp. Đây là lập luận không 
có cơ sở khoa học và thực tiễn. Một điều 
chúng ta không thể phủ nhận đó là chủ 
nghĩa tư bản ngày nay đã có sự điều chỉnh 
quan hệ giai cấp thông qua chính sách phúc 
lợi xã hội và nhượng lại cho người lao động 
những lợi ích nhất định đối với quyền sở 
hữu, tổ chức lao động sản xuất và phân phối 
sản phẩm. Nhưng điều đó cũng không thể 
làm cho chủ nghĩa tư bản hiện nay không 
còn giai cấp và đấu tranh giai cấp. Hiện 
nay, với những thành tựu đạt được về kinh 
tế, khoa học kỹ thuật và công nghệ, với khả 
năng thích ứng, tự điều chỉnh đang cho 
phép chủ nghĩa tư bản tiếp tục tồn tại, phát 
triển. Tuy nhiên, theo quy luật phát triển thì 
chủ nghĩa tư bản đang lạc hậu về mặt lịch 
sử. Bởi vì, sự ra đời và phát triển của chủ 
nghĩa tư bản đã hơn 500 năm, nhưng đến 
nay những nước tư bản phát triển thực sự 
chỉ đếm được trên đầu ngón tay, còn lại về 
cơ bản các quốc gia trên thế giới đi theo 
con đường tư bản chủ nghĩa vẫn là những 
nước nghèo và lạc hậu về kinh tế, nhiều 
nước chính trị - xã hội bất ổn. Hơn nữa, sự 
giàu có của những nước tư bản phát triển là 
do bóc lột sức lao động của người lao động 
trong nước và quá trình xâm lược, áp bức, 
vơ vét của cải và tài nguyên từ các nước 
thuộc địa và phụ thuộc. Dù có bất cứ ưu 
điểm gì thì chủ nghĩa tư bản vẫn chứa đựng 
trong lòng nó một đặc trưng mang tính bản 
Khoa học xã hội Việt Nam, số 1 - 2020 
 36
chất, đó là sự bất bình đẳng. Chủ nghĩa tư 
bản đang tạo ra sự phân chia giàu nghèo 
ngày càng lớn giữa các nước, cũng như 
giữa các cá nhân, giai tầng trong xã hội. 
Theo số liệu của tổ chức phi lợi nhuận 
Oxfam International (Anh) công bố năm 
2018: tổng tài sản của 62 người giàu nhất 
trên thế giới hiện nay chủ yếu ở các nước tư 
bản, có tài sản bằng tổng tài sản của một 
nửa dân số thế giới (3,5 tỷ người). Phân hóa 
giàu nghèo đến mức 1% dân số thế giới có 
nhiều tài sản hơn 99% dân số còn lại của 
thế giới. Sự phân biệt chủng tộc ngày càng 
gia tăng, tình trạng người dân ở một số 
nước tư bản ồ ạt di cư sang các nước Châu 
Âu phát triển để tìm miền đất hứa và các 
phong trào biểu tình (phong trào áo vàng) 
gần đây ở các nước phương Tây là minh 
chứng rõ nhất cho sự bất bình đẳng của chủ 
nghĩa tư bản trên thế giới hiện nay. Chưa 
kể, sự phát sinh của các tổ chức khủng bố 
đang uy hiếp chính các nước tư bản. Thực 
tế đó đang cho thấy, khủng hoảng kinh tế, 
xã hội và chính trị ở các nước giàu có 
nguồn gốc từ mô hình kinh tế của chủ 
nghĩa tư bản đã phát triển đến giới hạn, 
đứng trước sức ép phải thay đổi, trước hết 
về mô hình kinh tế và thể chế chính trị 
tương ứng. Vì vậy, chừng nào chủ nghĩa tư 
bản còn tồn tại, thì bất bình đẳng xã hội, 
mâu thuẫn xã hội giai cấp không những 
không mất đi mà ngày càng sâu sắc hơn. 
Hiện nay với khả năng thích ứng, tự điều 
chỉnh, chủ nghĩa tư bản đang dung hòa 
được mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai 
cấp. Do vậy, phong trào đấu tranh của giai 
cấp công nhân ở những nước tư bản phát 
triển đang tạm thời lắng xuống và mang 
“sắc thái mới”, chỉ đấu tranh trong “khuôn 
khổ của chủ nghĩa tư bản”. Tuy nhiên, sự 
điều chỉnh của chủ nghĩa tư bản chỉ đạt đến 
một giới hạn nhất định, với “những mâu 
thuẫn vốn có của chủ nghĩa tư bản, nhất là 
mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hóa ngày 
càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ 
chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa, chẳng 
những không giải quyết được mà ngày càng 
trở nên sâu sắc. Khủng hoảng kinh tế, chính 
trị, xã hội vẫn tiếp tục xảy ra. Chính sự vận 
động của những mâu thuẫn nội tại đó và 
cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ 
quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản” 
[2, tr.68-69]. Chính vì vậy, không có 
chuyện chủ nghĩa tư bản ngày nay đã thay 
đổi bản chất của nó. 
Thứ tư, có ý kiến lại cho rằng, với sự 
thay đổi của chủ nghĩa tư bản, không nhất 
thiết phải đấu tranh giai cấp bằng con 
đường bạo lực cách mạng, mà thông qua 
bằng con đường hòa bình chủ nghĩa tư bản 
sẽ chuyển tiếp lên chủ nghĩa xã hội. Về 
điểm này cần hiểu rằng, chủ nghĩa Mác 
không phủ nhận đấu tranh giai cấp bằng 
con đường hòa bình và thực tiễn ngày nay 
cũng không thể phủ nhận khả năng này. Bởi 
vì như C.Mác từng nói đây là con đường rất 
hiếm và quý vì không phải đổ máu mà vẫn 
giành được chính quyền. Mặc dù vậy, thực 
tiễn cách mạng thế giới từ khi chủ nghĩa 
Mác ra đời đến nay cho thấy, chưa có cuộc 
cách mạng vô sản nào nổ ra và giành thắng 
lợi bằng con đường hòa bình cả. Thậm chí 
có một số đảng cộng sản ở một số nước tư 
bản thắng cử lên cầm quyền bằng con 
đường hòa bình, nhưng ở đó vẫn không 
thay đổi được chế độ chính trị, xã hội. 
Một điều cần khẳng định rằng, chủ nghĩa 
tư bản chỉ có thể lên chủ nghĩa xã hội một 
khi giai cấp tư sản không còn điều kiện để 
tồn tại nữa, khi chế độ tư hữu đã bị xóa bỏ. 
Phạm Văn Giang 
 37
Trong điều kiện hiện nay khi chủ nghĩa xã 
hội đang trong thời kỳ thoái trào, chủ nghĩa 
tư bản đang cho thấy khả năng phát triển, 
thì đấu tranh giai cấp bằng con đường hòa 
bình vẫn là chủ đạo, phổ biến. Chỉ khi nào 
tình thế cách mạng chín muồi, chủ nghĩa tư 
bản không còn khả năng tồn tại, chủ nghĩa 
xã hội có sự phục hồi mạnh mẽ thì khi đó 
tất yếu cách mạng xã hội sẽ nổ ra ở những 
nước tư bản là không thể tránh khỏi. Đấu 
tranh bằng con đường hòa bình hay bạo lực 
tùy thuộc vào điều kiện và thời cơ cách 
mạng. Vì vậy, nếu nói chủ nghĩa Mác thích 
bạo lực, cổ vũ cho bạo lực là hoàn toàn sai. 
Trong nhiều tác phẩm, các nhà kinh điển đã 
trình bày rõ quan điểm của mình rằng, đấu 
tranh giai cấp không phải là những cuộc 
bạo loạn, khủng bố, lật đổ, chỉ có ý nghĩa 
phá hoại, gây chia rẽ, bè phái, gây rối loạn, 
làm thiệt hại cho xã hội, mà là một quá 
trình tất yếu, khách quan của xã hội có áp 
bức giai cấp, là những cuộc đấu tranh rộng 
khắp của quần chúng nhân dân lao động 
chống lại giai cấp thống trị bảo thủ, cản trở 
sự phát triển của lịch sử. 
4. Những luận điểm cần được bổ sung, 
nhận thức mới trong học thuyết giai cấp 
và đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Mác 
Hiện nay, có một số luận điểm cần được 
nhận thức lại để bổ sung, phát triển vấn đề 
giai cấp và đấu tranh giai cấp trong xã hội 
đương đại, nhất là ở những quốc gia phát 
triển đất nước theo con đường xã hội chủ 
nghĩa. Bởi vì, trong chủ nghĩa xã hội nếu 
phân biệt giữa các giai cấp thông qua quyền 
sở hữu đối với tư liệu sản xuất không hoàn 
toàn phản ánh đúng địa vị của các giai tầng 
trong xã hội, khi quan hệ sở hữu chỉ phản 
ánh yếu tố kinh tế. Vì vậy, nếu dựa vào 
quyền sở hữu đối với tư liệu sản xuất quyết 
định địa vị các giai cấp, thì trong chủ nghĩa 
xã hội sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất 
chủ yếu của xã hội vẫn là chủ đạo, theo đó 
cả dân tộc có cùng địa vị kinh tế - xã hội. 
Không giống trong chủ nghĩa tư bản, giai 
cấp tư sản nắm quyền sở hữu tư liệu sản 
xuất, còn người lao động không có hoặc có 
một ít quyền sở hữu tư liệu sản xuất (thông 
qua cổ phần, cổ phiếu), nên việc phân định 
giai cấp là khá rõ nét. Quan hệ sở hữu trong 
chủ nghĩa xã hội không còn như trong chủ 
nghĩa tư bản, do đó nếu dựa vào quan hệ 
sở hữu theo cách tiếp cận trong phương 
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa vào xem 
xét trong chủ nghĩa xã hội sẽ dẫn đến hiện 
tượng một bộ phận không nhỏ giai cấp 
công nhân ở đó đang làm thuê chứ không 
phải làm chủ và lãnh đạo xã hội, vì đang 
làm công ăn lương cho giới chủ trong và 
ngoài nước. 
Vì vậy, bên cạnh phân biệt giai cấp dựa 
vào tiêu chí quyền sở hữu đối với tư liệu 
sản xuất, thì cần phải căn cứ vào yếu tố 
chính trị để phân biệt địa vị kinh tế - xã hội 
giữa các giai cấp, mà ở trên C.Mác đã tiếp 
cận (đó là có cùng lợi ích, cùng địa vị, có 
chung ý thức hệ và được tổ chức thông qua 
đảng chính trị). Cần phải có sự kết hợp cả 
hai cách tiếp cận trên đây thì mới có một có 
cái nhìn toàn diện, biện chứng khi luận giải, 
nhận diện các giai cấp, tầng lớp trong 
những chế độ xã hội cụ thể. Nếu không kết 
hợp vận dụng phương pháp luận cơ bản đó, 
sẽ dẫn đến một thực tế là có những nhóm xã 
hội, nghề nghiệp không nhận diện được 
thuộc vào giai cấp, tầng lớp xã hội nào, mà 
dường như xếp vào giai cấp, tầng lớp xã hội 
Khoa học xã hội Việt Nam, số 1 - 2020 
 38
nào cũng được; thậm chí tồn tại ở nhiều giai 
cấp, tầng lớp xã hội khác nhau trong cùng 
thời điểm nhận diện. Chẳng hạn, một người 
là trí thức, nhưng cũng có thể là doanh 
nhân, cũng có thể là công nhân, nông dân 
nếu xét họ trong các mối quan hệ cụ thể 
thông qua phương thức lao động, công việc 
họ đang và có thể làm, vì họ có thể làm 
nhiều công việc khác nhau trong khoảng 
thời gian đó. Hay như công chức trong các 
đơn vị hành chính nhà nước rất khó để nói 
họ thuộc giai cấp hay tầng lớp nào. Đây là 
vấn đề cần có cách tiếp cận mới để nhận 
diện rõ cơ cấu xã hội - giai cấp ở nước ta 
hiện nay. 
Một vấn đề nữa cần được nhận thức lại, 
đó là chủ nghĩa Mác quan niệm đấu tranh 
giai cấp tất yếu dẫn đến chuyên chính vô 
sản - nhà nước mang bản chất của giai cấp 
công nhân, là bước quá độ để xã hội đi lên 
chủ nghĩa cộng sản, khi đó nhà nước “bị thủ 
tiêu” hay nói cách khác là “nhà nước tiêu 
vong”. Luận điểm này đang có nhiều cách 
hiểu và lý giải khác nhau, trong đó chủ yếu 
cho rằng, khi đi lên chủ nghĩa cộng sản nhà 
nước mất đi, xã hội sẽ tự quản. Cách lý giải 
này chưa đầy đủ, đây là một trong những 
nguyên nhân làm cho người học, người 
nghe thiếu niềm tin về xã hội cộng sản 
tương lai. 
Về điểm này cần nhận thức rằng, chủ 
nghĩa Mác là một thể thống nhất biện 
chứng, không thể cóp nhặt một vài nhận 
định để đi đến kết luận bản chất của vấn đề. 
Khi bàn về nhà nước cũng vậy, nếu chỉ đưa 
ra những nhận định trong một điều kiện cụ 
thể nào đó thì sẽ không hiểu hết bản chất 
của nhà nước trong quan niệm của chủ 
nghĩa Mác. Chúng ta hãy giả định rằng, khi 
xã hội đã lên chủ nghĩa cộng sản, nếu 
không còn nhà nước thì vấn đề đối nội và 
đối ngoại sẽ được thực hiện như thế nào? 
Tổ chức nào sẽ đại diện cho quốc gia dân 
tộc đó để thực hiện chức năng đối ngoại 
nếu đó không phải là nhà nước? 
Cần lưu ý rằng, C.Mác không đồng ý với 
chủ nghĩa vô chính phủ, mà đấu tranh đến 
cùng, nhất là những phần tử phản động, cơ 
hội chủ nghĩa trong Quốc tế I. Khi phê phán 
những người soạn thảo Cương lĩnh Gôta 
C.Mác cho rằng, trong Cương lĩnh của họ 
vấn đề nhà nước trong chủ nghĩa cộng sản 
không được đề cập: “Thế mà Cương lĩnh 
không đả động gì đến vấn đề chuyên chính 
vô sản, cũng chẳng nói gì đến chế độ nhà 
nước tương lai trong xã hội cộng sản chủ 
nghĩa” [7, t.19, tr.47]. Từ đó C.Mác đặt vấn 
đề: “Chế độ nhà nước sẽ biến đổi như thế 
nào trong một xã hội cộng sản chủ nghĩa? 
Nói một cách khác, lúc bấy giờ sẽ còn lại 
những chức năng xã hội nào giống như 
những chức năng xã hội hiện nay của nhà 
nước? Chỉ có thể giải đáp câu hỏi đó một 
cách khoa học mà thôi” [7, t.19, tr.47]. 
Ở đây phải hiểu rằng, chủ nghĩa Mác 
tiếp cận nguồn gốc ra đời của nhà nước là 
do sự xuất hiện giai cấp và đấu tranh giai 
cấp không thể điều hòa, nhà nước ra đời để 
duy trì đấu tranh giai cấp trong vòng trật tự. 
Do đó, khi lên chủ nghĩa cộng sản, với sự 
phát triển của lực lượng sản xuất ở trình độ 
cao, không còn phân công lao động xã hội, 
dẫn đến không còn giai cấp và đấu tranh 
giai cấp, do đó nhà nước cũng sẽ tiêu vong 
với tư cách là nhà nước giai cấp. Nghĩa là 
nhà nước tiêu vong ở đây là nhà nước mang 
bản chất giai cấp - chức năng chính trị của 
nhà nước. Còn chức năng xã hội của nhà 
nước nói chung vẫn tồn tại với tư cách là 
nhà nước hành chính, tổ chức, để thực hiện 
Phạm Văn Giang 
 39
các chức năng đối nội và đối ngoại của nhà 
nước. Chính vì vậy nhà nước là phạm trù 
chính trị có tính lịch sử. Cũng vì thế, khi lên 
chủ nghĩa cộng sản dân chủ cũng sẽ mất đi 
hay nói cách khác dân chủ lúc này không có 
cơ sở để tồn tại với tính cách mang bản chất 
giai cấp, nhưng thực tiễn dân chủ thì vẫn 
luôn hiện diện, và là chính nó trong xã hội 
không còn giai cấp, khi đó mới dân chủ 
thực sự, vì thế dân chủ mới có giá trị vĩnh 
viễn là ở khía cạnh đó. 
5. Kết luận 
Kế thừa những tư tưởng tiến bộ trong lịch 
sử, C.Mác đã phát triển lý luận giai cấp và 
đấu tranh giai cấp lên một tầm cao mới. Xét 
về mặt lịch sử, từ khi ra đời và phát triển 
đến nay đã hơn 170 năm, nhưng những luận 
điểm đó xét về đại thể đến nay vẫn còn 
nguyên giá trị. Thực tiễn vận dụng học 
thuyết giai cấp và đấu tranh giai cấp trong 
quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện 
thực đã và đang cho thấy, ở đâu và khi nào 
vận dụng đúng, trung thành, sáng tạo những 
chỉ dẫn của chủ nghĩa Mác thì ở đó thành 
công, ngược lại ở đâu phản bội, vận dụng 
sai nguyên lý thì ở đó thất bại. 
Hiện nay, trước những thành tựu mới 
của khoa học và sự biến đổi của xã hội 
đương đại, chúng ta cần phải bổ sung, phát 
triển học thuyết giai cấp và đấu tranh giai 
cấp của chủ nghĩa Mác phù hợp với điều 
kiện mới. Đặc biệt, ở những nước phát triển 
theo con đường xã hội chủ nghĩa, điều kiện 
mà thời điểm đó các nhà kinh điển chủ 
nghĩa Mác chưa có những đánh giá tổng 
kết. Vì vậy, việc nhận thức đúng, vận dụng 
trung thành và sáng tạo học thuyết giai cấp 
và đấu tranh giai cấp của chủ nghĩa Mác 
vào điều kiện cụ thể của nước ta hiện nay 
có ý nghĩa hết sức quan trọng. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sĩ 
Quý (Chủ biên) (1997), Những quan điểm cơ 
bản của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin về chủ 
nghĩa xã hội và thời kỳ quá độ, Nxb Chính trị 
quốc gia, Hà Nội. 
[2] Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện 
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb 
Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[3] V.I.Lênin (1977), Toàn tập, t.39, Nxb Tiến bộ, 
Mátxcơva. 
[4] Maurice Corforth (2002), Triết học mở và xã hội 
mở, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 
[5] C.Mác và Ph.Ăngghen (1993), Toàn tập, t.8, 
13, 27, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[6] C.Mác và Ph.Ăngghen (1994), Toàn tập, 
t.20, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
[7] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, t.4, 
19, 21, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
Khoa học xã hội Việt Nam, số 1 - 2020 
 40