Hoàn thiện thủ tục kiểm toán và nâng cao chất lượng kiểm toán chương trình cho vay hộ nghèo tại Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam

hính 
sách xã hội; chưa đặt ra mục tiêu, nội dung đánh 
giá tác động của chính sách, hiệu quả, hiệu lực 
của chính sách.
- Ba là, khi thực hiện kiểm toán, công tác kiểm 
tra đối chiếu thực tế hộ nghèo còn khó khăn, hạn 
chế; công tác đối chiếu kiểm tra thực tế tại hộ 
nghèo chưa được quan tâm, chú trọng thực hiện 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN42 Số 146 - tháng 12/2019
nên ảnh hưởng đến việc đánh giá về cơ chế chính 
sách tín dụng. 
- Bốn là, hiện nay Quyết định số 11/2017/
QĐ-KTNN ngày 21/11/2017 của Tổng Kiểm toán 
nhà nước về việc ban hành quy trình kiểm toán các 
tổ chức tài chính ngân hàng mới chỉ hướng dẫn một 
số thủ tục kiểm toán cơ bản về hoạt động tín dụng 
đặc thù đối với Ngân hàng Chính sách xã hội tuy 
nhiên chưa có hướng dẫn cụ thể chi tiết mang tính 
chất “cầm tay chỉ việc” cho các kiểm toán viên thực 
hiện kiểm toán, đặc biệt là chưa xây dựng được các 
tiêu chí để đánh giá tính hiệu quả của chương trình 
cho vay hộ nghèo cũng như chưa hướng dẫn kiểm 
toán viên phương pháp, cách thức thực hiện kiểm 
toán để đánh giá tính hiệu quả của chương trình 
cho vay hộ nghèo. 
4. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng 
kiểm toán chương trình cho vay hộ nghèo
Từ thực tế trên, người viết đề xuất trong giai 
đoạn tới cần thiết thực hiện một số giải pháp chính 
để nâng cao chất lượng kiểm toán chương trình 
cho vay hộ nghèo như sau:
Một là, xây dựng quy trình thủ tục hướng dẫn 
kiểm toán chi tiết chương trình cho vay hộ nghèo 
theo hướng “cầm tay chỉ việc” cho các kiểm toán 
viên thực hiện kiểm toán.
Hai là, xây dựng bộ tiêu chí để đánh giá tính 
hiệu quả của chương trình cho vay hộ nghèo tại 
Ngân hàng Chính sách xã hội.
Cụ thể để đánh giá về hiệu quả do chương trình 
cho vay hộ nghèo đem lại, Kiểm toán nhà nước có 
thể xây dựng các tiêu chí đánh giá như:
(1) Chỉ tiêu về số lượt hộ nghèo được vay vốn 
ngân hàng
Tổng số lượt hộ nghèo được vay vốn = (Lũy kế 
số lượt hộ được vay đến cuối kỳ trước) + (Lũy kế số 
lượt hộ được vay trong kỳ báo cáo).
Đây là chỉ tiêu đánh giá về mặt số lượng, cho 
biết tại thời điểm báo cáo có tổng số bao nhiêu lượt 
hộ nghèo được vay vốn và được tính lũy kế từ hộ 
vay đầu tiên đến hết kỳ cần báo cáo kết quả. Số 
lượt hộ nghèo được vay vốn càng cao chứng tỏ hoạt 
động cho vay hộ nghèo càng được mở rộng, phát 
triển về số lượng.
(2) Chỉ tiêu về tỷ lệ hộ nghèo được vay vốn
Tỷ lệ hộ 
nghèo 
được 
vay vốn
=
Tổng số hộ nghèo được 
vay vốn
x 100
Tổng số hộ nghèo đói 
trong danh sách
Tỷ lệ hộ nghèo được vay vốn càng cao chứng tỏ 
ngân hàng đã làm tốt công tác mở rộng, phát triển 
cho vay hộ nghèo; thực hiện tốt công tác huy động 
vốn cho vay, tranh thủ được các nguồn vốn trong 
và ngoài ngân sách để thực hiện tốt công tác cho 
vay. Chỉ tiêu này cao còn cho thấy đội ngũ cán bộ 
tín dụng có trình độ, năng lực cao, nhiệt tình và 
tận tâm với công việc; công tác quản lý cho vay hộ 
nghèo được lãnh đạo ngân hàng thực hiện tốt, góp 
phần làm tăng hiệu quả cho vay của ngân hàng. So 
sánh tỉ lệ hộ nghèo được vay vốn giữa các kỳ phản 
ánh được việc mở rộng hay thu hẹp số hộ nghèo 
được vay vốn, từ đó đưa ra đánh giá về chất lượng, 
hiệu quả cho vay hộ nghèo tăng hay giảm.
(3) Chỉ tiêu về số tiền vay bình quân mỗi hộ
Số tiền 
cho vay 
bình quân 
1 hộ
=
Dư nợ cho vay đến thời điểm 
báo cáo
Tổng số hộ còn dư nợ đến thời 
điểm báo cáo
Việc so sánh chỉ tiêu này qua các kỳ báo cáo 
giúp kiểm toán viên đánh giá được mức đầu tư cho 
một hộ nghèo ngày càng tăng lên hay giảm xuống, 
từ đó đưa ra kết luận việc cho vay có đáp ứng được 
nhu cầu thực tế của hộ nghèo hay không.
(4) Chỉ tiêu về số hộ đã thoát khỏi ngưỡng 
nghèo đói
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 43Số 146 - tháng 12/2019
Tổng số hộ nghèo 
đã thoát khỏi 
ngưỡng nghèo
=
Số hộ nghèo 
trong danh sách 
đầu kỳ
-
Số hộ nghèo 
trong danh 
sách cuối kỳ
-
Số hộ nghèo 
trong danh sách 
đầu kỳ di cư đi 
nơi khác
+
Số hộ nghèo 
mới vào trong 
kỳ báo cáo
Đây là chỉ tiêu quan trọng nhất để kiểm toán 
viên đánh giá hiệu quả của công tác tín dụng đối 
với hộ nghèo. Số hộ thoát nghèo lớn chứng tỏ chất 
lượng và hiệu quả cho vay cao, kết quả của việc 
ngân hàng làm tốt công tác cho vay và quản lý vốn 
vay; hộ nghèo đã tiến lên trình độ hiểu biết cao hơn 
để thực hiện các dự án sản xuất kinh doanh có lãi, 
thu lợi nhuận để vươn lên thoát nghèo.
(5) Chỉ tiêu về quy mô tín dụng của chương trình 
cho vay hộ nghèo 
Tỷ trọng dư 
nợ tín dụng 
đối với hộ 
nghèo
=
Dư nợ tín dụng 
hộ nghèo
x 100%
Tổng dư nợ tín 
dụng
Tăng trưởng 
dư nợ tín 
dụng hộ 
nghèo
=
Dư nợ tín dụng hộ 
nghèo năm sau
x 100%
Dư nợ tín dụng hộ 
nghèo năm trước
Số tuyệt đối lớn và tỷ trọng dư nợ cao, thể hiện 
hoạt động tín dụng Ngân hàng Chính sách xã hội 
đã đáp ứng tốt nhu cầu vốn của hộ nghèo.
(6) Chỉ tiêu về tỷ lệ nợ quá hạn của chương trình 
cho vay hộ nghèo
Tỷ lệ nợ 
quá hạn =
Tổng nợ quá hạn cho vay hộ 
nghèo đến thời điểm báo cáo
Tổng dư nợ cho vay hộ nghèo đến 
thời điểm báo cáo
Nợ quá hạn là tổng số nợ đến hạn nhưng không 
được cho vay lưu vụ, điều chỉnh kỳ hạn trả nợ hay 
gia hạn nợ. Tỷ lệ nợ quá hạn là chỉ tiêu phản ánh 
trực tiếp chất lượng, hiệu quả cho vay hộ nghèo. 
Chỉ tiêu này ở mức cao cũng đồng nghĩa với việc 
quản lý chất lượng cho vay kém, hiệu quả cho vay 
không cao, ảnh hưởng xấu đến việc thu hồi nợ và 
có thể còn làm ngân hàng bị cụt vốn nếu nợ quá 
hạn phải chuyển sang nợ khó đòi, khoanh nợ và 
ngược lại.
(7) Tỷ lệ thu lãi, lãi tồn đọng
Tỷ lệ thu lãi =
Số lãi thực thu
x 100%
Số lãi phải thu
Trong đó, số lãi phải thu = số lãi phát sinh (trong 
tháng) + số lãi tồn được giao. Tỷ lệ thu lãi cao cho 
thấy chất lượng tín dụng tốt và ngược lại. Đây là 
một chỉ số quan trọng để đo lường chất lượng tín 
dụng của Ngân hàng Chính sách xã hội. Chỉ số này 
thấp sẽ cho thấy chất lượng tín dụng tốt và ngược 
lại. Lãi tồn đọng là do người vay không thực hiện 
nghĩa vụ trả lãi theo đúng hạn (hàng tháng) cho 
Ngân hàng Chính sách xã hội. 
(8) Chỉ tiêu về hệ số sử dụng vốn
Hệ 
số sử 
dụng 
vốn
=
Tổng dư nợ bình quân 
cho vay hộ nghèo
x 100%
Tổng nguồn vốn bình 
quân cho vay hộ nghèo
Đây là chỉ tiêu hiệu quả phản ánh chất lượng tín 
dụng, cho phép đánh giá tính hiệu quả trong hoạt 
động tín dụng của Ngân hàng Chính sách xã hội. 
Chỉ tiêu này càng lớn thì càng chứng tỏ ngân hàng 
đã sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Để tính chính xác 
hệ số sử dụng vốn thì phải sử dụng phương pháp 
tính bình quân gia quyền. Song để đơn giản trong 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN44 Số 146 - tháng 12/2019
tính toán thì sử dụng phương pháp tính bình quân 
số học.
 (9) Chỉ tiêu về tỷ lệ sử dụng vốn sai mục đích
Tỷ lệ sử 
dụng vốn sai 
mục đích
=
Số tiền sử dụng sai 
mục đích
x 100%
Tổng dư nợ cho 
vay hộ nghèo
Chỉ tiêu này sẽ phản ánh một phần hiệu quả 
kinh tế xã hội, những khoản vay bị sử dụng sai mục 
đích phần lớn đều không đem lại hiệu quả kinh tế 
xã hội như mong muốn của ngân hàng.
(10) Chỉ tiêu về tỷ lệ thanh toán nợ do bán tài sản 
của người vay
Tỷ lệ 
thanh toán 
nợ do bán 
tài sản
=
Số tiền nợ thu được 
do bán tài sản
x 100%
Tổng doanh số thu 
nợ
Nguồn trả nợ cho ngân hàng về nguyên tắc là 
được trích ra từ phần thu nhập của người vay. Tuy 
nhiên, do sử dụng vốn kém hiệu quả bị mất vốn 
nên người vay phải bán tài sản để trả nợ, trong 
trường hợp này cần đánh giá chất lượng tín dụng là 
thấp. Ngoài các chỉ tiêu trên, nếu Ngân hàng Chính 
sách xã hội hạn chế được các tổn thất trong hoạt 
động cho vay như: Tổn thất do mất vốn gốc, tổn 
thất do không thu được tiền lãi... trong khi vẫn đảm 
bảo thực hiện được các mục tiêu xã hội cũng được 
là hoạt động có hiệu quả kinh tế.
(11) Chỉ tiêu về tỷ lệ nợ khoanh thu hồi được
Tỷ lệ nợ 
cho vay 
hộ nghèo 
khoanh 
thu hồi 
được
=
Doanh số nợ cho vay 
hộ nghèo khoanh thu 
hồi được trong kỳ
x 100%
Tổng doanh số nợ cho 
vay hộ nghèo khoanh 
phát sinh trong kỳ
Chỉ tiêu này phản ánh khả năng xử lý nợ rủi ro 
của Ngân hàng Chính sách xã hội, tỷ lệ này càng 
cao càng tốt vì nó giúp Ngân hàng Chính sách xã 
hội hạn chế được tổn thất và bảo toàn được nguồn 
vốn để hoạt động bền vững hơn. Ngoài ra việc tăng 
cường thu hồi nợ khoanh còn giúp cho các đối 
tượng vay vốn nâng cao được ý thức trong việc sử 
dụng và hoàn trả vốn vay cho Ngân hàng Chính 
sách xã hội.
(12) Chỉ tiêu tỷ lệ nợ cho vay hộ nghèo được gia 
hạn nợ
Tỷ lệ nợ 
được gia 
hạn nợ
=
Dư nợ được gia hạn 
nợ trong kỳ
x 100%
Tổng dư nợ trong kỳ
Chỉ tiêu này cho biết có bao nhiêu phần trăm dư 
nợ trong tổng dư nợ trong kỳ của Ngân hàng Chính 
sách xã hội mà người vay vốn không có điều kiện 
để trả nợ đúng hạn và phải xin gia hạn nợ. Tỷ lệ 
này càng thấp càng tốt vì Ngân hàng Chính sách xã 
hội sẽ hạn chế được rủi ro trong cho vay, tiết kiệm 
được chi phí xử lý nợ có rủi ro và đặc biệt là tăng 
được vòng quay vốn tín dụng để tiết kiệm chi phí 
huy động vốn và chí phí cấp bù lãi suất cho ngân 
sách nhà nước.
(13) Chỉ tiêu tỷ lệ nợ cho vay hộ nghèo được 
xóa nợ
Tỷ lệ nợ 
được xóa 
nợ
=
Dư nợ được xóa nợ 
trong kỳ
x 100%
Tổng dư nợ trong kỳ
Chỉ tiêu này cho biết có bao nhiêu phần trăm dư 
nợ trong tổng dư nợ trong kỳ của Ngân hàng Chính 
sách xã hội được xử lý xóa nợ. Tỷ lệ này càng thấp 
thì càng tốt vì Ngân hàng Chính sách xã hội sẽ bảo 
toàn được nguồn vốn trong hoạt động cho vay.
Khi đánh giá hiệu quả hoạt động cho vay của 
Ngân hàng Chính sách xã hội, kiểm toán viên cần 
phải đánh giá trên 2 góc độ là hiệu quả xã hội và 
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN 45Số 146 - tháng 12/2019
hiệu quả kinh tế, trong đó hiệu quả kinh tế được 
xem xét trên góc độ bảo toàn vốn, hạn chế rủi ro, 
tiết kiệm chi phí giúp Ngân hàng Chính sách xã hội 
có thể tồn tại, phát triển bền vững để hướng đến 
thực hiện mục tiêu về hiệu quả xã hội. Để đánh giá 
chất lượng hoạt động tín dụng cho vay hộ nghèo của 
Ngân hàng Chính sách xã hội không chỉ dựa trên 
một chỉ tiêu nào đó mà phải dựa vào tất cả các chỉ 
tiêu thì mới có được đánh giá toàn diện, chính xác; 
đồng thời phải so sánh giữa các thời kì với nhau, kết 
hợp với việc phân tích số liệu định lượng với đánh 
giá định tính mới có thể đưa ra các nhận xét chính 
xác về chất lượng hoạt động cho vay hộ nghèo. 
Ba là, tăng cường công tác thực hiện kiểm tra 
đối chiếu thực tế tại hộ nghèo vay vốn nhằm đánh 
giá tác động của chính sách cho vay hộ nghèo trong 
thực tế. 
Việc kiểm tra, đối chiếu, phỏng vấn thực tế tại 
các hộ nghèo cần tập trung vào một số nội dung cụ 
thể như: 
- Thực hiện đối chiếu sổ vay vốn hộ nghèo (khế 
ước) của ngân hàng và hộ vay; kiểm tra Giấy chứng 
nhận hộ nghèo do Ủy ban nhân dân quận, huyện 
cấp (bản chính); kiểm tra mục đích sử dụng vốn 
vay có đúng với nhu cầu xin vay và hiện đang hoạt 
động chăn nuôi, sản xuất hay không...
- Phỏng vấn hộ vay vốn về nhận thức, hiểu biết 
về chương trình cho vay hộ nghèo của Chính phủ; 
những thuận lợi, khó khăn cũng như những vướng 
mắc, trở ngại khi thực hiện quy trình thủ tục xin 
vay vốn của Ngân hàng Chính sách xã hội trong 
công tác tiếp cận vốn vay của các hộ vay vốn;
- Phỏng vấn về những lợi ích mang lại khi sử 
dụng vốn vay để đánh giá sự phù hợp, hợp lý của 
chính sách tín dụng ưu đãi của Nhà nước; phỏng 
vấn về mục đích sử dụng vốn vay của các hộ nghèo 
và những định hướng thoát nghèo của các hộ vay 
được đối chiếu; 
- Phỏng vấn về kỳ vọng của các hộ nghèo về 
các chương trình, chính sách vay vốn của Chính 
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN46 Số 146 - tháng 12/2019
phủ và Nhà nước; phỏng vấn về mức vốn được 
vay, lãi suất vay, thời hạn vay đa phù hợp với các 
hộ nghèo hay chưa?
Trên cơ sở những câu trả lời phỏng vấn thu thập 
được, Đoàn kiểm toán thực hiện tổng hợp lại các 
câu trả lời phỏng vấn để đưa ra các đánh giá nhận 
xét về tác động của chính sách đối với những hộ 
nghèo vay vốn. 
Bốn là, để đánh giá toàn diện, cũng như đi sâu 
phân tích đánh giá về chương trình cho vay hộ 
nghèo tại Ngân hàng Chính sách xã hội thì công tác 
tổ chức kiểm toán cần phải được chuẩn bị kỹ lưỡng; 
ngay từ khâu lập Kế hoạch kiểm toán cần xác định 
rõ trọng tâm kiểm toán, mục tiêu kiểm toán trong 
đánh giá chương trình cho vay hộ nghèo tại Ngân 
hàng Chính sách xã hội. Chương trình cho vay hộ 
nghèo là một chính sách lớn của Nhà nước và luôn 
được Quốc hội, Chính phủ quan tâm. Phạm vi thực 
hiện cho vay trải dài trên khắp các miền đất nước, 
đặc biệt là các vùng sâu, vùng xa, miền núi khó 
khăn do đó việc thực hiện kiểm toán chương trình 
cho vay hộ nghèo đòi hỏi tính chuyên môn cao, 
thời gian dài để đánh giá được các tác động của 
chính sách nhà nước do đó cũng cần các điều kiện 
nhất định để thực hiện việc kiểm toán có kết quả 
cao, cụ thể như: Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa 
Ngân hàng Chính sách xã hội và Kiểm toán nhà 
nước; đào tạo nâng cao trình độ, kỹ năng của kiểm 
toán viên; Kiểm toán nhà nước cần tổ chức biên 
soạn hệ thống mẫu biểu, báo cáo riêng phù hợp với 
việc thực hiện việc kiểm toán chuyên đề hoặc kiểm 
toán lồng ghép chương trình cho vay hộ nghèo tại 
Ngân hàng Chính sách xã hội, lập kế hoạch kiểm 
toán trung và dài hạn, kiểm toán hàng năm và xây 
dựng chương trình kiểm toán lồng ghép cho việc 
kiểm toán chương trình cho vay hộ nghèo.
Kết luận
Xóa đói, giảm nghèo luôn là chủ trương lớn, là 
sự nghiệp mà Đảng và Nhà nước ta dành sự quan 
tâm hàng đầu. Do đó để chương trình tín dụng ưu 
đãi đối với người nghèo của Ngân hàng Chính sách 
xã hội có hiệu quả, kết quả kiểm toán ngày càng 
được nâng cao, có giá trị trong thực tiễn xã hội thì 
theo ý kiến tác giả Kiểm toán nhà nước cần phải 
hoàn thiện hơn nữa quy trình thủ tục kiểm toán. 
Việc nghiên cứu, hướng dẫn các thủ tục kiểm toán 
chương trình cho vay hộ nghèo của Ngân hàng 
Chính sách xã hội là việc làm có ý nghĩa thiết thực 
cả về lý luận và thực tiễn nhằm mục tiêu xây dựng 
cẩm nang chi tiết kiểm toán, giúp kiểm toán viên 
nắm rõ được phương pháp và thủ tục kiểm toán 
như cách thức thu thập các tài liệu cần thiết phục 
vụ công tác kiểm toán từ bước thực hiện kiểm toán 
tổng hợp đến chọn mẫu hồ sơ cho vay để kiểm tra 
chi tiết và cuối cùng đưa ra các chỉ tiêu để đánh 
giá tính kinh tế, tính hiệu quả của chương trình 
cho vay hộ nghèo cũng như các tác động của chính 
sách về mặt kinh tế, xã hội.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Luật Kiểm toán nhà nước năm 2015;
2. Nghị quyết số 927/2010/UBTVQH12 ngày 
19/4/2010 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội 
ban hành Chiến lược phát triển Kiểm toán 
nhà nước đến năm 2020;
3. Quyết định số 11/2017/QĐ-KTNN ngày 
21/11/2017 của Tổng Kiểm toán nhà nước 
ban hành Quy trình kiểm toán các tổ chức 
tài chính, ngân hàng;
4. Báo cáo kiểm toán Báo cáo tài chính và các 
hoạt động liên quan đến quản lý, sử dụng 
vốn, tài sản nhà nước năm 2014, 2015, 
2017 của Ngân hàng Chính sách xã hội.