Giáo trình Kỹ năng tư duy hiệu quả

 
 - Về dụng cụ: tốt nhất là dùng các bảng hoặc giấy khổ lớn để mọi người dễ đọc các ý kiến, 
hoặc có thể thay thế bằng giấy viết. Ngoài ra, có thể sử dụng máy tính kết nối mạng để tiến hành 
công não. 
 26 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 - Để thực hiện Brainstorming hiệu quả, bạn phải có một tâm trạng thoải mải để sáng suốt 
nghĩ ra nhiều ý tưởng hay. 
 - Đối với một đề tài lớn hay hay có vai trò thiết yếu thì thường sẽ tổ chức vài buổi công não. 
 - Trong các buổi làm việc đòi hỏi độ tập trung cao, dài hơn 1 giờ thì cần xen vào khoảng 5-
10 phút giải lao cho mỗi giờ. 
 - Không có câu trả lời nào là sai trong quá trình Brainstorming. 
BÀI TẬP CHƯƠNG 3 
1. Theo bạn, vì sao nói khi sử dụng phương pháp Công não, hiệu quả làm việc nhóm sẽ được nâng 
cao? 
2. Hãy đọc tình huống và trả lời câu hỏi theo hướng dẫn: 
Bình quản lý một nhóm thợ chuyên sửa chữa máy tính xách tay. Anh tâm sự các vấn đề của mình 
với một người bạn khi cùng nhau uống bia sau giờ làm việc: 
“Công việc ngày càng chất đống lên và tôi bắt đầu cảm thấy stress. Tôi phải chia nhóm của mình 
ra cho việc sửa chữa những sai sót từ khâu lắp ráp và các hỏng hóc do khách hàng trả lại sản 
phẩm. Ông sếp cứ liên tục bảo tôi rằng: Ông khách hàng này hay bà khách hàng kia than phiền về 
công việc sửa chữa chậm chạp nhưng không cho tôi tuyển thêm nhân công. Ông chỉ bảo rằng tôi 
cần sắp xếp công việc hợp lý hơn. Bên lắp ráp chuyển cho chúng tôi ngày càng nhiều sản phẩm hư 
do quá trình lắp ráp và cũng luôn hối thúc chúng tôi. Mọi người đều mệt mỏi. Tôi cũng mệt mỏi. 
Và chúng tôi ngày càng cảm thấy khó đương đầu với tất cả những chuyện như thế này”. 
 Yêu cầu 
 a. Hãy sử dụng phương pháp Brainstorming theo nhóm để đưa ra tất cả các giải pháp giúp 
Bình giải quyết việc trên. 
 b. Sau đó hãy đánh giá các giải pháp và chọn 3 giải pháp? Giải thích lí do. 
3. Phòng khuyến mãi của công ty Mobi –F đang cần một ý tưởng cho một chương trình khuyến mãi 
mới. Mobi F là một công ty chuyên cung cấp dịch vụ mạng điện thoại di động viễn thông. Sản 
phẩm chủ yếu là các thẻ cào để nạp tiền điện thoại. Từ trước đến nay các chương trình khuyến mãi 
của công ty lẫn các đối thủ đều tập trung vào một hoạt động giống nhau: (1) Tặng % số tiền nạp tài 
khoản (ví dụ như mua thẻ cào 100 ngàn thì được tặng thêm 50 ngàn); (2) Giảm giá cước giờ gọi 
những giờ thấp điểm. 
 Yêu cầu: 
 Nhóm bạn hãy sử dụng phương pháp Brainstorming để đưa ra tất cả các ý tưởng cho 
chương trình khuyến mãi khác hấp dẫn hơn cách đã từng làm. 
 27 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 Chương 4: SCAMPER 
4.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ SCAMPER 
 SCAMPER là tên được cấu tạo từ những chữ đầu của một nhóm từ tiếng Anh (Substitute, 
Combine, Adapt, Magnify/Modify, Put to other uses, Eliminate, Rearrange/Reverse) do Robert F. 
Eberle xây dựng. Ông là một nhà quản lý giáo dục nghiên cứu về sự sáng tạo của giáo viên và học 
sinh. Cuốn sách nổi tiếng nhất của ông về tư duy sáng tạo là SCAMPER và đã được sử dụng rất 
rộng rãi. 
 Tác giả SCAMPER – Robert F. Eberle 
 SCAMPER là phương pháp tư duy sáng tạo nhằm cải thiện sản phẩm, quy trình, dịch vụ 
đã có hay dự tính phát triển, dựa vào kỹ thuật công não để tìm ra nhiều phương án giải đáp hàng 
loạt câu hỏi. Các câu hỏi được đặt ra theo trình tự với mục tiêu thu thập nhiều ý tưởng theo khả 
năng cho phép. 
 Kể từ khi ra đời vào đầu những năm 1970, cho đến nay, cùng với một số kỹ thuật khác, 
SCAMPER đã khẳng định giá trị của mình khi được rất nhiều người và nhiều tổ chức trên thế giới 
sử dụng như một trong những cách thức phổ biến để tư duy sáng tạo. Đó là một danh sách kiểm 
tra hỗ trợ việc làm thay đổi suy nghĩ để có thể tạo ra một sản phẩm mới.Những thay đổi này được 
sử dụng như là các gợi ý trực tiếp hoặc là các điểm khởi đầu cho các suy nghĩ về sau. 
 SCAMPER dựa trên quan điểm mọi điều mới mẻ là một vài bổ sung hoặc điều chỉnh cho 
những gì đã tồn tại. Kỹ thuật này được sử dụng trong việc khởi tạo ra những ý tưởng cho sản phẩm 
mới hay một dịch vụ mới. 
 Tách rời đối tượng mà bạn muốn suy nghĩ và đặt câu hỏi trong danh sách kiểm tra để xem 
có những ý tưởng hay suy nghĩ mới nào nổi lên không. Hãy suy nghĩ về bất kì vấn đề nào, từ việc 
phát triển cái kẹp giấy thông thường đến việc tái tổ chức công ty và áp dụng danh sách các câu hỏi. 
Bạn sẽ nhận thấy các ý tưởng bắt đầu vô tình bật ra khi đặt những câu hỏi đúng như: Tôi có thể 
thay thế điều gì đó không? Tôi có thể kết hợp nó với cái gì khác không? Tôi có thể mở rộng hay 
thêm vào điều gì đó không? Tôi có thể điều chỉnh hay thay đổi nó theo chiều hướng khác không? 
Tôi có thể đặt nó vào những mục đích khác không? Tôi có thể loại bỏ điều gì từ nó không? Tôi có 
thể tái sắp xếp nó không? Điều gì xảy ra khi tôi lật ngược vấn đề?... Và đó cũng chính mà những 
câu hỏi mà SCAMPER đặt ra: 
 28 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 - Substitute (Thay thế) – Điều gì xảy ra nếu thay đổi nhân sự, vật thể, địa điểm, quy trình, 
phương pháp, yêu cầu, cách nhìn? 
 - Combine (kết hợp) - Điều gì xảy ra nếu kết hợp sản phầm hay dịch vụ khác, kết hợp với 
mục đích và mục tiêu khác, kết hợp nguồn lực mới để sáng tạo ra sản phẩm mới, dịch vụ mới? 
 - Adapt (Thích nghi) – Làm sao để sản phẩm, dịch vụ thích nghi với những mục tiêu mới: 
Tái cấu trúc? Hiệu chỉnh? Giảm tải? 
 - Magnify/Modify (Tăng cường/Điều chỉnh) - Có thể thay đổi sản phẩm, dịch vụ thế nào: 
Hình dáng? Phóng to, thu nhỏ? Thay đổi công năng để gia tăng giá trị? 
 - Put to other uses (Đổi cách dùng) – Có thể ứng dụng trong lĩnh vực mới nào, những đối 
tượng mới nào có thể quan tâm, còn có công dụng nào khác? 
 - Eliminate (Loại ra) - Làm sao cải thiện hay đơn giản hóa sản phẩm, dịch vụ? Có thể loại 
bỏ bớt điều gì? 
 - Rearrange, Reverse (Sắp xếp lại/Lật ngược vấn đề) – Điều gì xảy ra nếu thay đổi trật tự 
cấu trúc, chương trình, kế hoạch hay làm ngược lại? 
4.2. SỬ DỤNG SCAMPER 
 Giải pháp được xem là tối ưu hình thành trên cơ sở tổng hợp những ý tưởng tốt xuất hiện 
qua các bước triển khai. Cũng như các phương pháp tư duy sáng tạo khác, SCAMPER dựa trên 
nguyên tắc chung là thúc đẩy đặt sự việc dưới nhiều góc nhìn khác nhau để hình thành các ý tưởng. 
 Hình ảnh ví dụ về SCAMPER 
 Hãy tưởng tượng bạn là 1 nhà sản xuất về máy tính và máy in, bạn đang cần tìm những sản 
phẩm mới, SCAMPER có thể cho bạn những hướng đi như sau: 
 - Substitute – Dùng nguyên vật liệu công nghệ cao làm thành phần tạo ra sản phẩm. 
 - Combine – tích hợp máy tính với máy in, máy in với máy quét. 
 - Adapt – đặt mực in chất lượng cao và loại giấy thật tốt. 
 29 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 - Modify – đa dạng hoá về hình dáng, kích thước và thiết kế của máy in cũng như máy 
tính. 
 - Put to other uses - nghĩ cách dùng khác cho sản phẩm: có thể tích hợp thành 
máy photo, máy fax. 
 - Eliminate – loại bỏ âm thanh, màn hình màu, mực màu,  
 - Reverse – chế tạo thêm bàn kê máy cũng như ghế ngồi 
 Sau đây là những hướng dẫn cụ thể cho việc sử dụng SCAMPER: 
 * Thay thế một điều gì đó (SUBSTITUE): 
 Thay thế là một phương pháp thích hợp để phát triển những ý tưởng khác nhau thành bất kỳ 
điều gì có thể tồn tại. Hãy nghĩ các cách để thay đổi cái này thành cái kia và cái kia thành cái khác 
nữa. Nhà khoa học Paul Ehrlich liên tục thay thế một màu này bằng một màu khác – khoảng hơn 
500 màu – cho đến khi ông tìm ra màu chính xác để nhuộm tĩnh mạch cho những con chuột thí 
nghiệm. Bạn có thể thay thế sự vật, quá trình, địa điểm, con người, ý tưởng và thậm chí cảm xúc. 
Những câu hỏi sau đây có thể giúp bạn làm điều này: 
 - Có thể thay thế hay hoán đổi bộ phận nào trong hệ thống? 
 - Có thể thay thế nhân sự nào? 
 - Qui tắc nào có thể được thay đổi? 
 - Có thể dùng nguyên liệu, vật liệu nào khác? 
 - Có thể dùng qui trình / thủ tục nào khác? 
 - Có thể thay tên khác? 
 - Có thể dùng ý tưởng này tại địa điểm khác?... 
 Hình: Ví dụ về phép thay thế 
 * Kết hợp với một điều gì khác (COMBINE): 
 Nhiều suy nghĩ sáng tạo bao gồm việc kết hợp những ý tưởng và đối tượng trước đó không 
liên quan đến nhau để tạo ra một điều mới mẻ. Quá trình này được gọi là quá trình tổng hợp và 
nhiều chuyên gia lưu ý nó là bản chất của sự sáng tạo. Gregor Mendel đã tạo ra một hệ thống 
nguyên tắc khoa học hoàn toàn mới – di truyền học – bằng việc kết hợp toán học với sinh học. Hãy 
đặt câu hỏi: 
 - Ý tưởng / thành phần nào có thể kết hợp được? 
 30 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 - Tôi có thể kết hợp / tái kết hợp mục đích của các đối tượng? 
 - Tôi có thể kết hợp hoặc hòa trộn yếu tố này với các yếu tố khác? 
 - Cái gì có thể kết hợp để gia tăng tính hữu dụng? 
 - Những vật liệu nào có thể kết hợp với nhau? 
 - Tôi có thể kết hợp những năng lực khác nhau để cải thiện vấn đề?... 
 Hình vẽ phép kết hợp 
 * Thích ứng một điều gì đó (ADAPT): 
 Một trong số những nghịch lý của sự sáng tạo là để suy nghĩ một cách độc đáo, chúng ta 
phải làm quen với những ý tưởng của những người khác. Thomas Edison diễn giải nó như sau: 
“Hãy tạo một thói quen giữ quan điểm về những ý tưởng mới mẻ và thú vị mà người khác đã sử 
dụng thành công. Ý tưởng của bạn chỉ trở nên mới mẻ khi nó đặt trong vấn đề mà bạn đang xử lý”. 
 - Đối tượng ta đang xem xét giống với cái gì khác? 
 - Có cái gì tương tự với đối đối tượng ta đang xem xét nhưng trong một tình huống khác? 
 - Ý tưởng nào khác có thể đề xuất? 
 - Cái gì tôi có thể copy, mượn hay đánh cắp? 
 - Tôi có thể tương tác với ai? 
 - Ý tưởng nào tôi có thể hợp nhất? 
 - Quá trình nào có thể được thích ứng? 
 - Ý tưởng nào ngoài lĩnh vực của tôi có thể hợp nhất?... 
 Phép thích ứng 
 * Tăng cường/Điều chỉnh (MAGNIFY/MODIFY): 
 31 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 Một cách đơn giản để nghĩ ra ý tưởng mới là chọn đối tượng và thêm một số điều vào đó. 
Kỹ sư người Nhật Yuma Shirashi đã đưa VCR gia đình trở thành điều có thể thực hiện được bằng 
cách tìm ra phương pháp kéo dài băng video ra sao để đủ cho một bộ phim có độ dài thông thường. 
 - Yếu tố nào có thể điều chỉnh lớn hơn? 
 - Yếu tố nào có thể cường điệu hoặc cực đoan? 
 - Yếu tố nào có thể cao hơn, to hơn hay mạnh hơn? 
 - Tôi có thể gia tăng tần số của hệ thống? 
 - Yếu tố nào có thể lặp lại? Tôi có thể tạo ra nhiều bản sao? 
 - Tôi có thể bổ sung thêm những đặc trưng mới hoặc giá trị mới? 
 Nếu suy nghĩ sáng tạo, có thể thấy, bất cứ khía cạnh nào của bất kì vấn đề gì cũng có thể 
được điều chỉnh. Hãy đặt câu hỏi: 
 - Vấn đề này có thể được thay đổi như thế nào để tốt hơn? Điều gì có thể được điều chỉnh? 
Có khuynh hướng nào mới không? 
 - Thay đổi ý nghĩa, màu sắc, chuyên động, âm thanh, mùi hương, dạng thức? Thay đổi tên? 
 - Những thay đổi nào có thể tiến hành trong kế hoạch? Trong quá trình? Trong khâu 
marketing? Những biến đổi khác? 
 - Vấn đề này có thể có dạng, khối nào khác? Có thể kết hợp dạng với khối không?... 
 Những đôi giày được kéo dài 
 * Đặt vào những ứng dụng khác (PUT TO OTHER USES): 
 Một đối tượng có được ý nghĩa của nó từ bối cảnh xung quanh. Thay đổi bối cảnh và bạn sẽ 
thay đổi được ý nghĩa. Nhà hóa học và thực vật học George Washington Carver đã khám phá hơn 
300 ứng dụng khác nhau của cây lạc lùn. Hãy đặt những câu hỏi: 
 - Đối tượng đang xem xét có thể dùng vào mục đích khác? 
 - Đối tượng đang xem xét có thể dùng bởi người khác với mục đích khác? 
 - Trẻ em hay người già sử dụng đối tượng đang xem xét như thế nào? 
 - Có cách nào khác sử dụng đối tượng đang xem xét không? 
 - Có thể sử dụng ý tưởng này trong lĩnh vực khác, thị trường khác? 
 32 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 Bồn Toilet để cắm hoa 
 * Loại bỏ (ELIMINATE): 
 Đôi khi loại trừ một số vấn đề sẽ mang lại những ý tưởng mới. Giảm bớt số ý tưởng, sự vật, 
quá trình thể dần dần thu hẹp vấn đề xuống còn bộ phận hoặc chức năng thực sự cần thiết của nó – 
hoặc tập trung vào một bộ phận thích hợp một số ứng dụng khác. Vận dụng những câu hỏi sau: 
 - Tôi có thể đơn giản hóa đối tượng như thế nào? 
 - Bộ phận nào có thể loại bỏ mà không làm thay đổi tính năng hệ thống? 
 - Bộ phận nào không mang tính cốt lõi hay không cần thiết? 
 - Qui tắc nào có thể hạn chế hoặc loại bỏ? 
 - Tôi thực hiện với qui mô nhỏ hơn sẽ ra sao? 
 - Tính chất nào của hệ thống tôi có thể giảm thiểu hoặc loại bỏ? 
 - Tôi có thể chia tách hệ thống thành các bộ phận khác nhau? 
 - Tôi có thể làm cho đối tượng tinh gọn hơn? 
 Cắt ngắn chân bàn 
 * Tái cấu trúc/đảo ngược (REARRANGE/REVERSE): 
 Tái cấu trúc thành điều gì đó khác? Có thể nói sự sáng tạo bao gồm rất nhiều lần tái sắp xếp 
những gì chúng ta đã biết để tìm ra những gì chúng ta không biết. Việc tái sắp xếp này mang lại vô 
số những lựa chọn cho ý tưởng, mặt hàng và dịch vụ. Ngoài ra, chúng ta có thể lật ngược vấn đề để 
xem điều gì xảy ra? Lật ngược cách nhìn nhận sẽ mở rộng suy nghĩ của bạn. Nhìn vào điều đối 
nghịch và bạn sẽ thấy những gì bình thường bạn bỏ qua. Đặt câu hỏi: “Mặt đối nghịch của nó là 
 33 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
gì?” để tìm kiếm một điều gì mới về sự vật. Những đột phá lịch sử của Columbus và Copecnicus là 
những điều trái ngược hoàn toàn với niềm tin đương đại lúc đó. 
 - Có phương án cấu trúc khác tốt hơn phương án hiện hành? 
 - Có thể hoán đổi bộ phận này với bộ phận khác trong hệ thống? 
 - Có thể bố trí theo lớp hay theo chuỗi? 
 - Có thể hoán đổi giữa tác nhân và hệ quả? 
 - Có thể thay đổi nhịp điệu hay lịch trình của kế hoạch? 
 - Có thể hoán đổi giữa yếu tố tích cực và yếu tố tiêu cực? 
 - Có thể tác động ngoại vi thay vì chính diện? Tác động bên trên thay vì bên dưới? Tác 
động bên dưới thay vì bên trên? 
 - Xem xét vấn đề/bài toán theo chiều hướng ngược lại? 
 - Thực hiện ngược lại với dự định ban đầu? 
 Hình đảo ngược vai trò trong sở thú 
BÀI TẬP CHƯƠNG 4 
1. Cho biết ý nghĩa của phương pháp SCAMPER trong việc phát triển các ý tưởng sáng tạo? 
2. Trình bày những nguyên tắc cơ bản trong phương pháp SCAMPER. 
3. Hãy thảo luận về việc vận dụng phương pháp SCAMPER trong học tập và công việc. 
4. Dựa vào hình vẽ dưới đây hãy phân tích ý tưởng phát triển ý tưởng để tạo ra một sản phẩm mới 
theo kỹ thuật SCAMPER mà hình vẽ mô tả: 
 34 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
5. Sử dụng kỹ thuật SCAMPER để phát triển các ý tưởng cho sản phẩm mới là: 
 - Phở 
 - Quán café 
 35 
 Kỹ năng Tư duy hiệu quả 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Dương Xuân Bảo, Hãy vượt qua tính ì tâm lý, NXB GD, 2006 
2. Dương Xuân Bảo, Những mẩu chuyện về phương pháp luận sáng tạo, NXB GD, 2006 
3. Jack Foster, Bí quyết sáng tạo, Nguyễn Minh Hoàng (biên dịch), NXB Trẻ, 2005 
4. Trần Kiều (chủ biên), Trí tuệ và đo lường trí tuệ, NXB CTQG, 2005 
5. Huỳnh Văn Sơn, Giáo trình Tâm lý học sáng tạo, NXB GD, 2009 
6. Huỳnh Văn Sơn - Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu, Hành trình đi tìm ý tưởng sáng tạo, NXB Đại học 
Sư phạm TPHCM, 2010 
7. Cẩm nang kinh doanh – Quản lý tính sáng tạo và đổi mới. Tạp chí BHR. Nhà xuất bản tổng hợp 
Hồ Chí Minh 
Các bài viết trên các website: 
8. “Tư duy là gì?” Truy xuất từ: https://kynangsong.org/threads/kn-giai-quyet-van-de-tdpd-tu-duy-
la-gi.1438/ 
 36