Giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học qua các truyện sinh hoạt trong sách giáo khoa tiếng Việt Tiểu học

hị em về đến nhà, tôi mắng em gái dám nói dối 
ba bỏ học đi chơi, không chịu khó học hành. Nhưng đáp 
lại sự giận dữ của tôi, nó chỉ thủng thẳng: 
- Em đi tập văn nghệ. 
- Mày tập văn nghệ ở rạp chiếu bóng à? 
Nó cười, giả bộ ngây thơ: 
- Ủa, chị cũng ở đó sao? Hồi nãy chị bảo đi học nhóm 
mà! 
Tôi sững sờ, đứng im như phỗng. Ngước nhìn ba, tôi 
đợi một trận cuồng phong. Nhưng ba tôi chỉ buồn rầu bảo: 
- Các con ráng bảo ban nhau mà học cho nên người. 
Từ đó, tôi không bao giờ dám nói dối ba đi chơi nữa. 
Thỉnh thoảng, hai chị em lại cười phá lên khi nhắc lại 
chuyện nó rủ bạn vào rạp chiếu bóng chọc tức tôi, làm 
cho tôi tỉnh ngộ” [2]. 
Như vậy là nhờ mưu trí của cô em đã giúp cô chị tỉnh 
ngộ và không bao giờ nói dối nữa. Các em nhỏ khi đọc 
câu chuyện này chắc hẳn một phần cũng cảm thấy như 
có mình trong đó bởi các em cũng đã từng nói dối bố mẹ? 
Cũng đã từng bỏ học đi chơi? Câu chuyện mang đến cho 
các em bài học về lòng trung thực. Đây là một đức tính 
rất cần thiết trong cuộc sống của các em. 
Câu chuyện Những hạt thóc giống cũng kể về một 
cậu bé trung thực và dũng cảm. Nhà vua đã tìm người để 
truyền ngôi bằng một phép thử khá thú vị. Vua cho luộc 
kĩ thóc giống, xong ban phát cho mỗi người dân một 
thúng thóc về gieo trồng, giao hẹn rằng: ai thu được nhiều 
thóc nhất sẽ được truyền ngôi, ai không có thóc nộp sẽ bị 
trừng phạt. Đến vụ thu hoạch mọi người ai ai cũng nô 
nức chở thóc về kinh thành nộp cho nhà vua. Điều bất 
ngờ của câu chuyện là về cậu bé mồ côi tên Chôm. 
“Chôm lo lắng đến trước vua, quỳ tâu: 
- Tâu Bệ hạ! Con không làm sao cho thóc nảy mầm được. 
Mọi người đều sững sờ vì lời thú tội của Chôm. 
Nhưng nhà vua đã đỡ chú bé đứng dậy. Ngài hỏi còn ai 
để chết thóc giống không. Không ai trả lời. Lúc ấy, nhà 
vua mới ôn tồn nói: 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 16-19; 5 
18 
- Trước khi phát thóc giống, ta đã cho luộc kĩ rồi. Lẽ 
nào thóc ấy còn mọc được? Những xe thóc đầy ắp kia 
đâu phải thu được từ thóc giống của ta! 
Rồi vua dõng dạc nói tiếp: 
- Trung thực là đức tính quý nhất của con người. Ta sẽ 
truyền ngôi cho chú bé trung thực và dũng cảm này” [2]. 
Thật vậy, trung thực là đức tính quý báu nhất của một 
con người và chú bé Chôm của chúng ta về sau đã trở 
thành một ông vua hiền minh, mang lại ấm no, hạnh phúc 
cho đất nước của mình nhờ có sự trung thực và lòng dũng 
cảm. Từ câu chuyện của cậu bé Chôm, các em sẽ rút ra 
cho mình bài học về tính thật thà, dũng cảm và các em sẽ 
không bao giờ nói dối nữa. Đây là một sự tác động tự 
nhiên, một con đường giáo dục hết sức nhẹ nhàng, thông 
qua con đường cảm xúc, tình cảm chứ không phải bởi 
con đường giáo huấn. 
2.3.2. Ý chí, nghị lực vượt khó vươn lên trong học tập và 
lao động 
Giáo dục ý chí, nghị lực vượt qua khó khăn, vươn lên 
trong học tập, trong cuộc sống cũng là một nội dung quan 
trọng trong việc giáo dục đạo đức cho HS, đặc biệt là lứa 
tuổi HSTH. 
Câu chuyện về tài năng văn chương và viết chữ đẹp 
của Cao Bá Quát đã gây ấn tượng mạnh cho các em bởi 
sự kiên trì và cả quá trình khổ luyện viết chữ của ông. 
Văn bản truyện Văn hay chữ tốt được giới thiệu trong 
TV 4 (tập 1) đã giáo dục cho HS về sự kiên trì và ý chí 
nỗ lực rèn luyện qua tấm gương Cao Bá Quát. Thuở còn 
đi học, Cao Bá Quát tuy viết văn hay nhưng vẫn luôn bị 
điểm kém chỉ vì chữ quá xấu. Một lần, Cao Bá Quát nhận 
lời viết hộ bà cụ hàng xóm lá đơn để trình lên quan xét 
nỗi oan cho bà. Lá đơn viết lí lẽ rõ ràng, những vì chữ 
ông quá xấu, quan không đọc được nên đuổi bà cụ ra khỏi 
huyện đường. Khi nghe câu chuyện, Cao Bá Quát vô 
cùng ân hận. Ông nhận thức được rằng, văn hay đến đâu 
nhưng chữ xấu thì cũng chẳng được ích gì. Từ đó, ông 
dốc sức luyện viết chữ đẹp: “Sáng sáng, ông cầm que 
vạch lên cột nhà luyện chữ cho cứng cáp. Mỗi buổi tối, 
ông viết xong mười trang vở mới chịu đi ngủ. Chữ viết 
đã tiến bộ, ông lại mượn những cuốn sách chữ viết đẹp 
làm mẫu để luyện nhiều kiểu chữ khác nhau. Kiên trì 
luyện tập suốt mấy năm, chữ ông mỗi ngày một đẹp. Ông 
nổi danh khắp nước là người văn hay chữ tốt” [2]. 
Qua quá trình luyện chữ vất vả, khổ nhọc như thế, 
Cao Bá Quát đã trở thành người văn hay chữ tốt. Đó là 
một tấm gương sáng cho HS học tập, noi theo. 
Thầy giáo Nguyễn Ngọc Ký là một tấm gương sáng 
ngời về nghị lực vượt lên số phận. Dù bị liệt cả hai tay, 
nhưng Ký vẫn có lòng ham học và bằng một sự cố gắng 
tuyệt vời, sau này Ký đã trở thành một thầy giáo. Người 
thầy giáo tật nguyền nhưng sáng ngời ý chí và nghị lực 
ấy đã truyền lửa cho biết bao thế hệ HS. Câu chuyện về 
người thầy giáo ưu tú Nguyễn Ngọc Ký được giới thiệu 
cho HSTH qua bài kể chuyện Bàn chân kì diệu (TV 4, 
tập 1). Qua câu chuyện trên, HS được giáo dục về lòng 
ham học, ý chí, nghị lực vượt khó, vươn lên trong học 
tập. Đó thực sự là điều cần thiết đối với mỗi HS không 
chỉ trong những năm tháng ngồi trên ghế nhà trường mà 
còn cả quãng đời sau này của các em. 
HSTH là lứa tuổi thích noi gương, chính vì vậy, 
những câu chuyện sinh hoạt đã mang đến cho các em 
những hình ảnh đẹp, cao thượng, những tấm lòng nhân 
ái, những tấm gương nỗ lực vượt khó vươn lên trong học 
tập và lao động... để các em ngưỡng mộ, từ đó biết học 
hỏi những điều hay lẽ phải và trở thành người có ích 
trong cuộc sống. 
2.3.3. Đạo lí “Uống nước, nhớ nguồn” và truyền thống 
tôn sư trọng đạo 
Truyền thống tôn sư trọng đạo đã trở thành một nét 
đẹp văn hóa từ bao đời nay của người Việt Nam. Ngay từ 
những ngày đầu tiên cắp sách đến trường, các em đã được 
các thầy, các cô chăm sóc, dạy bảo những điều hay, lẽ 
phải. Thầy cô như những người cha, người mẹ thứ hai 
luôn sát cánh bên các em trên con đường học tập gian khổ 
và cả những quãng đường sau này. Tác phẩm Nghĩa thầy 
trò là một thông điệp về tình nghĩa thầy trò mà tác giả Hà 
Ân muốn gửi tới các em. Trong tác phẩm, có những chi 
tiết chứng tỏ học trò rất tôn kính cụ giáo Chu như: mấy 
học trò cũ từ xa về dâng biếu thầy những cuốn sách quý; 
khi nghe cụ giáo Chu nói thì tất cả các môn sinh “đồng 
thanh dạ ran”. Sau khi cảm ơn các môn sinh, cụ giáo Chu 
mời họ tới thăm một người mà cụ “mang ơn rất nặng”. 
Trên đường đi sang thôn Đoài thăm thầy đồ xưa, “cụ giáo 
Chu đi trước, học trò theo sau”, “các anh có tuổi đi ngay 
sau thầy, người ít tuổi hơn nhường bước, cuối cùng là 
mấy chú tóc để trái đào”[3]. Vẫn nhớ nhà thầy giáo cũ, 
cụ giáo Chu dẫn học trò đi về cuối làng, sang tận thôn 
Đoài, đến một ngôi nhà tranh đơn sơ mà sáng sủa, ấm 
cúng. Đến nơi cụ giáo Chu “chắp tay cung kính vái” thầy 
cũ và dùng lời nói cung kính ân tình “Lạy thầy! Hôm nay 
con đem tất cả môn sinh đến tạ ơn thầy” [3]. Tiếng “con” 
cất lên nghe thật chân thành, cảm động. 
Học trò của cụ giáo Chu rất tôn trọng thầy của mình 
và cụ giáo Chu mặc dù đã trở thành một người thầy nổi 
tiếng với rất nhiều môn sinh nhưng với người thầy đã dạy 
ông, ông vẫn cung kính, lễ phép đúng đạo học trò. Câu 
chuyện cho các em thấy tình nghĩa thầy trò là thứ tình 
cảm thiêng liêng, nó được tiếp nối qua các thế hệ và đó 
là truyền thống quý báu của dân tộc ta. Bài học đạo lí 
“Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” là hành trang không thể 
thiếu của mỗi con người khi bước vào đời. 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 16-19; 5 
19 
Lòng biết ơn đối với công lao dạy dỗ của thầy cô 
không chỉ biểu hiện ở lời nói mà phải được thể hiện ở 
những việc làm, hành động cụ thể. Dễ thấy nhất chính là 
kết quả, thành tích học tập của mỗi người. 
Tấm gương Lê-ô-nác-đô đa Vin-xi trong truyện Vẽ 
trứng là một ví dụ: 
“Con đừng tưởng vẽ trứng là dễ! Trong một nghìn 
quả trứng xưa nay không có lấy hai quả hoàn toàn giống 
nhau đâu. Muốn thể hiện thật đúng hình dáng của từng 
quả trứng, người họa sĩ phải rất khổ công mới được. 
Thầy lại nói: Tập vẽ đi vẽ lại quả trứng thật nhiều lần, 
con sẽ biết quan sát sự vật một cách tỉ mỉ và miêu tả nó 
trên giấy vẽ một cách chính xác. Đến lúc ấy, con muốn 
vẽ bất cứ cái gì cũng đều có thể vẽ như ý”. 
Không phụ công ơn dạy dỗ của thầy giáo, “sau nhiều 
năm khổ luyện Lê-ô-nác-đô đa Vin-xi đã trở thành nhà 
danh họa kiệt xuất. Các tác phẩm của ông được trân 
trọng trưng bày ở nhiều bảo tàng lớn trên thế giới, là 
niềm tự hào của toàn nhân loại. Không những thế, Lê-ô-
nác-đô đa Vin-xi còn là nhà điêu khắc, kiến trúc sư, kĩ sư 
và là nhà bác học lớn của thời đại Phục hưng” [2]. 
2.3.4. Lòng nhân ái, yêu thương con người 
Từ nghìn xưa, lòng nhân ái, yêu thương con người đã 
trở thành một truyền thống quý báu, cao cả, tốt đẹp của 
dân tộc Việt Nam. Giáo dục lòng nhân ái, yêu thương 
con người là một nội dung quan trọng trong chương trình 
giáo dục phổ thông nói chung và giáo dục tiểu học nói 
riêng. Cùng với những môn học như Đạo đức, Mĩ thuật, 
Tự nhiên và Xã hội..., môn TV có vai trò quan trọng trong 
việc giáo dục lòng nhân ái cho HSTH. Các tác phẩm, 
đoạn trích thuộc thể loại truyện sinh hoạt như một bài ca 
dịu ngọt, như một dòng suối mát lành tưới vào tâm hồn 
trẻ thơ giúp các em biết yêu cái đẹp, yêu điều thiện và 
yêu con người. 
Tác phẩm Người ăn xin của nhà văn người Nga - 
Tuốc-ghê-nhép đã mở ra khung cảnh một dãy phố với 
hình ảnh một ông lão ăn xin đáng thương tội nghiệp: 
“Đôi mắt ông lão đỏ dọc và giàn giụa nước mắt. Đôi môi 
tái nhợt, áo quần tả tơi thảm hại... Ông già chìa trước 
mặt tôi bàn tay sưng húp, bẩn thỉu. Ông rên rỉ cầu xin 
cứu giúp”. 
Thật không may, “tôi” cũng chẳng có gì cả, ngay cả 
một đồng xu dính túi cũng không: “Tôi lục tìm hết túi nọ 
túi kia, không có tiền, không có đồng hồ, không có cả một 
chiếc khăn tay. Trên người tôi chẳng có tài sản gì”. 
“Tôi nắm chặt lấy bàn tay run rẩy kia: 
- Ông đừng giận cháu, cháu không có gì để cho ông cả. 
Người ăn xin nhìn tôi chằm chằm bằng đôi mắt ướt 
đẫm. Đôi môi tái nhợt nở nụ cười và tay ông cũng xiết 
lấy tay tôi: 
- Cháu ơi, cảm ơn cháu! Như vậy là cháu đã cho lão 
rồi. Ông lão nói bằng giọng khản đặc. 
Khi ấy, tôi chợt hiểu rằng: cả tôi nữa, tôi cũng vừa 
nhận được chút gì của ông lão” [2]. 
Đọc đến đây, HS mới đầu sẽ còn phải suy luận, phán 
đoán xem: Cậu bé đã “cho” ông lão cái gì? Và cậu bé đã 
nhận được gì ở ông lão ăn xin? Rõ ràng là họ không cho 
nhau được bất kì một thứ vật chất nào. Họ đều là những 
con người nghèo khổ, bất hạnh, cần được giúp đỡ. Nhưng 
thứ mà họ nhận được của nhau chính là tình người. Tình 
người đã sưởi ấm tâm hồn họ trong đêm đông giá rét. 
Ông lão nhận được ở “tôi” sự cảm thông, yêu thương và 
tôn trọng. Còn “tôi” nhận được ở ông lão sự đồng cảm, 
yêu thương. Quan trọng đối với người giáo viên ở đây là 
giúp cho HS hiểu được cái “cho” và “nhận” giữa ông lão 
ăn xin đáng thương với cậu bé. Chính tình yêu thương, 
sự cảm thông và chia sẻ chính là món quà vô giá mà họ 
nhận được của nhau và dành cho nhau. 
Trong cuộc sống hàng ngày, đi qua một con phố hay 
ở ngay một góc cổng trường, các em cũng có thể bắt gặp 
những người ăn xin già cả, đau yếu tương tự như ông lão 
trong truyện trên. Việc cho HS tìm hiểu câu chuyện trên 
sẽ giáo dục, bồi dưỡng cho các em về lòng nhân ái, tình 
yêu thương con người. Qua đó, các em sẽ có những nhận 
thức và hành động đúng đắn, thể hiện tình yêu thương, 
cảm thông, chia sẻ với những người bất hạnh. Đôi khi chỉ 
cần một mẩu bánh mì lúc đói lòng, một ngụm nước khi 
khát, hay thậm chí chỉ là một lời hỏi thăm, động viên, 
quan tâm chân thật cũng làm cho người khác ấm lòng. 
Đôi khi niềm hạnh phúc được bắt nguồn từ chính những 
điều giản dị ấy. 
Tình yêu thương con người làm cho mỗi người cảm 
thấy vui vẻ, hạnh phúc, làm cho xã hội trở nên tốt đẹp 
hơn. Vì vậy, giáo dục lòng nhân ái, tình yêu thương con 
người cho HSTH là một nội dung không thể thiếu trong 
việc giáo dục những phẩm chất đạo đức tốt đẹp cho HS. 
3. Kết luận 
HSTH là lứa tuổi mà ý thức đang hình thành, nhân 
cách đang được định hình, tâm hồn đang trong sáng, tư 
duy còn gắn liền với liên tưởng và tưởng tượng thì không 
gì gây tác động mạnh mẽ tới các em bằng những vần thơ, 
những áng văn giàu chất nhân văn và lấp lánh giá trị của 
nghệ thuật ngôn từ. Thông qua những tác phẩm, đoạn 
trích viết về cuộc sống sinh hoạt, lao động, học tập, tâm lí 
lứa tuổi của thiếu nhi trong chương trình TV tiểu học, rất 
nhiều bài học về đạo đức đã được chuyển tải tới các em. 
Mỗi câu chuyện, mỗi đoạn trích thuộc loại truyện sinh 
hoạt trong sách giáo khoa TV tiểu học đều được ví như 
một “người thầy” không chỉ bồi dưỡng tâm hồn mà còn 
có vai trò định hướng cho các em. Tình yêu thiên nhiên, 
(Xem tiếp trang 5) 
VJE Tạp chí Giáo dục, Số 449 (Kì 1 - 3/2019), tr 1-5 
5 
chức bồi dưỡng GV và nhân viên kiến thức chăm sóc, 
nuôi dưỡng; 5) Xây dựng môi trường chăm sóc, nuôi 
dưỡng; 6) Kiểm tra hoạt động chăm sóc nuôi dưỡng trẻ 
trong trường MN. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Bộ GD-ĐT (2017). Thông tư số 01/VBHN-BGDĐT 
ngày 24/01/2017 Ban hành Chương trình giáo dục 
mầm non. 
[2] Trần Thị Ngọc Trâm - Lê Thị Thu Hương - Lê Thị 
Ánh Tuyết (2011). Chương trình Tổ chức thực hiện 
chương trình giáo dục mầm non. NXB Giáo dục 
Việt Nam. 
[3] Phạm Mai Chi - Vũ Yến Khanh - Nguyễn Thị Hồng 
Thu (2012). Các hoạt động giáo dục dinh dưỡng - 
sức khỏe cho trẻ mầm non theo Chương trình giáo 
dục mầm non mới. NXB Giáo dục Việt Nam. 
[4] Lê Mai Hoa (2009). Dinh dưỡng trẻ em. NXB Đại 
học Sư phạm. 
[5] Thu Hiền - Hồng Thu - Anh Sơn (2014). Cẩm nang 
chăm sóc sức khỏe trẻ em trong trường mầm non. 
NXB Giáo dục Việt Nam. 
[6] Nguyễn Thị Kim Anh - Trần Thị Quốc Minh - 
Huỳnh Văn Sơn - Bùi Thị Việt - Võ Thị Tường Vy 
- Cao Văn Thống (2013). Bộ công cụ theo dõi, đánh 
giá sự phát triển của trẻ 5 tuổi (Theo bộ chuẩn phát 
triển trẻ em 5 tuổi). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[7] Hoàng Thị Phương (2009). Giáo trình Vệ sinh trẻ 
em. NXB Đại học Sư phạm. 
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH... 
(Tiếp theo trang 19) 
yêu con người, yêu quê hương, làng xóm cũng từ đó mà 
đâm chồi nảy lộc. Cảm nhận cuộc sống, thu thập kiến 
thức qua văn học chính là con đường tích cực và nhẹ 
nhàng để giáo dục HSTH trở thành những con người có 
sự phát triển toàn diện về nhân cách và đạo đức. 
Tài liệu tham khảo. 
[1] Hồ Chí Minh (1990). Nhật kí trong tù. NXB Văn học. 
[2] Nguyễn Minh Thuyết (chủ biên, 2018). Tiếng Việt 
lớp 4 (tập 1). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[3] Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên, 2018). Tiếng Việt 
lớp 5 (tập 2). NXB Giáo dục Việt Nam. 
[4] Cao Đức Tiến (chủ biên, 2005). Văn học. Dự án Phát 
triển giáo viên tiểu học, Bộ GD-ĐT. 
[5] Lã Thị Bắc Lý (2003). Giáo trình Văn học trẻ em. 
NXB Đại học Sư phạm. 
[6] Levitov A.D. (2004). Tâm lí học trẻ em và tâm lí học 
sư phạm. NXB Giáo dục. 
[7] Nguyễn Quang Ninh (2009). Giáo trình Phương 
pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học. NXB Giáo dục 
Việt Nam. 
[8] Lê Phương Nga (chủ biên, 2012). Phương pháp dạy 
học tiếng Việt 1. NXB Đại học Sư phạm. 
[9] Lê Phương Nga (chủ biên, 2012). Phương pháp dạy 
học tiếng Việt 2. NXB Đại học Sư phạm.