Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại trong bối cảnh thực hiện hiệp định thương mại tự do thế hệ mới tại Việt Nam

yết nhanh chóng, ít tốn kém 
các tranh chấp. 
Trọng tài thường trực là trung tâm trọng tài, có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có trụ sở cố 
định, có danh sách trọng tài viên và hoạt động theo điều lệ riêng. Trọng tài thường trực tồn tại 
13 Trường Đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Tư pháp quốc tế, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội., tr. 348. 
14 Black's Law Dictionnary (1990), tr. 105. 
15 Huỳnh Thị Thanh Thảo (2003), Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003 - cơ sở pháp lý mới cho sự thành 
lập và hoạt động có hiệu quả của Trọng tài thương mại Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học 
Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh. 
959 
dưới hình thức các trung tâm trọng tài, có trước khi giải quyết tranh chấp xảy ra, tồn tại độc 
lập, hoạt động một cách thường xuyên, sắn sàng giải quyết các tranh chấp phát sinh trong lĩnh 
vực thương mại khi các đương sự yêu cầu. Trọng tài thường trực được tổ chức với mô hình đa 
dạng, có thể là các trung tâm trọng tài đặt bên cạnh một cơ quan, tổ chức khác hoặc có thể là 
các trung tâm trọng tài độc lập, thành lập dưới hình thức công ty hoặc hiệp hội có đăng ký. 
Mỗi trung tâm trọng tài đều xây dựng một bản điều lệ hoạt động và quy tắc tố tụng riêng trên 
cơ sở những quy định của pháp luật trọng tài. 
Tóm lại, với tư cách là một cơ quan tài phán, trọng tài tồn tại độc lập, song song với 
Tòa án và có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp khi được các bên đương sự lựa chọn. 
2. Hiệp định thƣơng mại tự do thế hệ mới và giải quyết tranh chấp bằng trọng tài 
thƣơng mại 
Trong xu hướng toàn cầu hóa, hội nhập ngày càng sâu rộng vào đời sống kinh tế quốc 
tế, tất yếu dẫn đến nhu cầu dỡ bỏ các dào cản thương mại của các quốc gia, từ đó dẫn đến sự 
ra đời cảu các hiệp định thương mại tự do (FTA). Đây là hình thức phổ biến nhất trong liên 
kết kinh tế giữa các quốc gia hiện nay. Bên cạnh các FTA khu vực thì các FTA song phương 
xuất hiện ngày càng nhiều giữa các quốc gia với các mức độ khác nhau. FTA song phương 
đến FTA khu vực sau nữa là FTA toàn cầu là các bước thử nghiệm cần thiết cho một con 
đường tự do hóa thương mại mang tính toàn cầu. 
Việt Nam đã tích cực thực hiện các chủ trương đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa, 
theo đó các hoạt động đàm phán và ký kết FTA diễn ra sôi nổi. Tuy nhiên, phần lớn các FTA 
mà Việt Nam ký kết và tham gia tập trung ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Tính đến 
hết ngày 31/12/2018, Việt Nam đã ký kết 12 FTA, ngày 30/6/2019 đã kết thúc đàm phán và 
ký kết hai hiệu định và đang đàm phán 3 hiệp định. Trong số này, có một số hiệp định được 
đánh giá là hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Gọi là thế hệ mới vì chúng có phạm vi 
điều chỉnh rộng lớn hơn những FTA truyền thống ở chỗ các quốc gia tham gia không chỉ cam 
kết về các nội dung thương mại mà còn cả những nội dung như đầu tư, cạnh tranh, thương 
mại điện tử, lao động Khi ký kết các cam kết thương mại thế hệ mới này cũng đặt ra cho 
Việt nam nhiều vấn đề khi thực hiện các nghĩa vụ theo cam kết của mình. Trong đó, có vấn đề 
về cơ chế tài phán giải quyết các tranh chấp thương mại tương ứng mà giải quyết tranh chấp 
bằng trọng tài luôn được các bên ưa chuộng lựa chọn. 
Có thể kể đến một số quy định về cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng 
tài khi thực hiện hiệp định tự do thương mại thế hệ mới như: 
Thứ nhất, lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. 
Hầu hết các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết đều quy định cơ chế 
giải quyết một cách thân thiện thông qua tham vấn, thương lượng giữa các bên trong một thời 
hạn nhất định. Sau đó, nếu tham vấn, thương lượng không thành công, các bên tranh chấp có 
thể khởi kiện tại cơ quan tài phán trong nước hoặc trọng tài. 
Các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên hoặc đã ký kết có quy định phương 
thức giải quyết tranh chấp trọng tài: 
960 
- Cơ quan tài phán của quốc gia nhận đầu tư (Tòa án, Trọng tài hay cơ quan hành 
chính có thẩm quyền). 
- Trọng tài theo vụ việc (ad hoc) được thành lập theo các Quy tắc trọng tài của 
UNCITRAL 
- Một số hiệu định còn mở ra cho các bên tranh chấp lựa chọn bất kỳ tổ chức trọng tài 
hoặc quy tắc trọng tài nào được thỏa thuận bởi các bên. 
- Một số hiệp định chỉ cho phép giải quyết tranh chấp tại Tòa trọng tài được thành lập 
theo hiệp định. 
Nhìn chung các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã ký không đưa ra một phương thức 
giải quyết tranh chấp duy nhất mà đưa ra một trong các phương thức để các bên lựa chọn. Đối 
với phương thức trọng tài thì các bên không thể tự do lựa chọn loại hình trọng tài mà bị giới 
hạn bởi quy định của điều ước. 
Thứ hai, pháp luật nội dung áp dụng cho giải quyết tranh chấp. 
Đối với giải quyết tranh chấp tại trọng tài, theo thông lệ chung, pháp luật nội dung giải 
quyết tranh chấp sẽ do hội đồng trọng tài quyết định, các bên thương nhất trước khi đưa ra 
giải quyết. Tuy nhiên, một số điều ước dẫn chiếu cả nguồn luật áp dụng cho giải quyết tranh 
chấp. Theo đó, cơ sở pháp luật cho việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có thể là: 
- Pháp luật quốc gia của bên ký kết có liên quan đến tranh chấp mà sự đầu tư diễn ra 
trên lãnh thổ quốc gia đó. 
- Các quy định về xung đột pháp luật. 
- Các quy định tại Hiệp định. 
- Những quy định của thỏa thuận đặc biệt về đầu tư (nếu có). 
- Nguyên tắc của pháp luật quốc tế. 
- Các quy định liên quan của pháp luật quốc tế áp dụng trọng mối quan hệ giữa các 
bên ký kết và bất kỳ quy định nào có liên quan của các bên ký kết có thể áp dụng 
Thứ ba, hiệu lực của phán quyết trọng tài. 
Phán quyết trọng tài quốc tế và trọng tài quốc gia là chugn thẩm bắt buộc đối với các 
bên tranh chấp. Đối với phán quyết của trọng tài quốc tế, các quy định của UNCITRAL đều 
có quy định ngoại lệ về kháng cáo phán quyết trọng tài nhưng chỉ đối với trường hợp dặc biệt. 
Đặc biệt một số hiệp định tự do thế hệ mới có quy định cơ chế phúc thẩm phán quyết trọng tài 
(Hiệp định bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và liên minh Châu âu - EVIPA). 
Về nguyên tắc, phán quyết trọng tài quốc tế (nước ngoài) muốn có hiệu lực tại một 
quốc gia cũng phải thông qua cơ chế công nhận, cho thi hành phán quyết của trọng tài nước 
ngoài tại quốc gia đó, trừ một số công ước quy định thủ tục thi hành ngay tại các nước thành 
viên công ước. 
Thứ tư, một số quy định giải quyết tranh chấp b ng trọng tài trong các hiệp định 
thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam là thành viên. 
Ví dụ: Hiệp định bảo hộ đầu tư giữa Việt Nam và liên minh Châu âu – EVIPA áp 
dụng cơ chế giải quyết tranh chấp theo cơ chế tòa trọng tài thường trực với việc sử dụng Quy 
961 
tắc trọng tài của ICSID, quy tắc trọng tài của UNCITRAL hoặc bất kỳ quy tắc tố tụng trọng 
tài khác do các bên lựa chọn; đồng thời, việc giải quyết tranh chấp phải được thực hiện bằng 
cơ chế trọng tài đầu tư thành lập theo Hiệp định. Trọng tài thường trực được thành lập hai cấp 
để giải quyết tranh chấp bao gồm Hội đồng giải quyết tranh chấp và hội đồng phúc thẩm. Cấp 
phúc thẩm xem xét lại các quyết định mà cấp sơ thẩm đã đưa ra. 
Quy định pháp luật Việt Nam hiện hành về giải quyết tranh chấp bằng trọng tài 
thương mại: 
Thứ nhất, quy định trong pháp luật nội dung. 
Luật Thương mại 2005, sửa đổi, bổ sung 2017 chỉ có quy định mang tính nguyên tắc 
tại Điều 317 về việc giải quyết tranh chấp thương mại được giải quyết bằng các phương thức: 
Thương lượng giữa các bên; hòa giải giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được 
các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hòa giải và giải quyết tại trọng tài hoặc tòa án. Thủ 
tục giải quyết tranh chấp thương mại tại trọng tài được tiến hành theo các thủ tục của tố tụng 
trọng tài. Theo quy định Điều 317, trọng tài có thẩm quyền giải quyết là trọng tài trong nước, 
trừ các tranh chấp theo cam kết tại các điều ước quốc tế, thảo thuận quốc tế được giải quyết ở 
cơ quan tài phán nước ngoài hoặc trọng tài quốc tế. Tuy nhiên, theo Luật Điều ước quốc tế 
năm 2016 thì có thể áp dụng trực tiếp các quy định của điều ước quốc tế để giải quyết tranh 
chấp thương mại. 
Thứ hai, quy định pháp luật tố tụng trọng tài giải quyết tranh chấp. 
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại bằng cơ ché trọng tài được quy định 
trong Luật Trọng tài thương mại năm 2010 và các văn bản quy định chi tiết. Tương tự pháp 
luật nội dung, thẩm quyết của trọng tài nước ngoài, trọng tài quốc tế hiện pháp luật Việt Nam 
không quy định cụ thể mà được áp dụng trực tiếp theo quy định của Luật Điều ước quốc tế 
năm 2016. 
Trình tự thủ tục giải quyết tranh chấp tại trọng tài quốc tế tùy thuộc vào quy tắc tố 
tụng trọng tài quốc tế hay thủ tục tố tụng quốc tế được áp dụng để giải quyết vụ việc. 
3. Các giải pháp hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp 
bằng trọng tài thƣơng mại tại Việt Nam 
3.1. Một số tồn tại, hạn chế của pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp bằng trọng tài 
thương mại 
Thứ nhất, thời hạn ban hành phán quyết trọng tài ngắn. Luật Trọng tài thương mại quy 
định Hội đồng trọng tài có 30 ngày sau khi tổ chức phiên họp cuối cùng để ban hành pháp 
quyết trọng tài đối với mọi loại tranh chấp. Thời hạn này đặt ra cho Hội đồng trọng tài áp lực 
rất lớn về thời gian khi giải quyết các vụ việc có tính chấp phức tạp. 
Thứ hai, thiếu các quy định hướng dẫn điều kiện áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. 
Luật Trọng tài thương mại chỉ quy định hội đồng trọng tài áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm 
thời khi cần thiết, tuy nhiên không có hướng dẫn cụ thể về thế nào là cần thiết, do đó có thể 
dẫn đến việc áp dụng một cách chủ quan, gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của 
các bên đương sự. 
962 
Thứ ba, hiện nay vẫn chưa có cơ chế xem lại quyết định hủy phán quyết trọng tài của 
tòa án cấp sơ thẩm. Theo Luật Tố tụng dân sự, thì việc công nhận và cho thi hành phán quyết 
trọng tài được thực hiện bởi một cấp Tòa án. Quyết định của tòa án có hiệu lực và không có 
kháng cáo, kháng nghị phúc thẩm. Như vậy, nếu tòa án cấp sơ thẩm mắc sai sót dẫn đến hủy 
phán quyết trọng tài thì sẽ không có cơ chế để khắc phục. 
Thứ tư, pháp luật Việt Nam không quy định trực tiếp quyền khởi kiện của nhà đầu tư 
nước ngoài mà quyền này được ghi nhận trên cơ sở các điều ước quốc tế mà Việt Nam là 
thành viên. Bên cạnh đó, hiện nay pháp luật Việt Nam chỉ quy định về phối hợp trong giải 
quyết tranh chấp giữa nhà nước Việt Nam và nhà đầu tư nước ngoài tại trọng tài nước ngoài 
nhưng quy định này còn chưa chi tiết, nhất là trách nhiệm phối hợp của các cơ quan, tổ chức. 
3.2. Giải pháp hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp 
thương mại bằng trọng tài 
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý giải quyết tranh chấp thương mại b ng trọng tài 
đáp ứng các yêu cầu của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. 
Luật Trọng tài thương mại năm 2010 có những bất cập nêu trên, do đó, việc sửa đổi, 
bổ sung, cũng như hướng dẫn thi hành cần tiếp tục được nghiên cứu để thực hiện. Trong 
thời gian qua, Luật cơ bản đã tạo ra sự ổn định trên thực tiễn và sự thay đổi liên tục pháp 
luật sẽ làm mất tính ổn định này. Do đó, ưu tiên trước hết của Việt Nam vẫn là bảo đảm 
thực hiện thống nhất Luật Trọng tài thương mại năm 2010, có cơ chế phối hợp giữa các cá 
nhân, tổ chức để kịp thời phát hiện và khắc phục những tồn tại hay phát sinh trong việc áp 
dụng văn bản pháp luật thay vì đưa ra những cải cách mạnh mẽ về thể chế. Trước mắt, đề 
xuất Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sớm ban hành văn bản hướng dẫn chung 
về việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời làm cơ sở để Hội đồng trọng tài áp dụng đúng 
đắn, chính xác. Đề nghị Tòa án nhân dân tối cao có giải pháp tăng cường giám đốc việc xét 
xử các vụ việc công nhân và cho thi hành phán quyết trọng tài để kịp thời kháng nghị, hủy 
các quyết định sơ thẩm có sai lầm trong việc công nhận hay hủy bỏ các phán quyết trọng tài 
không đúng. 
Đối với giải quyết các tranh chấp thương mại quốc tế theo phương thức trọng tài quốc 
tế khi các quy định pháp luật Việt Nam về cơ chế phối hợp của các cơ quan, tổ chức còn sơ 
sài thì cần tiếp tục cụ thể hóa bằng việc ban hành thông tư hướng dẫn các quy định còn chưa 
rõ, chi tiết của Quyết định 04/2014/QĐ-TTg. Về lâu dài cần nghiên cứu để nâng cấp Quyết 
định này ở hình thức pháp lý cao hơn nhằm xử lý các vấn đề còn vướng mắc. 
Thứ hai, nâng cao năng lực giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế. 
- Tăng cường hợp tấc quốc tế: Việt Nam đã là thành viên của PCA do vậy cần phát 
huy lợi thế này để hợp tác trên nhiều cấp độ. Ví dụ: các trung tâm trọng tài Việt Nam có thể 
hợp tác PCA để học hỏi kinh nghiệm tổ chức, điều hành vụ kiện trọng tài thương mại quốc tế. 
Chính phủ Việt Nam nên tích cực cử đại diện cũng như tạo đều kiện cho các trung tâm trọng 
tài trong nước cử trọng tài viên tham gia các nhóm làm việc của UNCITRAL 
963 
- Thành lập Hiệp hội trọng tài để tạo diễn đàn cho các trọng tài viên Việt Nam trao 
đổi, học hỏi kinh nghiệm đồng thời ban hành những hướng dẫn, quy tắc ứng xử phù hợp cho 
trọng tài viên. 
- Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về trọng tài quốc tế ở bậc đại học và 
trong các cơ sở đào tạo nghề để xây dựng đội ngũ chuyên gia có chất lượng giải quyết các 
tranh chấp ở tầm quốc tế. 
- Để đảm bảo xem xét chính xác các yêu cầu liên quan đến hoạt động trọng tài cũng 
như áp dụng pháp luật ổn định và thống nhất, việc đào tạo và xây dựng đội ngũ thẩm phán 
chuyên trách về trọng tài cũng cần được triển khai thực hiện. 
- Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động của trọng tài Việt Nam. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Đỗ Văn Đại - Trần Hoàng Hải (2011), Pháp luật Việt Nam về trọng tài thương mại, 
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
2. Trần Hữu Huỳnh (2001), "Các hình thức tổ chức trọng tài với việc xây dựng Pháp lệnh 
Trọng tài tại Việt Nam", Nhà nước và pháp luật, (2). tr. 3-4. 
3. Viện Nghiên cứu và Phổ biến tri thức Bách khoa Hà Nội (1998), Đại từ điển kinh tế 
thị trường, Hà Nội. 
4. Phạm Thị Phương Thủy (2004), Pháp luật giải quyết tranh chấp thương mại b ng 
hình thức trọng tài, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. 
5. Philip Fouchard (1995), "Trọng tài Quốc tế", Kỷ yếu Hội thảo: Trọng tài Quốc tế, 
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 
6. Lê Hồng Hạnh (2002) (chủ biên), Đạo đức và kỹ năng của luật sư trong nền kinh tế 
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội. 
7. Trường Đại học Luật Hà Nội (2003), Giáo trình Luật kinh tế (Dùng cho hệ trung 
cấp), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 
8. Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (2000), Luật Mẫu của Uncitral về trọng tài 
thương mại quốc tế 1985, (Tài liệu dịch tham khảo), Hà Nội. 
9. Quốc hội (2010), Luật Trọng tài thương mại, Hà Nội. 
10. Trường Đại học Luật Hà Nội (2019), Luật học Việt Nam những vấn đề đương đại 
(sách chuyên khảo), NXb Tư pháp, Hà Nội. 
11. Nguyễn Hữu Chí, Nguyễn Quang Tuyến, Nguyễn Thị Dung (đồng chủ biên), Pháp 
luật kinh tế Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, Nxb CTQGST, 2019, Hà Nội.