Gia đình của người Chăm Bàlamôn truyền thống và biến đổi

66 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (267) 2020 
 GIA ĐÌNH CỦA NGƯỜI CHĂM BÀLAMÔN 
 TRUYỀN THỐNG VÀ BIẾN ĐỔI 
 TRỊNH THỊ NHÀI* 
Bài viết tiếp cận một số đặc trưng gia đình truyền thống và những biến đổi trong 
gia đình của người Chăm Bàlamôn ở Ninh Thuận và Bình Thuận dưới góc nhìn 
về các mối quan hệ giữa vợ và chồng, cha mẹ và con cái đối với việc thực hiện 
các chức năng kinh tế và giáo dục của gia đình người Chăm Bàlamôn hiện nay. 
Từ khóa: gia đình, người Chăm Bàlamôn, Ninh Thuận và Bình Thuận 
Nhận bài ngày: 11/8/2019; đưa vào biên tập: 12/8/2020; phản biện: 20/9/2020; 
duyệt đăng: 24/10/2020 
1. ĐẶT VẤN ĐỀ gái đã lập gia đình (có con hoặc chưa 
Người Chăm ở Việt Nam hiện nay cư có con) còn sống chung với cha mẹ 
trú, sinh sống tập trung ở vùng cực và các anh chị em (Phan Văn Dốp, 
Nam Trung Bộ, tại hai tỉnh Ninh Thuận 2016: 212). Tiểu gia đình là gia đình 
và Bình Thuận. Người Chăm ở Ninh hạt nhân (gồm một cặp vợ chồng và 
Thuận và Bình Thuận có ba cộng các con hoặc gia đình mở rộng (vợ 
đồng tôn giáo: Chăm Bàlamôn (Ấn Độ chồng các con và có thêm cha hoặc 
giáo), Chăm Bàni (Hồi giáo đã bản địa mẹ của vợ hoặc em ruột của vợ chưa 
hóa) và Chăm Islam (Hồi giáo chính lập gia đình) hoặc gia đình không đầy 
thống). Cho đến nay, người Chăm ở đủ (gia đình khuyết vợ hoặc chồng 
vùng này vẫn duy trì chế độ hôn nhân (góa hoặc ly dị) cùng con cái). Mặc dù 
hợp thành gia đình đồng tộc và đồng người Chăm nói chung và ở người 
tôn giáo theo hình thái gia đình mẫu Chăm Bàlamôn nói riêng đã “độc lập 
hệ nhằm cố kết cộng đồng đồng tộc về nơi cư trú (có nhà riêng), về cơ sở 
và cộng đồng tôn giáo. kinh tế (có ruộng riêng, làm riêng, thu 
 nhập, tích lũy riêng), nhưng họ đều 
Gia đình mẫu hệ của người Chăm có gắn liền với một nhóm gia đình thân 
hai loại hình là đại gia đình (gia đình thuộc của họ về sinh hoạt xã hội, tư 
lớn) và tiểu gia đình (gia đình nhỏ). tưởng, tôn giáo, tín ngưỡng” và loại 
Hiện nay, đại gia đình được hiểu là hình gia đình này “đang phát triển 
gia đình ghép chung, gồm có các con nhanh chóng dưới sự tác động mạnh 
 mẽ của những nhân tố kinh tế xã hội 
 trong sự nghiệp xây dựng cuộc sống 
* Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân 
văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí mới hiện nay” (Phan Xuân Biên, 1989: 
Minh. 175-179, 198). 
TRỊNH THỊ NHÀI – GIA ĐÌNH CỦA NGƯỜI CHĂM BÀLAMÔN 67 
Bài viết phân tích một số đặc trưng thời gian từ lúc rời nhà cha mẹ để đi 
của gia đình truyền thống và sự biến „nuôi người ta‟ đến lúc chết” (Phan 
đổi trong gia đình của người Chăm Xuân Biên, 1989: 177). Sau khi chết 
Bàlamôn hiện nay, đồng thời tìm hiểu thì thiêu xác và đem “klong” xương 
mối quan hệ tương tác giữa các thành trán (hộp dựng cốt) làm lễ nhập “kút” - 
viên trong gia đình theo khái niệm về nghĩa địa của người Chăm Bàlamôn 
gia đình của Rozentalia(1). thuộc dòng họ phía mẹ của ông ta. 
2. MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG VỀ GIA Trong gia đình mẫu hệ, người vợ là 
ĐÌNH TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI chủ gia đình, nắm giữ và quản lý tài 
CHĂM BÀLAMÔN Ở NINH THUẬN sản, bao gồm nhà cửa, ruộng đất, vật 
VÀ BÌNH THUẬN nuôi, lúa gạo, tiền bạc... và quyết định 
Gia đình truyền thống của người mọi việc chi tiêu của gia đình. Người 
 vợ cũng là người quyết định việc cưới 
Chăm (kể cả người Chăm Bàlamôn và 
 chồng cho con gái và gả vợ cho con 
người Chăm Bàni) ở Ninh Thuận và 
 trai. Đặc biệt, người vợ là người chủ 
Bình Thuận là hình thái gia đình theo 
 lễ, đảm nhận việc thực hành các nghi 
chế độ mẫu hệ, con cái sinh ra được 
 lễ của gia đình theo phong tục truyền 
tính theo dòng mẹ: “con cái đều theo 
 thống của người Chăm Bàlamôn. 
họ mẹ và họ mẹ là họ nội, họ bố là họ 
ngoại” (Bùi Xuân Đính, 2012: 197). Người chồng không có quyền định 
Con cái trong gia đình theo họ mẹ đoạt tài sản của gia đình, thậm chí khi 
nhưng chỉ có những người con gái vợ chồng ly hôn người chồng cũng 
mới được tiếp tục truyền họ lại cho không được phân chia tài sản, mặc dù 
 người chồng là lao động chính trong 
con cái. 
 gia đình. Nếu không may người vợ 
Những người con trai chưa kết hôn thì chết sớm hoặc có những sự việc khó 
vẫn sống chung với cha mẹ, nhưng khăn nào đó cần giải quyết, thì các 
khi đã lấy vợ phải về ở nhà vợ - một con của ông ta sẽ tìm đến các anh chị 
hình thức cư trú sau hôn nhân bên em bên dòng họ mẹ để hỏi ý kiến, chứ 
nhà cha mẹ vợ. Vợ chồng của những không hỏi ý kiến cha ruột. 
người chị gái sau khi sống chung với 
 Quyền thừa kế tài sản thuộc về những 
cha mẹ một thời gian khoảng 1-2 năm 
 người con gái trong gia đình, trong đó 
sẽ tách ra ở riêng trong khuôn viên 
 người con gái út được phân chia tài 
gần nhà cha mẹ và các gia đình thân 
 sản nhiều hơn các chị gái. Bởi vì, theo 
thuộc cùng dòng họ, chỉ có vợ chồng phong tục truyền thống của người 
con gái út mới được ở lại nhà cha mẹ. Chăm Bàlamôn, người con gái út 
Người đàn ông trong gia đình phải sống chung với cha mẹ mình để trông 
chịu cảnh “sống gửi, thác về”, họ coi “từ đường” và chịu trách nhiệm 
“cũng chỉ được coi là thành viên của chăm sóc, phụng dưỡng cha mẹ suốt 
gia đình trong thời gian „làm chồng‟ - đời. 
68 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (267) 2020 
3. NHỮNG BIỀN ĐỔI TRONG GIA Tuy nhiên, kết quả khảo sát 100 hộ 
ĐÌNH CỦA NGƯỜI CHĂM BÀLAMÔN thuộc loại hình tiểu gia đình hay gia 
HIỆN NAY đình hạt nhân của người Chăm 
Sự biến đổi trong gia đình của người Bàlamôn ở Ninh Thuận (50 hộ) và 
Chăm Bàlamôn ở Ninh Thuận và Bình Bình Thuận (50 hộ) vào tháng 8 năm 
Thuận có nhiều nguyên nhân, nhưng 2018 cho thấy mối quan hệ giữa vợ và 
xét về mặt kinh tế - xã hội có hai xu chồng đã thay đổi. Chủ hộ trong sổ hộ 
hướng chính, đó là: (i) sự chuyển đổi khẩu cũng như thực tế trong đời sống 
từ nông nghiệp tự túc tự cấp sang hàng ngày của gia đình thường là do 
nông nghiệp hàng hóa trong nền kinh người chồng đảm nhận. Việc thực 
tế thị trường, và (ii) sự chuyển đổi từ hiện chức năng kinh tế của gia đình 
kinh tế tập thể (của đại gia đình) sang như phát triển sản xuất, kinh doanh, 
kinh tế hộ cá thể (của tiểu gia đình). làm dịch vụ, vay mượn tiền bạc, mua 
Những chuyển đổi này đã làm thay đổi bán tài sản... (nhà cửa, đất đai, xe 
các mối quan hệ giữa vợ và chồng, máy...) quyền quyết định của người 
giữa cha mẹ và con cái. vợ nhìn chung cao hơn người chồng 
- Về mối quan hệ giữa vợ và chồng nhưng tỷ lệ chênh lệch không đáng kể. 
 Kết quả khảo sát còn cho thấy sự 
Là một đơn vị xã hội đặc thù, chức 
 đồng thuận, cùng quyết định của hai 
năng quan trọng nhất của gia đình 
 vợ chồng đã phổ biến hơn (xem bảng 
mẫu hệ của người Chăm nói chung và 
 thông kê dưới đây). 
người Chăm Bàlamôn nói riêng là sinh 
con và sinh nhiều con, nhất là nhiều Việc sản 
 Mua tài Bán tài 
 xuất, kinh 
con gái để nối dõi dòng họ, nhằm mở sản (nhà, sản (nhà 
 doanh, 
rộng sự phát triển cộng đồng đồng tộc, đất, xe đất, xe 
 làm dịch 
 máy...) máy...) 
đồng thời cũng là cộng đồng tôn giáo. vụ 
Trước đây, người vợ là chủ nhà, chủ Tỷ Tỷ 
 Số Tỷ lệ Số Số 
 lệ lệ 
lễ thờ cúng tổ tiên, nắm giữ tài chính hộ (%) hộ hộ 
 (%) (%) 
và có toàn quyền quyết định mọi việc 
 Vợ quyết 
trong gia đình. Người chồng thuộc về 19 19 13 13 13 13 
 định 
dòng họ của phía mẹ nên không có 
 Chồng 
 16 16 15 15 10 10 
quyền trong gia đình (chỉ có trách quyết định 
nhiệm với cộng đồng và xã hội), mặc 
 Hai vợ 
dù người chồng là lao động chính làm chồng 
 61 61 68 68 73 73 
ra của cải vật chất cho gia đình. Triết cùng quyết 
lý sống này thể hiện trong câu nói định 
 Người 
hàng ngày của người Chăm: “Likei 4 4 4 4 4 4 
 khác 
dơng di mưsuh, kamei dơng di 
mưnưk” (Phận của đàn ông là chiến Tổng cộng 100 100 100 100 100 100 
đấu, phận của đàn bà là sinh nở). Nguồn: Số liệu khảo sát tháng 8/2018. 
TRỊNH THỊ NHÀI – GIA ĐÌNH CỦA NGƯỜI CHĂM BÀLAMÔN 69 
- Về mối quan hệ giữa cha mẹ và bậc cha mẹ ngoài thực hiện chức 
con cái năng giáo dục con cái trong gia đình 
Mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái nhằm “góp phần bảo lưu và truyền kế 
trong gia đình truyền thống của người những phong tục tập quán truyền 
Chăm ở Ninh Thuận và Bình Thuận thống của dân tộc”, họ còn “thực hiện 
được ràng buộc bởi hai chiều kích: (i) chức năng xã hội hóa cho tuổi trẻ” 
trách nhiệm của cha mẹ đối với con (Phan Xuân Biên, 1989: 160). Nhìn 
cái và (ii) bổn phận của con cái đối với chung, cha mẹ thường chỉ đưa ra định 
cha mẹ (Phan Đăng Nhật, 2003: 229- hướng và “trao quyền” cho con cái 
230). Trách nhiệm của cha mẹ là nuôi được tự do lựa chọn việc học tập, học 
dạy con cái và bổn phận của con cái nghề, lập nghiệp, kể cả việc lấy chồng, 
là phụng dưỡng cha mẹ. “Con bội bạc lấy vợ để nối dòng gia đình, dòng họ 
cha mẹ” là một trọng tội và là một tội mẫu hệ, tuy nhiên con cái phải bàn 
nặng nhất theo luật tục của người bạc kỹ lưỡng với cha mẹ và được sự 
Chăm (Sử Văn Ngọc - Sử Thị Gia đồng thuận của cha mẹ. 
Trang, 2012: 118). Mối quan hệ giữa Tuy nhiên, mối quan hệ giữa vợ và 
cha mẹ và con cái trong gia đình chồng trong gia đình vẫn xảy ra sự bất 
người Chăm Bàlamôn trước đây ổn dẫn đến tình trạng ly hôn, nhất là 
thường được nhấn mạnh đến quyền “đối với những cặp vợ chồng trẻ do 
quyết định của cha mẹ về mọi việc không ai chịu nghe ai, ai cũng cho 
liên quan đến con cái. Cha mẹ thực quan điểm của mình là đúng và bắt 
hiện chức năng giáo dục, truyền dạy người còn lại phải nghe theo” (PVS 
cho con cái thấu hiểu các giá trị văn nam, 56 tuổi, người Chăm, xã Phước 
hóa, chuẩn mực đạo đức, nghề Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh 
nghiệp truyền thống của gia đình, đặc Thuận). Ngoài ra, trong quá trình tiếp 
biệt là “kỹ năng, kỹ xảo nghề nông và xúc, giao lưu mạnh mẽ giữa các tộc 
các nghề phụ vốn có như dệt, gốm” người và các tôn giáo hiện nay, quan 
(Phan Xuân Biên, 1989: 182). Điều hệ hôn nhân khác tộc người và khác 
đáng chú ý là, trong gia đình người tôn giáo cũng đã xuất hiện trong cộng 
Chăm Bàlamôn, cha mẹ nghiêm cấm đồng người Chăm Bàlamôn: “nhiều 
con cái kết hôn với người khác tôn trường hợp ly dị xong rồi đi lấy người 
giáo và khác tộc người nhằm bảo vệ khác, có thể cùng dân tộc, cùng tôn 
sự bền vững của chế độ hôn nhân giáo hoặc là không và họ dẫn nhau đi 
đồng tôn giáo và đồng tộc. một nơi khác để sinh sống chứ ít khi ở 
Mối quan hệ tương tác giữa cha mẹ lại quê hương. Điều này cũng không 
và con cái trong gia đình người Chăm thể ngăn cấm được bởi vì hạnh phúc 
Bàlamôn ở Ninh Thuận và Bình Thuận do mỗi người tự lựa chọn và chịu 
cũng đã thay đổi trong bối cảnh xã hội trách nhiệm với bản thân mình” (PVS 
đang biến đổi nhanh hiện nay. Các nam, 38 tuổi, xã Phước Hữu, huyện 
70 TẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 11 (267) 2020 
Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận). Nhìn sách hiện hành trong phát triển kinh 
chung, quan hệ hôn nhân khác tộc tế theo định hướng thị trường và phát 
người và khác tôn giáo mặc dù bị triển xã hội với các chương trình 
nghiêm cấm theo luật tục, nhưng trên hướng đến mục tiêu xây dựng gia 
thực tế mối quan hệ này cũng đã làm đình văn hóa, nếp sống văn minh 
thay đổi cấu trúc gia đình và các mối trong việc cưới, việc tang và lễ hội là 
quan hệ giữa vợ và chồng, giữa cha những nhân tố quan trọng làm thay 
mẹ và con cái trong gia đình, dòng họ đổi căn bản chức năng kinh tế và giáo 
mẫu hệ của người Chăm Bàlamôn ở dục của gia đình, biểu hiện thông qua 
Ninh Thuận và Bình Thuận. mối quan hệ giữa vợ và chồng, giữa 
4. KẾT LUẬN cha mẹ và con cái trong gia đình mẫu 
Trong bối cảnh xã hội hiện nay, gia hệ của người Chăm Bàlamôn ở Ninh 
đình của người Chăm nói chung và Thuận và Bình Thuận. Ở đây, người 
người Chăm Bàlamôn nói riêng ở chồng đã xác lập vị thế của mình gần 
Ninh Thuận và Bình Thuận đã có như “ngang bằng” với người vợ trong 
những biến đổi cả về hình thái, cấu tham gia quyết định những việc lớn 
trúc và mối quan hệ giữa các thành nhỏ của gia đình và cha mẹ định 
viên trong gia đình. Ở đây, loại hình hướng cho con cái tham gia bàn bạc, 
đại gia đình mẫu hệ (hay gia đình tự do lựa chọn nghề nghiệp, việc làm, 
ghép chung) ngày càng tan rã nhanh lấy chồng, lấy vợ... phù hợp với phong 
và loại hình tiểu gia đình mẫu hệ (hay tục, tập quán truyền thống và thích 
gia đình hạt nhân) ngày càng phát ứng với xã hội hiện nay. 
triển, trở nên phổ biến trong cộng Có thể nói, việc xây dựng gia đình 
đồng người Chăm. Trong các gia đình hiện đại, bình đẳng, tiến bộ đối với 
hạt nhân, con cái vẫn thuộc về dòng cộng đồng người Chăm nói chung và 
họ của mẹ, nhưng có thể khai sinh người Chăm Bàlamôn nói riêng ở 
theo họ mẹ hoặc theo họ cha, hoặc Ninh Thuận và Bình Thuận cần được 
con gái theo họ mẹ và con trai theo họ thực hiện trên cơ sở tôn trọng quyền 
cha... Ngoài ra, việc thiết lập quan hệ bình đẳng của vợ chồng, quyền tự do 
hôn nhân hợp thành loại hình gia đình cá nhân của con cái theo pháp luật 
khác tôn giáo và khác tộc người cũng hiện nay và giữ gìn bản sắc, các giá trị 
đã xuất hiện dù không phổ biến trong văn hóa, đạo đức truyền thống của gia 
cộng đồng người Chăm Bàlamôn lâu đình, dòng họ và cộng đồng theo quy 
nay. định của luật tục trong xã hội người 
Nhìn chung, sự tác động của các chính Chăm trước đây.  
CHÚ THÍCH 
(1) Rozentalia (1986: 204 - 205) quan niệm: “Gia đình là một đơn vị xã hội (nhóm xã hội nhỏ), 
TRỊNH THỊ NHÀI – GIA ĐÌNH CỦA NGƯỜI CHĂM BÀLAMÔN 71 
hình thức tổ chức quan trọng nhất của sinh hoạt cá nhân, dựa trên các mối quan hệ hôn 
nhân và quan hệ huyết thống, tức là quan hệ giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con cái, 
giữa anh chị em và những người thân thuộc khác cùng chung sống và có kinh tế chung. 
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN 
1. Bùi Xuân Đính. 2012. Các tộc người ở Việt Nam. Hà Nội: Nxb. Thời đại. 
2. Phan Đăng Nhật (chủ biên). 2003. Luật tục Chăm và luật tục Raglai. Hà Nội: Nxb. 
Văn hóa Dân tộc. 
3. Phan Văn Dốp. 2016. “Chương 4: Hôn nhân gia đình và vai trò của các định chế phi 
chính thức”, trong Trần Hữu Quang, Võ Công nguyện, Nguyễn Mạnh Hùng (đồng chủ 
biên). Buôn làng Tây Nguyên: Khảo sát các định chế xã hội phi chính thức cổ truyền. 
TPHCM: Nxb. Đại học Quốc gia TPHCM. 
4. Phan Xuân Biên. 1989. “Gia đình và hôn nhân của người Chăm ở Thuận Hải”, trong 
Phan Xuân Biên (chủ biên), Lê Xuân, Phan Anh, Phan Văn Dốp. Người Chăm ở Thuận 
Hải. Thuận Hải: Nxb. Thuận Hải. 
5. Rozentalia (chủ biên). 1986. Từ điển Triết học. Matxcơva: Nxb. Tiến bộ. 
6. Sử Văn Ngọc - Sử Thị Gia Trang. 2012. Luật tục trong xã hội Chăm. Hà Nội: Nxb. 
Thanh niên.